„Młoda Polska” Kazimierza Wyki dotyczy pokolenia literackiego w momencie jego powstawania, kiedy spory pokoleniowe i deklaracje programowe są jeszcze przejrzyste. Autor opisuje głównie modernizm - jako kierunek wewnątrz pokolenia – tworząc jego opis strukturalny.
Uznaje go za pierwszą fazę pokolenia tworzącego nowy okres.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ POLSKICH MODERNISTÓW
Pokolenie literackie i artystyczne Młodej POLSKI składa się z twórców urodzonych w latach 1860 – 1878. Ten dość długi okres powoduje powstanie dwóch różnych formacji wewnątrz tego pokolenia:
Twórcy urodzeni w latach 1860 – 1870, a debiutujący w 1890 -1900 (Jan Kasprowicz, Stefan Jego przeżyciem Żeromski, Kazimierz Tetmajer, Władysław Reymont, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Wyspiański)
Urodzeni w latach 1871 – 1878, debiutujący po 1900 roku (Wacław Berent, Karol Irzykowski, Władysław Orkan, Bolesław Leśmian, Leopold Staff, Stanisław Brzozowski)
Podstawowym czynnikiem kształtującym owo pokolenie stało się wychowanie w dwóch odmiennych środowiskach ideowo – literackich o różnych tradycjach problemowych i artystycznych:
pseudoklasycyzm – wywodzący się z racjonalizmu – obejmujący swoim zasięgiem Warszawę, Wilno i Krzemieniec (pozytywiści warszawscy)
historiozoficzna szkoła krakowska (konserwatyści krakowscy)
Jednak najsilniej oddziałującym na modernizm stał się motyw zaniku wszelkich wartości. Dlaczego? Brak faktu historycznego, który stałby się centrum krystalizującym duchowość i perspektywy rozwojowe tego pokolenia.. Zastąpiły go:
· przemiany społeczne i polityczne polskiego społeczeństwa, zachodzące w latach 1890 – 1900, a które zaprzeczały społecznej stabilizacji
· rozwój myśli ideowych i filozoficznych krytycznych wobec zastałego porządku burżuazyjnego (krytyka socjalistyczna Schopenhauera i Nietzche’ego, prowokacja naturalistyczna w formach literackich, protest moralny twórców rosyjskich i skandynawskich)
Całe to wielkie zróżnicowanie zaowocowało różnorodnością idei i przemieszaniem elementów światopoglądowych. Sprawiło, że najważniejszym przeżyciem pokoleniowym Młodej Polski stało się głębokie poczucie bankructwa wszelkich idei, czego skutkiem stały się „<…> pustka, znużenie, cierpienie, przedwczesna dojrzałość, zwątpienie, pesymizm, gorycz <…> zawodów”. Reakcję na ten stan najlepiej wyrażał symbolizm, jako system stylistyczny uwalniający od precyzji wyrażania nie zawsze autentycznych uczuć, pozwalający ukryć brak głębi lub autentyczności. Natomiast formami ucieczki lub wyzwolenia z tego stanu stały się: hedonizm, pragnienie nirwany lub śmierci, eschatologia i anarchizm, programowy spirytualizm oraz dynamiczny estetyzm.
GŁÓWNE WARSTWY MODERNIZMU
Rozkwit spirytualizmu – zarówno w programach jak i w analizie psychologicznej. Spirytualizm występował tu jako droga szukania wartości duchowych w odrębnej ludzkiej duszy. A więc prowadzący do indywidualizmu.
Stosunek do sztuki jako najwyższej wartości ludzkiej. Była to jedyna wartość bezdyskusyjna, na którą zgadzali się wszyscy, nie łącząc jej z powszechnym rozczarowaniem. Na fundamentach parnasistowskiej walki o formę i naturalizmu tworzy się estetyzm modernistyczny.
PRZYCZYNY UPADKU MODERNIZMU
Około 1900 – 1907 pojawiają się w sztuce marzenia o sile duchowej i gwałtowna cześć dla życia. Jest to odpowiedź na niespotykany dotąd w Polsce pesymizm modernizmu. Ta afirmacja życia sprowadziła - poprzez twórczość Orzeszkowej oraz przenikający do literatury impresjonizm – modernizm do roli objawu, nie świadectwa czy wyznania. Modernizm upada nie jako generacja, lecz nurt przygotowawczy tego pokolenia, którego prawdziwy styl dopiero teraz się kształtuje.
ZNACZENIE MODERNIZMU
Ukształtował styl poetycki Młodej Polski
Jako zjawisko przejściowe stanowił podwaliny pod idee i programy całej generacji Młodej Polski

"Komornicy" powieść Władysława Orkana, która pierwodruk miała w „Kurierze Codziennym" i „Słowie Polskim" w 1899, wydana osobno we Lwowie 1900. Powieść powstawała w latach 1897-98 i tak jak pisane wtedy nowele i obrazki Orkana wniosła nowy ton do literatury o tematyce chłopskiej. Przedstawia życie małej wioski Koninki w Gorcach, z autopsji znanej pisarzowi zamieszkałemu w sąsiedniej Porębie Wielkiej. Daje przejmujący obraz nędzy wsi góralskiej u schyłku XIX wieku, jej zacofania gospodarczego i ciemnoty (pijaństwo, zabobon, obojętność polityczna), ukazuje etnograficzną odrębność regionu i specyficzne dla niego problemy społeczno-ekonomiczne. Na tym tle uwidocznia ważność wewnętrzną rozwarstwienia zbiorowości chłopskiej, przeciwstawiając świat zamożnych gospodarzy — bezrolnej, zamieszkałej na „cudzym" biedocie. Spośród obu tych grup wyłania głównych bohaterów; są nimi pozostające w konflikcie rodziny ubogiej komornicy i bogatego młynarza. Dramatyczny rozwój wydarzeń (zabójstwo własnego syna przez zawistnego młynarza, jego odpowiedzialność za głodową śmierć komornicy) skomentowany jest w duchu moralistyki chrześcijańskiej, ale dominantę utworu stanowią: ostrość przeciwieństw społecznych, skrajny stan nędzy domagający się radykalnych przemian i wzrost klasowej świadomości najuboższych, prowadzący do refleksji światopoglądowych i do odruchów buntu. Problematykę tę rozwinął Orkan szerzej w następnej powieści, "W roztokach". Nowatorstwu ideowemu "Komorników" towarzyszy ich oryginalność artystyczna. Oszczędne środki, surowa wymowa faktów, dokładność opisu mają charakter naturalistyczny; cechy te wzbogacił autor osobistym zaangażowaniem uczuciowym i akcentami prowokacji ideologicznej. Dojrzałości warsztatowej "Komornicy" dowodzi też sposób posługiwania się gwarą i rzadka w powieści Młodej Polski spoistość kompozycyjna. Współczesnych (m. in. S. Żeromski, W.S. Reymont, W. Korolenko) utwór Orkana uderzył odmiennością koncepcji „powieści ludowej" od tej, jaką stworzyło poprzednie pokolenie realistów.

(źródło: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, pd 1976 Czesława Hernasa. Warszawa 1984. Autrka hasła: Mirosława Puchalska)