1.UKLAD NERWOWY-PODZIAŁ FUNKCJONALNY:
I. Podział topograficzny
1.Ośrodkowy układ nerwowy(OUN) - zbudowany z istoty szarej i białej( Szara-koncentracja ciał komórek nerwowych, tworzy korę mózgu, jadra podkorowe i część centralna rdzenia kręgowego. Istota biała- wypustki nerwowe, tworzy drogi nerwowe) Na OUN składają się:
A)Mózgowie-składające się z 5 części: kresomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia i rdzenia przedłużonego. Znajduje się w jamie czaszki
B)Rdzeń kręgowy- znajduje się w kanale kręgowym
2.Obwodowy układ nerwowy- należą do niego nerwy czaszkowe i rdzeniowe
II. Podział funkcjonalny
Somatyczny układ nerwowy-jego efektorami są mięśnie szkieletowe, a reakcje mają charakter odruchowy, prędkość przewodzenia jest duża, drogi są zazwyczaj jednoneuronowe, zakończenia są cholinergiczne.
Autonomiczny układ nerwowy(wegetatywny)- kieruje czynnościami narządów wewnętrznych i przemianą materii, podtrzymuje elementarne funkcje życiowe, utrzymuje homeostazę. Działa niezależnie od naszej woli i bez udziału świadomości. Przewodzenie jest wolniejsze niż w somatycznym występują w nim zwoje nerwowe. Zakończenia są cholinergiczne lub adrenergiczne. Dzieli się na:
A)część współczulną(sympatyczną)-(ośrodki w rdzeniu kręgowym), zakończenia są adrenergiczne. Hamuje czynności związane z trawieniem, a pobudza poziom gotowości ruchowej organizmu przez zwiększenie tępa krążenia, wymiany gazowej, mobilizację rezerw metabolicznych i reaktywność.
B)część przywspółczulną(parasympatyczną)- (ośrodki w mózgowiu), zakończenia są cholinergiczne. Hamuje mobilizację ruchową, pobudza procesy związane z trawieniem.
2.KORA MÓZGOWA, KOROWE OŚRODKI WZBUDZAJĄCE CZYNNOŚĆ RUCHOWĄ ORGANIZMU:
Czynność motoryczna kory sprowadza się do:
-powstania idei o zamierzonej aktywności motorycznej
-określeniu sekwencji ruchów potrzebnych do wykonania jakiegoś zadania
-kontroli skurczów mięśni szkieletowych
Podstawowa aktywność mięsni szkieletowych podlega ośrodkom rdzenia kręgowego, pnia mózgu i móżdżku, natomiast złożone i precyzyjne ruchy odbywają się wyłącznie z udziałem kory. Inicjacja ruchów dowolnych powstaje w płacie ciemieniowym oraz na styku płatów skroniowego, potylicznego i ciemieniowego- w okolicy kojarzeniowej. Po powstaniu idei ruchu pojawia się potencjał gotowości, impuls zostaje skierowany do okolicy przedruchowej(nadrzędne pole ruchowe). Ruch odbywa się przy współpracy móżdżku, pierwszorzędowe pole ruchowe jest rodzajem stacji pośredniej. Świeżo wyuczone ruchy wypierają te mało precyzyjne i rzadziej wykorzystywane.
3.SWOISTA PROJEKCJA CZUCIOWA W KORZE MÓZGOWEJ;
Odległe pobudzenia wychodzące z kory (eferentne):
Włókna kojarzeniowe z tej samej półkuli (pęczki, obręcze).
Włókna kojarzeniowej przeciwległej półkuli (spoidła).
Projekcje sensomotoryczne, skojarzeniowe i limbiczne do prążkowia.
Projekcje ruchowe do nerwów czaszkowych, pnia mózgu (droga korowo-mostowa, korowo-siatkowa) i rdzenia
Trzy funkcje kory:
Analiza danych przychodzących ze zmysłów.
Kontrola ruchów.
Wyższe czynności psychiczne: planowanie, myślenie, analiza emocji.
Pierwotne obszary zmysłowe (pierwszorzędowe obszary projekcyjne):
czuciowy (ból, dotyk, wibracje) - płat ciemieniowy, tuż za bruzdą centralną
wzrokowy - płat potyliczny
słuchowy - płat skroniowy
smakowy - płat ciemieniowy, część brzuszna, schowana
węchowy - płat skroniowy, kora okołomigdałowata i okołosklepieniowa
przedsionkowy (zmysł równowowagi i orientacji przestrzennej) - płat skroniowy.
Obszary pierwotne => szczegółowa analiza bodźców zmysłowych o określonej modalności.
Do obszarów pierwszorzędowych przylegają wtórne obszary projekcyjno-kojarzeniowe => analiza sensu, całości znaczeniowych bodźców, interpretacja.
Trzeciorzędowe obszary skojarzeniowe => integracja informacji o różnych modalnościach.
4.WZGÓRZE, PODWZGÓRZE- FUNKCJE:
W tej części mózgowia zlokalizowane są ośrodki: pokarmowy, pragnienia, agresji i ucieczki oraz rozrodczy i macierzyński. Regulacja działa na zasadzie przeciwnych mechanizmów:
-unikanie- zabezpiecza przed szkodliwymi czynnikami
-konsumowanie(zdobywanie) - kieruje zachowania tak, żeby zaspokoić potrzeby
Pobudzenie określonego ośrodka wyzwala reakcje somatyczna.
Ośrodek pokarmowy:
-ośrodek głodu
-ośrodek sytości
Budują je neurony wrażliwe na zawartość glukozy we krwi. Po zmniejszeniu stężenia glukozy apetyt zostaje pobudzony, takie zachowanie ma zaspokoić zapotrzebowania energetyczne organizmu.
Ośrodek pragnienia-wyzwala aktywność ruchową związaną z poszukiwaniem i piciem wody. Jest ściśle związany z ośrodkiem termoregulacji. Wzrost temperatury krwi i ciśnienia osmotycznego powoduje jego pobudzenie.
Ośrodek agresji i ucieczki- wywołuje silne reakcje somatyczne, mechanizm agresji pobudza zdobywanie a ucieczki unikanie.
Ośrodek rozrodczy i macierzyński- kieruje reakcjami organizmu związanymi z podtrzymaniem gatunku, jest odmienny u obu płci:
-ośrodek męski stale wydziela GnRH i wyzwala popęd ku płci żeńskiej
-ośrodek żeński cyklicznie wydziela GnRH i stymuluje popęd ku płci męskiej
Oba te ośrodki regulują dojrzewanie płciowa głównie poprzez regulację hormonalną. Podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem regulującym aktywność gruczołów dokrewnych.
5.UKŁAD SIATKOWATY- BUDOWA I FUNKCJE:
Ciągnie się od rdzenia przedłużonego do międzymózgowia, jest zbudowany z sieciowatej masy neuronów wielobiegunowych wymieszanych z wypustkami, tworzy drogi nerwowe polisynaptyczne.
Funkcje;
-przewodzi impulsy nerwowe poza drogami swoistymi czuciowymi i ruchowymi
-warunkuje wzbudzenie i uwagę
-kontroluje czynności somatyczne i autonomiczne
Neurony przekazują pobudzenie lub hamowanie za pomocą neurotransmiterów. Drogi dzieli się na wstępujące i zstępujące.
Układ siatkowaty zstępujący: kontroluje czynność odruchową rdzenia kręgowego, napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych, czynność odruchów kontrolujących krążenie i oddychanie. Dzieli się na część hamującą(zwalnia lub blokuje inne neurony) i pobudzającej(toruje lub przyspiesza czynności neuronów rdzenia kręgowego i przedłużonego).
Układ siatkowaty wstępujący: kontroluje czynności jąder ruchowych mostu, mięśnie gałek ocznych i przewodzi impulsy aferentne. Dzieli się na pobudzający(przewodzi impulsy pobudzające do kory, ośrodków podkorowych motywacyjnych, ośrodków kontrolujących AUN i gruczoły) i rekrutacyjny(synchronizuje czynność bioelektryczną kory, zwalnia czynność bioelektryczną neuronów).
6.UKŁAD LIMBICZNY- BUDOWA I FUNKCJE:
Składa się z: hipokampa, ciała migdałowatego, przegrody przezroczystej i dróg łączących
Funkcje:
Kontrola ośrodków podwzgórza
Uczestniczy w procesach myślenia i zapamiętywania
Analiza bodźców pod katem emocjonalnym
Kierowanie czynnościami popędowo- emocjonalnymi
Kontrola wyrażania emocji
Regulacja rytmu biologicznego(czuwanie i sen)
7. FUNKCJE MÓŻDŻKU;
Odbiera i przetwarza informacje z receptorów
Kontroluje układ ruchu
Pełni funkcję dystrybutora siły skurczów mięśni
Umożliwia poruszanie, utrzymanie postawy wyprostowanej, wykonywanie płynnych ruchów kończyn
Umożliwia stałą obserwacje przedmiotu mimo ruchów głowy
Generuje impulsację tworząc tonus mięśniowy
Wpływa na koordynację, płynność i precyzję ruchów
8.REM- CHARAKTERYSTYKA:
REM- faza snu związana z aktywnością mostu. W tej fazie stwierdzono desynchronizację czynności bioelektrycznej mózgu, największy przepływ krwi przez tętnice środkowe, przyspieszenie akcji serca. Jest to faza o szybkim ruchu gałek ocznych, zajmuje 20-30% czasu snu nocnego
9NRAM- CHARAKTERYSTYKA:
NREM- faza snu, w której znacznie zmniejsza się aktywność bioelektryczna neuronów adrenergicznych w obrębie pnia mózgu. Wiąże się to z wystąpieniem w płynie Mozgowo rdzeniowym peptydu wywołującego sen delta. Zajmuje 70-80% czasu snu nocnego. Jest to faza o wolnych ruchach gałki ocznej. W tej fazie impulsy nerwowe krążą między wzgórzem i korą mózgu.
10.FUNKCJE RDZENIA KRĘGOWEGO:
Przesyła bodźce do mięśni
Przewodzi impulsy z i do mózgu
Kontroluje ruchy przepony i kończyn
Przetwarza informacje w łuku odruchowym
Znajdują się w nim ośrodki odruchów bezwarunkowych
Odruchy:
Odruch- podstawowy przejaw czynności OUN polegający na odbieraniu bodźców i adekwatnym reagowaniu na nie. Droga od receptora do efektora to łuk odruchowy.
Podział odruchów (ze względu na pochodzenie):
-bezwarunkowe(wrodzone)- Filogenetycznie starsze łączą określone receptory zawsze z tymi samymi efektorami.
-warunkowe(nabyte)- wytwarzane w ontogenezie, ich wytworzenie wymaga zespołu bodźców, mogą wykazywać zmienność odpowiedzi na bodziec.
Podział ze względu na liczbę efektorów:
-proste- jeden efektor
-złożone- złożona reakcja kilku efektorów
Podział w zależności od ilości synaps
-monosynaptyczne- występuje jedna synapsa, u człowieka jest to tylko jeden odruch- odruch na rozciąganie
-polisynaptyczne- występuje neuron pośredniczący. Impuls dociera do rdzenie neuronem czuciowym, jest przekazywany na neuron pośredniczący, a następnie na neuron ruchowy. (np. odruch zginania)
Łuk odruchowy- budowa:
-receptor
-włókno aferentne(czuciowe)
-ośrodek nerwowy(rdzeń kręgowy)
-włókno aferentne(ruchowe)
-efektor
11. EFEKTU POBUDZENIA UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO:
12. EFEKTU POBUDZENIA UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO:
| Układ autonomiczny | Układ współczulny | Układ przywspółczulny |
|---|---|---|
| Transmiter uwalniany z zakończeń neuronów przedzwojowych: | acetylocholina | acetylocholina |
| Transmiter uwalniany z zakończeń neuronów zwojowych: | noradrenalina | acetylocholina |
| Transmiter wiąże się z receptorem : | alfa - adrenergicznym | beta - adrenergicznym |
OKO: szerokość źrenic mięsień rzęskowy GRUCZOŁ ŁZOWY - wydzielanie |
rozszerza - - |
- rozkurcza - |
SERCE: częstość skurczów Przewodnictwo mięśnia sercowego siła skurczów przepływ krwi |
- - - zmniejsza |
przyśpiesza przyśpiesza zwiększa zwiększa |
NACZYNIA KRWIONOŚNE: skóry i błon śluzowych mięśni szkieletowych mózgu płuc narządów jamy brzusznej |
zwęża zwęża nieznacznie zwęża zwęża zwęża |
- rozszerza - - rozszerza |
OSKRZELA: mięsień oskrzelowy |
- | rozszerza |
PRZEWÓD POKARMOWY: wydzielanie śliny motoryka i napięcie błony mięśniowej żołądka wydzielanie soku żołądkowego motorka i napięcie błony mięśniowej jelit wydzielanie soku jelitowego wydzielanie soku trzustkowego |
pobudza wydzielanie gęstej śliny zwiększa hamuje zmniejsza hamuje - |
- zmniejsza hamuje zmniejsza hamuje - |
PĘCHERZ MOCZOWY: mięsień wypieracza mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej |
kurczy kurczy |
rozkurcza - |
13. FIZJOLOGICZNE PODSTAWY PROCESU ZAPAMIĘTYWANIA-RODZAJE PAMIĘCI
Na proces zapamiętywania składają się dwa zasadnicze mechanizmy fizjologicznie utrwalania wrażeń zmysłowych. Są to:
- świeża pamięć
- trwała pamięć.
Świeża pamięć polega na przechowywaniu śladów po działającym bodźcu dzięki krążeniu impulsów przez wieloneuronalne łańcuchy obejmujące:
*twór siatkowaty pnia mózgu
*podwzgórze
*ciało migdałowate
*hipokamp
*wzgórze
*korę mózgu
W okresie od kilku sekund do kilku minut człowiek pamięta o odebranym wrażeniu zmysłowym. Pamięta tak długo, jak długo impulsy krążą przez wieloneuronalne łańcuchy.
Trwała pamięć powstaje w wyniku wielokrotnego przejścia przez te same synapsy impulsów krążących w wieloneuronalnych łańcuchach. Po przewodzeniu przez te same synapsy w krótkim czasie odcinka czasu wielu dziesiątków tysięcy impulsów następuje utorowanie dla nich drogi. Utorowana droga zostaje utrwalona w postaci zmian w metabolizmie komórkowym.
Proces trwałego zapamiętywania czyli proces konsolidacji, wymaga pewnego czasu, aby impulsy nerwowe krążące przez wieloneuronowe łańcuchy mogły wywołać trwałe zmiany.