PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

I SFERA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

Społeczność międzynarodowa w wąskim znaczeniu to wszystkie istniejące państwa. Współcześnie społeczność międzynarodowa to nie tylko państwa, to również organizacje międzynarodowe, inne podmioty prawa międzynarodowego – szerokie znaczenie.

Zasada równości wobec prawa jest zasadą podstawową społeczności międzynarodowej, można ją znaleźć
w różnych sferach życia społecznego; pojawia się w głosowaniu w organizacjach międzynarodowych (jedno państwo = jeden głos).

Stosunki członków społeczności międzynarodowej są regulowane przez prawo międzynarodowe – są to normy regulujące wzajemne stosunki między członkami społeczności międzynarodowej, którzy to członkowie mają prawo do działania w stosunkach międzynarodowych.

Prawo międzynarodowe dzieli się na:

  1. Publiczne – reguluje stosunki między członkami społeczności międzynarodowej;

  2. Prywatne – cywilne z elementem zagranicznym.

Prawo międzynarodowe i jego cechy:

  1. brak ustawodawcy – nie ma ogólnoświatowego organu, który tworzyłby prawo międzynarodowe; normy prawa międzynarodowego tworzą państwa dla siebie;

  2. brak zorganizowanego aparatu przymusu – oznacza to, że w razie naruszenia norm tego prawa brak organu, który by za to ścigał; przymus przejawia się w postaci sankcji, które mogą być nałożone. Przykłady sankcji:

- I grupa sankcje zorganizowane - są przewidziane w umowach międzynarodowych; ich rodzaje:

- II grupa sankcje nie zorganizowane - nie są przewidziane w umowach międzynarodowych; np.:

  1. brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego – co oznacza, że jeśli między państwami powstanie spór prawny, to państwa nie muszą iść do sądu z tym sporem, gdyż mają do dyspozycji różne środki rozstrzygania sporów (sąd jest jednym ze środków). Sprawa jest rozpatrywana przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – MTS (sąd międzynarodowy za zgodą państwa).

Argumentem, że prawo międzynarodowe jest prawem są same państwa, które stoją na stanowisku, że prawo międzynarodowe istnieje.

Specyfika prawa międzynarodowego dot. samych norm, brak jest hierarchii norm. Wyjątki:

II ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Można je definiować w zależności od znaczenia:

  1. znaczenie materialne – są to czynniki, które wpływają na normy o określonej treści; współcześnie zasadniczym czynnikiem jest rola państw;

  2. znaczenie formalne – wskazuje co jest normą, jaką ta norma przybiera formę; są dwie zasadnicze formy:

  1. znaczenie poznawcze – to wszelkiego rodzaju zbiory norm, zbiory aktów prawnych, pozwalają poznać jaka jest treść tych norm.

Katalog źródeł prawa międzynarodowego – nigdzie nie zostały wymienione wszystkie źródła prawa międzynarodowego; należy odwołać się do art. 38 statutu MTS, który wymienia podstawy prawne orzekania MTS. Na podstawie tego art. dzielimy źródła prawa na:

  1. główne – zalicza się konwencje międzynarodowe (umowy), zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane;

  2. pomocnicze – orzecznictwo i doktryna.

Poza tym podziałem mamy jeszcze następujące źródła:

  1. akty jednostronne państw

  2. uchwały organów organizacji międzynarodowych.

Zwyczaj międzynarodowy – muszą istnieć łącznie dwa elementy zwyczaju:

- po I element obiektywny: praktyka państw (musi być jednolita, musi mieć charakter powszechny, nie musi być długotrwała);

- po II element subiektywny: przekonanie państw o zgodności praktyki z prawem (opinia iuris).

Gdy istnieją te dwa elementy, wtedy możemy mówić o zwyczaju międzynarodowym jako źródło prawa międzynarodowego.

Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane – chodzi o zasady. Są na to dwa poglądy:

- I pogląd: zasady prawa międzynarodowego;

- II pogląd: zasady prawa międzynarodowego, które mają głębsze źródło – ten pogląd przeważa.

Doktryna i orzecznictwo – są źródłem pomocniczym, gdyż normy prawa międzynarodowego są stanowione przez państwa; pomagają w interpretacji norm i ustaleniu ich treści.

Akty jednostronne państw – to akty wydawane przez państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych; są to akty jednostronne, gdyż państwo może samo wydać taki akt; ich rodzaje:

  1. notyfikacja – jest to oficjalne, pisemne powiadomienie innych państw o jakimś wydarzeniu, z którym prawo międzynarodowe wiąże skutki prawne; notyfikacja jest obowiązkowa, gdy państwo chce wystąpić z organizacji międzynarodowej;

  2. uznanie międzynarodowe – jest to stwierdzenie, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego, np. przedmiotem uznania może być państwo;

  3. protest – to stwierdzenie przez państwo, że jakaś określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne
    z prawem międzynarodowym; protest może mieć formę pisemną albo ustną;

  4. zrzeczenie się – to akt, w którym państwo wyraźnie rezygnuje ze swoich uprawnień; są sytuacje kiedy zrzeczenie się jest niemożliwe.

Uchwały organów organizacji międzynarodowych – uchwały te nie mają mocy prawnie wiążącej
z wyjątkami i żeby być źródłem prawa międzynarodowego muszą:

- uchwała musi wiązać pod względem prawnym państwa członkowskie (moc prawnie wiążąca);

- organ musi mieć wyraźne upoważnienie do wydania uchwały prawnie wiążącej;

- uchwała musi mieć charakter prawotwórczy, musi tworzyć prawo na przyszłość.

Umowy międzynarodowe – są dziś najpowszechniejszym źródłem prawa międzynarodowego. Podstawowym źródłem regulacji jest Konwencja Wiedeńska z 1969 roku o prawie traktatów (podstawowe źródło regulacji), w art. 2 jest definicja umowy – że jest to międzynarodowe porozumienie pomiędzy państwami zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe niezależnie od tego, czy jest ujęte
w jednym dokumencie, czy dwóch lub więcej dokumentach i bez względu na jego szczególną nazwę (traktat, konwencja, umowa, statut, porozumienie, układ, pakt, protokół, konkordat).

Organizacje międzynarodowe także zawierają umowy międzynarodowe.

Rodzaje umów:

- I kryterium – ilość stron:

- II kryterium – ze względu na okres obowiązywania:

- III kryterium – ze względu na procedurę zawarcia umowy:

- IV kryterium – organów występujących w imieniu państwa:

- V kryterium – możliwości przystąpienia do umowy:

- umowy otwarte warunkowo (np. statuty organizacji międzynarodowych)

- umowy otwarte bezwarunkowo (można przystąpić do nich w każdym czasie, mają charakter uniwersalny).

Elementy umowy międzynarodowej

Forma umowy międzynarodowej – pisemna.

Na początku każdej umowy jest tytuł, w którym jest nazwa umowy i przedmiot (np. Karta Narodów Zjednoczonych); gdy jest to umowa dwustronna, wtedy w tytule występuje oznaczenie stron.

Pod tytułem możemy znaleźć preambułę (wstęp). Występuje ona gdy strony tego chcą; preambuła wskazuje na to, po co umowa została zawarta.

Kolejna część umowy to dyspozycja – znajduje się w każdej umowie; są to właściwe postanowienia umowy, dyspozycja podzielona jest najczęściej na art.; jej wielkość zależy od przedmiotu regulacji.

Kolejna część to postanowienia końcowe, w których uregulowano zagadnienia formalno-prawne związane
z trybem zawarcia umowy, jej obowiązywaniem, wejściem w życie, autentyczność tekstu umowy oraz języki, w których umowa została zawarta. Tekst autentyczny może być podstawą interpretacji.

Umowy dwustronne zawierane są w języku państw, które zawierają umowę i w tej sytuacji obydwa teksty są autentyczne.

Umowy wielostronne są sporządzane w językach międzynarodowych, na które wskazuje Karta Narodów Zjednoczonych (angielski, francuski, rosyjski, hiszpański i chiński – to języki oficjalne ONZ). Od początku lat 80-tych XX wieku do tych pięciu języków dołączył język arabski. Na forum UE umowy wielostronne zawiera się we wszystkich językach państw zawierających umowę.

Ostatnie zdanie umowy określa miejsce i datę zawarcia umowy, pod umową przedstawiciele państw podpisują się i składają pieczęcie w wyznaczonych miejscach:

- w przypadku umów dwustronnych o kolejności podpisów pod umową decyduje reguła alternatu, która polega na tym, że pod tekstem umowy jako pierwszy podpisuje się przedstawiciel tego państwa, dla którego przeznaczony jest egzemplarz umowy;

- w przypadku umów wielostronnych przyjęła się zasada kolejności alfabetycznej; w przypadku małej liczby państw stosuje się zasadę pêle-mêle – polega ona na złożeniu przez przedstawiciela państwa podpisu
w dowolnie wybranym miejscu.

Zawarcie umowy międzynarodowej

Zawarcie umowy to podpisanie umowy albo cały proces, który prowadzi do podpisania umowy.

Etapy zawarcia umowy:

- I etap – negocjacje (rokowania): w przypadku umów dwustronnych możemy wyróżnić formę ustną
i pisemną (państwa wysyłają sobie wzajemnie noty); z kolei w przypadku umów wielostronnych wyróżniamy:

Tekst umowy przyjmowany jest poprzez głosowanie. Państwo, które głosowało za przyjęciem tekstu nie musi jej podpisać.

- II etap – parafowanie umowy: występuje nie zawsze; po parafie nie można zmienić treści umowy.

- III etap – podpisanie umowy: każda umowa międzynarodowa jest podpisywana – zasada, od której są wyjątki:

Gdy w umowie brak postanowień końcowych, to podpisanie kończy proces zawarcia umowy. Jeśli
w postanowieniach końcowych jest jakieś sformułowanie, to wtedy są kolejne etapy.

- IV etap – ratyfikacja: ratyfikacja to zatwierdzenie, wyrażenie ostatecznej zgody przez państwo na związanie się umową. Zatwierdzeniu podlegają umowy resortowe. Niektóre umowy nie są poddawane ratyfikacji, są to kartele (to umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych). To czy umowa podlega ratyfikacji zależy od woli stron. Państwo może odmówić ratyfikacji umowy. Sam akt ratyfikacji ma charakter wewnętrzny.

- V etap – uzewnętrznienie ratyfikacji: w przypadku umów dwustronnych następuje to
w formie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. W przypadku umów wielostronnych przewiduje się taką czynność, jak złożenie dokumentu ratyfikacyjnego do depozytariusza. Depozytariuszem może być państwo, Sekretarz Generalny ONZ. Złożenie do depozytariusza sprawia, że umowa jest skuteczna.

Wejście w życie umowy międzynarodowej

Kiedy umowa wchodzi w życie jest wskazane w umowie. Wejście w życie oznacza, że umowa zaczyna obowiązywać. Umowę należy zarejestrować w sekretariacie ONZ – art. 102 Karty Narodów Zjednoczonych; gdy umowa nie zostanie zarejestrowana, to przy powstałym sporze między państwami nie mogą one powoływać się przed MTS na tę umowę. Nie przewiduje się obowiązku publikowania umów.

Obowiązywanie umowy międzynarodowej

Należy ustalić na jakim obszarze umowa obowiązuje, kogo obowiązuje i w jakim czasie obowiązuje.

Obszar obowiązywania – całe terytorium państwa; w przypadku umów zlokalizowanych – dot. części terytorium państwa.

Obowiązywanie umowy w czasie – umowa obowiązuje od wejścia w życie do wygaśnięcia (utraty mocy obowiązującej). Obowiązuje zasada nie działania umów wstecz, chyba że strony zechcą inaczej.

Zakres podmiotowy obowiązywania umowy (kogo umowa wiąże) – zasadą jest, że umowa wiąże tylko strony; konwencja o prawie traktatu przewiduje sytuacje nakładania obowiązków lub przyznawania praw na tzw. państwa trzecie (takie, które nie są stronami umowy i nie mogą nimi być). Warunkiem koniecznym jest zgoda tego państwa trzeciego. Jeżeli umowa przewiduje prawo dla państwa trzeciego, to zgoda może być dorozumiana. Z kolei umowy, które nakładają obowiązki – zgoda państwa trzeciego musi być na piśmie, np. obowiązek zapłaty odszkodowania.

Jest jeden wyjątek kiedy zgoda nie jest wymagana – państwem trzecim jest państwo agresor.

Zakres przedmiotowy obowiązywania umowy – zasadą jest, że umowa obowiązuje strony w całości (niepodzielność tekstu umowy), z dwoma wyjątkami:

Zastrzeżenie

Zastrzeżenie to akt jednostronny, składane jest przez państwo przy podpisaniu, ratyfikacji umowy międzynarodowej. Celem zastrzeżenia jest modyfikacja bądź wyłączenie skutków prawnych pewnych postanowień umowy w stosunku do państwa składającego zastrzeżenie.

W przypadku umów dwustronnych zastrzeżeń się nie składa. Konwencja przewiduje niemożliwość składania zastrzeżeń:

- wtedy kiedy umowa tego zabrania;

- sytuacja taka, że traktat postanawia, iż mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a to składane nie należy do tego rodzaju zastrzeżeń;

- wtedy kiedy zastrzeżenie będzie sprzeczne z przedmiotem i celem umowy.

Państwa, które przyjęły umowę w całości mają prawo sprzeciwu do zastrzeżeń zgłaszanych przez inne państwo.

Strony mają prawo odwołać zastrzeżenia i sprzeciwy; wszelkie zastrzeżenia i sprzeciwy należy złożyć do depozytariusza.

KNZ + STATUT MTS = JEDEN DOKUMENT

Nieważność umowy międzynarodowej

Polega ona na tym, że umowa taka nigdy nie istniała, że jej nie było. Gdy stwierdza się nieważność umowy, to ma ono charakter wsteczny.

Nieważność stwierdza

się wstecz

zawarcie umowy odkryto, że umowa jest nieważna,

państwo chce stwierdzenia nieważności

umowy

Przyczyny nieważności umowy z konwencji:

- umowa jest nieważna np. jeżeli przedstawiciel państwa przekroczy kompetencje do zawarcia umowy określone w zasadniczym akcie prawa wewnętrznego;

- przekroczenie pełnomocnictwa do zawarcia umowy;

- błąd co do faktu bądź sytuacji;

- oszustwo (podstęp);

- przekupstwo przedstawiciela państwa;

- przymus wobec przedstawiciela państwa;

- przymus wobec państwa, przy czym musi to być przymus, który polega na groźbie bądź użyciu siły wobec państwa, które są niezgodne z Kartą Narodów Zjednoczonych;

- niezgodność umowy z normą ius cogens.

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej

Wygaśnięcie to znaczy, że umowa była, ale przestaje obowiązywać, np. upłynął okres na jaki umowa została zawarta.

Przyczyny wygaśnięcia umów międzynarodowych:

- przyczyny przewidziane w samej ustawie, np.

- przyczyny, które nie są przewidziane w umowie, np.:

Umowa wiąże strony, zwyczaj ma charakter powszechny – wiąże wszystkich.

Pytania na egzamin:

- przesłanki nieważności,

- przesłanki wygaśnięcia,

- główne i pomocnicze źródła prawa,

- elementy zwyczaju.

III PODMIOTOWOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Podmiotowość w prawie międzynarodowym to posiadanie praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Składają się na nią:

- zdolność prawna;

- zdolność do czynności prawnych: przejawy zdolności do czynności prawnych to:

Nie wszystkie podmioty mają pełną zdolność do czynności prawnych.

Podmiotowość – jej rodzaje:

  1. pierwotna – to państwa (ich podmiotowość jest konsekwencją ich powstania);

  2. wtórna – to podmiotowość nadana, którą mają inne podmioty, np. organizacje międzynarodowe, narody walczące o niepodległość.

Kto jest podmiotem:

1. Każde państwo,

2. Organizacje międzynarodowe,

3. Naród walczący o niepodległość,

4. Powstańcy,

5. Stolica Apostolska,

6. Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich.

  1. Państwo

Elementy jakie są konieczne do istnienia państwa:

- terytorium (czasowo państwo może być pozbawione terytorium),

- ludność,

- rząd, który rozciąga władzę nad tym terytorium i ludnością,

- zdolność tego rządu do występowania na arenie międzynarodowej.

Niezbędną cechą każdego państwa jest jego suwerenność.

Klasyfikacja państw

- I kryterium – z art. 38 statutu MTS:

- II kryterium – z pkt widzenia dostępu państw do morza:

- III kryterium – wg kryterium ustroju terytorialnego:

- IV kryterium:

- Monako → reprezentowane przez Francję;

- San Marino → reprezentowane przez Włochy,

- Lichtenstein → reprezentowany przez Szwajcarię,

- Andora → reprezentowana przez Urgel, Francję.

Sposoby powstawania państw

Samo powstanie państwa jest faktem; współcześnie powinno odbywać się pokojowo. Współczesne klasyczne przykłady tworzenia państw:

  1. zjednoczenie 2 lub więcej państw, skutkiem którego jest powstanie nowego państwa. Zjednoczenie musi być dobrowolne, równoprawne. Zjednoczenie nie może powodować zagrożenia dla innych państw sąsiednich; traktat formułuje zakaz zjednoczenia Niemiec i Austrii. Przykłady:

- rok 1964 → powstanie Tanzanii (Tanganiki + Zanzibaru);

- rok 1958 → powstanie Zjednoczonej Republiki Arabskiej (Syria + Egipt).

Inkorporacja – zjednoczenie Niemiec.

  1. rozpad państwa powoduje, że dotychczasowy podmiot przestaje istnieć na rzecz innych podmiotów. Rozpad może być skutkiem secesji. Przykłady rozpadu:

- rok 1991 → rozpad Związku Radzieckiego nastąpił na skutek aktu secesji; powstały: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Estonia, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan. Po rozpadzie powstała Federacja Rosyjska. Rosja nie jest uważana za nowe państwo, kontynuuje podmiotowość ZSRR;

- rok 1991 → rozpad Jugosławii – jeszcze nie został zakończony, zaczął się ogłoszeniem aktu niepodległości przez Republiki Chorwacji, Słowenii i Macedonii w 1991 r.; a w 1992 r. – Republika Bośni i Hercegowiny ogłosiły akt niepodległości. W wyniku rozpadu doszło do powstania nowych państw, żadne z nich nie kontynuuje podmiotowości Jugosławii. Powstały nowe państwa: Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina.

Państwo Nauru → 8 tys. Mieszkańców.

Uznanie państwa

Uznanie państwa jest to akt jednostronny, państwo stwierdza, że istnieje jakieś inne państwo.

Formy uznania:

  1. wyraźna – polega na tym, że organy państwa wydają oficjalne oświadczenie w formie not o uznaniu danego państwa;

  2. dorozumiana – to uznanie poprzez określone postępowanie, państwo nie wyraża swego oświadczenia, tylko zawiera umowy z danym państwem.

Rodzaje uznania:

  1. de iure (uznanie prawne) – oznacza uznanie pełne i nieodwołalne; powinno być stosowane wobec państwa;

  2. de facto – to uznanie warunkowe, które może być odwołane; dokonuje się aktu uznania pod warunkiem, że coś ma się jeszcze wydarzyć; uznanie to nie może mieć miejsca w przypadku państwa.

Konsekwencje uznania państwa:

  1. natury konstytutywnej – oznacza, że akt uznania tworzy państwo, tworzy nowy podmiot → teoria ta nie jest do zaakceptowania, gdyż państwo jest tworem pierwotnym;

  2. skutki deklaratoryjne uznania – polegają na tym, że akt uznania potwierdza istnienie nowego państwa, nie tworzy tylko potwierdza; teoria ta jest bliższa praktyce.

Kiedy państwo staje się pełnym podmiotem, to należy wziąć pod uwagę zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Zdolność prawną państwo uzyskuje z momentem powstania. Z kolei zdolność do czynności prawnych państwo uzyskuje w momencie uznania.

NIE MA OBOWIĄZKU UZNANIA PAŃSTWA.

CZŁONKAMI ONZ MOGĄ BYĆ TYLKO PAŃSTWA.

Zakres podmiotowości państwa – jest najszerszy w porównaniu z innymi podmiotami prawa międzynarodowego.

Państwa mają prawo legacji – oznacza to, że mogą wysyłać swoich przedstawicieli i przyjmować na swoim terytorium przedstawicieli z innych państw.

Uznanie państwa jest też wtedy, gdy został uznany rząd państwa przez inne państwa. Przykłady:

- Polska w czasie okupacji,

- Polska pod koniec II wojny światowej → sytuacja, gdy przez rożne państwa uznawane były dwa rządy,

- kiedy rząd dochodzi do władzy w sposób niekonstytucyjny.

Zawsze w przypadku uznania rządu bierze się kryterium efektywności – który rząd jest bardziej efektywny. Uznanie rządu ma zawsze charakter deklaratoryjny.

Doktryny uznania rządu:

  1. I doktryna Tobara (minister spraw zagranicznych Meksyku) – w 1907 r. przedstawił on koncepcję legitymizmu demokratycznego. Polegała ona na tym, że nie należy uznawać rządu, który dochodzi do władzy w sposób niekonstytucyjny, gdyż nie ma on legitymacji do sprawowania władzy, chyba że doszedł do władzy w sposób demokratyczny, to legitymacja zostanie mu przyznana. W składzie rządu nie mogą być ci, którzy dokonali przewrotu;

  2. II doktryna Estrady (minister spraw zagranicznych Ekwadoru) – w 1930 r. Estrada wymyślił doktrynę Estrady. Jego zdaniem uznanie jest oceną danego państwa, nawet gdy rząd doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, to należy z tym rządem utrzymywać stosunki tak długo, jak to tylko jest możliwe.

  1. Stolica Apostolska

Jej podmiotowość jest związana z istnieniem państwa kościelnego. W 1870 r. przestało istnieć państwo kościelne, Włochy potwierdziły zdolność podmiotową Stolicy Apostolskiej. Stolica Apostolska może zawierać umowy międzynarodowe.

Stolica Apostolska to zespół wszystkich centralnych organów kościoła rzymsko-katolickiego z papieżem na czele. Papież traktowany jest jako głowa państwa.

Stolica Apostolska korzysta z prawa legacji; jej przedstawiciele nazywani są:

- nuncjuszami,

- delegatami.

W 1929 r. Stolica Apostolska i Włochy zawarły traktat laterański (był zawarty na Lateranie), na jego mocy Włochy przyznały Stolicy Apostolskiej terytorium w postaci państwa-miasta Watykan (ta jednostka podlega suwerennej władzy papieża). Sam Watykan uzyskał pewne prawa do występowania na arenie międzynarodowej.

Stolica Apostolska to jeden podmiot, może występować jako Stolica Apostolska (sprawy rangi państwowej, sprawy kościoła) albo jako państwo-miasto Watykan (w sprawach administracyjno-technicznych, ochrony zabytków, sprawy świeckie).

Watykan jest członkiem różnych organizacji. Stolica Apostolska i Watykan nie są członkami ONZ; mają status specjalnego obserwatora.

Stolica Apostolska nie jest państwem, ani organizacją; to podmiot specyficzny. Zakres podmiotowości Stolicy Apostolskiej jest taki jak podmiotowość państwa.

  1. Organizacje międzynarodowe

Rodzaje organizacji międzynarodowych:

  1. międzynarodowe organizacje międzyrządowe – to zrzeszenia państw powstałe na skutek umowy międzynarodowej zawartej przez państwa, którym państwa te przyznały podmiotowość i określiły jej zakres. Jeżeli z tej umowy wynika, że państwa nadały tej organizacji podmiotowość, to wtedy są one podmiotem. Organizacje te mają prawo biernej legacji (przyjmowanie przedstawicieli państw członkowskich przez organy tej organizacji). Przykłady: ONZ, UNESCO, WHO, WMO, MFW, Rada Europy, UE, Unia Afrykańska;

  2. międzynarodowe organizacje pozarządowe – to organizacje skupiające osoby fizyczne bądź prawne z różnych państw. Podstawą działania takiej organizacji jest porozumienie, które jest zawarte na podstawie prawa wewnętrznego państwa, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę.
    W przypadku tych organizacji brak jest podmiotowości. Przykłady: Amnesty International
    (w oparciu o prawo Wielkiej Brytanii), Green Peace, wszystkie federacje sportowe.

  1. Powstańcy i strona wojująca

Mogą być oni podmiotami prawa międzynarodowego tylko dzięki uznaniu międzynarodowemu.

Sytuacje:

  1. uznanie za powstańców – skutkiem jest utworzenie nowego podmiotu powstańców. Powstańcy od momentu uznania nie mogą być traktowani jako zbrodniarze lub piraci na morzu; zbrodnią ani przestępstwem nie jest udział w powstaniu. Skutek uznania to to, że powstańcy są podmiotem, mogą zawrzeć umowę o zawieszeniu broni, mogą skorzystać z prawa legacji czynnej. Podmiot ten ma ograniczoną podmiotowość, poza tym jest to podmiotowość krótkotrwała;

  2. uznanie za stronę wojującą – jakie warunki musi spełnić:

- warunek subiektywny: czyli prawdopodobieństwo sukcesu powstańców;

- warunki obiektywne:

Konsekwencje uznania:

- strona wojująca na skutek uznania uzyskuje status taki sam jaki ma państwo prowadzące wojnę;

- strona wojująca ponosi odpowiedzialność za to, co dzieje się na terytorium państwa przez nią kontrolowanym, a z tej odpowiedzialności wyłączony jest rząd państwa;

- państwo, które dokonuje aktu uznania musi zachować się neutralnie w sprawie konfliktu;

- strona wojująca po uznaniu uzyskuje ograniczoną podmiotowość (uznanie de facto, jest to podmiot krótkotrwały).

Podmiotem prawa międzynarodowego może być też naród walczący o niepodległość.

IV ELEMENTY PAŃSTWA

  1. Terytorium – I element państwa

Terytorium państwowe – jest to przestrzeń składająca się z obszaru lądowego przede wszystkim, może być to również obszar morski, przestrzeń powietrzna nad tym obszarem lądowym bądź morskim i wnętrze ziemi.

Na tym terytorium rozciąga się suwerenna władza państwa, nazywana zwierzchnictwem terytorialnym.
Ta władza nad terytorium jest wyłączna i całkowita; obejmuje wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na tym terytorium państwowym.

Występuje powiązanie władzy państwa z terytorium.

Pewne rzeczy i osoby mogą być wyłączone spod tego zwierzchnictwa terytorialnego państwa.

Z tytułu sprawowania władzy na danym terytorium państwo ma obowiązki:

Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego (podstawą jest umowa):

  1. demilitaryzacja (rozbrojenie) – jej podstawą jest umowa międzynarodowa. Przykłady demilitaryzacji:

- całkowita,

- częściowa (wskazuje tylko określone ograniczenia).

Przykład takiego obszaru: pas pomiędzy dwoma państwami koreańskimi wzdłuż 38 równoleżnika (Korea Południowa i Korea Północna), Antarktyka (nie należy do żadnego państwa), Wyspy Alanckie należące do Finlandii;

  1. neutralizacja terytorium – ustanowiona w drodze umowy międzynarodowej; polega na tym, że dany obszar nie może być wykorzystywany do prowadzenia działań wojennych, nie może być wykorzystywany jako baza wypadowa do działań wojennych. Przykład: Kanał Panamski;

  2. bazy wojskowe (obce) – na terenie bazy stacjonują wojska; personel bazy poza bazą tez korzysta
    z immunitetu;

  3. dzierżawa międzynarodowa – polega na udzieleniu przez państwo zgody na administrowanie częścią jego terytorium wraz z ludnością lub bez niej przez inne państwo; rodzaje dzierżawy:

- dzierżawa w pełnym zakresie: administracja terytorium i ludnością,

- dzierżawa w ograniczonym zakresie: administracja w celach komunikacyjnych.

Możliwe jest nabycie terytorium:

  1. nabycie pierwotne – państwo nabywa terytorium niczyje, nienależące do innego państwa, np. zawłaszczenie terytorium, przyrost;

  2. nabycie pochodne – to nabycie terytorium przez państwo od innego państwa, np. cesja terytorialna. Warunkiem przeprowadzenia cesji jest umowa dot. cesji terytorialnej, na mocy umowy jedno państwo przekazuje część swojego terytorium innemu państwu pod jego władztwo. Inne państwa muszą respektować taką umowę. Element faktyczny → musi faktycznie dojść do zmiany suwerena na danym obszarze (zmiany władztwa). Warunkiem przeprowadzenia cesji czasami może być plebiscyt. Rodzaje cesji terytorialnej:

- odpłatna – np. kupno Alaski przez Stany Zjednoczone od Rosji w 1867 r.,

- wzajemna – terytorium za terytorium, wymiana musi być równoprawna, np. w 1951 r. umowa Polski z ZSRR.

Każde terytorium państwowe jest ograniczone ze względu na granicę. Granice oddzielają terytorium lądowe, morskie, przestrzeń powietrzną. Rodzaje granic:

- naturalne (wzdłuż pasm górskich, rzek);

- sztuczne.

Każdy proces ustanawiania granicy, to proces w którym muszą wziąć udział dwa państwa. Proces ten przebiega etapowo:

  1. Decyzja polityczna – ogólne ustalenie przebiegu granicy.

  2. Delimitacja – w tym etapie dochodzi do zawarcia umowy o przebiegu granicy, do umowy dołącza się mapy, na których naniesiona jest umowa oraz protokół opisu; etap ten stanowi szczegółowe ustalenie przebiegu granicy w umowie, na mapie i w protokole.

  3. Demarkacja – jest przeprowadzana w oparciu o delimitację; to wyznaczenie granicy w terenie. Przebiega w ten sposób, że państwa wspólnie wyznaczają komisję, która zgodnie z granicą ustawia słupy graniczne. Gdyby słup miałby przejść przez dom, to wtedy komisja sporządza protokół
    i sugeruje zmianę granicy.

  4. Administracja granicą.

  5. Redemarkacja – polega na odnowieniu słupów granicznych, ich naprawie, odnowie.

Rzeki międzynarodowe

W przypadku rzek międzynarodowych zwierzchnictwo państwa jest ograniczone. Żeby rzeka była uznana za międzynarodową, to musi spełniać (łącznie) warunki geograficzne:

- musi przepływać kolejno przez terytoria co najmniej 2 państw lub być rzeką graniczną między nimi,

- musi być żeglowna,

- musi wpadać do morza (może wpadać pośrednio).

Państwa nadbrzeżne rzeki mogą ustanowić tę rzekę jako międzynarodową zawierając umowę i przyznając prawo żeglugi. Przykłady rzek międzynarodowych:

Status obszarów podbiegunowych (Arktyki i Antarktyki)

Arktyka obejmuje Morze Arktyczne plus wyspy, w połowie XX wieku terytorium to zostało podzielone na sektory. Teoria sektorów nie została uznana przez USA, z kolei została uznana przez ZSRR. Sektor znajdował się pod jurysdykcją państwa. Obecnie teoria ta już nie obowiązuje. Kto miał sektory: Kanada, Dania, ZSRR, USA. W 1994 r. konwencja o prawie morza zniosła teorię sektorów.

Antarktyka (Biegun Południowy) – państwa, których obszar styka się z Antarktyką chciały swoich sektorów, ale część państw uznała, że teoria sektorów nie wchodzi w grę. W 1959 r. przez 12 państw został zawarty układ w sprawie Antarktyki (Układ Waszyngtoński), który:

- zakazał państwom wysuwania dalszych roszczeń wobec Antarktyki;

- zamrażał dotychczasowe roszczenia;

- całkowicie zdemilitaryzował i zneutrował (zneutralizował?) ten obszar.

Te 12 państw utworzyło specjalny klub do czuwania nad realizacją postanowień układu.

Antarktyka jest wspólnym dziedzictwem ludzkości (w oparciu o postanowienia układu waszyngtońskiego). Status taki ma też przestrzeń kosmiczna.

Obszary morskie

Status obszarów morskich jest regulowany prawem morza, głównym źródłem prawa morza był zwyczaj.
W 1958 r. umowy wielostronne dot. prawa morza.

Konwencja o prawie morza z 1982 r. z Montego Bay na Jamajce (jest to Konwencja ONZ) → uznawana jest za Konstytucje Mórz. Polska jest członkiem tej konwencji od 1998 r. W oparciu o tę konwencję obszary morskie dzielimy:

  1. I grupa – obszary morskie podlegające całkowicie jurysdykcji państwa i wchodzące w skład jego terytorium, zaliczamy tu:

  1. II grupa – to strefy specjalne, które podlegają państwu nadbrzeżnemu w ograniczonym zakresie, wyróżniamy:

  1. III grupa – obszary znajdujące się całkowicie poza jurysdykcją państwa, chodzi tu o morze otwarte (pełne).

Prawo morza reguluje status dna morskiego, chodzi o szelf kontynentalny oraz dno mórz i oceanów poza jurysdykcją państwową zwaną obszarem.

Od lądu w kierunku wody:

  1. morskie wody wewnętrzne – to obszar, w skład którego wchodzą wody portów oraz zatok, także ujścia rzek. Na morskich wodach wewnętrznych państwo sprawuje pełną jurysdykcję.

Zatoka – dwa brzegi należą do jednego państwa, max szerokość 24 mile morskie → tych warunków nie musi spełniać zatoka historyczna (np. Zatoka Piotra I, Zatoka Hudsona).

Linia podstawowa normalna – to linia zetknięcia lądu z morzem, przy najdalszym odpływie od linii podstawowej liczy się kolejne obszary morskie.

  1. morze terytorialne – którego szerokość max może wynosić 12 mil morskich od linii podstawowej; to jest terytorium państwa. Państwo musi respektować prawo nieszkodliwego przepływu, które przysługuje obcym statkom, okrętom; statek obcy może tylko przepłynąć z podniesioną banderą, nie może się zatrzymać, kotwiczyć.

Przepływ szkodliwy – to taki, który zagraża bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego.

STREFY SPECJALNE:

  1. strefa przyległa – której szerokość max może wynosić 24 mile morskie od linii podstawowej. Państwo nadbrzeżne może ścigać za naruszenie swoich przepisów sanitarnych, skarbowych, imigracyjnych i celnych.

  2. strefa wyłącznego rybołówstwa albo wyłączna strefa ekonomiczna – max szerokość liczona od linii podstawowej to 200 mil morskich. Na obszarze tym państwo ma prawo do eksploatacji połowów dna morskiego, dna morza. Suwerenne prawa państwa nadbrzeżnego jeśli chodzi o zasoby nieodnawialne, państwo nie musi się tym dzielić. Gdy państwo ma za duże połowy, to może się podzielić z innymi państwami.

  3. morze otwarte – obszar, który rozciąga się poza wszystkimi strefami (na Bałtyku nie ma morza otwartego). Morze otwarte przez niektórych jest zaliczane do wspólnego dziedzictwa ludzkości. Na mocy Konwencji z 1982 r. przysługuje każdemu państwu 6 wolności:

  1. szelf kontynentalny – to przedłużenie lądu, które łagodnie spada aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentu. Prawa na szelfie państwo nadbrzeżne ma do 200 mil morskich; jest to prawo suwerenne, prawo do eksploatacji dna morskiego i wnętrza ziemi. Konwencja o prawie morza dała państwom nadbrzeżnym możliwość eksploatacji szelfu powyżej 200 mil morskich, do tego:

- państwo musi notyfikować fakt wyznaczenia granicy zewnętrznej Komisji do spraw Granic Szelfu Kontynentalnego;

- wnosić na rzecz organizacji dna morskiego opłaty (pieniężne, w naturze), pomiędzy 200 – 300 mil morskich.

g) poza 350 milą morską rozciąga się obszar poza jurysdykcją państwową. Zgodnie z Konwencją
o prawie morza, obszar ten jest wspólnym dziedzictwem ludzkości.

Co pamiętać: max szerokości, co wolno państwu na danym obszarze.

V ORGANY ZEWNĘTRZNE PAŃSTWA, KTÓRE REPREZENTUJĄ PAŃSTWO NA ARENIE MIEDZYNARODOWEJ

Organy, które mogą reprezentować państwo to:

  1. organy wewnętrzne – Głowa Państwa, rząd, szef rządu, ministerstwo realizujące współpracę
    z zagranicą → mają siedziby wewnątrz państwa;

  2. organy zewnętrzne:

- stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne (ambasady),

- urzędy konsularne,

- misje specjalne,

- przedstawicielstwa handlowe,

- przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych,

- misje wojskowe.

Regulacje działania organów zewnętrznych to prawo dyplomatyczne i prawo konsularne.

Prawo dyplomatyczne

Stosunku dyplomatyczne pomiędzy państwami reguluje prawo dyplomatyczne. Źródła prawa dyplomatycznego:

  1. umowy międzynarodowe –

- wielostronne:

- dwustronne.

I krok – ustanowienie stosunków dyplomatycznych między sobą na podstawie umowy dwustronnej; państwa ustalają między sobą w jakiej klasie będzie Szef Misji Dyplomatycznej. Klasy misji:

Kto może być Szefem Misji Dyplomatycznej określa prawo wewnętrzne. Jak państwo znajdzie kandydaturę, to w drodze dyplomatycznej przekazuje tę kandydaturę państwu przyjmującemu, które z kolei ma prawo nie zgodzić się na zaproponowaną osobę, przy czym nie musi podawać powodów. Gdy państwo przyjmuje kandydaturę, to udziela zgody na osobę (agrément). Gdy osoba uzyska agrément, wystawiane są przez Głowę Państwa dla I i II klasy listy uwierzytelniające, w których upoważnia się konkretnie jedną osobę do pełnienia funkcji w państwie przyjmującym.

Charge’ d’ affaires otrzymuje listy wprowadzające od ministra spraw zagranicznych.

Szef Misji Dyplomatycznej w pierwszej kolejności wręcza w państwie przyjmującym Głowie Państwa
w bądź ministrowi spraw zagranicznych listy uwierzytelniające bądź listy wprowadzające na audiencji prywatnej.

Zasada precedencji

Jest to zasada pierwszeństwa Szefów Misji Dyplomatycznych ustalona w każdej klasie odrębnie w oparciu
o datę złożenia listów uwierzytelniających bądź listów wprowadzających lub notyfikacji o przybyciu. Zasada ta nie obowiązuje w państwach, w których przyznano nuncjuszowi Apostolskiemu pierwszeństwo (państwa katolickie).

Dziekan Korpusu Dyplomatycznego.

Szefowi Misji Dyplomatycznej podlega personel, składa się on z trzech kategorii:

- I kategoria personel dyplomatyczny – są to osoby, które mają stopień dyplomatyczny, należy do nich: sekretarz, Rada Ambasady, attache’ specjalny (np. attache’ morski, lotniczy, wojskowy – na niego państwo przyjmujące może się nie zgodzić), attache’ zwykły.

- II kategoria personel administracyjno-techniczny – Szef Kancelarii oraz cała obsługa kancelaryjna (maszynistki, szyfranci, tłumacze, sekretarki, lekarze).

- III kategoria personel służby misji (obsługa) – np. kucharze, kierowcy, sprzątaczki, ogrodnicy, ochroniarze, dozorcy.

Szef Misji Dyplomatycznej i I kategoria muszą mieć obywatelstwo państwa wysyłającego.

Misja Dyplomatyczna i jej funkcje:

- reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

- ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym;

- prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

- zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym oraz informowanie o tym państwa wysyłającego;

- popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy tymi państwami oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

Oprócz tego Misja Dyplomatyczna może wykonywać funkcje konsularne.

Siedzibą Misji Dyplomatycznej co do zasady jest stolica państwa przyjmującego (wyjątek Holandia).

Przywileje i immunitety dyplomatyczne

Przywileje i immunitety dyplomatyczne stanowią pewien uprzywilejowany status; traktowane są zbiorowo. Przywileje dyplomatyczne – to ulgi, ułatwienia.

Immunitety dyplomatyczne – to wyłączenie spod jurysdykcji państwa przyjmującego.

Rodzaje przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:

  1. rzeczowe – obejmują np. środki transportu, archiwa, pocztę dyplomatyczną, pomieszczenia misji, czyli obejmują rzeczy;

  2. osobowe – dot. konkretnych osób, np. Szef Misji Dyplomatycznej, członkowie personelu misji.

Zakresy przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:

  1. terytorialny – chodzi o to na jakim obszarze one przysługują; z reguły jest to terytorium państwa przyjmującego, pokłady statków, samolotów, również terytorium państwa trzeciego jeżeli osoba znajduje się w tranzycie (w czasie przejazdu). Państwo trzecie ma obowiązek ułatwienia przejazdu;

  2. czasowy – przywileje i immunitety przysługują z chwilą przekroczenia granicy państwa przyjmującego, aż do momentu opuszczenia granic państwa przyjmującego (również w czasie przejazdu przez państwo trzecie);

  3. osobowy – komu przysługują przywileje i immunitety:

Kto jest członkiem rodziny: współmałżonek, małoletnie dzieci, dzieci do 25 lat, jeżeli się uczą. Co do innych członków rodzin praktyka państw jest różna, i tak za członka rodziny uznaje się również: konkubent/konkubina, rodzice lub inni członkowie rodziny pozostający na utrzymaniu i pod opieką Szefa Misji Dyplomatycznej (np. teściowie, rodzice, dorosłe, niepełnosprawne dzieci). Za członka rodziny nie uznaje się partnera homoseksualnego;

Przywileje i immunitety dyplomatyczne:

  1. rzeczowe, jakie przysługują samej misji:

- prawo do używania flagi i godła państwowego;

- zwolnienia od różnego rodzaju podatków i opłat (np. podatek od nieruchomości);

- swoboda porozumiewania się z państwem wysyłającym, np. przez pocztę dyplomatyczną;

- nietykalność misji dyplomatycznej: nietykalność ta ma charakter absolutny; nietykalny jest też bagaż dyplomatyczny, poczta dyplomatyczna. Rodzaje nietykalności:

Osoby, którym przysługują przywileje i immunitety:

- prawo do używania godła i flagi państwowej;

- nietykalność osobista: polega na tym, że przedstawiciel dyplomatyczny nie może być zatrzymany, aresztowany, nie mogą być zastosowane wobec niego środki przymusu;

- immunitet podatkowy: zwolnienia z podatków, ubezpieczeń społecznych na terenie państwa przyjmującego;

- immunitet jurysdykcyjny:

- w zakresie powództwa z zakresu prawa rzeczowego dot. prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego;

- powództwo dot. spadkobrania (działania we własnym imieniu);

- powództwo dot. wszelkiego rodzaju działalności zawodowej i handlowej wykonywane przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi.

Pozostałe grupy personelu misji dyplomatycznej korzystają z tego rodzaju immunitetu tylko
w zakresie wykonywanych przez te osoby funkcji.

PRZEDSTAWICIEL DYPLOMATYCZNY JEST POJĘCIEM SZERSZYM NIŻ SZEF MISJI DYPLOMATYCZNEJ. Przedstawiciele dyplomatyczni nie mogą być wzywani w charakterze świadków. Państwo przyjmujące w przypadku naruszeń prawa przez członków misji dyplomatycznej lub z innych powodów, może uznać taką osobę za:

- persona non grata – odnosi się to tylko do Szefa Misji Dyplomatycznej, członków personelu dyplomatycznego bądź członków ich rodzin;

- osoba niepożądana – wobec innych osób zatrudnionych w misji używa się tego określenia.

Państwo przyjmujące nie ma obowiązku podawać powodów podjętej decyzji w powyższej sprawie. W takim przypadku państwo wysyłające powinno odwołać taką osobę z misji (uznaną za persona non grata bądź osoba niepożądana).

Prawo konsularne

Źródło prawa konsularnego: Konwencja o stosunkach konsularnych z 1963 r. z Wiednia – do egzaminu; jest to kodyfikacja prawa konsularnego.

Różnice pomiędzy prawem dyplomatycznym a prawem konsularnym:

- I różnica: urzędy konsularne pełnią funkcje administracyjne, wykonują bieżącą prace dot. interesów obywateli państwa wysyłającego (urząd konsularny może wydawać akty zgonu, udzielać ślubów); urzędy te mają obowiązek służyć pomocą.

- II różnica: w przypadku kierownika urzędu konsularnego istnieje możliwość skorzystania z 4 klas:

W państwie przyjmującym może być tylko jedna ambasada i jeden Konsul Generalny. Działalność konsulatu podlega ambasadzie. Państwo wysyłające, gdy znajdzie kandydata na kierownika urzędu konsularnego, przedstawia państwu przyjmującemu list komisyjny, zwany patentem. Jest to dokument, który jest wysyłany do państwa przyjmującego, w którym podaje się nazwisko osoby, która ma objąć stanowisko kierownika urzędu konsularnego. Państwo wyraża zgodę, która nazywa się exequatur. Może takiej zgody nie wyrazić bez podawania powodów.

Zakres przywilejów i immunitetów konsularnych:

- są one węższe niż te przewidziane w stosunkach dyplomatycznych; jednak państwa mogą wzajemnie rozszerzać zakres tych przywilejów i immunitetów.

Konsul Zawodowy – może wykonywać tylko to, co powierzyło mu państwo wysyłające, musi mieć obywatelstwo państwa wysyłającego.

Konsul Honorowy – stanowisko to powoływane jest w drodze umowy pomiędzy państwem wysyłającym
a przyjmującym. Wyznaczenie następuje spośród obywateli państwa przyjmującego albo przynajmniej wyznaczona osoba posiada miejsce pobytu w państwie przyjmującym. Jest to osoba, która nie pobiera wynagrodzenia z tego tytułu, że jest Konsulem Honorowym. Konsul Honorowy może być aresztowany, ścigany karnie, jest zwolniony z podatków i opłat z tytułu otrzymanych kwot od państwa wysyłającego np. kwoty stanowiące pokrycie dojazdu. Nietykalne są archiwa i dokumenty Konsula Honorowego.

Wojciech Fibak – polski Konsul Honorowy w Monako.

Konsul Honorowy może wykonywać własną działalność.

VI ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ONZ

ONZ powstała na gruzach Ligii Narodów, która miała zapobiec kolejnej wojnie światowej. W trakcie działań wojennych w czasie II wojny światowej, państwa zaczęły już dyskutować o przywróceniu pokoju (było to od 1940 r.). Pierwszy dokument, w którym zaczęto szkicować plan współpracy na rzecz pokoju
i bezpieczeństwa międzynarodowego, była Karta Atlantycka podpisana 12.08.1941 r. przez USA i Wielką Brytanię. ZSRR przystąpił do Karty Atlantyckiej w październiku 1941 r. Natomiast 01.01.1942 r. 26 państw podpisało Kartę Atlantycką w postaci Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Później była Deklaracja Moskiewska z 1943 r. podpisana przez ministrów spraw zagranicznych Stanów Zjednoczonych, Wlk. Brytanii i ZSRR. Ponownie podkreślono zagadnienia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Na podstawie tej deklaracji została powołana Komisja Narodów Zjednoczonych do zbrodni wojennych, która zbierała dowody zbrodni; działała ona do 1946 r.

Konferencja pod Waszyngtonem w miejscowości Dumbarton Oaks jesienią 1944 r., w której była Wielka Trójka i Chiny. Przyniosła ona konkretne postanowienia – ustalono statut nowej organizacji, ustalono jej strukturę, ustalono, że w ramach jej struktur znajdzie się Rada Bezpieczeństwa, w której konkretne państwa będą miały status członków stałych.

Następnie była Konferencja w Teheranie, zimą 1944 r.; w Jałcie w 1945 r.

W dniu 24.04.1945 r. w San Fransisco powołano Konferencję założycielską ONZ. W tej konferencji uczestniczyli przedstawiciele 50 państw. Jej rezultatem było podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych
w dniu 26.06.1945 r. Karta weszła w życie 24.10.1945 r. – data ta uznawana jest za święto Narodów Zjednoczonych. Pierwsze posiedzenia ONZ odbywały się w Londynie, od marca 1946 r. siedzibą był Nowy Jork.

Sama Karta Narodów Zjednoczonych jest umową wielostronną, otwartą warunkowo (co oznacza, że każde państwo po spełnieniu określonych warunków może do niej dołączyć).

Cele i zasady ONZ

Jest to organizacja powszechna o celach ogólnych (art. 1). Celami są:

- utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

- rozwijanie przyjaznych stosunków pomiędzy narodami;

- współdziałanie międzynarodowe w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popieranie praw człowieka i podstawowych wolności;

- bycie ośrodkiem uzgadniającym działalność międzynarodową zmierzającą do osiągniecia wspólnych celów.

ONZ to organizacja powszechna o celach ogólnych. Art. 2 Karty Narodów Zjednoczonych wymienia zasady organizacji oraz zasady prawa międzynarodowego:

  1. zasada suwerennej równości państw członkowskich,

  2. wykonywanie zobowiązań w dobrej wierze,

  3. pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych,

  4. zakaz stosowania groźby lub użycia siły przeciwko innemu państwu, które są niezgodne z Kartą Narodów Zjednoczonych,

  5. zasada udzielania pomocy przez państwa członkowskie w każdej podjętej przez organizację akcji
    i jednocześnie powstrzymywanie się od udzielenia pomocy państwu, przeciwko któremu ta akcja została zastosowana,

  6. zapewnienie by państwa nieczłonkowskie działały zgodnie z zasadami Karty w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego,

  7. zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne państw, za wyjątkiem możliwości zastosowania środków przymusu zgodnie z Kartą.

Dalsza część Karty dot. członkostwa:

  1. państwo może być członkiem pierwotnym – jest to członkostwo pierwotne - członkostwo państw, które założyły ONZ, które brały udział w Konferencji w San Fransisco oraz ratyfikowały i podpisały Kartę Narodów Zjednoczonych. Mogą to być również państwa, które nie brały udziału
    w Konferencji, ale podpisały Kartę Narodów Zjednoczonych 01.01.1942 r. (chodzi o Polskę),
    51 państw pierwotnych;

  2. art. 4 – członkostwo później przyjęte (wtórne) – przyjęte przez następne państwa od 52 do 193 państwa obecnie; musi to być:

- państwo

- państwo miłujące pokój

- państwo, które przyjmie zobowiązania zawarte w Karcie, zdaniem organizacji jest zdolne i pragnie zobowiązania te wykonywać.

Utrata członkostwa, ograniczenie przywilejów

Istnieje możliwość utraty członkostwa - art. 6 KNZ – wykluczenie państwa z organizacji, które następuje kiedy państwo uporczywie łamie zasady Karty decyzją Zgromadzenia Ogólnego na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Karta nie przewiduje możliwości wystąpienia z organizacji, ale państwo może wystąpić
z ONZ, tylko musi powiadomić Zgromadzenie Ogólne. Przypadek wystąpienia dot. sytuacji Indonezji
w 1965 r., która nie godziła się na to, aby Malezja była członkiem Rady Bezpieczeństwa.

KNZ przewiduje ograniczenia przywilejów członkowskich – art. 5, możliwość zawieszenia w korzystaniu
z praw i przywilejów państwa członkowskiego. Dzieje się to wtedy, gdy Rada Bezpieczeństwa przeprowadza akcję bezpieczeństwa lub przymusu; decyzję podejmuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, ale przywrócenie z korzystania praw i przywilejów należy do samej Rady Bezpieczeństwa.

Inna możliwość pozbawienia uprawnień – art. 19; pozbawienie państwa członkowskiego prawa do głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym, następuje wtedy kiedy państwo zalega ze składkami w sumie równej za ostatnie 2 lata. Zgromadzenie Ogólne może zezwolić państwu na głosowanie, jeżeli zaległości nastąpiły nie z winy państwa.

Struktura Organizacji

Art. 7 – Organy główne:

  1. Zgromadzenie Ogólne

  2. Rada Bezpieczeństwa

  3. Rada Gospodarcza i Społeczna

  4. Rada Powiernicza

  5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

  6. Sekretariat

Zgromadzenie Ogólne

ZO to organ typu przedstawicielskiego, w jego skład wchodzą wszyscy członkowie organizacji. Każdy członek może mieć najwięcej 5 przedstawicieli (głos ma tylko 1 każde państwo, niezależnie od ilości przedstawicieli). Nie ma tutaj kadencji; ZO działa sesyjnie, sesje zwyczajne są zwoływane raz w roku (trzeci wtorek września). Mogą też być zwoływane sesje nadzwyczajne, zwołuje je Sekretarz Generalny ONZ na żądanie Rady Bezpieczeństwa albo większości państw członkowskich organizacji. ZO jako organ przedstawicielski ma najszersze funkcje i kompetencje (np. wydaje zalecenia, podejmuje uchwały, przeprowadza konferencje).
W kwestiach pokoju i bezpieczeństwa ZO daje pierwszeństwo Radzie Bezpieczeństwa. Uchwały ZO nie mają mocy prawnie wiążącej, są to głównie zalecenia. W ZO są 4 procedury głosowania:

- każdy członek ZO ma 1 głos;

- art. 18 dzieli sprawy na ważne i inne. W sprawach ważnych ZO podejmuje uchwałę większością 2/3 członków obecnych o głosujących, co oznacza, że liczone są tylko głosy za i przeciw. Sprawy ważne do m.in. sprawy budżetowe, wybór do organów, przyjęcie nowego członka. W pozostałych sprawach, innych niż ważne, uchwały zapadają zwykłą większością głosów obecnych i głosujących (50+1);

- art. 108, 109 procedura szczególna – chodzi o uchwalanie poprawek KNZ oraz zwoływanie Konferencji Rewizyjnej Karty następuje uchwałą, która podejmowana jest większością 2/3 wszystkich członków;

- przewidziana w statucie MTS (art. 10), dot. wyboru sędziów do MTS, ich wybór następuje bezwzględną większością głosów ZO.

Rada Bezpieczeństwa

RB na mocy art. 32 jest organem, który składa się z 15 członków, z czego 5 to członkowie stali. Są nimi: USA, Wielka Brytania, Francja, Rosja, Chiny. Pozostałe 10 to członkowie niestali, wybierani przez ZO na 2 lata bez możliwości bezpośredniego wyboru na ponowną kadencję. W RB obowiązuje system rotacyjny, co roku wybiera się 5 członków niestałych na okres 2 lat.

Co decyduje o wyborze państwa jako członka RB:

- klucz geograficzny

- działanie państwa na rzecz pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Każdy członek RB ma jednego przedstawiciela w Radzie. RB zbiera się w razie potrzeby. RB jest organem, który pilnuje pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Organ ponosi za to odpowiedzialność.

Art. 42 – użycie siły przeciwko państwu przez RB. RB używa oddziałów NATO bądź koalicji państw do przeprowadzenia akcji zbrojnych. RB ma do dyspozycji organ pomocniczy, jest to Wojskowy Komitet Sztabowy (art. 46-47). Składa się on z Szefów Sztabów stałych członków RB albo z ich przedstawicieli. Organ ten doradza w kwestiach wojskowości, działania sił zbrojnych.

Art. 51 dot. jednego z najważniejszych praw jakie posiada każde państwo, to prawo do samoobrony. Rodzaje samoobrony:

  1. Samoobrona indywidualna – broni się samo państwo;

  2. Samoobrona zbiorcza – kiedy inne państwa działają na rzecz tego państwa zaatakowanego.

Państwo musi powiadomić RB o planowanych działaniach samoobronnych. Państwo może tak długo się samo bronić, dopóki RB nie postanowi czego innego.

RB jest organem, w którym są specyficzne procedury głosowania:

  1. Procedury główne – art. 27 KNZ, podział spraw na:

- proceduralne: np. dot. porządku obrad, uchwały zapadają większością 9 członków RB

- inne (merytoryczne): większość 9 głosów, ale włączając w to zgodne głosy wszystkich członków stałych RB (zgodne głosy – brak możliwości zastosowania veto, wstrzymanie głosu – nie powoduje nie uchwalenia uchwały; prawo veta dot. rozdziału 7 KNZ).

POLSKA OBECNIE NIE JEST CZŁONKIEM RB (1996 – 1997, 1982-1983 – wtedy była).

Rada Gospodarcza i Społeczna

To organ, który składa się z 54 członków wybieranych przez ZO na 3 lata. Obowiązuje system rotacyjny, co roku wybiera się 18 nowych członków. Nie ma zakazu wyboru na kolejną kadencję. Polska jest członkiem tej Rady. Organ ten zajmuje się pozostałymi zagadnieniami niż RB, koordynuje działalność organizacji wyspecjalizowanych: MFW, WHO, MOP. Jest organem sesyjnym, może wydawać tylko uchwały, które nie mają mocy prawnie wiążącej. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów.

Rada Powiernicza

RP nadzorowała system powiernictwa nad obszarami zależnymi od 1993 r. Jest to organ, który nie funkcjonuje, gdyż wszystkie obszary zależne odzyskały niepodległość. Obecnie jego działalność jest zawieszona.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

MTS – uregulowany w KNZ i statut MTS. MTS działa w oparciu o KNZ i status MTS. Jest to organ sądowy ONZ, składa się z 15 sędziów wybieranych na dziewięcioletnią kadencję z możliwością reelekcji. Sędziowie wybierani są bezwzględną większością głosów przez ZO i RB (8 członków RB).

Prezes i vice prezes jest wybierany na 3 lata (Polak był – Winiarski).

Funkcje MTS:

  1. Sądownicza – rozstrzyga sprawy i wydaje orzeczenia;

  2. Opiniodawcza – wydaje opinie doradcze. Stroną w sporze przed MTS może być każde państwo. MTS wydaje orzeczenia, działa jednoinstancyjnie. O wydanie opinii może się zwrócić w każdej kwestii prawnej ZO lub RB. Inne organizacje mogą zwracać się o wydanie opinii przez MTS, ale muszą mieć upoważnienie ZO.

Sekretariat

Składa się z Sekretarza Generalnego oraz personelu, który jest mianowany przez Sekretarza Generalnego. Sekretarz Generalny jest najważniejszym funkcjonariuszem organizacji, reprezentuje ją na zewnątrz, jest wybierany przez ZO na zalecenie RB na 5 lat. Liczba kadencji Sekretarza Generalnego nie może być większa niż 2 kadencje. Sekretarz Generalny może uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów, opracowuje budżet i go realizuje. Obecnie Sekretarzem Generalnym jest Koreańczyk Południowy –
Ban Ki – Moon od 2007 r.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dyplomacja, Prawo międzynarodowe publiczne
wykład 1 prawo międzynarodowe publiczne
prawo 23-44, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
KSOP 22.03.2009, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochrona praw człowiek
Prawo międzynarodowe publiczne( 03
Prawo międzynarodowe publiczne wykład z dn  października 11 r
prawo międzynarodowe publiczne
Prawo międzynarodowe publiczne, opracowania ustaw
prawa.cz owieka. skrypt. egzamin, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochr
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE – ĆWICZENIA, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
Konwencja Wiedeńska, PRAWO, Prawo międzynarodowe publiczne
Karta Narodów Zjednoczony ch (od mgr O.Łachacz), Studia, Prawo, prawo międzynarodowe publiczne
PMP Wykłady 1-21, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
Skrypt Prawo Miedzynarodowe Goralczyk, Prawo Międzynarodowe Publiczne
prawo międzynarodowe publiczne(8 str), Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza
prawo międzynarodowe publiczne (2)
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE Dubowski
prawoMiedzIPolicyjne, Prawo Międzynarodowe, Prawo Międzynarodowe Publiczne zespół norm, które regulu

więcej podobnych podstron