OKRES DORASTANIA

Okres dorastania jest ogromnie zróżnicowany interindywidualnie, w celach porządkowych przyjęto granice miedzy 11 a 18 rokiem życia. Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno-fizjologicznej, jakie zachodzą w organizmie. One właśnie sygnalizują rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania. Fazę tę kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości: zdolności do dawania życia. Fazę pierwszą nazywa się także fazą pokwitania lub puberalną. Fazę drugą wyznaczają zmiany w sferze psychicznej, przede wszystkim w obrazie własnej osoby – gdzie zakończenie tej fazy wiąże się z osiągnięciem dojrzałości psychicznej, czyli ze zdolnością do decydowania o sobie, odkryciem sensu własnego życia i odnalezieniem własnej tożsamości.

DOJRZEWANIE BIOLOGICZNE

W fazie pokwitania pojawiają się pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe. U dziewcząt występują takie pierwszorzędne cechy płciowe, jak powiększenie pochwy, łechtaczki i macicy oraz miesiączkowanie, które oznacza rozpoczęcie dojrzewania komórek jajowych. U chłopców zaś powiększeniu ulegają penis i jądra oraz rozpoczyna się produkcja spermy.

Drugorzędne cechy płciowe dotyczą pojawienia się u obu płci owłosienia łonowego
i pachowego oraz zmian i kształtu i proporcji różnych części ciała. Dziewczętom pojawiają się większe piersi, u chłopców zaś pojawia się zarost i zmiany głosowe (mutacja). Ponadto u obu płci obserwuje się tzw. skok pokwitaniowy, objawiający się szybkim wzrostem ciała. U chłopców skok ten występuje przeciętnie w wieku od 12 do 15 lat i powoduje przyrost wysokości od 10 do 30 cm, przy jednoczesnym zwiększaniu się masy ciała – ok. 20 kg ( od 7 do 30 kg). U dziewczynek skok pokwitaniowy zaczyna się dwa lata wcześniej, trwa krócej i jest mniej nasilony. Najintensywniejszy przyrost wysokości wynosi u dziewcząt ok. 8 cm rocznie.

Jednocześnie rozrastają się mięśnie, narządy w jamie brzusznej, serce. Zmienia się twarz, przede wszystkim przez powiększenie się i wysunięcie ku przodowi jej dolnej części. Ponadto zaczynają się takie cechy jak wzrost potliwości, czy trądzik młodzieńczy. Zmiany w dojrzewaniu fizycznym zależne są od czynników socjoekonomicznych.

ROZWÓJ MOTORYCZNY

Okres dojrzewania prowadzi do osiągnięcia nowego poziomu w rozwoju motorycznym. Przynosi zakończenie naturalnego rozwoju ruchowego, uwarunkowanego prawami natury, prowadzi do ostatecznego zróżnicowania typu motorycznego w zależności od płci oraz do ukształtowania się indywidualnego stylu ruchowego i modelu aktywności ruchowej.

W pierwszej fazie dorastania następuje Pojawie się względne pogorszenie się motoryczności dorastających: zanika lekkość, harmonia ruchów, a pojawia się ociężałość, zmniejsza się tempo ruchów, ich płynność i elastyczność, zmniejsza się stabilność osiągnięć ruchowych. Zaznacza się natomiast nadpobudliwość ruchowa: obserwuje się występowanie bezwiednych przyruchów, zmniejsza się precyzja ruchów.

W fazie drugiej na nowo dokonuje się strukturalizacja motoryczności, zróżnicowanej wg. płci
i zindywidualizowanej. Powraca płynność, dynamika i dokładność ruchów. Ujawnia się umiejętność antycypowania ruchów. Zaznacza się wyraźnie dymorfizm płciowy w rozwoju motorycznym: ruchy dziewcząt są bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne i chłopców zaś zaznacza się wzrost siły. Widoczne stają się różnice indywidualne w motoryce dorastających, co jest uwarunkowane indywidualnym tempem dojrzewania.

ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY

Na podłożu dojrzewania płciowego rozwija się potrzeba seksualna, która wyraża się stanem ogólnego pobudzenia i z czasem przyjmuje formę ogólnego pobudzenia i z czasem przyjmuje formę dążenia ku osobie płci przeciwnej. Potrzeba ta zaznacza się z większą siłą u chłopców niż u dziewcząt, przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu indywidualnym. W kontaktach wzajemnych dziewcząt
i chłopców widoczny jest na początku antagonizm, uwarunkowany odmiennością zachowań obu grup: egzaltowanym wyrażaniem uczuć u dziewcząt, ich szybszym rozwojem umysłowym, przy hałaśliwości chłopców oraz ich malej dbałości o wygląd zewnętrzny. W tym okresie rozwijają się intymne przyjaźnie między rówieśnikami tej samej płci. Przyjaciele dobierają się na zasadzie podobieństwa psychicznego. W tym okresie popęd seksualny jest realizowany przez masturbację, która częściej występuje u chłopców (około 90%) niż u dziewcząt (około 40%)

Następnym efektem rozwoju psychoseksualnego jest gwałtowne obdarzanie uczuciem, zwykle na krótko rówieśnika płci odmiennej.

W drugiej fazie okresu dorastania rozluźnieniu podlegają związki z osobami o tej samej płci, natomiast tworzą się przyjaźnie heteroseksualne. Pojawia się pierwsza postać miłości, tak zwana miłość szczenięca, dla której ważniejsze jest samo kochanie się niż obiekt uczucia. Potem pojawia się miłość romantyczna, która prowadzi do idealizowania osoby obdarzonej uczuciem.

ZMIANY W SWERZE POZNAWCZEJ

Zasadnicze zmiany zachodzą w sferze intelektualnej dorastających. Myślenie przyjmuje postać operacji formalnych. Zdaniem Piageta są to operacje drugiego stopnia, dotyczą one relacji między relacjami. Zintegrowanie operacji formalnych wyraża się łączeniem wielu różnych rodzajów operacji w jednym rozumowaniu. Operacje te są zinternalizowane a ich materiał stanowią pojęcia wyrażane na zewnątrz znakami. Najczęściej SA to znaki językowe, dlatego też myślenie, które opiera się na operacjach formalnych nazywane jest często myśleniem werbalnym. Na poziomie operacji formalnych możliwe jest posługiwanie się dwiema formami odwracalności jednocześnie : odwracalnością prostą (negacja) oraz złożoną (wzajemność). Późniejsze prace Piageta zweryfikowały że zainteresowanie daną dziedziną wiedzy może spowodować , że rozwiązywanie zadań z tej dziedziny wcześniej spełni kryteria myślenia formalnego. Możliwe zatem staje się rozumowanie dedukcyjne, polegające na przechodzeniu od ogólnych sformułowań do ich zastosowania w konkretnych sytuacjach. Najprostszą postacią operacji formalnych jest kombinatoryka, która nabiera systematyczności na poziomie operacji formalnych. Możliwe do rozwiązania stają się zadania wymagające logiki i dotyczące prawdopodobieństwa.

Zdaniem Piageta okres dorastania kończy długą drogę dochodzenia do wiedzy pełnej, uporządkowanej i logicznej. Rozwój operacji formalnych prowadzi do pojawienia się takich właściwości myślenia dorastających jak: refleksyjność, niezależność od sądów innych osób, formułowanie własnych opinii. Cechy te z jednej strony umożliwiają refleksje nad własnym myśleniem, z drugiej zaś– uczestniczenie w dyskusjach. Młodzież krytycznie ustosunkowuje się do przedstawianych sądów, prezentuje własne stanowisko, jest zdolna do zmiany własnych sądów pod wpływem rzeczowej, racjonalnej argumentacji. Rozwój operacji wiąże się z wieloma zmianami, jakie zachodzą w sferze poznawczej, intensywnie rozwija się wyobraźnia, co znajduje odzwierciedlenie w pomysłowości młodzieży, w jej marzeniach i twórczości. Dorastających cechuje : tendencja do oryginalnego ujmowania zjawisk, łatwość przyjmowania rozmaitych nowości, min technicznych, spontaniczne racjonalizatorskie pomysły, ułatwiające życie na co dzień.

Zaznaczają się zmiany w poszczególnych procesach poznawczych. Wzrasta wrażliwość zmysłów. Ostrość wzroku piętnastolatków przewyższa ostrość dorosłego. Pod koniec okresu dorastania wzrasta ostrość słuchu muzycznego. Zwiększa się również czułość zmysłów.

Rozwija się uwaga i pamięć dorastających. Uwaga staje się bardziej pojemna, a pamięć: dowolna, strategiczna i logiczna. Rozwijają się procesy metapoznawcze pod wpływem refleksji nad sobą. Cechy te pozwalają młodzieży na efektywne uczenie się.

ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI

Dorastanie to okres poszukiwania własnej tożsamości i próby określenia siebie. Dorastający poszukuje wiedzy o sobie poprzez refleksje nad sobą. Wtedy bowiem zaznacza się w rozwoju kryzys tożsamości. Dorastający musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie i uzyskać integrację swojej przeszłości z teraźniejszością oraz sformułować koncepcję przyszłości. Rozwiązanie kryzysu tożsamości zależy od:

- poczucia wewnętrznej identyczności i ciągłości

- dostrzegania tej identyczności i ciągłości przez innych

-potwierdzenia percepcji samego siebie w kontaktach interpersonalnych

Młodzież poszukuje własnej tożsamości w stosunku do niej rodziców; w tworzeniu nowego obrazu własnej osoby – często poprzez przejmowanie cudzych zachowań, poglądów, przekonań; w sprawdzeniu swoich możliwości fizycznych i psychicznych. Określenie sienie stanowi podstawę dokonywania samodzielnych wyborów. Wybory te często wiążą się z przeżywaniem konfliktu między pragnieniem samodzielności a lękiem przed odpowiedzialnością. Należy zaznaczyć, że proces rozwoju tożsamości nie przebiega u wszystkich w taki sam sposób. Wynikiem dobrze rozwiązanego kryzysu jest zdolność do głębokiego zaangażowania się w wartości i ideały, zdolność do podejmowania odpowiedzialnych zadań i darzenia miłością. Natomiast brak rozwiązania kryzysu tożsamości prowadzi zdaniem Eriksona, do trudności w ustalaniu właściwych relacji z otoczeniem. Mamy wówczas do czynienia z rozproszeniem ról, poczuciem dezorientacji co do tego kim się jest. Dorastający może mieć poczucie opuszczenia i rozpaczy i w konsekwencji wycofać się z otoczenia,
a w skrajnych przypadkach przyjmować negatywną tożsamość, prezentując zachowania bądź postawy sprzeczne z obserwowanymi u rodziców i wychowawców.

ŚWIATOPOGLĄD MŁODZIEŻY

Światopogląd młodzieży jest wyrazem intelektualnego modelu świata, połączonego z jego oceną. Badania Antoniny Guryckiej wykazały, że na tworzenie się umysłowej reprezentacji świata
u młodzieży ma wpływ czas historyczny oraz czynniki osobowościowe takie jak: styl umysłowości, poczucie osobistej kompetencji życiowej, indywidualne doświadczenia życiowe oraz płeć. W okresie dorastania światopogląd ulega ciągłym przemianom, jest niestabilny. Specyficzną formą światopoglądu młodzieży jest idealizm młodzieńczy, przejawiający się w trzech kolejno następujących po sobie następujących postaciach. Dla pierwszej fazy okresu dorastania charakterystyczny jest idealizm antycypacyjny, polegający na optymistycznej wizji przyszłości połączonej z wiarą w realizację własnych pragnień i marzeń. Zderzenie młodzieńczych ideałów z rzeczywistością prowadzi do rozczarowań, których następstwem może być bunt młodzieńczy. Po okresie pierwszych rozczarowań pojawia się idealizm kompensacyjny, wyrażający się krytykowaniem innych. W miarę łagodzenia wymagań wobec świata rozwija się idealizm normatywny, praktyczny – rozróżnienie co jest a co nie jest możliwe do zrealizowania przez danego osobnika.

ZMIANY W SFERZE SPOŁECZNO – MORALNEJ

Na okres dorastania przypada etap moralności autonomicznej. Zgodnie z koncepcją Piageta, początkowo ujawnia się pryncypialny stosunek do zasad moralnych: obowiązują one zawsze
i wszędzie. Z czasem miejsce pryncypializmu moralnego zajmuje relatywizm moralny. Dorastający uczą się, że złożone sytuacje społeczne wymagają dużej plastyczności postępowania, a bez względne stosowanie zasad może prowadzić do konfliktów. Zgodnie z koncepcją Kohlberga dorastający przechodzą do stadium moralności postkonwencjonalnej. Początkowo ukierunkowani są na przestrzeganie społecznej umowy, przy czym dopuszczalna jest umowa wolna oraz możliwość zmiany prawa. Pod koniec okresu dorastania zaznacza się ukierunkowanie na osądy sumienia oraz osobiste zasady etyczne, które spełniają wymogi logiki, uniwersalności i spójności wewnętrznej.

Moralności okresu dorastania przypisuje się konformizm moralny, który wiąże się
z dostosowaniem się do grupy i opinii większości. Wyrazem konformizmu jest młodzieżowa subkultura, obejmująca sposób ubierania się, zachowania, hierarchię wartości, wspólny język. Subkulturę młodzieżową można ujmować w kategoriach poszukiwania autonomii i podkreślania swojej odrębności wobec świata dorosłych. W okresie dorastania zachodzą istotne zmiany w relacji dorastającego z dorosłymi i rówieśnikami. Konflikty z dorosłymi są typowe dla tego okresu. Zjawisko to uwarunkowane jest z jednej strony wzrastającym krytycyzmem dorastających, z drugiej zaś - bardziej restrykcyjnym zachowaniem rodziców, którzy chcą opóźnić wkroczenie swego dziecka
w świat dorosłych.

W miarę jak młodzi ludzie wyzwalają się spod wpływu dorosłych, zacieśniają się ich więzi
z grupą rówieśniczą. Większość identyfikuje się z rówieśnikami, wyznaje wartości zgodne z tymi, które przyjmowane są przez rówieśników. Związki rówieśnicze w okresie adolescencji przyjmują formę paczek, przyjaźni. Paczki są grupami opartymi na ścisłych, intymnych związkach interpersonalnych.
Z kolei przyjaźń składa związek bardziej intensywny i intymny, w którym dorastający mogą wyrażać swoje najskrytsze uczucia, obawy, nadzieje. Dochodzenie do dorosłości zależy od indywidualnych doświadczeń jednostki i od kontekstu społeczno – politycznego. W jednych społecznościach przechodzenie do dorosłości przebiega spokojnie i płynnie w innych zaś pełne jest konfliktów z dorosłymi i buntu młodzieży.