Str. 195-222
Chęć przekonania się, w jaki sposób pewne struktury społeczne wywierają wyraźną presję na niektóre jednostki w społeczeństwie, skłaniając je do zachowań raczej nonkonformistycznych niż zgodnych z przyjętymi wzorcami postępowania.
Dwa najważniejsze elementy struktury społecznej i kulturowej
El. Pierwszy składa się z kulturowo zdefiniowanych zamierzeń i zainteresowań wytyczonych jako usankcjonowane cele dla wszystkich lub dla różnie umiejscowionych członków społeczeństwa. Cele są mniej lub bardziej zintegrowane i z grubsza uporządkowane w jakąś hierarchię wartości. Cele dominujące stanowią układ odniesienia aspiracji, z różnym natężeniem angażując emocje i znaczenie. Są to rzeczy „warte zabiegów”.
Drugi el. Struktury kulturowej określa, reguluje i kontroluje przyjęte sposoby zdążania do owych celów. Każda grupa społeczna nieodmiennie kojarzy swe cele kulturowe z zakorzenionymi w obyczajach bądź instytucjach przepisami, wyznaczającymi dowolne sposoby zmierzania do tych celów. We wszystkich przypadkach dobór środków wiodących do celów kulturowych ograniczony jest przez zinstytucjonalizowane normy.
Kulturowo znormalizowane praktyki nie są jednolite. Podlegają szerokiej gamie kontroli. Mogą stanowić wzory zachowań jednoznacznie nakazanych, preferowanych, pozostawionych własnemu wyborowi lub zakazanych.
Cele kulturowe i zinstytucjonalizowane normy w kształtowaniu zachowań dominujących działają łącznie, lecz nie oznacza to, iż pozostają w ciągłym wzajemnym związku. Kulturowy nacisk na pewne cele zmienia się niezależnie od stopnia nacisku kładzionego na zinstytucjonalizowane środki. W ten sposób może powstać silny nacisk na wartość określonych celów, co prowadzi do dowolności środków do nich wiodących (cel uświęca środki?) – jeden typ biegunowy. Drugi typ występuje w grupach, w których działania uznawane za instrumentalne przekształcają się w zachowania samowystarczalne, pozbawione dalszej calowości. Początkowe zamierzenia ulegają zapomnieniu, a staranne przestrzeganie przepisanych instytucjonalnie poczynań staje się rytuałem. Konformizm staje się podstawową wartością kosztem elastyczności – równowaga społeczna jest na jakiś czas zapewniona. Pomiędzy tymi typami krańcowości lokują się społeczeństwa utrzymujące równowagę między naciskami na cele kulturowe i zinstytucjonalizowane zachowania; stanowią one zintegrowane, stabilne, lecz zmienne społeczeństwa.
Podział statusów społecznych na drodze współzawodnictwa musi być tak zorganizowany, by dla każdej pozycji wewnątrz porządku rozdzielczego istniały pozytywne bodźce do wykonywania zobowiązań nakazanych statusem. W innym wypadku pojawiają się zachowania abberacyjne.
Podstawowa hipoteza - socjologicznego punktu widzenia, zachowania aberracyjne wolno uznać za symptom rozziewu pomiędzy przepisanymi kulturowo aspiracjami a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji.
Normy kierujące zachowaniem istnieją w każdym społeczeństwie. Społ. Różnią się jednak między sobą co do stopnia, w jakim czynniki kontrolujące, takie jak zazwyczaj grupowe, obyczaje i instytucje są rzeczywiście zintegrowane z celami umieszczonymi w hierarchii wartości na wysokich pozycjach.
Przy tak zróżnicowanych naciskach na cele i środki instytucjonalne – te ostatnie mogą zostać tak wypaczone przez podkreślanie celów, iż zachowania wielu ludzi będą ograniczane wyłącznie względami praktycznej sprawności.
W miejsce postępowania przepisanego instytucjonalnie metoda praktycznie najskuteczniejsza, dozwolona kulturowo lub nie, poczyna być wtedy wybierana najczęściej. W miarę, jak ów proces sie pogłębia, społeczeństwo staje się niestabilne i pojawia się to, co Durkheim nazwał anomią (brakiem norm).
Proces anomii
Sukcesem jest „wygranie gry”, a nie „zwycięstwo wedle reguł gry”
Nacisk na cel osłabił satysfakcję płynącą z samego udziału we współzawodnictwie
Zadowolenia dostarcza jedynie pomyślny wynik
Instytucjonalne zasady gry są znane tym, którzy ich unikają
Kulturowa przesada w nacisku na cel sukcesu skłania ludzi do wycofania emocjonalnego poparcia dla przepisów.
Proces wyniesienia celu ponad wszystko inne powoduje demoralizację – deinstytucjonalizację środków.
Współczesna kultura amerykańska – typ biegunowy, który kładzie nacisk na cele, bez odpowiedniego podkreślania środków instytucjonalnych. Bogactwo jest dla Amerykanów na wysokiej pozycji w hierarchii wartości. Pieniądz – symbol prestiżu. Konsumpcyjny styl życia. Nie ma miary sukcesu, nie ma „stop”. Każdy chce mieć „troszkę” więcej. Rodzina, szkoła, miejsce pracy – najważniejsze placówki kształtujące cele i strukturę osobowości Amerykanów. American Dream – bez względu na to, kim jesteś, skąd pochodzisz, możesz osiągnąć sukces. Poddanie się, brak ambicji – symbol porażki.
Kultura zaleca przyjęcie 3 zasad
Wszyscy winni zdążać do tych samych, istotnych celów, gdyż są one dostępne dla wszystkich
Obecne, widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do sukcesu
Autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji.
Wg psychologii zasady te stanowią
Symboliczne, wtórne wzmocnienie bodźca
Poprzez bodziec skojarzony zapobiegają zagrażającemu wygaśnięciu reakcji
Powodują wzrost siły motywacji wywołującej trwałe reakcje pomimo ciągłego braku nagrody.
Wg socjologii – powyższe zasady u ludzi tak usytuowanych w społeczeństwie, że nie posiadają pełnego i równego dostępu do możliwości, powodują
Przemieszczenie krytycyzmu wobec struktury społecznej na siebie samego
Dzięki temu, ze jednostki ż niższych warstw społecznych identyfikują się nie ze swymi współtowarzyszami, lecz ludźmi „ze szczytu”, chronią strukturę władzy (w końcu chcą się do nich przyłączyć)
Pod groźbą uczestnictwa w społeczeństwie, skłaniają tych, którzy działają nonkonformistycznie, do konformizmu wobec kulturowych nakazów nieograniczonej ambicji.
| Sposoby przystosowania | Cele kulturowe | Zinstytucjonalizowane środki |
|---|---|---|
|
+ | + |
|
+ | - |
|
- | + |
|
- | - |
|
+/- | +/- |
+/- oznacza odrzucenie panujących wartości i zastąpienie ich nowymi
Konformizm
Reakcja najbardziej typowa i rozpowszechniona
Sieć oczekiwań podtrzymywana jest przez typowe zachowania jej członków, konformistyczne wg ustalonych, choć zmieniających się, wzorów kulturowych
Zachowania zorientowane są zazwyczaj na podstawowe wartości społeczne
Jeśli nie istniał jakiś zbiór wartości podzielanych przez oddziaływujące na siebie jednostki, to istniałyby stosunki społeczne (nieuporządkowane interakcje), ale nie społeczeństwo
Innowacja
Nacisk na cel sukcesu zachęca do wykorzystania instytucjonalnie zakazanych, lecz często skutecznych środków zdobycia przynajmniej oznak sukcesu – bogactwa i władzy
Kulturowy nacisk na cel
Zaangażowanie emocjonalne = Gotowość podjęcia ryzyka
Nie liczy się brak honoru, podłość itd. Itp.
Wielu badaczy twierdzi, iż wyspecjalizowane obszary występku i zbrodni stanowią „normalną” reakcję na sytuację, w której przyswojona została kulturowa wartość finansowego sukcesu, lecz dostęp do tradycyjnych środków osiągania sukcesu jest niewielki
Amerykańskie piętnowanie pracy fizycznej + brak realistycznych perspektyw awansu = wyraźna skłonność do zachowań dewiacyjnych
Z tego wynika, iż zachęty do sukcesu dostarczają ustalone wartości kulturowe i dostępne sposoby zdążania do celu przez kulturę klasową w dużej mierze ograniczone są do zachowań dewiacyjnych. Połączenie nacisku kulturowego i społecznej struktury tworzy silną presję w kierunku dewiacji.
Wobec jednostek ulokowanych na niższych szczeblach struktury społecznej kultura stawia wymagania nie do pogodzenia – orientowanie się na widoki wielkiego bogactwa, a z drugiej strony odmawianie faktycznych szans osiągnięcia tego celu droga instytucjonalną. Równowaga między kulturowo przepisanymi celami a środkami chwieje się.
Wysoką częstotliwość zachowań dewiacyjnych może powodować także, sztywna struktura społeczna, porządek kastowy.
Bieda nie zawsze powoduje zachowania dewiacyjne. Dopiero bieda + nacisk kulturowy na sukces $ + niekorzystne położenie we współzawodnictwie = przestępczość.
Kiedy społeczeństwo „cierpi” na anomię, bardzo podkreślane są działania takich czynników jak Los, Przypadek czy Szczęśliwy Traf? Odwoływanie się do przypadku, szczęścia czy trafu pełni różne funkcje – zależnie od człowieka. U człowieka, któremu się powiodło, oznacza to jego skromność – w sensie psychologicznym. W sensie socjologicznym doktryna ta wyjaśnia rozbieżność pomiędzy zasługą a nagrodą, jednocześnie chroniąc przed krytycyzmem strukturę społeczną, w której się dopuszcza wysoką częstotliwość owej rozbieżności. Wg tego nie ma się żadnego wpływu na los, który objawi szczęście w każdej strukturze społecznej. Ludziom, którym się nie powiodło, doktryna trafu umożliwia zachowanie poczucia własnej wartości w obliczu porażki. Może także osłabiać motywację do dalszych wysiłków. Doktryna ta może odzwierciedlać niemożność zrozumienia zasad społecznych oraz ekonomicznego systemu. U tych, którzy nie stosują doktryny trafu, może się pojawić cyniczna postawa wobec struktury społecznej – „liczy się nie to, co umiesz, lecz to, kogo znasz”.
Rytualizm
Odrzucenie kulturowych celów wielkiego sukcesu $ i szybkiego społecznego awansu bądź też zaniżeniu ich do poziomu, na którym aspiracje jednostki mogą zostać zaspokojone
Przestrzeganie norm instytucjonalnych
Przystosowanie – decyzja subiektywna, zachowanie instytucjonalnie dozwolone, lecz kulturowo niecenione
Typ dość częsty w społeczeństwie, w którym status społeczny jednostki jest w dużej mierze uzależnione od jej własnych osiągnięć
„Nie będę się wychylał”, „Grunt to działać bezpiecznie”, „jestem zadowolony z tego, co mam”, „Nie mierz wysoko – nie spotka cię wtedy rozczarowanie”
Przywiązanie do rutyny i norm instytucjonalnych
Lęk spowodowany naciskiem na rodziców – predyspozycje do rytualizmu
Wycofanie
Reakcja spotykana najrzadziej
Ludzie wycofani pozostają w społeczeństwie, ale do niego nie należą, tzw. Obcy
Do tej kategorii należą poczynania adaptacyjne psychotyków, wyrzutków, włóczęgów, trampów, nałogowych alkoholików i narkomanów – zarzucili oni zalecane cele kulturowe i nie chcą podporządkować się normom instytucjonalnym
Rezygnacja = ucieczka od wymogów społeczeństwa
Wycofanie to sposób adaptacji wywołany niepowodzeniami w osiąganiu celu uznanym i społecznie metodami oraz niemożliwością wykorzystania drogi zakazanej (ze względu na zinternalizowane zakazy); Konflikt zostaje rozwiązany przez odrzucenie obu elementów: celów i środków
Ludzie ci są nieproduktywnym obciążeniem, ich zachowanie jest negowane
We współczesnej kulturze takie postaci podtrzymują morale i poczucie własnej wartości dzięki widowisku przestawiającemu człowieka, który odrzuca istniejące ideały i wyraża dla nich pogardę
Jest to sposób adaptacji raczej indywidualny niż grupowy
Bunt
Wyprowadza ludzi z zewnątrz struktury społecznej, aby mogli tworzyć strukturę nową, czyli przekształconą
Rozróżnienie buntu od resentymentu (Nietzsche, rozwinął socjologicznie Max Scheler – czy oni wszyscy mieli na imię Max?); Resentyment to rozproszone uczucie nienawiści, zawiści, wrogości, poczucie niemożności aktywnego wyrażania tych emocji wobec osoby albo warstwy społecznej, która je wywołuje oraz nieustanne doświadczanie na nowo owej bezsilnej wrogości; nie obejmuje on autentycznej zmiany wartości – w odróżnieniu od buntu; resentyment przypomina schemat kwaśnych winogron – pożądane, lecz nieosiągalne cele w rzeczywistości nie reprezentują cenionych wartości; bunt dot. autentycznej przemiany wartości, całkowite odrzucenie wartości uprzednio cenionych; w resentymencie potępia się to, czego się potajemnie pożąda, w buncie potępieniu podlega samo pożądanie;
Kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu uznawanych społecznie celów, sytuacja dojrzała jest do buntu jako reakcji adaptacyjnej;
Rodzina – najważniejszy pas transmisyjny, służy przekazywaniu wzorców kulturowych następnemu pokoleniu. Do bardzo niedawna pomijano fakt, iż rodzina przekazuje część kultury, dostępną w warstwie społecznej i grupom, w której znajdują się sami rodzice. Jest to mechanizm socjalizowania dziecka w kategoriach celów kulturowych i obyczajów charakterystycznych dla tego wąskiego kręgu grup społecznych. Ważna jest także projekcja ambicji rodzicielskich na dziecko – wielu rodziców tłumi swe początkowe cele-wartości i odracza dalsze wysiłki, próbując zastępczo osiągnąć cel poprzez dzieci.
Str.284 – 334
Punkt wyjścia: Założenie, ze między teorią społeczną a badaniami empirycznymi istnieje oddziaływanie dwukierunkowe. Systematyczne dane empiryczne przyczyniają się do rozwoju teorii społecznej. Teoria społeczna określa z kolei zasięg i zwiększa wartość predyktywną wyników empirycznych – wskazuje warunki, do których się odnoszą.
Pojęcie to nie ma formalnej definicji, jednakże nie stanowi to wielkiej przeszkody – można zebrać wzmianki. Jedna z 9 wzmianek „Pojęcie w.u. jest szczególnie użyteczne w ocenie wpływu roli wykształcenia na stopień satysfakcji płynącej z posiadanego statusu społecznego czy charakteru wykonywanego zajęcia, a także w odniesieniu do niektórych aspektów stopnia przychylności lub krytycyzmu wobec armii”.
We wszystkich wzmiankach pojęcie w.u. ma to samo zadanie teoretyczne – stanowi interpretacyjną zmienną pośredniczącą. Przedmiotem badań były uczucia i postawy żołnierzy amerykańskich –np. ich postawy powołania do wojska. Takie postawy traktuje się z reguły jako zmienne zależne. Zmieniają się one w zależności od statusów społecznych żołnierzy – np. starsi lub żonaci przejawiają większą niechęć niż młodsi i kawalerowie. Cechy statusu społecznego uważano zazwyczaj za zmiennie niezależne.
Jeśli chodzi o układy odniesienia badanych żołnierzy, to prowizorycznie zakładano ich trzy rodzaje
Istnieją przypadki, w których przyjmowano, ze postawy i oceny żołnierzy kształtują się pod wpływem porównania z sytuacją innych, z którymi pozostawali w rzeczywistym związku, w trwałych stosunkach społecznych, jak „żonaci przyjaciele w cywilu” czy znajomi żołnierza bez ukończonej szkoły średniej (wzmianka 1 i 2)
Implikowaną podstawę do porównania stanowią ludzie, którzy pod jakimś istotnym względem dzielą ten sam status społeczny, bądź też należą do tej samej kategorii społecznej (wzmianka 7 – kapitan porównuje swoją sytuację z sytuacją innych kapitanów)
Zakłada się porównanie z osobami, które pod istotnymi względami różnią się statusami społecznymi lub też należą do innej kategorii społecznej, jak w przypadku żołnierza nie biorącego udziału w walce, którego porównuje się z żołnierzami frontowymi (wzmianka 4) czy też żołnierzy porównywanych z oficerami ( wzmianka nr 5)
| W trwałych stosunkach społecznych z jednostką | Taki sam status społeczny | Odmienny status społeczny |
|---|---|---|
| Wyższy | ||
| Tak (członkostwo lub grupa własna; in-group) | Nr 1 – żonaci przyjaciele Nr 2 – znajomi bez ukończonej szkoły średniej Nr 6 – przyjaciele o tym samym poziomie wykształcenia |
Nr 5 – oficerowie |
| Nie (brak przynależności lub grupa obca; out-group) | Nr 4 – żołnierze w USA lub na froncie Nr 6 – żołnierze o tej samej długości stażu służby wojskowej Nr 7 – inni kapitanowie |
Nr 5 – oficerowie |
Nr 1-9 odnoszą się do wzmianek na początku rozdziału
Liczba możliwych grup odniesienia jest w zasadzie niemal nieskończona – można odnieść się do grup, do których się należy (ich jest mało) oraz do grup, których członkiem się nie jest (a tych jest mnóstwo).
Ludzie działają w społecznym układzie odniesienia tworzonym przez grupy, do których należą – spostrzeżenie stare i trafne. Jednakże ludzie, kształtując swe zachowania i oceny, orientują się często na grupy inne niż swoje własne. Zatem w ujęciu ogólnym teoria grup odniesienia ma zatem na celu usystematyzowanie przyczyn i skutków procesów dokonywania ocen, między innymi ocen samego siebie, przy czym wartości czy wzory innych jednostek i grup uważa się w niej za układ odniesienia do porównań.
Autorzy „The American Soldier” skoncentrowali się na upośledzeniu niż na jego względności. Tym, co wymagało zbadania, były więc najczęściej wzory reakcji na zasadnicze pogorszenie własnej sytuacji życiowej. „Względne upośledzenie służyło przede wszystkim do wyjaśnienia poczucia niezadowolenia, zwłaszcza w wypadkach, kiedy na pierwszy rzut oka nie wydawało się, by obiektywna sytuacja miała takie poczucie wywoływać. (Np. żołnierz poza USA jest niezadowolony – inni żołnierze są w USA, lecz cieszy się, że nie bierze udziału w walce jak żołnierze frontowi)
Istotniejszy jest nacisk położony na względność społecznych i psychologicznych doświadczeń. Widać to we fragmentach „The American Soldier”, kiedy autorzy wprowadzając pojęcie w.u. wskazują na jego związek z takimi pojęciami socjologicznymi jak społeczny układ odniesienia, wzory oczekiwań czy definicje sytuacji. Można uznać, iż względne upośledzenie jest jednym z pojęć teorii grup odniesienia.
Przypadek 1: Badanie dot. Dokonywanej przez żołnierzy oceny szans awansu. Wynik – wyraźnie paradoksalna reakcja większego zadowolenia z szans awansu w tych jednostkach, w których jego możliwości są mniejsze.
Oceny powstają w ramach układu odniesienia, którym jest częstość awansu w danej grupie. Duże natężenie ruchliwości wywołuje zbyt wielkie nadzieje i oczekiwania wśród członków grupy, tak iż każdy z nich jest bardziej podatny na frustracje z powodu swojej obecnej sytuacji i odczuwa niezadowolenie z szans awansu.
Rola pojęcia względnego upośledzenia polega na tym, iż pomaga ono w wyjaśnieniu zaobserwowanych definicji sytuacji. W tym przypadku, aby wyjaśnić dość nietypowy schemat, trzeba było zgromadzić systematyczne dane empiryczne. Stanowi to ilustrację podstawowej funkcji systematycznych badań empirycznych w dochodzeniu do nieoczekiwanych, nietypowych i strategicznych wyników, skłaniających do zapoczątkowania lub rozszerzenia teorii.
Przedstawiona hipoteza dot. Przyjmowania za układy odniesienia do ocen własnej osoby ludzi o podobnym statusie społecznym nasuwa natychmiast cały szereg wzajemnie powiązanych problemów, dostępnych badaniu empirycznemu i stanowiących dalsze, doniosłe ogniwa rozwoju teorii grup odniesienia.
Mead – prekursor koncepcji „Jednostka doświadcza siebie samej jako takiej nie bezpośrednio, lecz tylko pośrednio, przyjmując punkty widzenia innych członków tej samej grupy społecznej lub uogólniony punkt widzenia grupy społecznej, do której należy”. Wg niego grupy, których jednostka jest członkiem, dostarczają istotnego układu odniesienia do ocen dotyczących własnej osoby.
Badania „The American Soldier” prowadzą do sformułowania problemów np. fakt związania się jednostki z wieloma grupami naraz, występowanie wielu naraz grup odniesienia, dynamika selekcji grup odniesienia (kiedy grupa rodzinna, kiedy zawodowa czy religijna). Problem to tez jednoczesne działanie wielu naraz grup odniesienia.
Zmienną zależną stanowią dokonywane przez żołnierzy oceny instytucjonalnego systemu awansu w armii, a nie oceny ich własnych osiągnięć w tym systemie.
Wiele naraz grup odniesienia może dostarczać kontekstu do ocen dokonywanych przez jednostki.
Przypadek 2: Różnice w postawach żołnierzy niefrontowych przebywających poza krajem a przebywających w USA. Bardziej zadowoleni byli żołnierze stacjonujący w USA.
Warto zauważyć, że obie grupy żołnierzy miały podobny status społeczny. Nasuwa to ogólną hipotezę, że aby porównanie w ogóle miało miejsce, jednostka musi dostrzegać lub wyobrażać sobie jakieś podobieństwo między statusem własnym a statusem grupy odniesienia. Dopiero wtedy, kiedy istnieje takie minimum zgodności pewnych cech, inne wspólne właściwości i różnice związane z daną sytuacją stworzą kontekst kształtowania ocen.
Grupy odniesienia nie są artefaktami schematu klasyfikującego, przyjętego arbitralnie przez autorów. Przeciwnie, wydaje się, ze są to układy odniesienia wspólne dla pewnej liczby ludzi w obrębie jednej kategorii społecznej, i to liczby dostatecznie dużej, by można było zdefiniować sytuację charakterystyczną dla tej kategorii.
Przypadek 3: Przedmiotem tego studium były odczucia żołnierzy dot. Prawomocności powołania ich do służby wojskowej. „Czy wtedy, kiedyś zostałeś zmobilizowany, uważałeś, że powinieneś dostać odroczenie?”. Wyniki – Ludzie żonaci, powyżej 20 lat, którzy nie mają ukończonej szkoły średniej byli najbardziej skłonni twierdzić, iż należy im się odroczenie. Stwierdzono schematyczne zależności między wiekiem, stanem cywilnym i poziomem wykształcenia a chęcią do służby wojskowej.
Tym, co koncentruje uwagę członków grupy czy ludzi o określonym statusie społecznym na pewnych wspólnych grupach odniesienia, są instytucjonalne definicje struktury społecznej – żołnierze przyjmują oficjalne normy instytucjonalne (zasady powoływania/zwalniania z wojska) za bezpośrednią podstawę do prawomocności powołania ich samych do służby. Dlatego wybierają oni takie, a nie inne grupy odniesienia.
Kolejna hipoteza głosi, iż żonaty żołnierz porównuje się z ludźmi o podobnej sytuacji, z którymi jest lub był w jakichś rzeczywistych kontaktach społecznych: z kolegami w wojsku lub przyjaciółmi w cywilu.
W teorii zakłada się, że jednostki porównujące swój los z losem innych, posiadają jakąś wiedzę sytuacji, w której ci inni się znajdują. Np. jednostka pozytywnie nastawiona wobec norm grupy, do której nie należy, ma wiedzę na temat tych norm.
Problemem jest także status empiryczny pojęć dot. Grup odniesienia. W rozważanym stadium pojęcie w.u. zostało wprowadzone PO zakończeniu badań terenowych – w tej sytuacji nie można było zgromadzić niezależnych i systematycznych danych empirycznych odnoszących się do działania takich społecznych układów odniesienia jednostkowych ocen.
Co więcej, przed podjęciem badań dot. Warunków, w jakich jednostki porównują się z określonymi innymi jednostkami lub grupami, trzeba rozważyć psychologiczny status takich porównań. Brakuje powodów, aby zakładać, że porównania samego siebie z innymi dokonywane są zawsze świadomie. Liczne badania pokazują, że jednostki nieświadomie reagują na rozmaite układy odniesienia wprowadzane prze eksperymentatora.
Przypadek 4: Żołnierze bez doświadczenia bojowego znajdowali się w dwu zupełnie różnych strukturach społecznych: jedni przebywali na razie w jednorodnych jednostkach złożonych w całości z oddziałów jednakowo niedoświadczonych, inni – w jednostkach weteranów bojowych. Dzięki temu możliwe było przeanalizowanie wpływu układów grupowych na postawy rozmaitych ludzi. Badano oddziały złożone z żołnierzy niedoświadczonych, nowych żołnierzy w oddziałach weteranów (żołnierze uzupełniający) oraz samych weteranów. Badania ujawniły wyraźnie odmienne wzory odpowiedzi. Weterani przejawiali większą niechęć do udziału w walce niż nowi żołnierze.
Hipoteza Jamesa, Cooleya, Meada i innych głosi, iż ludzie zajmujący w danej grupie pozycje podporządkowane lub mający stać się członkami grupy w przyszłości, wtedy gdy pragną związać się z tą grupą, będą starali się przyswoić reakcje emocjonalne oraz wartości warstwy posiadającej w tej grupie prestiż i autorytet.
Różne badania, schematy odpowiedzi – doczytać.
Wskaźniki niezbędne do zapewnienia ciągłości teorii itd.
Wskaźnik rzeczywistych kontaktów społecznych
Wskaźnik motywacji ludzi wchodzących do grupy
Wskaźnik więzi społecznej i wartości pokrewnych
Wnioski z analizy rezultatów zawartych w „The American Soldier”
Uściślenie pojęć pozwoliło na zinterpretowanie pozornego chaosu czy rozbieżności w niektórych wynikach empirycznych jako różnych przejawów pewnych prawidłowości socjologicznych, służąc w ten sposób ekonomii myślenia
Do tego celu przeformułowano pojęcia, które zredukowało elementy improwizacji w istniejących interpretacjach i przyczyniło się do zapewnienia ciągłości między obecnymi wynikami badań a uprzednimi teoriami
Uogólnienie pojęć poza kategorie bezpośrednio opisowe wskazuje, iż ogólne sformułowania nie odnoszą się jedynie do sytuacji w wojsku, lecz również do szerszego zakresu sytuacji odpowiadających wymogom sformułowań teoretycznych; rozszerzony został w ten sposób zakres danych
„The American Soldier” dostarcza wskaźników cech struktury społecznej, jednakże inaczej niż np. w ekologii, ponieważ autorzy powyższej pracy przedstawiają także systematyczną analizę postaw lub ocen ludzi o podobnym statusie w obrębie rozmaitych struktur społecznych.
Zastosowanie rozkładów częstości/proporcji/natężenia jako wskaźników struktury społecznej podpowiada nam, iż struktury te często różnią się pod względem nasilenia posiadanych cech, a niekoniecznie na zasadzie dychotomii. Na przykład systemy społeczne nie zapewniają po prostu swym członkom ruchliwości lub stałości pozycji społecznej – wykazują one różne natężenia ruchliwości.
Przypadek 5: Badanie dot. Nie częstości awansów, które były określane w przepisach organizacyjnych, lecz ich występowania – jacy żołnierze mieli większe szanse na awans?
Wyniki: We wszystkich grupach żołnierze o postawach najbardziej konformistycznych mieli potem największe szanse awansu.
Funkcje pozytywnego nastawienia wobec grup obcych: socjalizacja antycypująca
jednostka przejmująca wartości grupy – pomaga jej to w dostaniu się do grupy oraz ułatwia przystosowanie, jeśli już się tam znalazła
socjalizacja an typująca jest dla jednostki funkcjonalna jedynie w strukturze względnie otwartej, zapewniającej ruchliwość społeczną
człowiek marginesu – socjalizacja antycypująca staje się dysfunkcjonalna, jednostka pada ofiarą niemożliwych do zrealizowania aspiracji oraz nadziei, których nie jest w stanie zaspokoić
przechodzenie z jednej do drugiej grupy uczestnictwa wzmacnia pozytywne nastawienie wobec norm grupy, do której się nie należy, i że funkcjonalnie lub dysfunkcjonalne konsekwencje są całkowicie uzależnione od otwartego lub zamkniętego charakteru struktury społecznej, w której owe przemieszczenia występują
socjalizacja antycypująca może być funkcjonalna dla jednostki, lecz dla solidarności grupy czy warstwy jest ona dysfunkcjonalna – posłuszeństwo wobec odmiennych obyczajów innej grupy oznacza bowiem odstępstwo od zwyczajów grupy własnej;
Innymi słowy – to, co z punktu widzenia jednostki stanowi socjalizację antycypującą, przez jej własną grupę interpretowane jest jako odstępstwo i nonkonformizm
Procesy społeczne podtrzymujące i powściągające pozytywne nastawienie wobec grup, do których się nie należy
Każda grupa zakłada, że jej członkowie będą lojalni przeniesienie lojalności na grupę inną, zwłaszcza działającą w tej samej dziedzinie polityki czy gospodarki, odbierane jest przede wszystkim emocjonalnie, a nie w kategoriach obiektywnej analizy; renegat, zdrajca, karierowicz – jakkolwiek go się nazywa, częściej staje się przedmiotem obmowy niż obiektem socjologicznego badania :D
Najbardziej skłonni do przyjęcia pozytywnego nastawienia wobec innych grup są ludzie znajdujący się w izolacji, formalnie do grupy należący, lecz w sieć jej stosunków społecznych włączeni jedynie powierzchownie;
Między pogorszeniem sie stosunków społecznych w grupie uczestnictwa a pozytywnymi postawami wobec norm grupy obcej istnieje trwała i kumulatywna współzależność
Jeśli jednostka zorientowana jest na wartość innej grupy, głosząc je, być może werbalnie i poprzez działanie, powiększa tylko przepaść i wzmacnia uczucie wrogości między sobą a kolegami z grupy, do której należy
Pod wpływem współoddziaływania procesu odchodzenia od grupy oraz postępującej alienacji z grupowych wartości, jednostka może rozwinąć podwójną motywację w kierunku związania się z inną grupą oraz przejęcia jej wartości
Przypadek 6: Jaki był wpływ ośrodka uzupełnień na stacjonującego w nim żołnierza, ale także na jego późniejsze wejście do grupy bojowej?
Ośrodek uzupełnień – jedna z organizacji zapewniająca przechodzenie jednostek z jednej grupy do drugiej.
Indywidualne i społeczne trudności towarzyszące takim przejściom wynikają przede wszystkim z dwoistego procesu rozbijania starych związków grupowych oraz budowania więzi nowych. To tak jakby dziecko z jednej szkoły przenieść do drugiej w trakcie roku szkolnego. Najpierw odczuwa się wzmocnienie starych więzi – przywiązanie do starych przyjaciół. Sprzeciw wobec nagłego zerwania uprzednich więzi grupowych.
Poczucie nadmiernego leku można również uznać za behawioralny wskaźnik przejściowego stanu „braku przynależności grupowej”. Ów lęk może być dysfunkcjonalny dla indywidualnego żołnierza, który go akurat doświadcza.
Takie sobie podsumowanko.
Str. 462-476
W. I. Thomas – „jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi”
Pierwsza część tego twierdzenia stanowi przypomnienie, ze ludzie reagują nie tylko na obiektywne cechy sytuacji, lecz również na jej znaczenie. Kiedy zaś przypisali już sytuacji jakieś znaczenie, wyznacza ono ich późniejsze zachowania i pewne konsekwencje owych zachowań.
Historia o Czarnej Środzie i Jeszcze Czarniejszym Czwartku Prezes banku wiedział, że mimo płynności aktywów bankowych, plotka o niewypłacalności – kiedy uwierzy w nią dostateczna liczba klientów – spowoduje niewypłacalność banków.
Stabilność struktury finansowej banku uzależniona była od zespołu definicji sytuacji: od przekonania o niezawodności złożonego systemu ekonomicznych zobowiązań, an których ludzie opierają swoje działania. Kiedy tylko klienci banku zdefiniowali sytuację inaczej, kiedy tylko zakwestionowali możliwość wypełnienia owych zobowiązań, konsekwencje tej nieprawdziwej definicji stały się jak najbardziej prawdziwe.
Publiczne definicje sytuacji (proroctwa, przewidywania) stają się nieodłączną częścią sytuacji, wpływając z kolei na późniejsze wydarzenia.
Inny przykład np. nerwica egzaminacyjna (przed egzaminem z socjologii). Student przekonany, że obleje egzamin, poświęca więcej czasu na zamartwianie się niż na naukę, po czym – oczywiście – zdaje źle. Fałszywy początkowo niepokój przekształca się w całkowicie uzasadniony lęk.
Samospełniające się proroctwo to zatem fałszywa definicja sytuacji, wywołująca nowe zachowanie, które powoduje, iż początkowo nieprawdziwa koncepcja staj się koncepcją prawdziwą. Pozorna trafność samospełniającego się proroctwa utrwala błąd. Prorok będzie się bowiem powoływał na faktyczny przebieg wypadków jako na dowód, że miał rację od samego początku.
Z powodu niezrozumienia mechanizmu działania samospełniającego się proroctwa wielu Amerykanów dobrej woli żywi trwałe uprzedzenia rasowe i etniczne. Przekonań tych nie uważają oni za uprzedzenia, lecz za nieodparte wyniki własnych obserwacji.
Zastosowanie twierdzenia Thomasa wskazuje również jako można przerwać tragiczne i często błędne koło samospełniającego się proroctwa. Należy odrzucić pierwotną definicję sytuacji, która wprawiła to koło w ruch. Dopiero wtedy, kiedy zostanie zakwestionowane początkowe założenie i wprowadzona zostanie nowa definicja sytuacji, późniejszy bieg wydarzeń wykaże błędność tego założenia. Dopiero wtedy przekonanie nie będzie już stwarzał rzeczywistości.
Zakwestionowanie owych głęboko zakorzenionych definicji nie sprowadza się jednak do prostego aktu woli. Nie wystarczy tu propaganda i masowa oświata w potocznych znaczeniu tych terminów. W świecie społecznym fałszywe idee skonfrontowane z prawdą znikają bardzo powoli. Przykładowo – nikt się nie spodziewa, że paranoik – poinformowany o całkowitej bezzasadności swych urojeń i wypaczonych idei – natychmiast je odrzuci.
Przykład Lincolna, miasteczka i Murzynów (str. 467)
Wskutek doskonałej symetryczności uprzedzeń, obcym grupom etnicznym i rasowym dostaje się i z jednej, i z drugiej strony. Członek grupy obcej jest zwykle potępiany bez względu na to, co robi. Wbrew pozorom uprzedzenie i dyskryminacja kierowane pod adresem grupy obcej nie są rezultatem poczynań tej grupy, ale są głęboko zakorzenione w strukturze społeczeństwa amerykańskiego i w psychologii społecznej jako członków.
Aby to zrozumieć, trzeba zanalizować moralną alchemię. Metoda analizy konkretnych przypadków.
To samo zachowanie należy oceniać inaczej, w zależności od tego, kto je podejmuje, tzw. biegły alchemik wie, ze słowo nieustępliwy trzeba odmieniać: Ja jestem nieustępliwy. Ty jesteś uparty. On jest głupi.
Inne przykłady. Bohater z grupy własnej jest zapobiegliwy, oszczędny i wstrzemięźliwy, więc nikczemnik z grupy obcej jest skąpcem, sknerą i liczykrupą. Grupa własna z łatwością przekształca swe własne cnoty w cudze wady. Jednak cnoty moralne pozostają cnotami tylko tak długo, jak długo są zazdrośnie ograniczone do odpowiedniej grupy własnej. Właściwe poczynania ze strony niewłaściwych ludzi stają się przedmiotem potępienia, a nie szacunku.
Nie ma nic paradoksalnego w potępianiu przedstawicieli grup obcych zarówno wtedy, kiedy nie wykazują cnoty grupy własnej, jak wtedy, kiedy ich nie wykazują. W obu tych wypadkach potępienie pełni tę samą funkcję społeczną. Pozorne przeciwieństwa przyciągają się.
Jeżeli komuś nieustannie się powtarza, że jest osobą niższą, że nie może wykazać się żadnymi pozytywnymi osiągnięciami, jest rzeczą ludzką, iż będzie on wykorzystywał każdą sposobność, aby udowodnić, iż jest przeciwnie. Definicje dominującej grupy własnej zmuszają poniekąd podporządkowaną grupę obcą do przyjęcia postawy obronnej: do wyolbrzymiania „osiągnięć rasowych”. Samouwielbienie, które w pewnym stopniu można znaleźć we wszystkich grupach, jest częstą reakcją na powtarzające się poniżenie z zewnątrz.
Dopiero jednak potępienie grup obcych za nadmierne osiągnięcia wywołuje u nich naprawdę dziwaczne zachowania. Po pewnym czasie i często w odruchu samoobronny grupy tak naprawdę nabierają przekonania, że ich cnoty są wadami.
W społeczeństwie, w którym bogactwo jest zwykle świadectwem zdolności człowieka, odwrócona wartości członków dominującej grupy własnej zmuszają grupę obcą do negowania faktu, że w jej szaragach jest wielu ludzi zamożnych.
Istnieją podstawy do przypuszczenia, że działaniu samospełniającego się proroctwa i błędnego koła w społeczeństwie amerykańskim można położyć kres w sposób rozsądny i zaplanowany.
Samospełniające się proroctwo, w którym lęk zostaje przekształcony w rzeczywistość, działa jedynie w sytuacji, w której się nie podejmuje świadomej regulacji instytucjonalnej. I tylko przed odrzucenie społecznego fatalizmu niesionego przez koncepcję niezmienności natury ludzkiej można przerwać tragiczne koło lęku, katastrofy społecznej wzmożonego lęku.