WYKŁAD 2

Rozwój gospodarczy a

ochrona środowiska

OGÓLNY MODEL SYSTEMU

ZARZĄDZANIA

SYSTEM

ZARZĄDZAJĄCY

STREFA

ZARZĄDZAJĄCA

OBIEKT

ZARZĄDZANIA

Narzędzia

zarządzani

a

STREFA

ZARZĄDZANA

WEJŚCIE

WYJŚCIE

WZMOCNIENIE Z

OTOCZENIA

ZAKŁÓCENIA Z OTOCZENIA

OBIEKT

ZARZĄDZANIA

ŚRODOWISKIEM

• obejmuje wszystkie sfery, w których

przebiegają procesy gospodarowania

środowiskiem

(użytkowanie, kształtowanie i ochrony

środowiska),

• stanowi go makrosystem

gospodarka – społeczeństwo -

środowisko

OBIEKT SYSTEMU

ZARZĄDZANIA

ŚRODOWISKIEM

WYJŚCIE

ZAKŁÓCENIA Z OTOCZENIA

SYSTEM

ZARZĄDZAJĄCY

OBIEKT ZARZĄDZANIA

WEJŚCIE

System

społeczeństw

o

System

gospodarka

System

środowisko

WZMOCNIENIE Z

OTOCZENIA

System środowisko

• najważniejszy obiekt z punktu widzenia

celu zarządzania, jakim jest uzyskanie

określonej jakości ekosystemów, zasobów

i walorów środowiska,

• ma zdolność do samoodtwarzania,

• istotą zarządzania jest dobór takich

instrumentów, które zapobiegałyby

niepożądanym oddziaływaniom na

poszczególne poziomy życia

• poziomy życia to: molekuła → organoid →

komórka → tkanka → narząd → układ

narządów → organizm → populacja →

gatunek → biocenoza → biosfera

System gospodarka

• składa się z następujących sfer:

o

przemysł,

o

gospodarka komunalna i urbanizacja,

o

rolnictwo i ogrodnictwo,

o

leśnictwo i łowiectwo,

o

turystyka,

• procesy występujące w systemie stanowiące

obiekt zarządzania środowiskiem:

o

użytkowanie ekosystemów,

o

eksploatacja zasobów naturalnych,

o

gospodarowanie powierzchnią i przestrzenią,

o

przekształcanie ekosystemów i krajobrazów,

o

wprowadzanie odpadów do środowiska,

• każda ze sfer i procesy wymagają stosowania

specyficznych instrumentów zarządzania

System społeczeństwo

• obszary systemu społeczeństwo stanowiące

obiekt zarządzania środowiskiem, pod wpływem

których kształtuje się stosunek człowieka do

problemów środowiskowych:

o

wartości kulturowe (moralne),

o

poglądy ideologiczne,

o

poglądy polityczne,

o

wiedza,

o

obserwacja rzeczywistości,

• poziomy kulturowe będące obiektem sterowania:

o

społeczność lokalna,

o

ugrupowania polityczne i zawodowe,

o

wielkie grupy wyznaniowe,

o

rodzina,

o

jednostki.

SYSTEM ZARZĄDZAJĄCY

PROCESAMI GOSPODAROWANIA

ŚRODOWISKIEM

WYJŚCIE

ZAKŁÓCENIA Z OTOCZENIA

WEJŚCIE

INSTYTUCJE ZARZĄDZAJĄCE

Organy

prawodawcze

państwa

WZMOCNIENIE Z

OTOCZENIA

Centralne i terenowe

organy admin.

rządowej

Samorządy

terytorialne

Jednostki kontroli
Niezależne

organizacje

proekologiczne

OBIEKT

ZARZĄ-

DZANIA

INSTRUMENTY

I

NARZĘDZIA

ZARZĄDZANIA

SYSTEM ZARZĄDZAJĄCY

PROCESAMI GOSPODAROWANIA

ŚRODOWISKIEM

WYJŚCIE

ZAKŁÓCENIA Z OTOCZENIA

WEJŚCIE

WZMOCNIENIE Z

OTOCZENIA

INSTRUMENTY I NARZĘDZIA

ZARZĄDZANIA

Regulacje

ogólnoprawne
Polityka ekologiczna
Programowanie

i sterowanie
System finansowania
Narzędzia

zarządzania

OBIEKT

ZARZĄ-

DZANIA

INSTYTUCJE

ZARZĄ-

DZAJĄCE

ROZWÓJ GOSPODARCZY

• zmiany ilościowe (wzrost gospodarczy)

dotyczące wzrostu produkcji,

zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów

funkcjonującego kapitału, dochodów,

spożycia i innych wielkości

ekonomicznych charakteryzujących

ilościowo gospodarkę,

• zmiany o charakterze jakościowym np.

podwyższanie standardu życia, lepsza

sytuacja socjalna, większe

bezpieczeństwo publiczne.

to długofalowy proces przemian

dokonujących się gospodarce,

obejmujący:

CZYNNIKI ROZWOJU

GOSPODARCZEGO

• kapitał ludzki

• ziemia i surowce – zasoby odnawialne

i nieodnawialne

• postęp techniczny

• inwestycje – wykorzystanie kapitału

finansowego do powiększania

kapitału rzeczowego

GŁÓWNE BARIERY ROZWOJU

GOSPODARCZEGO

• brak konkurencyjności wobec

produktów międzynarodowych i

nowych rynków,

• zbyt niskie inwestycje w gospodarkę,

• spirala inflacyjna.

EKOLOGICZNE UWARUNKOWANIA

ROZWOJU GOSPODARCZEGO

Rzadkość

występowania zasobów

naturalnych

Wzrost świadomości

ekologicznej

społeczeństwa

wyrażający się w

zmianach preferencji

konsumenckich

Przepisy

prawne

Ograniczona

pojemność

asymilacyjna

środowiska

ŚRODOWISKO

Dostępne

techniki

i technologie

proekologiczne

WSPÓŁZALEŻNOŚCI MIĘDZY

GOSPODARKĄ A

ŚRODOWISKIEM

PRODUKCJA

KONSUMPCJ

A

ŚRODOWISKO

• zasoby

naturalne

• powierzchnia

pod

przedsiębiorstw

a

• zdolność

asymilacji

zanieczyszczeń

wyroby i usługi

• zasoby

naturalne

• powierzchnia

pod

domy

• teren do

rekreacji

• zdolność

asymilacji

zanieczyszczeń

• odpady

• szkody powstające

w środowisku w

wyniku

przekształcenia

terenu

• nowe technologie

ROZWÓJ

TRWAŁY I ZRÓWNOWAŻONY

• idea społeczno-filozoficzna ukazująca potrzebę

zmiany dotychczasowych wartości, które

doprowadziły do globalnego kryzysu

ekologicznego, harmonizująca powiązania

między działalnością gospodarczą,

pozagospodarczą aktywnością człowieka

a środowiskiem przyrodniczym,

• nowoczesny kierunek rozwoju gospodarki,

propagujący nowe sposoby organizacji

gospodarki w skali kraju, regionu i samorządu

terytorialnego oraz nowe sposoby organizacji i

zarządzania jednostkami gospodarczymi,

• nowy kierunek badań naukowych, integrujący

wiedzę

z różnych dziedzin, celem poznania relacji w

makro-systemie społeczeństwo-gospodarka-

środowisko.

GENEZA POJĘCIA RTiZ

Na ukształtowanie koncepcji rozwoju trwałego i

zrównoważonego

znaczący wpływ miały ogólnoświatowe inicjatywy i wydarzenia,

wśród których należy wyróżnić:

• wydanie w 1962 roku przez R. Carson książki Silent Spring,

• opublikowanie w 1969 roku Raportu Sekretarza Generalnego ONZ

U’Thanta Człowiek i jego środowisko,

• przyjęcie w 1972 roku podczas Konferencji ONZ „Środowisko życia

człowieka” Deklaracji Sztokholmskiej (26 zasad),

• opracowanie raportów Klubu Rzymskiego, w tym przede wszystkim

raportów: Granice wzrostu z 1972 roku i Ludzkość w punkcie

zwrotnym z 1974 roku,

• ogłoszenie w 1980 roku Światowej Strategii Ochrony Przyrody

i w 1982 roku Światowej Karty Przyrody,

• opublikowanie w 1987 roku Raportu Światowej Komisji ds. Środowiska

i Rozwoju (tzw. Komisji Brundtland) Nasza wspólna przyszłość,

• przyjęcie w 1992 roku w Rio de Janeiro na Konferencji ONZ „Środowisko i

Rozwój” m.in. Deklaracji z Rio w sprawie środowiska i rozwoju (27

zasad osiągania zrównoważonego rozwoju) oraz Agendy 21,

• przyjęcie w 2001 roku Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE,

• przyjęcie podczas Światowego Szczytu Zrównoważonego Rozwoju

w Johannesburgu, odbywającego się w 2002 roku, Deklaracji

Johannesburskiej oraz Planu Działań.

ISTOTA POJĘCIA RTiZ

• W Raporcie Światowej Komisji ds.

Środowiska i Rozwoju (tzw. Komisji

Brundtland) Nasza wspólna przyszłość z

1987 roku rozwój trwały i zrównoważony

(sustainable development

) zdefiniowano

jako:

rozwój, który zaspokaja potrzeby

obecne nie pozbawiając przyszłych

pokoleń możliwości zaspokajania ich

potrzeb

.

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY

W PRAWIE POLSKIM

• Rzeczpospolita Polska zapewnia

ochronę środowiska kierując się

zasadą zrównoważonego rozwoju

(Konstytucja RP art. 5)

• to rozwój społeczno-gospodarczy, w którym

następuje proces integrowania działań

politycznych, gospodarczych i społecznych

z zachowaniem równowagi przyrodniczej

oraz trwałości podstawowych procesów

przyrodniczych w celu zagwarantowania

możliwości zaspokojenia podstawowych

potrzeb poszczególnych społeczności lub

obywateli zarówno współczesnego

pokolenia, jak i przyszłych pokoleń

(POŚ art. 3 pkt. 50)

• ekonomiczny – oznacza konieczność dążenia

do rozwoju gospodarczego, który daje

rzeczywisty wzrost dobrobytu i pozwala

uniknąć krótkowzrocznej polityki

prowadzącej ostatecznie do zubożenia

w długim okresie (tzn. nie wykorzystuje

wszystkich podstawowych zasobów swojego

kapitału),

• społeczny – oznacza zaspokajanie potrzeb

ludzkich

i zapewnienia równych szans rozwoju dla

wszystkich,

• środowiskowy – oznacza takie użytkowanie

dóbr

i usług środowiskowych, by nie naruszać

sieci złożonych współzależności

zapewniających trwanie ekosystemów

(unikanie szkód i nieodwracalnych zmian w

środowisku).

SKŁADNIKI ROZWOJU

TRWAŁEGO I

ZRÓWNOWAŻONEGO

POLITYKA EKOLOGICZNA

• polityka problemowa składająca się z

polityk szczegółowych (polityki ochrony

przyrody, polityki ochrony środowiska,

polityki użytkowania zasobów i walorów

środowiska, polityki kształtowania

ekosystemów i krajobrazu),

• przedmiotem zainteresowania jest

środowisko przyrodnicze i jego jakość,

a funkcją jest definiowanie

uporządkowanych celów ekologicznych

oraz określanie uwarunkowań

i sposobów ich osiągnięcia.

WSPÓLNOTOWA

POLITYKA EKOLOGICZNA

• jest realizowana za pomocą

instrumentów prawnych obejmujących

akty wiążące (rozporządzenia,

dyrektywy i decyzje) oraz akty

niewiążące (zalecenia i opinie), a także

instrumentów ekonomicznych,

• podstawowe znaczenie w jej

kształtowaniu mają wieloletnie

programy działań w ochronie

środowiska – obecnie realizowany jest

VI Wspólnotowy Program Działań w

zakresie ochrony środowiska

Środowisko 2010: Nasza przyszłość,

nasz wybór , przyjęty na lata

2002-2010.

POLITYKA EKOLOGICZNA

PAŃSTWA

• ma na celu stworzenie warunków

niezbędnych do realizacji ochrony

środowiska,

• jest przyjmowana na 4 lata, z tym

że przewidziane w niej działania

w perspektywie obejmują kolejne 4

lata,

• uchwala ją Sejm na wniosek Rady

Ministrów,

a jej projekt opracowuje minister

środowiska przy zapewnieniu

możliwości udziału społeczeństwa.

POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA

W LATACH 2009-2012 Z

PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 -

PROJEKT

• Struktura dokumentu:

o

Priorytety PEP w latach 2009-2012

z uwzględnieniem perspektywy do roku

2016

o

Kierunki działań systemowych

o

Ochrona zasobów naturalnych

o

Poprawa jakości środowiska i

bezpieczeństwa ekologicznego

o

Nakłady na realizację polityki

ekologicznej

KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH

W POLITYCE EKOLOGICZNEJ

PAŃSTWA

• Uwzględnienie zasad ochrony środowiska

w strategiach sektorowych

• Aktywizacja rynku na rzecz ochrony

środowiska

• Zarządzanie środowiskowe

• Udział społeczeństwa w działaniach na

rzecz ochrony środowiska

• Rozwój badań i postęp techniczny

• Odpowiedzialność za szkody w

środowisku

• Aspekt ekologiczny w planowaniu

przestrzennym

OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH

W POLITYCE EKOLOGICZNEJ

PAŃSTWA

• Ochrona przyrody

• Ochrona i zrównoważony rozwój lasów

• Racjonalne gospodarowanie zasobami

wody

• Ochrona powierzchni ziemi

• Gospodarowanie zasobami

geologicznymi

POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA

I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO

W POLITYCE EKOLOGICZNEJ

PAŃSTWA

• Środowisko a zdrowie

• Jakość powietrza

• Ochrona wód

• Gospodarka odpadami

• Oddziaływanie hałasu i pól

elektromagnetycznych

• Substancje chemiczne w środowisku

NAKŁADY NA REALIZACJĘ

POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA

• Szacuje się, że niezbędne nakłady

na wykonanie zadań określonych

w polityce ekologicznej na lata

2009-2012

wyniosą 66,2 mld zł (ceny 2007 r.),

a na lata 2013-2016 – 63,5 mld zł.