ŚRODOWISKO A ZDROWIE CZŁOWIEKA

Zdrowie to stan względnej równowagi organizmu reagującego na zmienne warunki środowiska zewnętrznego. Stan taki przejawia się w dobrym samopoczuciu fizycznym, psychicznym i społecznym człowieka. Zachwia­nie równowagi między organizmem a otoczeniem następuje wtedy, gdy czynniki zewnętrzne są zbyt silne i działają zbyt długo lub gdy sprawność reakcji adaptacyjnych ustroju jest ograniczona. Zachwianie tej równowagi powoduje chorobę.

Zdrowie zależy od wielu czynników działających na organizm człowie­ka. Można je podzielić na trzy grupy:

• czynniki fizyczne - jak temperatura, wilgotność, ciśnienie atmosferycz­ne, promieniowanie jonizujące;

• czynniki chemiczne - naturalne składniki gleby, powietrza i wody oraz składniki wytworzone w wyniku działalności człowieka, powodujące zanieczyszczenie tych środowisk;

• czynniki biologiczne - drobnoustroje chorobotwórcze: bakterie, wirusy, grzyby chorobotwórcze, pasożyty zwierzęce.

Dyscypliną, która zajmuje się bytowaniem człowieka w konkretnych warunkach, jest higiena środowiska. Bada ona wpływ środowiska i jego zmian na organizm ludzki.

CHEMIZACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO A ZDROWIE CZŁOWIEKA

Środowisko przyrodnicze jest systemem wzajemnie powiązanych elemen­tów. Jeśli połączenia te, tzn. przepływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to środowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest tu równowaga chemiczna, rozumiana jako zrównoważony bilans pomiędzy ilością uwalnianych pierwiastków i związ­ków chemicznych a ich wykorzystywaniem (wiązaniem) w dalszych procesach. Jednak rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania równowagi chemicznej środowiska. Przejawia się to w sta­łym napływie do środowiska związków chemicznych szkodliwie działających na żyjące w nim organizmy, w tym i na człowieka. W większości są to substancje o znacznej aktywności chemicznej i o zróżnicowanym stopniu potencjalnego zagrożenia dla życia biologicznego.

Szczególnie niebezpiecznymi truciznami środowiskowymi w Polsce, są:

- metale ciężkie Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki;

- pyły;

- związki siarki: SO₂, SO₃, SO₄^2-, S^2-, SO₃^2-;

- związki azotu: NOx, NO₂-, NO3-, NH3, NH4+, nitrozoaminy;

- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne: benzo(e)piren (BeP), benzo(a)piren (BaP);

- pestycydy chloroorganiczne: DDT, HCH, dwufenyle polichlorowe, i pestycydy fosfoorganiczne;

- inne jony lub cząstki nieorganiczne: CO, F-, Cl-, Br- , CN-.

Działanie każdej z tych substancji na organizm zależy od rodzaju trucizny, stopnia toksyczności, dawki, czasu działania oraz od drogi wprowadzenia jej do organizmu człowieka.

Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krążą w przyrodzie. Zanieczyszczenia dotyczą więc powietrza, gleby, wody, żywności, czyli tych elementów z którymi bezpośrednio związany jest człowiek.

NAJCZĘSTSZE CHOROBY XX WIEKU

Wiek XX to okres wielkiego tempa rozwoju nauki, techniki i osiągnięć cywilizacyjnych, to wiek industrializacji i urbanizacji oraz dynamicznego przyrostu ludności świata, która musi się wyżywić. Ostatnie stulecie to także niestety czas wyniszczających wojen i nadmiernej produkcji straszliwych śmiercionośnych broni, okres rabunkowej gospodarki naturalnymi zasoba­mi przyrody i potęgującego się zanieczyszczenia środowiska.

W dobie szybkich przemian cywilizacyjnych i społecznych, wzmożonego tempa życia, nagromadzenia zagrożeń i sytuacji stresowych, współczesny człowiek ma utrudnioną adaptację do zmieniających się warunków; obniża się odporność psychiczna człowieka i biologiczna zdolność organizmu do obrony. Ludzie coraz częściej zapadają na różnego rodzaju choroby. W zależności od zespołu przyczyn, które choroby wywołują, wyróżnia się trzy ich kategorie: choroby cywilizacyjne, choroby społeczne i choroby zawodowe.

Choroby cywilizacyjne są związane z rozwojem cywilizacji, głównie industrializacji, urbanizacji, mechanizacji, motoryzacji i chemizacji. Zali­cza się do nich:

• wypadki przy pracy, wypadki drogowe;

• zatrucia przemysłowe;

• choroby wibracyjne;

• choroby wywołane przez nadmierny hałas (np. nerwice) i promienio­wanie jonizujące;

• choroby wywołane nadmiernym skażeniem środowiska substancjami chemicznymi, np. zatrucia przemysłowe, alergie, pylice, nowotwory, choroby układu oddechowego i układu krążenia.

Istotnymi czynnikami chorobotwórczymi są:

1. nadmierne tempo życia, stały pośpiech i ustawiczny stres, będące przyczyną nerwic i zaburzeń nerwowych;

2. zmiana trybu życia, ograniczenie ruchu i wysiłku, siedzący tryb życia bądź jednostajny, monotonny, nużący ruch, angażujący tylko niektóre partie ciała;

3. nadmierne, niewłaściwe odżywianie, będące przyczyną otyłości i schorzeń układu pokarmowego.

Choroby społeczne to grupa chorób najczęściej przewlekłych, wy­stępujących masowo w powiązaniu z warunkami społecznymi ludności. Do chorób społecznych zalicza się w Polsce:

• gruźlicę,

• kiłę,

• rzeżączkę,

• AIDS,

• choroby nowotworowe,

• choroby psychiczne,

• reumatyczne,

• próchnicę zę­bów,

• cukrzycę,

• otyłość,

• choroby serca i naczyń,

• choroby zakaźne, inwazyjne (czerwonka, dury).

Ostatnio coraz częstsza jest zapadalność na choroby nowotworowe, choroby układu krążenia oraz schorzenia uwarunkowane genetycznie. Choroby społeczne w znaczący sposób obniżają wartość biologiczną społeczeństwa i pogarszają sytuację ekonomiczną (absencja chorobowa, inwalidztwo, rehabilitacja, śmiertelność).

Choroby zawodowe to schorzenia powstające w wyniku wykonywa­nia określonej pracy (zawodu) lub z powodu warunków, w których się ją wykonuje. Czynnikami najczęściej wywołującymi choroby zawodowe są:

• nieodpowiednia przymusowa pozycja ciała;

• nadmierne obciążenie części kości, grup mięśni;

• nieodpowiednie narzędzia pracy;

• nadmierna eksploatacja narządu mowy, wzroku;

• ciężkie warunki klimatyczne: zapylenie, niedotlenienie, nad- i pod­ciśnienie atmosferyczne, temperatura, hałas, wstrząsy, wibracje;

• kontakt z truciznami przemysłowymi, ciałami promieniotwórczy­mi, odczynnikami, lekami, drobnoustrojami chorobotwórczymi i pasoży­tami.

Do chorób zawodowych zalicza się:

• pylicę węglową u górników,

• pylicę krzemową u pracowników kamieniołomów i u szlifierzy,

• raka skóry u asfalciarzy,

• egzemy u pracowników zakładów chemicznych, obuw­niczych,

• rozedmę płuc u wydmuchiwaczy szkła.

Chorobami zawodowymi mogą być ponadto:

• płaskostopie,

• żylaki,

• uszkodzenia narządów głosu i słuchu,

• zespół wibracyjny.

W Polsce w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba zachorowań na choroby zawodowe, np. w 1993 r. na choroby zawodowe zachorowało 10 955 osób (rys. 2.51), w tym najwięcej na pylicę płuc, przewlekłe choroby oskrzeli, przewlekłe nieżyty nosa, gardła, krtani, choroby narzą­du głosu i słuchu wywoływane nadmiernym hałasem i wibracjami (rys. 2.52).

W Polsce na 10 tys. zachorowań zmarły w wyniku chorób zawodowych 102 osoby. Najczęściej zgony były spowodowane chorobami układu krążenia (54%), nowotworami złośliwymi żołądka (20%), rzadziej choroba­mi układu oddechowego, białaczką oraz urazami i zatruciami. Od 1985 r. daje się natomiast zauważyć stopniowy spadek zachorowań na gruźlicę płuc oraz na salmonellozy i czerwonkę.

Struktura chorób zawodowych w Polsce w 19992 r wg jednostek chorobowych

choroby narządu głosu	18,9
pylice	12,7
zawodowe uszkodzenia słuchu	27,3
choroby skóry	7,3
choroby zakaźne i inwazyjne	13,1
pozostałe	20,7

ŚRODOWISKO A ZDROWIE CZŁOWIEKA

Zdrowie to stan względnej równowagi organizmu reagującego na zmienne warunki środowiska zewnętrznego. Stan taki przejawia się w dobrym samopoczuciu fizycznym, psychicznym i społecznym człowieka. Zachwia­nie równowagi między organizmem a otoczeniem następuje wtedy, gdy czynniki zewnętrzne są zbyt silne i działają zbyt długo lub gdy sprawność reakcji adaptacyjnych ustroju jest ograniczona. Zachwianie tej równowagi powoduje chorobę.

Zdrowie zależy od wielu czynników działających na organizm człowie­ka. Można je podzielić na trzy grupy:

• czynniki fizyczne - jak temperatura, wilgotność, ciśnienie atmosferycz­ne, promieniowanie jonizujące;

• czynniki chemiczne - naturalne składniki gleby, powietrza i wody oraz składniki wytworzone w wyniku działalności człowieka, powodujące zanieczyszczenie tych środowisk;

• czynniki biologiczne - drobnoustroje chorobotwórcze: bakterie, wirusy, grzyby chorobotwórcze, pasożyty zwierzęce.

Dyscypliną, która zajmuje się bytowaniem człowieka w konkretnych warunkach, jest higiena środowiska. Bada ona wpływ środowiska i jego zmian na organizm ludzki.

CHEMIZACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO A ZDROWIE CZŁOWIEKA

Środowisko przyrodnicze jest systemem wzajemnie powiązanych elemen­tów. Jeśli połączenia te, tzn. przepływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to środowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest tu równowaga chemiczna, rozumiana jako zrównoważony bilans pomiędzy ilością uwalnianych pierwiastków i związ­ków chemicznych a ich wykorzystywaniem (wiązaniem) w dalszych procesach. Jednak rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania równowagi chemicznej środowiska. Przejawia się to w sta­łym napływie do środowiska związków chemicznych szkodliwie działających na żyjące w nim organizmy, w tym i na człowieka. W większości są to substancje o znacznej aktywności chemicznej i o zróżnicowanym stopniu potencjalnego zagrożenia dla życia biologicznego.

Szczególnie niebezpiecznymi truciznami środowiskowymi w Polsce, są:

- metale ciężkie Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki;

- pyły;

- związki siarki: SO₂, SO₃, SO₄^2-, S^2-, SO₃^2-;

- związki azotu: NOx, NO₂-, NO3-, NH3, NH4+, nitrozoaminy;

- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne: benzo(e)piren (BeP), benzo(a)piren (BaP);

- pestycydy chloroorganiczne: DDT, HCH, dwufenyle polichlorowe, i pestycydy fosfoorganiczne;

- inne jony lub cząstki nieorganiczne: CO, F-, Cl-, Br- , CN-.

Działanie każdej z tych substancji na organizm zależy od rodzaju trucizny, stopnia toksyczności, dawki, czasu działania oraz od drogi wprowadzenia jej do organizmu człowieka.

Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krążą w przyrodzie. Zanieczyszczenia dotyczą więc powietrza, gleby, wody, żywności, czyli tych elementów z którymi bezpośrednio związany jest człowiek.

NAJCZĘSTSZE CHOROBY XX WIEKU

Wiek XX to okres wielkiego tempa rozwoju nauki, techniki i osiągnięć cywilizacyjnych, to wiek industrializacji i urbanizacji oraz dynamicznego przyrostu ludności świata, która musi się wyżywić. Ostatnie stulecie to także niestety czas wyniszczających wojen i nadmiernej produkcji straszliwych śmiercionośnych broni, okres rabunkowej gospodarki naturalnymi zasoba­mi przyrody i potęgującego się zanieczyszczenia środowiska.

W dobie szybkich przemian cywilizacyjnych i społecznych, wzmożonego tempa życia, nagromadzenia zagrożeń i sytuacji stresowych, współczesny człowiek ma utrudnioną adaptację do zmieniających się warunków; obniża się odporność psychiczna człowieka i biologiczna zdolność organizmu do obrony. Ludzie coraz częściej zapadają na różnego rodzaju choroby. W zależności od zespołu przyczyn, które choroby wywołują, wyróżnia się trzy ich kategorie: choroby cywilizacyjne, choroby społeczne i choroby zawodowe.

Choroby cywilizacyjne są związane z rozwojem cywilizacji, głównie industrializacji, urbanizacji, mechanizacji, motoryzacji i chemizacji. Zali­cza się do nich:

• wypadki przy pracy, wypadki drogowe;

• zatrucia przemysłowe;

• choroby wibracyjne;

• choroby wywołane przez nadmierny hałas (np. nerwice) i promienio­wanie jonizujące;

• choroby wywołane nadmiernym skażeniem środowiska substancjami chemicznymi, np. zatrucia przemysłowe, alergie, pylice, nowotwory, choroby układu oddechowego i układu krążenia.

Istotnymi czynnikami chorobotwórczymi są:

1. nadmierne tempo życia, stały pośpiech i ustawiczny stres, będące przyczyną nerwic i zaburzeń nerwowych;

2. zmiana trybu życia, ograniczenie ruchu i wysiłku, siedzący tryb życia bądź jednostajny, monotonny, nużący ruch, angażujący tylko niektóre partie ciała;

3. nadmierne, niewłaściwe odżywianie, będące przyczyną otyłości i schorzeń układu pokarmowego.

Choroby społeczne to grupa chorób najczęściej przewlekłych, wy­stępujących masowo w powiązaniu z warunkami społecznymi ludności. Do chorób społecznych zalicza się w Polsce:

• gruźlicę,

• kiłę,

• rzeżączkę,

• AIDS,

• choroby nowotworowe,

• choroby psychiczne,

• reumatyczne,

• próchnicę zę­bów,

• cukrzycę,

• otyłość,

• choroby serca i naczyń,

• choroby zakaźne, inwazyjne (czerwonka, dury).

Ostatnio coraz częstsza jest zapadalność na choroby nowotworowe, choroby układu krążenia oraz schorzenia uwarunkowane genetycznie. Choroby społeczne w znaczący sposób obniżają wartość biologiczną społeczeństwa i pogarszają sytuację ekonomiczną (absencja chorobowa, inwalidztwo, rehabilitacja, śmiertelność).

Choroby zawodowe to schorzenia powstające w wyniku wykonywa­nia określonej pracy (zawodu) lub z powodu warunków, w których się ją wykonuje. Czynnikami najczęściej wywołującymi choroby zawodowe są:

• nieodpowiednia przymusowa pozycja ciała;

• nadmierne obciążenie części kości, grup mięśni;

• nieodpowiednie narzędzia pracy;

• nadmierna eksploatacja narządu mowy, wzroku;

• ciężkie warunki klimatyczne: zapylenie, niedotlenienie, nad- i pod­ciśnienie atmosferyczne, temperatura, hałas, wstrząsy, wibracje;

• kontakt z truciznami przemysłowymi, ciałami promieniotwórczy­mi, odczynnikami, lekami, drobnoustrojami chorobotwórczymi i pasoży­tami.

Do chorób zawodowych zalicza się:

• pylicę węglową u górników,

• pylicę krzemową u pracowników kamieniołomów i u szlifierzy,

• raka skóry u asfalciarzy,

• egzemy u pracowników zakładów chemicznych, obuw­niczych,

• rozedmę płuc u wydmuchiwaczy szkła.

Chorobami zawodowymi mogą być ponadto:

• płaskostopie,

• żylaki,

• uszkodzenia narządów głosu i słuchu,

• zespół wibracyjny.

3

7

---