Z ORGANIZACJI OCHRONY ŚRODOWISKA
1/ Pojęcie środowiska
Pojecie „środowisko” jest jednym z podstawowych terminów prawa ochrony środowiska. Znaczenie tego terminu wynika z faktu, że środowisko jest przedmiotem ochrony prawnej. Od tego jak będziemy pojmowali środowisko zależy zakres ochrony prawnej.
Definicja środowiska przyjęta w ustawie z 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) wyznacza ramy prawne ochrony środowiska.
Art. 3 pkt 39 Pr. Ochr. Środ. Podaje legalną definicję środowiska. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu przez pojecie środowisko (...) rozumie się ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka , a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat”.
Katalog elementów zaliczanych do ogółu elementów przyrodniczych nie jest katalogiem zamkniętym
2/ Pojęcie ochrony środowiska
Zgodnie z art. 3 pkt 13 POŚ przez ochronę środowiska rozumie się „ podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na :
1/ racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju;
2/ przeciwdziałanie zanieczyszczeniom;
3/ przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego
Analizując definicję ochrony środowiska, wskazać należy, że obejmuje ona szeroki zakres zachowań. Dotyczy bowiem zarówno działania czyli aktywności, jak i zaniechania czyli postaw biernych. Z tego wynika, że środowisko można chronić także w sposób bierny. Nie każde zachowanie jest jednak istotne z punktu widzenia ochrony środowiska. Dotyczy to tylko takich zachowań, które umożliwiają zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej.
Przez równowagę przyrodniczą rozumie się - stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu : człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej (art. 3 pkt 32 POŚ)
Ustawodawca posłużył się w definicji ochrony środowiska wyrażeniami - zachowanie i przywracanie . Wyznacza to podstawowe kierunki ochrony środowiska i główne cele omawianego prawa.
Ochrona środowiska powinna uwzględniać:
1/ aspekt konserwacyjny - ochrona środowiska ma polegać m.in. na utrzymaniu równowagi przyrodniczej, co oznacza obowiązek podejmowania działań konserwacyjnych. Działania te mają na celu zachowywanie istniejącego stanu i ewentualne zapobieganie szkodliwym zjawiskom.
2/ aspekt restytucyjny - polega na przywracaniu środowiska do stanu właściwego lub zgodnego z prawem. Ustawodawca używa w tej kwestii 3 pojęć ;
a/ przywracanie do stanu poprzedniego , obejmuje restytucję do takiego stanu środowiska, jaki występował bezpośrednio przed naruszeniem środowiska , bez znaczenia czy był to stan właściwy i zgodny z prawem;
b/ przywracanie do stanu właściwego - oznacza takie zachowanie, które prowadzi do osiągnięcia restytucji najwłaściwszej, a więc niekoniecznie do stanu takiego jaki występował bezpośrednio przed naruszeniem środowiska, ale raczej takiego, jaki jest zgodny z prawem.
C/ przywrócenie do stanu zgodnego z prawem , to taka restytucja, której warunki wyznaczają normy prawa. W prawie nie jest jasne czy przywrócenie do stanu zgodnego z prawem dotyczy stanu prawnego obowiązującego w dniu naruszenia, czy w dniu dokonania restytucji. - przyjąć należy, że chodzi tu o stan prawny z chwili dokonania restytucji.
3/ aspekt prewencyjny- prewencja pełni obecnie najistotniejszą rolę w ochronie środowiska
Prawo ochrony środowiska - jest działem prawa administracyjnego, w centrum zainteresowania leży środowisko i jego ochrona . Na p.o.ś. składają się przepisy zarówno z zakresu prawa administracyjnego jak i cywilnego oraz karnego
Coraz większą rolę w p.o.ś. odgrywają przepisy prawa cywilnego , zwłaszcza instytucji odpowiedzialności (o. Deliktowa) , choć również odpowiedzialność kontraktowa Szczególnego znaczenia nabiera ostatnio umowa ubezpieczeniowa odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane w środowisku. Zakład ubezpieczeń przejmuje na siebie ryzyko ponoszenia kosztów naprawiania szkody za podmiot, który zawarł umowę. Dużą rolę w p.o.ś. nabierają także instrumenty prawa rzeczowego ,np. art. 144 k.c. gdzie uregulowane są kwestie związane z niedozwoloną ingerencją we własność nieruchomości sąsiedniej i problematyką tzw. immisji.
Regulacje dotyczące odpowiedzialności karnej uregulowane są W Kodeksie karnym z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) w którym ochronie środowiska poświęcony jest rozdział XXII pt. Przestępstwa przeciwko środowisku .
Zasady prawa ochrony środowiska
Zasada zrównoważonego rozwoju
Zasada zrównoważonego rozwoju odgrywa istotną rolę w ochronie środowiska, zarówno w aspekcie międzynarodowym jak i prawa polskiego
Po raz pierwszy pojęciem z.r. posłużono się podczas Konferencji Sztokholmskiej w 1972 r. Jedna dopiero późniejsze prace doprowadziły do pełnego ukształtowania się idei z.r. Dla tej koncepcji istotne znaczenie miała Konferencja z Rio de Janeiro z 1992 r., której owocem jest przyjęcie 27 zasad odnoszących się do z.r. m.in.:
1/ człowiek ma prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą;
2/ państwa mają suwerenne prawo do korzystania ze swoich zasobów naturalnych, są jednak odpowiedzialne przed obecnymi i przyszłymi pokoleniami za zapewnienie, że ich działalność nie spowoduje zniszczenia środowiska;
3/ dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju niezbędne jest, by ochrona środowiska stanowiła nierozłączną część procesów rozwojowych i nie była rozpatrywana oddzielnie od nich;
4/ zrównoważony rozwój wymaga likwidacji ubóstwa i zmniejszenia różnic w poziomie życia większości ludzi na świecie;
5/ międzynarodowa współpraca powinna uwzględniać interesy i potrzeby wszystkich państw, natomiast odpowiedzialność za stan środowiska naturalnego Ziemi winna być wspólna, ale zróżnicowana w stosunku do udziału państw w jego zniszczeniu;
6/ w celu osiągnięcia z.r. państwa powinny ograniczyć bądź wyeliminować modele produkcji i konsumpcji zakłócające ten rozwój, pogłębiać naukową wiedzę w tym zakresie oraz w sposób efektywny zapewniać każdemu obywatelowi odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska i pogłębiać świadomość społeczeństwa w tej dziedzinie;
7/ na poziomie naukowym każda jednostka powinna mieć dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna;
8/ państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń bądź innego rodzaju zniszczeń środowiska;
9/ państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu przemieszczaniu i transferu do innych państw działalności bądź substancji powodujących poważne zniszczenie dla środowiska lub szkodliwych dla zdrowia ludzkiego;
10/ wszystkie państwa powinny szeroko zastosować zapobiegawcze podejście w celu ochrony środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości;
11/ ocena oddziaływania na środowisko, jako narodowy instrument, musi zostać zastosowana dla zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i są przedmiotem podjęcia decyzji przez kompetentne narodowe władze,
12/ państwa powinny natychmiast powiadomić inne kraje o jakiejkolwiek katastrofie lub innych niebezpieczeństwach, co do których można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i szkodliwe efekty dla środowiska w tych państwach.
Zasada zrównoważonego rozwoju zawarta jest w Konstytucji RP w art. 5 , w myśl którego „ Rzeczpospolita (...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Legalną definicję z.r. zawiera Prawo ochrony środowiska Przez zrównoważony rozwój rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspakajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń”
`
Zasady prawa ochrony środowiska zawarte sa w art. 4-12 ustawy POŚ. Można wyodrębnić następujące zasady :
1/ zasada korzystania ze środowiska,
2/ zasada kompleksowości,
3/ zasada prewencji i przezorności,
4/ zasada „zanieczyszczający płaci”,
5/ zasada planowości,
6/ zasada prawa do informacji o środowisku
7/ zasada uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniach w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska;
8/ zasada nieważności decyzji wydanej z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska;
9/ zasada obowiązku stosowania metodyk referencyjnych
Zasada korzystania ze środowiska
Korzystanie ze środowiska jest jedną z podstawowych zasad prawa ochrony środowiska i odnosi się do całego p.o.ś.
Analizując art. 4 ustawy - Prawo ochrony środowiska wyróżnić można dwa rodzaje korzystania ze środowiska ;
1/ powszechne korzystanie ze środowiska;
2/ zwykłe korzystanie ze środowiska
Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy prawa każdemu. Źródłem tego prawa jest ustawa, a nie indywidualny akt stosowania prawa. Żaden więc organ administracji publicznej nie może wydać decyzji zezwalającej na powszechne korzystanie ze środowiska.
Ten rodzaj korzystania ze środowiska przysługuje każdemu, co oznacza, że przysługuje zarówno osobom fizycznym jak i prawnym, a także ułomnym osobom prawnym. W doktrynie - ze przysługuje jedynie osobom fizycznym.
Powszechne korzystanie ze środowiska polega na korzystaniu w celu zaspakajania potrzeb osobistych oraz potrzeb gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, jednak bez użycia instalacji.
Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie, które przekracza ramy powszechnego korzystania ze środowiska. Ustawodawca wyodrębnia 2 rodzaje zwykłego korzystanie ze środowiska
1/ zwykłe korzystanie ze środowiska , które nie wymaga uzyskania pozwolenia, oraz
2/ zwykłe korzystanie ze środowiska, które wymaga uzyskania pozwolenia.
Zwykłe korzystanie ze środowiska, które nie wymaga uzyskania pozwolenia, przekracza ramy powszechnego korzystania ze środowiska. Jednak nie jest to na tyle kwalifikowany sposób korzystania ze środowiska, aby trzeba było wyposażać organ administracji publicznej w kompetencje do wydawania jakichkolwiek pozwoleń , np. zwykłe korzystanie z wód w rozumieniu prawa wodnego.
Zwykłe korzystanie ze środowiska, które wymaga uzyskania pozwolenia, jest najbardziej kwalifikowanym sposobem korzystania ze środowiska. Obowiązek uzyskania pozwolenia musi jednak wynikać z przepisu ustawy, brak takiego pozwolenia powoduje określone skutki prawne, np. obowiązek uiszczenia podwyższonej opłaty za korzystanie ze środowiska.
Do podmiotów korzystających ze środowiska zalicza się :
1/ przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie, ogrodnictwie, warzywnictwie, leśnictwie i rybactwie śródlądowym oraz osoby wykonujące zawody medyczne w ramach indywidualnej praktyki;
2/ jednostkę organizacyjną nie będącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy
3/ osobę fizyczną nie będącą podmiotem gospodarczym , a korzystającą ze środowiska w zakresie w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.
Osoba fizyczna, która nie prowadzi dz. gosp. , a korzysta ze środowiska w ramach powszechnego korzystania czy też zwykłego korzystania ze środowiska niewymagającego pozwolenia, nie jest zaliczana do podmiotów korzystających ze środowiska i tym samym nie będzie miała obowiązków ciążących na tych podmiotach.
Zasada kompleksowości
Zasada ta nazywana także zasadą zintegrowanej ochrony środowiska , wyrażona w art. 5 ustawy POŚ, zgodnie z którym : Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów”.
Istotą zasady kompleksowości jest ochrona środowiska jako całości, a nie wyłącznie jego poszczególnych elementów przyrodniczych. Przy podejmowaniu działań mających na celu ochronę środowiska należy podejmować takie kroki, aby ochrona jednego z elementów środowiska nie odbywała się kosztem innego elementu. Zasada ta stosowana jest nie tylko do podmiotów czy organów stosujących prawo ale także do ustawodawcy. Ustawodawca ma tak konstruować przepisy, aby uwzględniały one ochronę środowiska jako całości.
Zasada kompleksowości nie dotyczy tylko elementów przyrodniczych, ale także stanów naturalnych (np. stan bez hałasu).
Jednym z istotniejszych instrumentów prawnych będących konkretyzacją zasady kompleksowości jest tzw. pozwolenie zintegrowane.
Zgodnie z art. 201 i 211 ustawy POŚ : „Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej w niej działalności, może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości”. Art. 202 precyzuje co powinny zawierać poszczególne pozwolenia zintegrowane. Pozwolenie zintegrowane jest wydawane na wniosek zainteresowanego
Od pozwolenia zintegrowanego należy odróżnić pozwolenie sektorowe., które upoważnia jedynie do wskazanej w tym pozwoleniu emisji.
Zasada prewencji i przezorności.
Współczesne POŚ ma na celu nie tylko zajmować się naprawianiem środowiska ale także zapobiegać naruszeniom środowiska. Dlatego wśród zasad poś znalazła się zasada prewencji i ściśle z nią związana zasada przezorności.
Zgodnie z art. 6 ust 1 ustawy -POŚ- Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.
Obowiązek prewencji, czyli zapobiegania, dotyczy każdego, kto podejmuje określoną działalność, a więc osoby fizyczne ,prawne czy inne jednostki organizacyjne, dotyczy nie tylko działalności gospodarczej , ale każdej działalności.
Istotną przesłanką zasady prewencji jest to, że działalność nie musi negatywnie oddziaływać na środowisko. Wystarczy, że istnieje możliwość, iż taka działalność będzie negatywnie oddziaływać na środowisko. U podstaw zasady leży obiektywna ocena, czy dana działalność może oddziaływać negatywnie na środowisko. Powinna być ona jednak poparta analizą danej działalności z wykorzystaniem wiedzy fachowej w danej dziedzinie.
Podmiot z którego działalnością wiąże się możliwość negatywnego oddziaływania na środowisko jest obowiązany zapobiegać takim oddziaływaniom Podejmowanie czynności prewencyjnych powinno nastąpić z własnej inicjatywy podmiotu, niezależnie od tego, czy został do tego zobowiązany przez organy administracji publicznej. Zapobieganie oddziaływaniu na środowisko odbywa się na koszt danego podmiotu i powinien on wykorzystać najlepsze środki służące tej ochronie.
Dalej idącą jest zasada przezorności. Zgodnie z art. 6 ust. 2 -POŚ- „Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane jest obowiązany kierując się przezornością podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze”.
Podobnie jak zasada prewencji zasada przezorności dotyczy każdego .
Obowiązek wynikajacy z zasady przezorności powstaje jednak wcześniej niż obowiązek wynikający z zasady prewencji. Zasada przezorności obejmuje bowiem mozliwości negatywnego oddziaływania na środowisko, ale dotyczy działalności, której skutki oddziaływania na środowisko nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Chodzi tu o taki rodzaj działalności, który nie jest jeszcze do końca zbadany co do oddziaływania na środowisko.
Podmiot który taką działalność prowadzi powinien podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze - techniczne, organizacyjne, a także inne. Podejmując środki zapobiegawcze, powinien kierować się przezornością. Nie musi więc usilnie starać się poznać wszystkie skutki jakie prowadzona przez niego działalność wywoła dla środowiska. Jednak podmiot taki powinien przewidzieć skutki jakie według stanu wiedzy można określić w przypadku tego rodzaju działalności.
Zasada przezorności zostanie naruszona nie wtedy, gdy wystąpią określone skutki, których nawet przy szczególnej staranności nie było można przewidzieć, ale wtedy, gdy podmiot nie dołożył przezorności, żeby skutki negatywnego oddziaływania przewidzieć.
Zasada „zanieczyszczający płaci”
Zasadę wyraża art. 7 ustawy - POŚ- „Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.
Przez zanieczyszczenie należy rozumieć emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.
Zasadę „zanieczyszczający płaci” rozpatrywać należy w dwóch aspektach :
1/ kompensacyjnym;
2/ prewencyjnym
Ad 1 Każdy kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków zanieczyszczenia. Podstawą zastosowania zasady w aspekcie kompensacyjnym jest okoliczność, że zanieczyszczenie już wystąpiło. Podmiot, który spowodował zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. Koszty usunięcia zanieczyszczenia są pojęciem szerszym niż naprawienie szkody w rozumieniu prawa cywilnego. Chodzi tu o jakiekolwiek sposoby usunięcia zanieczyszczenia.
Podmiot nie jest zobowiązany do restytucji (przywrócenia), a jedynie do ponoszenia kosztów. Obowiązek zanieczyszczającego polega na zapłacie, a nie świadczeniu innej postaci.
Ad. 2 Każdy, kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu. Podstawową przesłanką zastosowania zasady jest już samo zaistnienie możliwości zanieczyszczenia środowiska. Zanieczyszczenie nie musi więc wystąpić. Podmiot, z którego działalnością wiąże się możliwość zanieczyszczenia środowiska, ponosi koszty zapobiegania zanieczyszczeniu (świadczenie pieniężne)
Zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” ma na celu zapobieganie samemu zanieczyszczeniu w sytuacji, kiedy zagrożenie można jeszcze usunąć bez dalszych skutków. Ma także na celu powstrzymanie podmiotu w przyszłości od działań, które mogą zagrozić środowisku.
Zasada planowości
Zasadę planowości zawiera art. 8 ustawy - POŚ- który stanowi, że „ Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju”.
Zasadę planowości należy rozumieć w znaczeniu szerokim i wąskim.
W szerokim aspekcie zasada planowości oznacza, że każdego rodzaju polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności wykazanych dziedzin powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska oraz konstytucyjną zasadę zrównoważonego rozwoju. Nie mogą więc powstawać różnego rodzaju plany, które nie uwzględniałyby tychże zasad , przykładem jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
Zasada planowości w wąskim znaczeniu oznacza, że wszelkie działania mające na celu ochronę środowiska powinny być podejmowane w sposób zaplanowany i usystematyzowany. Przykładem funkcjonowania zasady planowości sensu stricto jest regulacja dotycząca polityki ekologicznej państwa i programów ochrony środowiska.
Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Politykę uchwala Sejm na wniosek Rady Ministrów.
Na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego sporządza się programy ochrony środowiska, które mają na celu realizację polityki ekologicznej państwa. wyróżnić można :
1/ wojewódzki program ochrony środowiska uchwalany przez sejmik województwa, a sporządzany przez zarząd województwa;
2/ powiatowy program ochrony środowiska uchwalany przez radę powiatu, a sporządzany przez zarząd powiatu;
3/ gminny program ochrony środowiska uchwalany przez radę gminy (radę miejską), a sporządzany przez wójta (burmistrza, prezydenta)
Zasada prawa do informacji o środowisku
Prawo do informacji zostało podniesione do rangi regulacji konstytucyjnej. Szczegółowe regulacje zawarte są w ustawie POŚ (art. 19-24). Prawo do informacji o stanie środowiska jest stosunkowo nowe, a u jego podstaw leżą przepisy prawa europejskiego.
Przepisy ustawy określają szczegółowo, jakie informacje podlegają udostępnieniu. Obowiązek udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie spoczywa na organach administracji publicznej. Prawo do informacji przysługuje z mocy prawa każdemu.
Udostępnianie informacji o środowisku, jego stanie i ochronie odbywa się na wniosek. Wniosek taki powinien być rozpatrzony niezwłocznie, jednak nie dłużej niż w ciągu miesiąca. Jeżeli jednak sprawa jest skomplikowana, to organ ma prawo rozpatrywać wniosek w ciągu 2 miesięcy.
Uwzględniając wniosek, organ administracji publicznej udostępnia stronie żądaną informację. Natomiast odmowa następuje w drodze decyzji, na którą przysługuje odwołanie do organu drugiej instancji, a w dalszym toku - skarga do sądu administracyjnego. Ustawa wyróznia przypadki w których organ obligatoryjnie odmawia udostępnienia, oraz takie , gdzie może odmówić udostępnienia informacji (fakultatywnie).
Udostępnienie informacji o środowisku i jego stanie, a także ochronie jest w zasadzie nieodpłatne. Od zasady nieodpłatności ustawodawca przewiduje wyjątki. Wnioskodawca ma obowiązek uiścić opłatę za wyszukiwanie, kopiowanie dokumentów lub danych oraz przesyłanie informacji. Organ administracji publicznej ma prawo pobrać opłatę w wysokości odzwierciedlającej poniesione i uzasadnione wydatki. Opłata ta ma więc charakter rekompensaty wydatków poniesionych przy wyszukiwaniu, kopiowaniu i przesyłaniu informacji.
Zasada uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniach w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska
Problematyka udziału społeczeństwa w postępowaniach w sprawie wydawania decyzji z zakresu ochrony środowiska jest uregulowana w art. 31-39 ustawy -POŚ
Prawo do udziału społeczeństwa przybiera dwojakiego rodzaju formę:
1/ zapewnienia każdemu prawa do składania uwag i wniosków w postępowaniach prowadzonych z udziałem społeczeństwa;
2/ uczestnictwo organizacji ekologicznych w postępowaniach prowadzonych z udziałem społeczeństwa, na prawach strony tego postępowania.
Pierwsza z form uczestnictwa ma szeroki zakres podmiotowy przy ograniczonych uprawnieniach. Prawo do składania wniosków i uwag przysługuje każdemu. Uczestnictwo w takim postępowaniu ogranicza się jedynie do składania uwag i wniosków. Nie ma możliwości wzięcia udziału w postępowaniu na prawach strony, co wiąże się np. z niemożnością skutecznego wniesienia odwołania i ewentualnie skargi do sądu administracyjnego.
Druga forma uczestnictwa ma zwężony zakres podmiotowy, natomiast szerszy jest katalog uprawnień. Na prawach strony może wziąć udział w postępowaniu jedynie organizacja ekologiczna, czyli taka której statutowym celem jest ochrona środowiska. Przystąpienie do toczącego się postępowania przez organizację ekologiczną wymaga zgłoszenia wniosku. Odmowa dopuszczenia organizacji ekologicznej do udziału w postępowaniu następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. W danym postępowaniu może wziąć udział nieokreślona liczba organizacji ekologicznych.
Organ administracji publicznej, który prowadzi postępowanie, a w którym społeczeństwo powinno wziąć udział zawiadamia o toczącym się postępowaniu przed wydaniem decyzji z zakresu ochrony środowiska. Zawiadomienie to powinno być podane do publicznej wiadomości, informację zamieszcza się w publicznie dostępnym wykazie danych o wniosku o wydanie decyzji oraz wezwaniu do zgłoszenia wniosku i uwag i ewentualnie do wzięcia udziału przez organizację społeczną. Termin zgłoszenia wniosków i uwag oraz przystąpienia do postępowania wynosi co najmniej 21 dni od daty ogłoszenia. Termin ten nie może być skracany.
Zasada nieważności decyzji wydanej z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska
Zasadę tę wyraża art. 11, który stanowi, że : „Decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest nieważna”.
Zasada ta świadczy o znaczeniu, jakie nadaje ustawodawca ochronie środowiska w postępowaniu administracyjnym. Wskazać bowiem należy, że chodzi tu o jakąkolwiek decyzję, a nie tylko decyzję, która dotyczy bezpośrednio środowiska lub wydawana jest na podstawie przepisów z zakresu ochrony środowiska. Każdy więc akt stosowania prawa, a nie jego stanowienia, kończący się wydaniem decyzji powinien uwzględniać przepisy z zakresu ochrony środowiska. Teza ta dotyczy także decyzji wydawanych przez organ drugiej instancji.
Ustawodawca wiąże naruszenie przepisów dotyczących ochrony środowiska z najsurowszą sankcją - nieważnością. Nieważność ta powstaje z mocy prawa i powoduje, że decyzja nieważna nie może w ogóle funkcjonować w obrocie prawnym.
Zasada obowiązku stosowania metodyk referencyjnych
Zasadę tą wyraża art. 12 ustawy - POŚ, który stanowi, że ;
1/ Podmioty korzystające ze środowiska oraz organy administracji są obowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw.
2/ Jeżeli na podstawie ustawy wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej, jest dopuszczalne stosowanie innej metodyki pod warunkiem :
a/ że umożliwia ona uzyskanie dokładniejszych wyników, a uzasadnieniem jej zastosowania są zjawiska meteorologiczne, mechanizmy fizyczne i procesy chemiczne, jakim podlegają substancje lub energie - w przypadku metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji lub energii w środowisku,
b/ udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników - w przypadku pozostałych metodyk
Przez metodyki referencyjne rozumie się określoną na podstawie ustawy metodę pomiarów lub badań, która może obejmować w szczególności sposób poboru próbek, sposób interpretacji uzyskanych danych, a także metodyki modelowania rozprzestrzeniania się substancji oraz energii w środowisku.
Do stosowania metodyk referencyjnych zobowiązane są podmioty korzystające ze środowiska . Metodyki referencyjne dotyczą w szczególności uregulowań odnoszących się do poszczególnych elementów środowiska.
INFORMACJE O ŚRODOWISKU
Art. 74 ust. 3 Konstytucji -„każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska” jest pochodną prawa do życia. Zależność pomiędzy stanem środowiska a warunkami życia człowieka (stanem jego zdrowia) jest bowiem oczywista. Świadomość stanu środowiska pozwala na identyfikację zagrożeń zarówno dla jego elementów, jak i dla człowieka. Ułatwia , a niekiedy wymusza podejmowanie działań ochronnych. W rezultacie jawność informacji o środowisku jest czynnikiem sprzyjającym ochronie zdrowia (życia) ludzkiego. Konsekwencją tej zasady staje się także poddanie rozstrzygnięć organów państwa kontroli społecznej, co z kolei jest czynnikiem zwiększającym ich obiektywizm.
Omawiana koncepcja jest niemal całkowitą nowością i jest rozwinięciem jednego z podstawowych praw człowieka jakim jest prawo do informacji oraz jest pochodną zobowiązań prawnomiedzynarodowych Polski. Jej realizacja jest zatem elementem zbliżenia naszego ustawodawstwa do wymagań Unii Europejskiej.
Stosownie do art. 19 p.o.ś. obowiązkiem każdego organu administracji publicznej, który posiada informacje o środowisku i jego ochronie jest ich udostępnienie. Uprawnionym do żądania takich informacji jest każdy, kto o to wystąpi (osoby fizyczne , osoby prawne) , bez potrzeby wykazywania się jakimkolwiek interesem prawnym. Obowiązek udostępnienia nie ma jednak charakteru bezwzględnego i w prawem określonych sytuacjach może zostać wyłączony. Zasadą jest natomiast jawność informacji, a ewentualne wątpliwości muszą być interpretowane na jej korzyść.
Wykaz informacji podlegających udostępnieniu jest niezwykle obszerny. Obejmuje on m.in.:
projekty niektórych polityk, strategii, planów oraz programów przed skierowaniem ich do postępowania z udziałem społeczeństwa;
dokumenty określające stan środowiska oraz skutki zamierzonych bądź dokonanych wpływów na środowisko(prognozy oddziaływania na środowisko, analizy porealizacyjne, raporty o oddziaływaniu na środowisko, wyniki przeglądów ekologicznych, prac badawczych, opracowania ekofizjologiczne;
wnioski o wydanie decyzji wymagających przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, jak również decyzje w tej sprawie;
wnioski o podjęcie decyzji lokalizacyjnych dróg krajowych oraz podjęte w ich wyniku decyzje;
niektóre informacje przedstawione przez korzystających ze środowiska (rejestry substancji niebezpiecznych, wykazy będące podstawą ustalania opłat za korzystanie ze środowiska);
raporty bezpieczeństwa oraz decyzje ustalające grupy zakładów o tzw. zwiększonym lub dużym ryzyku, które zlokalizowane obok siebie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii przemysłowej;
rejestry poważnych awarii;
rejestry przewidziane przepisami o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.
Obowiązkiem organów administracji właściwych w ww. sprawach jest prowadzenie publicznie dostępnych wykazów zawierających dane o wymienionych wyżej dokumentach (art. 19 p.o.ś.). Szczegółowe zasady dotyczące prowadzenia wykazów określają przepisy wykonawcze.
Udostępnienie informacji następuje na pisemny wniosek. Udostępnienie winno nastąpić „bez zbędnej zwłoki”, w zasadzie nie później niż w ciągu miesiąca od otrzymania wniosku. Ze względu na stopień skomli kowania sprawy termin ten może ulec przedłużeniu - wóczas reguluje k.p.a. , co powoduje iż w razie zwłoki w udostępnieniu przysługuje zażalenie do organu wyższego stopnia.
Odmowa udostępnienia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Wyróżnia się tu dwie sytuacje ;
Bezwzględny zakaz udostępnienia dotyczy m.in.:
informacji, których udostępnienie mogłoby naruszyć przepisy o ochronie danych jednostkowych uzyskiwanych w badaniach statystycznych. Danymi jednostkowymi są „dane osobowe dające się powiązać z konkretną osobą fizyczną lub dane indywidualne dające się powiązać z podmiotem gospodarki narodowej albo inna osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemajacą osobowości prawnej”;
sprawy objęte toczącym się postępowaniem (sądowym, dyscyplinarnym, karnym), jeżeli ujawnienie informacji mogłoby zakłócić jego przebieg;
dokumentów (danych) złożonych przez osoby trzecie niemające obowiązku ich dostarczenia, a które zastrzegły ich nieudostępnienie;
informacji, których ujawnienie mogłoby powodować zagrożenie dla środowiska (na przykład ze względu na potrzeby ochrony niektórych zwierząt objętych ochroną gatunkową).
Organ administracji może nadto odmówić udostępnienia (względny zakaz) tych informacji, które dotyczą np. dokumentów (danych) będących w trakcie opracowania, przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się, a nadto gdy wniosek jest oczywiście niemożliwy do realizacji bądź został sformułowany zbyt ogólnikowo.
Wyszukiwanie i przeglądanie w siedzibie organu dokumentów wymienionych w wykazie jest bezpłatne. W pozostałych sytuacjach, np. za sporządzenie kopii dokumentu, organ pobiera opłatę w wysokości odzwierciedlającej związane z tym uzasadnione koszty.
Do obowiązków wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska należy m.in. prowadzenie „wojewódzkiej bazy informacji o korzystaniu ze środowiska” , obejmującej informacje o ilości:
i rodzajów gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości;
jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej;
stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi.
Informacje zawarte w tej bazie są dostępne dla :
ministra właściwego do spraw środowiska;
ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej, a także właściwych miejscowo:
wojewody, marszałka województwa, starosty, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), urzędu statystycznego, organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Szczegóły mają określać przepisy wykonawcze (art. 286a p.o.ś.)
Państwowy monitoring środowiska
Jest to system pomiarów, ocen, prognoz stanu środowiska, gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Jego celem jest m.in. systematyczne gromadzenie informacji przeznaczonych dla organów administracji (przede wszystkim w celu umożliwienia wykonywania przez nie zadań ustawowych w zakresie podejmowania decyzji dotyczących ochrony środowiska) i społeczeństwa , dotyczących jakości środowiska (przestrzegania standardów ochronnych), zachodzących w nim zmianach (w tym wpływie emisji na stan środowiska). Tworzą go trzy segmenty:
1/ jakości środowiska (obejmujący monitoring jakości powietrza, wód śródlądowych, Morza Bałtyckiego, gleby i ziemi, hałasu pól magnetycznych, promieniowania jonizujacego, lasów, przyrody oraz zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego).
2/ emisji (obejmujacy emisje do powietrza, wód oraz odpadów);
3/ ocen i prognoz.
Państwowy monitoring środowiska należy prowadzić na podstawie programów ;
wieloletnich, opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw środowiska,
wojewódzkich, opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska na podstawie programów wieloletnich, zatwierdzanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska
Działalność państwowego monitoringu ochrony środowiska koordynują organy Inspekcji Ochrony Środowiska.
Organy administracji publicznej (rządowej, samorządowej) prowadzące rejestry, wykazy, pomiary, analizy i obserwacje stanu środowiska maja obowiązek nieodpłatnego udostępniania danych o stanie środowiska uzyskanych w trakcie ich działalności.
Informacje uzyskiwane w ramach monitoringu są jednocześnie informacjami o środowisku, a w konsekwencji podlegają ujawnieniu na zasadach określonych w art. 19 i n. P.o.ś.. Natomiast dane dotyczące m.in.
stref jakości powietrza, wyników ocen poziomu stężenia substancji zanieczyszczających powietrze, obszarów które mogą być objete alarmami smogowymi;
wyników określonych badań jakości gleby (ziemi), terenów na których stwierdzono przekroczenie standardów czystości gleby (ziemi);
map akustycznych, terenów zagrożonych hałasem;
oceny poziomów pól elektromagnetycznych oraz terenów, na których stwierdzono przekroczenie dozwolonych wielkości tych pól;
poboru wód,
wyniki badań kontrolnych jakości wód powierzchniowych i podziemnych
podlegają zamieszczeniu m.in. w elektronicznych bazach danych, dostępnych za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych. Bazy danych prowadzą odpowiednio wojewodowie, starostowie oraz wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Minimalny zakres oraz sposób ich udostępniania określają przepisy wykonawcze (art. 30 p.o.ś.).
Organy władzy ustawodawczej
Kompetencje Sejmu jako organu ustawodawczego w sferze ochrony środowiska są wszechstronne a możliwości merytorycznych rozwiązań w ustawach, poza respektowaniem obowiązków o charakterze międzynarodowym i dostosowywaniem do postanowień prawa Unii Europejskiej, niczym nie ograniczone. Sejm realizuje zadania ochronne zarówno w swej funkcji prawodawczej, funkcji tworzenia polityki działania, jak i funkcji kontrolnej. W obrębie funkcji tworzenia polityki (której nie wolno utożsamiać z tworzeniem prawa) Sejm dokonuje interpretacji uwarunkowań ochrony, oceny dotychczasowych działań oraz postępu koncepcyjnego, organizacyjnego i merytorycznego w poszczególnych przedsięwzięciach, dziedzinach, środkach i wynikach, prognozy potrzeb i aktywności publicznej w tym aktywności państwowej a także oczekiwanych skutków. Wraz z ocenami przedstawia programy działania formułujące głównie zalecenia dla Rządu; zajmuje się całością problematyki ochrony lub jej wyodrębnioną i ważną oraz szczególnie aktualną z jakichś powodów częścią, ustala treść polityki, która wprawdzie nie ma charakteru prawa powszechnie obowiązującego, ale która właśnie po to jest formułowana, by na przyszłą treść prawa wpływać.
W obrębie funkcji kontrolnej zgodnie z Prawem ochrony środowiska Sejm przyjmuje i ocenia przedstawianą cyklicznie przez Radę Ministrów informację o stanie realizacji ustawy. W obrębie Sejmu działa sejmowa komisja zajmująca się sprawami ochrony środowiska.
W granicach uregulowań konstytucyjnych funkcję organu władzy ustawodawczej pełni także Senat.
Organy naczelne administracji rządowej.
Całość administracyjnoprawnych zadań z obrębu ochrony środowiska ma dziś ogólnospołeczny i ogólnopaństwowy zasięg. Toteż w przepisach prawnych nie muszą być one eksponowane szczególnie. Dotyczy to zwłaszcza Rady Ministrów, która w granicach kompetencji ustalonych konstytucyjnie, nie wyrażających przecież expressis verbis zadań w ochronie środowiska, tworzy podstawy polityki administracyjnej i w walnej części podstawy prawne całości działań ochronnych.
Najogólniej biorąc istnieją dwie podstawowe konstrukcje organizacji ochrony środowiska w obrębie administracji zwierzchniej. W układzie pierwszym jest wydzielony specjalny urząd na stopniu organów naczelnych, któremu powierzone są wszystkie sprawy z zakresu ochrony poddane administrowaniu. W układzie drugim kompetencje ochrony przydane są wielu różnym członkom rządu, stosownie do ich właściwości rzeczowej i podmiotowej. Wszystkie spotykane konstrukcje organizacyjne, w tym również w Polsce, składają się zazwyczaj z mocno skomplikowanych elementów obydwu układów formowanych w toku procesów długich, odzwierciedlających przebieg rozwoju historycznego, kształtowanie się zasięgu administrowania państwowego i aktualne koncepcje organizacji administracji w ogóle. Wzbogacone są nadto elementami struktur i zależności szczególnych, w tym możliwości przydania kompetencji organom ponadministerialnym i niższym od ministerialnych (centralnym).
W roku 1999 rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 października 1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Środowiska (Dz. U. Nr 91, poz. 1017) utworzono Ministerstwo Środowiska, a rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 listopada 1999r. (Dz. U. Nr 91, poz. 1035) w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Środowiska objęto kierownictwem tego Ministra dwa działy administracji rządowej to jest gospodarkę wodną i środowisko. W ten sposób Minister Środowiska objął zakresem swego działania:
sprawy gospodarki wodnej - sprawy ochrony przeciwpowodziowej, hydrologii oraz budowy, modernizacji i utrzymania śródlądowych dróg wodnych.
ochrony przyrody, w tym w parkach narodowych i krajobrazowych, rezerwatach przyrody, oraz ochrony gatunków roślin i zwierząt, prawem chronionych lasów, zwierzyny i innych tworów przyrody,
geologii,
gospodarki zasobami naturalnymi,
meteorologii,
kontroli przestrzegania wymagań ochrony środowiska i badania stanu środowiska,
leśnictwa,
ochrony lasów i gruntów leśnych,
łowiectwa.
Dla znacznej części spraw z zakresu ochrony środowiska podobną pozycję przy uwzględnianiu takiego samego sposobu kreacji rozporządzeniami z tych samych dat ma Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Obejmując dwa działy administracji rządowej, to jest rolnictwo i rozwój wsi, stał się właściwy w dziedzinie ochrony środowiska w sprawach:
produkcji roślinnej i ochrony roślin uprawnych,
nasiennictwa,
produkcji zwierzęcej i hodowli zwierząt
ochrony zdrowia zwierząt, środków farmaceutycznych i materiałów medycznych przeznaczonych dla zwierząt,
nadzoru nad zdrowotną jakością środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego w miejscach ich pozyskiwania, wytwarzania, przetwarzania i składowania,
przechowalnictwa i nadzoru nad jakością handlową towarów rolno - spożywczych w obrocie krajowym i zagranicznym,
przetwórstwa rolno spożywczego,
mechanizmów regulacji rynku rolnego.
izb rolniczych, związków zawodowych i organizacji społeczno - zawodowych rolników,
rybactwa śródlądowego,
ochrony gruntów przeznaczonych na cele rolne,
melioracji w zakresie spraw nie objętych działem gospodarka wodna, zaopatrzenia wsi i rolnictwa w wodę oraz oczyszczalni ścieków i gospodarki odpadami.
W sferze funkcjonalnej całość przedsięwzięć ministrów właściwych w sprawach z zakresu ochrony środowiska (i nie tylko tych) można usystematyzować wyróżniając działalność:
normatywną;
decyzyjną (wydawanie aktów administracyjnych, powoływanie osób na określone stanowiska);
zwierzchnią, nadzorczą, kontrolną, koordynacyjną (wyrażoną w różnych zakresach spraw i w różnych formach działania) w uzależnieniu od tego, czy minister jest organem zwierzchnim organizacyjnie czy tylko organem nadzorującym. Na przykład ministrowi właściwemu do spraw środowiska podlega Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Prezes Państwowej Agencji Atomistyki, a ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa podlegają: Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych oraz Inspekcja Weterynaryjna. Z kolei minister właściwy do spraw rolnictwa sprawuje nadzór nad działalnością Centralnego Inspektoratu Standaryzacji a minister właściwy do spraw środowiska sprawuje nadzór nad Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz nad działalnością Państwowego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe”. Wykazy wszystkich (bardzo licznych) jednostek organizacyjnych podlegających i nadzorowanych przez ministrów zawierają rozporządzenia w sprawie szczegółowych zakresów działania;
programującą;
opiniodawczą;
organizującą;
techniczną.
Całość zadań i kompetencji ministrów (a także organów centralnych administracji rządowej) ustalana jest wieloma aktami normatywnymi, zarówno tymi, które regulują sprawy z zakresu ochrony środowiska, jak i tymi, które nie regulują spraw z zakresu ochrony środowiska, jak też i tymi, które ustalają generalne uprawnienia ministra jako naczelnego organu administracji rządowej.
Centralne organu administracji rządowej
Rola centralnych organów administracji rządowej w ochronie środowiska jest znaczna. Właśnie zasięg i treść wyspecjalizowania zadań i kompetencji decydują tu o znaczeniu organu centralnego, który w poważnej mierze, jako organ fachowy, zastępuje ministra, którego z kolei można uznać za organ kompetencyjnie bardziej uniwersalny. A jednocześnie organ centralny nie traci nic z funkcji organu zwierzchniego w strukturze administracji wyspecjalizowanej, choć trzeba od razu podnieść, iż w sferze kształtowania stosunków prawnych zewnętrznych nie jest uprawnionych do wydawania rozporządzeń (tak, jak organ naczelny).
Oto wykaz najczęściej kompetentnych w sprawach ochrony środowiska centralnych organów administracji rządowej:
Podległych Prezesowi Rady Ministrów:
Polski Komitet Normalizacyjny (Prezes Komitetu kieruje jego pracą i reprezentuje Komitet na zewnątrz),
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
Podległych poszczególnym ministrom:
Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi:
Główny Lekarz Weterynarii,
Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych,
Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji:
Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej,
Prezes Wyższego Urzędu Górniczego.
Ministrowi Zdrowia:
Główny Inspektor Sanitarny,
Główny Inspektor Farmaceutyczny,
Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych,
Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Ministrowi Środowiska:
Główny Inspektor Ochrony Środowiska,
Prezes Państwowej Agencji Atomistyki,
Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej,
Główny Geolog Kraju,
Główny Konserwator Przyrody.
Ministrowi Transportu:
Generalny Dyrektor dróg Krajowych i Autostrad,
Główny Inspektor Transportu Drogowego.
Ministrowi Budownictwa:
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego,
Główny Geodeta Kraju.
Terenowe organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego.
W wyniku wielkiej reformy administracji publicznej dokonanej w latach dziewięćdziesiątych i zakończonej w roku 1998 ukształtował się pewien stan organizacji administracji terenowej i pewien rozkład jej kompetencji. Tymczasem sam stan kompetencji, poza przybywaniem kompetencji nowokreowanych, raczej się nie zmienia, bowiem same kompetencje nie podlegają reformie, są tylko inaczej rozdzielane. Tak więc w sferze ochrony środowiska w ostatecznym kształcie organizacyjnym administracji publicznej uformowanym wyjściowo również przez Konstytucję z 1997 roku kształt rozkładu kompetencji przybrał taki oto najogólniejszy obraz:
naczelne organy administracji rządowej, w tym zwłaszcza Minister Środowiska oraz Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi mimo utraty znacznej części kompetencji wciąż mają podstawowe uprawnienia prawotwórcze i to zarówno w obrębie stanowienia prawa powszechnego, jak i w ramach stanowienia unormowań wewnętrznych;
centralne organy administracji rządowej utrzymały w zasadzie swoją pozycję i swój zasób kompetencji z pewnymi scedowaniami na rzecz wojewodów i starostów w zakresie administracji zespolonej;
wojewoda, jako jedyny organ ogólnej administracji rządowej w terenie stracił znaczną część swoich kompetencji na rzecz organów wojewódzkiej administracji samorządowej oraz na rzecz organów powiatowego samorządu terytorialnego. Ustawa z 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska dała postawy kompetencji wojewody w sprawach związanych z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko oraz z eksploatacją instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tych przedsięwzięć, a także w sprawach przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zamkniętych.
Proces odejmowania kompetencji wojewodzie i przydawania ich marszałkowi województwa kontynuuje się w najnowszych nowelizacjach, co jest po części wątpliwe i po znacznej części niezrozumiałe, tam zwłaszcza, gdzie przydane organom samorządu kompetencje ciągle mieszczą się w ramach administracji rządowej;
najważniejsze przemieszczenie kompetencji nastąpiło na rzecz starostów (i po małej części innych organów samorządu powiatowego) jako organu nieistniejącego przed zakończeniem reformy, choć trzeba zaznaczyć, że znaczna część uprawnień przeszła na starostę ze znoszonych struktur administracji rejonowej. Być może w ochronie środowiska wraca idea domniemania kompetencji organów stopnia powiatowego. Znaczącą ilustrację stanowi tu treść art. 378 ust. 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska;
terenowe organy administracji dawniej niezespolonej stały się w poważnej części swoich kompetencji terenowymi organami administracji zespolonej kierowanej na stopniu wojewódzkim przez wojewodę, jako organ administracji rządowej i na stopniu powiatowym przez starostę, jak organ administracji samorządowej, lecz w znacznej części funkcjonujący w obrębie realizacji zadań rządowych, przez co (i nie tylko przez to) stający się organem oscylującym w praktyce w kierunku administracji rządowej;
organy administracji samorządu gminnego zachowały w zasadzie swój dotychczasowy zasób kompetencji z przemieszczeniami obejmującymi sytuację skasowania zarządu gminy i objęcia jego kompetencji przez wójta (burmistrza, prezydenta) w roku 2002.
Administracja zespolona
Na stopniu wojewódzkim wyraża się w nazwie: zespolona (wojewódzka) administracja rządowa, a na stopniu powiatowym w nazwie: powiatowa administracja zespolona, co jest reminiscencją faktu, iż na stopniu powiatowym nie mamy wyodrębnionej organizacyjnie administracji rządowej.
Zwierzchnikiem wojewódzkiej rządowej administracji zespolonej jest wojewoda, który wykonuje zadania głównie przy pomocy kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich.
Zwierzchnictwo to występuje w dwóch zasadniczych postaciach - zwierzchnictwa osobowego i służbowego. Zwierzchnictwu osobowemu podstawę daje włączenie inspekcji, straży lub służb w strukturę urzędu wojewódzkiego. Jednocześnie całość układu organizacyjnego administracji zespolonej określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę, choć uzależniony w treść nierzadko od postanowień ministerialnych rozporządzeń w sprawach organizacji wojewódzkich inspektorów.
Poza określonymi wyjątkami (Policji i Państwowej Straży Pożarnej) do wojewody należy powołanie i odwoływanie kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich. Osoby te, noszące zazwyczaj nazwy wojewódzkich komendantów i inspektorów, działają z ustawowego upoważnienia w imieniu wojewody (chyba, że przepis szczególny nakazuje im działać we własnym imieniu, lub gdy kompetencja przypisana jest tylko wojewodzie), co jest już wyrazem zwierzchnictwa służbowego popartego uprawnieniem wojewody w zakresie kierowania, koordynacji, zapewnienia warunków skutecznego działania, wydawania poleceń służbowych i pełną własna odpowiedzialnością.
Na stopniu wojewódzkim administracja rządowa zespolona obejmuje:
Inspekcję Handlową,
wojewódzki konserwator przyrody (zaliczenie kontrowersyjne),
Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych,
Policję,
Inspekcję Ochrony Środowiska,
Państwową Straż Pożarną,
Inspekcję Farmaceutyczną,
Inspekcję Budowlaną,
Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Inspekcję Weterynaryjną,
Inspekcję Geodezyjną i Kartograficzną,
kuratora oświaty,
wojewódzkiego konserwatora zabytków,
Inspekcję Transportu Drogowego
Wszystkie z tych administracji mają wyłączne lub częściowe kompetencje uformowane dla potrzeb ochrony środowiska.
Zasada zespolenia wyrażona jest też w art. 33 ustawy powiatowej (choć mętnie, a po części nietrafnie). Zgodnie z tym przepisem zarząd powiatu wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną. Zasada ta oznacza w swym pełnym modelowym ujęciu skoncentrowanie całego administracyjnego aparatu pomocniczego w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Jest to jedna z gwarancji zbudowania silnej władzy administracji ogólnej na poszczególnych stopniach podziału terytorialnego. Zasada zespolenia nie jest w powiecie realizowana w pełni postaci. Poza strukturą starostwa pozostanie bowiem część jednostek organizacyjnych, które są aparatem pomocniczym kierowników służb, inspekcji i straży, takich jak np. komendy policji, komendy straży pożarnej. Dla realizacji omawianej zasady nie jest konieczne zespolenie finansowe, czyli włączenie budżetu określonej służby czy inspekcji do budżetu powiatu. Najistotniejsze jest zespolenie osobowe i kompetencyjne. Aspekt osobowy oznacza uzyskanie przez starostę stanowiącego wpływy na obsadę najważniejszych stanowisk w powiatowej administracji zespolonej przez powoływanie kierowników powiatowych służb, inspekcji oraz straży albo uzgadnianie tych decyzji, jeśli podmiotem powołującym jest organ wojewódzki. Zespolenie kompetencyjne polega na wykonywaniu przez starostę wobec powiatowych służb, inspekcji i straży kompetencji umożliwiających kształtowanie polityki powiatu.
Poświęćmy jeszcze kilka zdań najważniejszej ze struktur administracji zespolonej tj. Inspekcji Ochrony Środowiska, która jako Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska została powołana na podstawie ustawy z 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska i dostosowana organizacyjnie i funkcjonalnie do nowych potrzeb, nowego ustroju i nowych oczekiwań w zakresie uregulowanym ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287, z późn. zm.).
W najogólniejszym ujęciu Inspekcja Ochrony Środowiska (wraz z organami):
stanowi samodzielny korpus organizacji kontrolnej,
stanowi aparat pozostający w dyspozycji Głównego Inspektora Ochrony Środowiska nadzorowany przez Ministra Środowiska,
stanowi element organizacyjny administracji zespolonej,
w wyjątkowych wypadkach wykonuje dyspozycje jednoosobowego organu wykonawczego gminy.
Do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska w szczególności należy: 1) kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody, 2) kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska, 3) udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji, 4) udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska, oraz urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, 5) kontrola eksploatacji urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, 6) podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska, 7) współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi 8) organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska, prowadzenie badan jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian, 9) opracowywanie i wdrażanie metod analityczno - badawczych i kontrolno - pomiarowych, 10) inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwanie ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego.
W podstawowym zakresie kompetencji w wyniku ustaleń kontroli wojewódzki inspektor ochrony środowiska może: 1) wydać zarządzenie pokontrolne kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osoby fizycznej, 2) wydać na postawie odrębnych przepisów decyzję administracyjna, w której może w szczególności: a) nałożyć obowiązek podjęcia działań zmierzających do usunięcia w określonym terminie przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko, b) wymierzyć karę pieniężną, c) wstrzymać działalność powodującą naruszenie wymagań ochrony środowiska, 3) wszcząć egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnej, 4) żądać przeprowadzenia postępowania służbowego lub innego przewidzianego prawem postępowania przeciwko osobom winnym dopuszczenia do uchybień i poinformowania go, w określonym terminie, o wynikach tego postępowania i podjętych działaniach.
Do organów tych w zakresie ochrony środowiska w dalszym ciągu należą utrzymane przez ustawę z dnia 5 czerwca 1998r. o administracji rządowej w województwie: dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych, dyrektorzy regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, Prezes Krajowego zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, dyrektorzy urzędów morskich, kierownicy inspektorów żeglugi śródlądowej, Prezes Agencji Rynu Rolnego i podmiotu mu podległe.
Nadto w dalszym ciągu pozostały niezespolone dotychczas funkcjonujące organy pozostałych kontroli międzyresortowych nie zorganizowanych w systemie administracji zespolonej oraz wyspecjalizowane organy kierowane na podstawie poszczególnych ustaw np. Państwowa Straż Rybacka kontrolująca realizację ustawy o rybactwie śródlądowym.
Swoiste organy ochrony
Przez swoiste organy ochrony środowiska rozumień należy takie organ, które zostały wykreowane wyłącznie dla potrzeb ochrony i w tym względzie mają określone uprawnienia, choć zazwyczaj nie działają władczo. Oto najważniejsze z działających opiniodawczo państwowych organów z zakresu ochrony środowiska.
Państwowa Rada Ochrony Środowiska.
Państwowa Rada Ochrony Środowiska została utrzymana przez ustawę z 2001r. Prawo ochrony środowiska. Jest to organ doradczy i opiniodawczy Ministra Środowiska, który w drodze rozporządzenia określa jej organizację i szczegółowy sposób funkcjonowania. W ogólnym ujęciu do zakresu jej działania należy opiniowanie spraw ochrony środowiska a także w szczególności przedstawianie kwestii w sprawach tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju. Rada liczy 30 osób powoływanych przez Ministra Środowiska na okres 5 lat spośród przedstawicieli nauki, środowisk zawodowych, organizacji ekologicznych i przedstawicieli samorządu gospodarczego. Wydatki na działalność Rady pokrywane są z budżetu państwa.
Państwowa Rada Ochrony Przyrody
Państwowa Rada Ochrony Przyrody stanowi organ opiniodawczy i doradczy Ministra Środowiska, który powołuje jej 40 członków na kadencję trwającą 5 lat spośród ludzi nauki, praktyki i organizacji społecznych. Do jej zadań należy w szczególności:1) ocena realizacji ustawy, 2) opiniowanie strategii, planów i programów dotyczących ochrony przyrody, 3) ocena realizacji krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, 4) opiniowanie projektów aktów prawnych, 5) przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody, 6) popularyzowanie ochrony przyrody.
Rada odbywa posiedzenia wraz z Głównym Konserwatorem Przyrody.
W województwach działają wojewódzkie komisje ochrony przyrody, z których każda składa się z 20-30 członków powoływanych przez wojewodę na pięcioletnią kadencję.
Przy dyrektorze parku narodowego działa powoływana przez Ministra Środowiska w liczbie 10-20 osób rada naukowa parku narodowego, a przy dyrektorze parku krajobrazowego (zespołu parków krajobrazowych) działa powoływana przez wojewodę w drodze zarządzenia w licznie 10-20 osób rada parku krajobrazowego (zespołu parków krajobrazowych0.
Wydatki wszystkich rad pokrywane są z budżetu państwa.
C. Komisje do spraw ocen oddziaływania na środowisko
Ustawa z 27 kwietnia 2001r. tworzy Krajową Komisję do Spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko oraz wojewódzkie komisje do spraw ocen oddziaływania na środowisko. Krajowa Komisja składająca się z 40 -60 osób powoływanych i odwoływanych przez Ministra Środowiska wydaje opinie w sprawach przedłożonych przez Ministra, monitoruje funkcjonowanie systemu ocen, opiniuje projekty aktów prawnych, współpracuje z komisjami wojewódzkimi.
Komisja wojewódzka powoływana jest przez wojewodę w liczbie 20 - 40 osób w porozumieniu z marszałkiem województwa. Stanowi organ opiniodawczo - doradczy i wydaje opinie w sprawach przedłożonych przez wojewodę z zakresu postępowania w sprawach ocen oddziaływania na środowisko.
D. Inne organy
Wymienić tu można zwłaszcza:
powołaną w oparciu o ustawę o Radzie Ministrów i kierowaną przez Ministra Środowiska Radę do Spraw Zrównoważonego Rozwoju Kraju;
działającą na podstawie ustawy Prawo wodne Krajową Radę Gospodarki Wodnej;
działającą na podstawie ustawy o krajowym systemie ekozarządzania i audytu Krajową Radę Ekozarządzania
działającą na podstawie ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych Komisję do Spraw GMO.
Społeczne podmiotu ochrony
Scalające uregulowanie prawa sytuacji podmiotów społecznych w zakresie ochrony środowiska dała ustawa z 1980 roku. Uregulowanie to miało również charakter materialny, wyznaczało bowiem w sposób jasny i nieskomplikowany podstawowe uprawnienia podmiotów społecznych.
Zgodnie z aktualnie obowiązująca ustawą z 27 kwietnia 2001 r. uregulowanie udziału podmiotów społecznych w postępowaniach w sprawach ochrony środowiska obejmuje następujące sytuacje.
I. Obywatel indywidualnie lub grupa obywateli mogą w każdym postępowaniu prowadzonym z udziałem społeczeństwa składać uwagi lub wnioski, do których nie stosuje się przepisów k. p. a regulujących skargi i wnioski. Nie wynika z uregulowań ustawy, by podmioty te z chwila złożenia uwagi lub wniosku nabywały status strony, ale też nie wynika, by go nie nabywały, zwłaszcza że w postępowaniu z wnioskami przepisy k. p. a. zostały wyłączone. Jeśli udział obywatela czy obywateli w postępowaniu administracyjnym nie nabierze merytorycznego charakteru wyrażającego więź między interesem prawnym obywatela a jego uprawnieniami procesowymi cała regulacja ustawowa, szczególnie zresztą skomplikowana, będzie wyglądać tak, jakby jej celem był sam udział a nie ochrona interesów podmiotu biorącego udział. Jeśliby tak właśnie miało być, należy uznać za sytuację pogorszoną sytuację obywatela w nowej regulacji.
II. Zgodnie z postanowieniami z ustawy z 27 kwietnia 2001r. każda organizacja ekologiczna, która powołując się na miejsce swego działania zgłosi chęć uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa musi być doń dopuszczona na prawach strony. Norma art. 33 nie zawiera tu żadnych elementów uznaniowości, choć powołanie się na kryterium „miejsca swojego działania” stanowi poważne ograniczenie uczestnictwa na prawach strony. Organizacja ekologiczna, która nie spełnia tego kryterium ma uprawnienia służące grupie obywateli.
Postępowania, w których ustawowo zapewnia się udział społeczeństwa określone są w art. 40 i art. 46 ustawy, a także art. 218 i 265 Prawa ochrony środowiska. Udziału społecznego wymaga też ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Obowiązkiem zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa a także udziału organizacji ekologicznej na prawach strony obciążony jest organ właściwy do wydania decyzji albo organ opracowujący plan lub program.
Organizacje ekologiczne mogą w sferze ochrony środowiska współdziałać z organami administracji publicznej, a organy administracyjne mogą organizacjom ekologicznym udzielać pomocy.
Wszystkie organizacje społeczne, które nie mają statutu organizacji ekologicznych mogą występować do właściwych organów administracji o zastosowanie środków zmierzających do zaprzestania reklamy lub innej promocji, jeśli są one sprzeczne z zasadami ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju (art. 39 i art. 80).
III. Jednostki pomocnicze samorządu gminnego mogą współdziałać w sferze ochrony środowiska z organami administracji.
IV. Samorząd pracowniczy regulowany jest dziś wielokrotnie nowelizowaną ustawą z dnia 25 września 1981r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. Mimo zmiany ustrojowych warunków własnościowych w państwie i roli tego samorządu został on znowu uprawniony w ustawie Prawo ochrony środowiska.
V. Związki zawodowe mogą współdziałać w dziedzinie ochrony środowiska z organami administracyjnymi. Wchodzą tu w rachubę wszystkie rodzaje organizacji związków przewidziane przez ustawę z 23 maja 1991r. o związkach zawodowych (tekst jedn. z 2001r. (Dz. U. Nr 79, poz. 854, z późn., zm.), która stanowi, iż związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. Oczywiście pojęcie związków zawodowych obejmuje także organizacje związków zawodowych rolników indywidualnych. Nie ma też wątpliwości, że trzeba tu zaliczyć wszystkie związki, a więc także np. związki pracodawców. Nadto związki zawodowe mogą powoływać zakładowe komisje ochrony środowiska oraz społecznych inspektorów ochrony środowiska na terenie zakładu pracy dla potrzeb kontrolnych.
VI. Jednostki ochotniczych straży pożarnych, które mogą współdziałać z organami administracyjnymi.
O państwowym monitoringu środowiska.
Współcześnie definiuje się monitoring jako system kontrolno - decyzyjny umożliwiający identyfikację i prognozowanie stanu środowiska na podstawie opracowywanych prognoz przy uwzględnieniu zwłaszcza potrzeb gospodarczych, społecznych, zdrowotnych i rekreacyjnych.
Państwowy monitoring środowiska utworzono na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Aktualnie oprócz regulacji tej ustawy podstawę funkcjonowania monitoringu tworzą postanowienia ustawy z 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art. 25 państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Idzie tu o informacje w zakresie:
jakości powietrza,
jakości wód objętych ochroną prawna,
jakości gleby i ziemi,
hałasu,
promieniowania jądrowego i elektromagnetycznego,
stanu zasobów środowiska, w tym lasów,
substancji i energii wprowadzanych do środowiska,
wytwarzania i gospodarowania odpadami.
Dane co do pierwszych parametrów pochodzą z prowadzonych przez Organy Inspekcji Środowiska: a) obowiązkowych badań własnych i innych organów administracji publicznej zobowiązanych do prowadzenia pomiarów, b) danych ze statystyki publicznej, c) dokonywanych obowiązkowo pomiarów przez podmiotu korzystające ze środowiska, d)informacji organów administracyjnych i podmiotów nie będących organami (uzyskiwanych odpłatnie lub nieodpłatnie).
Działanie tego systemu opiera się na uzyskiwaniu, przekazywaniu i przetwarzaniu danych głównie o przemieszczeniach zanieczyszczeń i o ich globalnej ilości w biosferze. Informacje te winny umożliwiać lepsze pełnienie funkcji kontrolnych z możliwością identyfikacji stanów awaryjnych, obserwacje kierunków zmian, opracowywanie długotrwałych prognoz umożliwiających planowanie działalności pozwalającej na utrzymanie wymaganego stanu czystości wód i powietrza, prowadzenie właściwej polityki inwestycyjnej i lokalizacyjnej, ustalenie wpływu zanieczyszczeń wód i powietrza na pozostałe elementy środowiska, podejmowanie właściwych decyzji. Realizacja tych celów wymaga dysponowania siecią pomiarową, złożoną z takiej ilości punktów pomiarowych, aby uzyskiwane informacje były reprezentatywne dla kontrolowanego obiektu.
Wiedzę o praktycznych i technicznych parametrach zanieczyszczenia istniejącego lub projektowanego oraz o wszelkich praktycznych i naukowych warunkach ochrony na stopniu terenowym w latach siedemdziesiątych gromadziły przede wszystkim specjalne jednostki organizacyjne. Jednostki te zwane ośrodkami badań i kontroli środowiska został powołane w 1977r. w miejsce wojewódzkich laboratoriów ochrony wód i powietrza atmosferycznego. Po wejściu w życie ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego ośrodki te zostały organizacyjnie włączone w strukturę wojewódzkich wydziałów ochrony środowiska, gospodarki wodnej i geologii. Z kolei ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska włączyła je w ramy organizacyjne Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z dniem 29 października 1991 roku. W ten sposób znaczna część zasobów technicznych i fachowców znalazła się w organizacji Inspekcji, która stanowi dziś trzon monitoringu państwowego. Zresztą całą działalność państwowego monitoringu środowiska koordynują organy Inspekcji Ochrony Środowiska, w tym; sieci krajowe i regionalne (wojewódzkie i międzywojewódzkie) -Główny Inspektor Ochrony Środowiska, a sieci lokalne - wojewódzki inspektor ochrony środowiska, w uzgodnieniu z Głównych Inspektorem Ochrony Środowiska.
Zgodnie z ustawą organy administracji rządowej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego, jak również podległe im jednostki organizacyjne, dokonujące pomiarów i analiz stanu środowiska są zobowiązane do współpracy z Inspekcją Ochrony Środowiska, w ramach państwowego monitoringu środowiska, w szczególności dostarczania jej informacji o stanie środowiska uzyskanych w trakcie ich działalności, jak również wykonywania pomiarów i analiz na zlecenie Inspekcji Ochrony Środowiska. Laboratoria i inne jednostki zajmujące się pomiarami stanu środowiska i działające w systemie państwowego monitoringu środowiska powinny spełniać jednolite wymogi określone przez Ministra Środowiska i uzyskać w tym zakresie atest Inspekcji Ochrony Środowiska.
Państwowy monitoring środowiska obejmuje także zadania wynikające z odrębnych ustaw, zobowiązań międzynarodowych Polski oraz innych potrzeb wynikających z polityki ekologicznej państwa.
Z zakresu monitoringu dokonuje się na przykład wykonywanie wszelkich pomiarów i badań określających stan środowiska, w tym: wykonywanie pomiarów i badań zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska oraz wykonywania pomiarów natężenia hałasu i wibracji, pomiarów i badań skuteczności działania urządzeń zabezpieczających środowisko przez zanieczyszczeniem, pomiarów skażeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym oraz skażeń promieniotwórczych, pomiarów natężenia hałasu zewnętrznego i wibracji, pomiarów i oceny wielkości przepływów wód i ścieków w sytuacji braku zainstalowania urządzeń pomiarowych, wykonywania analiz fizykochemicznych, hydrobiologicznych, bakteriologicznych i pomiarów skażeń promieniotwórczych pobranych prób oraz prowadzenia automatycznych stacji kontrolno - pomiarowych jakości środowiska, opracowywania charakterystyk, ocen ekspertyz i komunikatów w zakresie stanu środowiska, przygotowania ekspertyz, analiz i innych materiałów w procesach inwestycyjnych, udziału w przedsięwzięciach inspekcyjnych, przygotowania danych dla Głównego Urzędu Statystycznego.
Obywatele i inne podmioty prawne mogą korzystać z baz danych prowadzonych przez:
wojewodę w zakresie wyznaczonym w art. 30 Prawa ochrony środowiska i przez
starostę w zakresie wyznaczonym w tym samym artykule w sposób i zakresie ustalonych w rozporządzeniu wykonawczym.