Finanse i rachunkowość

Pieniądz – to wszystko, co na mocy umowy (zwyczaju, tradycji) lub regulacji prawnych było środkiem zwalniającym z zobowiązań; powszechny środek obiegowy zwalniający z zobowiązań

Funkcje pieniądza pełniły: muszle, bursztyny, jedwab, kamienie szlachetne – był to tzw. pieniądz archaiczny, czyli towary które uczestniczyły jako pośrednicy w wymianie handlowej

W średniowieczu panował bimetalizm, występowały głównie pieniądze srebrne i złote w formie monet. Wtedy też powstało prawo Kopernika – Gryszama: jeśli funkcjonują równolegle dwa pieniądze to któryś jest uznawany za lepszy i wypiera z obiegu pieniądz gorszy, gdyż jest składowany w formie oszczędności

Pod koniec XIX w. wprowadzono monometalizm i trwał aż do I wojny światowej, funkcjonują pieniądze papierowe (prawdopodobnie wynalazek chiński)- jedyny okres, gdy pieniądze papierowe można było wymieniać na pieniądze złote w stosunku 1:1, po wybuchu wojny wprowadzono system dewizowo-złoty, który ograniczał tę wymienialność dla osób indywidualnych, państwa nadal mogły aż do wybuch II wojny światowej

1944r. dwie koncepcje walutowe:

- Koncepcja wolnorynkowa

- koncepcja Johna Kayesa – interwencjonizm państwowy, czyli ingerencja państwa w gospodarkę, regulacje ograniczające finanse – wygrała i utworzono Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (Polska brała aktywny udział). Cechy systemu Kayesa: funkcjonował do 1970 roku do kryzysu naftowego, istniała ograniczona wymienialność pieniądza papierowego na złoty, w 1970 USA jako ostatnie zawiesiło to prawo

Złoto wybrano, gdyż nie reaguje ani fizycznie ani chemicznie, jest rzadkie, w wielu kulturach utożsamiane z bogami, metal jubilerski, wydobywane w trudnych warunkach geologicznych, szacuje się, że wydobyto około 150-180 tys. ton złota w ciągu wieków.

Od 1971 r. wprowadzono instrumenty pochodne (instrumenty finansowe zbudowane na instrumentach pierwotnych, używane w celach spekulacyjnych), wspólne waluty, płynne kursy walut (cena innego pieniądza w innej walucie), od tamtej pory 99% obrotów finansowych dokonywanych jest w postaci bezgotówkowej, ich wartość dzienna to około 10-12 bilionów.

Pieniądz

- gotówkowy – postać materialna: pieniądz papierowy (bilety bankowe) i bilion (pieniądz zdawkowy, niewielka wartość)

- bezgotówkowy – zapis księgowy

Znaczenie pieniądza wynika z jego funkcji:

-funkcja miernika wartości – przejawem jest cena, umożliwia porównanie różnych wielkości pieniężnych, porównanie wariantów działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw, przeliczenia w skali międzynarodowej – porównanie gospodarek, przydatne przy lokalizacji miejsca na nową działalność

- funkcja pośrednika wymiany – jako środek rozliczeniowy (zakupy i płatności w tym samym czasie) lub środek płatniczy (brak jedności czasu, najpierw zakup potem płatność)

- funkcja środka dezeryzacji (gromadzenia oszczędności)

- funkcja środka płynnego – wymiana na zasoby rzeczowe natychmiast

- funkcja pieniądza międzynarodowego – spełnia poprzednie funkcje w wymianie międzynarodowej, to tylko kilka walut: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt angielski, jen japoński

Finanse – potocznie zasoby pieniężne; procesy gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych przez podmioty (publiczne i prywatne)

1. kryterium podmiotowe:

- finanse publiczne – państwo i inne podmioty publiczne

- finanse przedsiębiorstw

- finanse instytucji finansowych – banki, fundusze, inwestycyjne i emerytalne

- finanse gospodarstw domowych – osób fizycznych

Finanse publiczne – związane z realizowaniem interesów ogółu, dotyczą zasobów pieniężnych państwa: podstawowy to budżet (dysponent rząd), fundusze para budżetowe, fundusze samorządu terytorialnego, zawodowego, ubezpieczeń społecznych i fundacji, związków wyznaniowych

Regulacje prawne na temat finansów publicznych: rozdział 10 w konstytucji, ustawa o finansach publicznych z roku 2009, obowiązuje od 1,01,2010

Finanse publiczne:

1. przekrój podmiotowy:

- władza ustawodawcza – decyzje o przyjęciu budżetów – poziom centralny i samorządowy

- władza wykonawcza – poziom centralny i samorządowy

- władza kontrolna – Najwyższa Izba Kontroli

- organy skarbowe – Urzędy i Izby Skarbowe, Urzędy Kontroli Skarbowej

- podmioty gromadzące i wydatkujące – szkoły, szpitale, służby mundurowe

b) przekrój prawny

- konstytucja

- ustawa o finansach publicznych

- ustawy ogólne i szczególne np. o podatku VAT, podatku dochodowym, ustawa karno skarbowa, regulacje funkcjonowania ministerstwa finansów i innych

- uchwała budżetowa

c) przekrój instrumentalny:

- podatki – tworzą około 80% dochodu państwa, w Polsce jest około 14-16 rodzajów podatków, największe znaczenie mają: VAT, akcyza, podatek dochodowy PIT i CIT

- subwencje i dotacje

Kraje o zrównoważonych wydatkach: Kanada, Szwajcaria, Nowa Zelandia, Arabia Saudyjska, Katar, Brazylia, Bułgaria, Estonia, Emiraty Arabskie

Narzędzia na trudne sytuacje:

- fiskalne – podwyższanie podatków, obniżanie wydatków

- monetarne – manipulacja pieniędzmi prowadząca do inflacji

- wojna - najskuteczniejsza

Skarbowe papiery wartościowe

Rodzaj SPW	Charakterystyka
Bon skarbowy 1 dzień – 52 tygodnie	Krótkoterminowy papier wartościowy - oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym (sprzedaż pierwszemu nabywcy) z dyskontem (obniżenie wartości przy sprzedaży) - wykupowany według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany
Obligacje skarbowe Do 10 lat	Papier wartościowy - oferowany do sprzedaży w kraju bądź za granicą - oprocentowany w postaci dyskontu bądź odsetek - sprzedawany na rynku pierwotnym: z dyskontem, według wartości nominalnej, powyżej wartości nominalnej - wykupywany po upływie okresu, na jaki został wyemitowany
Skarbowy papier oszczędnościowy	Papier wartościowy - oferowany do sprzedaży osobom fizycznym - oferowany nabywcom

Obszary zarządzania finansami:

1. Przyczyny wyodrębniania

1. Na rynkach kapitałowych (finansowych) działają dwa rodzaje podmiotów – inwestorzy (dokonują zakupu instrumentów finansowych), podmioty, które emitują instrumenty finansowe

2. Istnieją dwa główne rodzaje inwestycji: rzeczowe i finansowe

3. Każdy podmiot ma do czynienia z dwoma rodzajami decyzji: decyzjami inwestycyjnymi i finansowymi

1. Obszary

1. Otoczenie prawne i finansowe – to, co funkcjonuje w otoczeniu podmiotów: system podatkowy, bankowy; charakteryzuje instrumenty finansowe

2. Analiza informacji finansowych – dotyczy działalności firmy, sprawozdania finansowe

3. Ocena projektów inwestycyjnych – metody wyboru projektów inwestycyjnych, pieniądz zmienia wartość w czasie, metody proste, analizy wrażliwości

4. Analiza papierów wartościowych – 3 podejścia: a) analiza fundamentalna - określa wewnętrzną wartość papierów wartościowych, b) analiza techniczna – prognozowanie na podstawie cen z przeszłości, c) analiza statystyczna – metody statystyczne

5. Teoria portfela i zarządzania portfelem: portfel to zestaw instrumentów finansowych; próba dywersyfikacji ryzyka – podejmowanie decyzji w warunkach niepewności

6. Instrumenty pochodne: opis instrumentów i ich funkcji – funkcje spekulacyjne i instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem

7. Długoterminowe decyzje finansowe firm (finanse przedsiębiorstw) – metody pozyskiwania środków finansowych oraz problematyka kosztów kapitału

8. Krótkoterminowe decyzje finansowe firm (finanse przedsiębiorstw) – zarządzanie kapitałem obrotowym np.: zapasy, należności, zobowiązania

Rynek finansowy: transakcje kupna-sprzedaży instrumentów finansowych

Instrument finansowy: umowa bądź kontrakt pomiędzy stronami, która reguluje zależność finansową w jakiej strony pozostają względem siebie

Rynek finansowy jest to rynek, na którym zawierane są transakcje finansowe polegające na zakupie i sprzedaży różnego rodzaju instrumentów finansowych. Przez rynek finansowy rozumie się miejsce, gdzie zawierane są różnego rodzaju umowy pożyczkowe czy inne, będące w ogólnym rozumieniu źródłem finansowania działalności gospodarczej.

Segmenty rynku finansowego:

1. Rynek pieniężny – tworzą transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności, mającymi z reguły charakter wierzycielski, Przyjmuje się, że termin wymagalności instrumentów rynku pieniężnego wynosi co najwyżej 1 rok. Podstawowym celem funkcjonowania rynku pieniężnego jest płynność podmiotów gospodarczych. Instrumenty rynku pieniężnego:

1. Bony skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa) – zapewniają płynność na rynku pieniężnym oraz finansują bieżące wydatki budżetu, termin wymagalności od 1 dnia do 52 tygodni

2. Certyfikaty depozytowe – potwierdzają zdeponowanie sumy pieniężnej na określony czas wg Określonej stopy procentowej.

3. Bony komercyjne – zawierają obietnicę zapłaty przez emitenta określonej sumy w określonym czasie

4. Akcepty bankierskie – zobowiązanie zapłacenia przez bank dłużnika określonej sumy bankowi wierzyciela

1. Rynek kapitałowy – jest to rynek, na którym handluje się instrumentami finansowymi o charakterze długoterminowych papierów wartościowych ( powyżej 1 roku) oraz instrumentami od nich pochodnymi. Funkcje rynku kapitałowego:

1. Alokacja kapitału – sytemu porządkowania zasobów, pozwalający na sprawny przepływ funduszy, pobudzający do oszczędzania, a z drugiej strony kierujący środki tam, gdzie mogą być one najlepiej wykorzystane

2. Mobilizacja kapitału – system pozyskiwania kapitałów w drodze emisji udziałowych i wierzycielskich papierów wartościowych

3. Wycena kapitału – system bieżącej wyceny rynkowej wartości podmiotów gospodarczych, a w konsekwencji oceny zarządzania tymi podmiotami

4. Transformacja kapitału – system przekształcania kapitałów z jednej formy w drugą ( np. z formy akcyjnej na obligacyjną)

5. Powiększenie kapitału – system generowania dochodów z zainwestowanych kapitałów

6. Zabezpieczanie przed ryzykami finansowymi – system zabezpieczania podmiotów gospodarczych przed ryzykami finansowymi za pomocą nowoczesnych instrumentów finansowych (pochodne instrumenty finansowe)

1. Instrumentów pochodnych

2. Walutowy

3. Depozytowo – kredytowy

Metody uproszczone – wykorzystuje się je do oceny kondycji finansowej przedsiębiorstw. Opierają się na wskaźnikach. Wyróżniamy:

- metodę szybkiego (buick) testu

- uproszczoną muliplikacyjną analizę dyskryminacji

Metoda szybkiego testu – nadaje się do porównania firm działających w tej samej branży, opiera się na wykorzystaniu 4 wskaźników:

1. Wskaźnik udziału kapitału własnego w aktywach – określenie stabilności finansowej firmy, >30% bardzo dobry, bardzo zły ujemny

$$\frac{kapital\ wlasny\ x\ 100}{aktywa\ ogolem}$$

1. Wskaźnik zyskowności aktywów ROA skorygowany o odsetki - określenie stabilności finansowej firmy, <3lata bardzo dobry, bardzo zły >30lat

$$\frac{Kapital\ ob\text{cy}}{zysk\ netto + amortyzacja}$$

1. Wskaźnik okresu zadłużenia – oznaczenie sytuacji rynkowej firmy, bardzo dobra >17%, bardzo zła ujemna

$$\frac{\left( zysk\ brutto + odsetki \right)x100}{aktywa\ ogolem}$$

1. Wskaźnik relacji zysku i amortyzacji do przychodów – oznaczenie sytuacji rynkowej firmy, bardzo dobra >12%, bardzo zła ujemna

$$\frac{(zysk\ netto + amortyzacja)\ x100}{przychody\ ogolem}$$

Uproszczona multiplikacyjna analiza dyskryminacji – utworzona na podstawie analiza firm z różnych branż, można ją używać uniwersalnie – dla firm z różnych branż. Posługuje się sześcioma wskaźnikami, którym przypisuje się określone wagi (ustalone na podstawie statystycznych metod dyskryminacji). Wskaźniki:

1. Relacja zysku brutto i amortyzacji do zobowiązań ( relacja nadwyżki pieniężnej do kapitału obcego), waga 1,5

2. Relacja sumy bilansowej do kapitału obcego (zobowiązań krótko i długoterminowych), waga 0,08

3. Zyskowność majątku brutto waga 10

4. Rentowność obrotów brutto waga 5

5. Wskaźnik relacji zapasów do obrotów waga 0,3

6. Wskaźnik rotacji aktywów waga 0,1

Wagi odzwierciedlają znaczenie wskaźników w ogólnej kondycji przedsiębiorstwa.

Wielkość wskaźnika x waga wskaźnika = wartość

Suma wartości – otrzymujemy sumę sześciu wskaźników ważonych, co umożliwia ocenę kondycji przedsiębiorstwa

Wartością graniczną sumy jest zero. Suma może być i ujemna i dodatnia, jeśli ujemna to przedsiębiorstwu grozi upadłość, w granicach od 0 do 1 przedsiębiorstwo o słabej kondycji, niskie zagrożenie bankructwem, od 1 do 2 sytuacja firmy jest dobra, powyżej 2 bardzo dobra kondycja firmy

Analiza (schemat) Du Ponta

W modelu należy policzyć po kolei:

- efektywność wykorzystanie aktywów wyrażoną wskaźnikiem rotacji aktywów

- efektywność obrotu obliczoną wskaźnikiem rentowności sprzedaży netto

- stopę zysków z aktywów ogółem ROA będącą iloczynem dwóch poprzednich wskaźników

- stopę zysku z kapitału własnego ROE wyznaczoną iloczynem wskaźnika ROA oraz mnożnika kapitału własnego

Obliczony wskaźnik rentowności sprzedaży netto pozwala określić, jaki jest udział zysku w wartości sprzedaży. Jego poziom informuje o polityce cenowej przedsiębiorstwa oraz optymalizacji kosztów wytwarzania. Determinantą oceny wskaźnika jest jego technologia produkcji.

Przesłanki wyceny przedsiębiorstw

Grupa przesłanek wyceny	Okoliczności wyceny
Związana z transakcjami kupna-sprzedaży oraz innymi podobnymi prowadzącymi do zmiany właściciela/li przedsiębiorstwa	- kupno-sprzedaż przedsiębiorstw - zaspokajanie roszczeń występujących ze spółki drobnych akcjonariuszy - przejmowanie przedsiębiorstw
Związane z restrukturyzacją przedsiębiorstw (kapitałową, organizacyjną)	- fuzje - tworzenie struktur holdingowych - podwyższenie kapitału - ustalenie cen emisyjnych akcji przy ofercie publicznej
Związane z wdrażaniem koncepcji „zarządzania wartością przedsiębiorstwa”	- ocena pracy zarządu - tworzenie systemów motywacyjnych
Związane z prowadzeniem transakcji finansowych – przede wszystkim związanych z różnymi formami finansowania przedsiębiorstwa kapitałami obcymi	- zabezpieczenia zaciąganych kredytów - sanacja, restrukturyzacja przedsiębiorstw i związana z tym konieczność dokapitalizowania ich
Związana z prawem o spadkach i darowiznach oraz prawem rodzinnym	- wycena do celów spadkowych - ustalenie wartości darowizn
Związane z wyceną do celów podatkowych	- wycena do celów podatku majątkowego - wycena od spadków i darowizn
Związane z wymiarem odszkodowań	- z uwłaszczenia - z tytułu ubezpieczenia
Inne	- wykup firm konkurencyjnych w celu wyeliminowania - wycena praw - tworzenie różnych kategorii

Przesłanki wyceny przedsiębiorstw z punktu widzenia charakteru stron bezpośrednio zainteresowanych wynikami wyceny

1. Wewnętrzne

- kontrola zdolności kapitału zaangażowanego (zainteresowanego) przez właścicieli do pomnażania

- pomiar wartości udziałów w spółkach do celów ich prezentacji w bilansie rocznym

- przyjęcie nowych udziałowców do spółki bądź wyłączenie części dotychczasowych

- podział przedsiębiorstwa

1. Zewnętrzne

- wymiar podatków

- określenie wysokości opłat skarbowych, notarialnych

- określenie wysokości składek ubezpieczeniowych

- ustalenie wysokości odszkodowań wynikających z ubezpieczeń

1. Wewnętrzno-zewnętrzne

- kupno-sprzedaż przedsiębiorstwa

- prywatyzacja i reprywatyzacja

- przekazanie przedsiębiorstwa w dzierżawę, ajencję, leasing

- fuzja przedsiębiorstw

- zabezpieczenie kredytów, pożyczek

- wniesienie przedsiębiorstwa jako aportu do spółki

Zasadnicze podejścia do procesu wartościowania przedsiębiorstw

1. Podejście majątkowe

- metoda księgowa (ewidencyjna) – historyczna, wartość aktywów netto

- metoda księgowa skorygowana/skorygowanej wartości aktywów netto

- metoda odtworzeniowa

- metoda upłynnienia – realizacji, rynkowej wartości zbycia, inaczej likwidacyjną

1. Podejście dochodowe

- metoda DCF – zdyskontowanych przepływów pieniężnych z różnymi odmianami

1. Podejście majątkowo-dochodowe

- metody bazujące na wartości majątku przedsiębiorstw i jego wartości reputacji

- metody bazujące na wartości średniej majątku przedsiębiorstwa i jego wartości dochodowej

- metody uwzględniające odpisy/amortyzację od wartości reputacji

- metoda wyceny wykorzystująca stopę pomnażania wartości

Trzy kryteria klasyfikacji metod:

1. Klasyfikacje wykorzystujące regulacje z zakresu rachunkowości (publikacje)

2. Klasyfikacje wg Kufla

3. Klasyfikacja związana z obszarem niemieckim

Problemy związane z obszarem długotrwałego zarządzanie firm – pozyskiwanie kapitału

Metody pozyskiwania kapitału

1. Pozyskiwanie kapitału własnego

1. Zwyczajne podwyższenie kapitału

- jeśli podmiot funkcjonuje jako osoba fizyczna prowadząca działalność lub mikroprzedsiębiorstwo kapitał osobisty można zwiększyć przez dopłaty właściciela/li

- przedsiębiorstwo państwowe – zwiększenie kapitału przez dopłatę państwa

- spółki kapitałowe

- spółki z.o.o. kapitał zakładowy zwiększony przez dopłaty wspólników

- spółki akcyjne kapitał akcyjny zwiększony przez emisję akcji

1. Podwyższenie kapitału z zysku – bez względu na formę prawną

1. Pozyskiwanie kapitału obcego

1. Finansowanie krótkoterminowe

- kredyt kontrahentów – odroczone terminy płatności, wyróżniamy: kredyt odbiorcy i dostawcy, który dzieli się na towarowy i wyposażeniowy

- kredyt bankowy

- kredyt wekslowy

- factoring

- forfaiting – pół na pół

1. Finansowanie długoterminowe

- kredyt bankowy

- obligacje

- leasing

- forfaiting

Finansowanie obce (zewnętrzne) – finansowanie za pomocą pożyczonego kapitału, wierzyciele nie stają się współwłaścicielami, przedsiębiorstwo jest dłużnikiem i ponosi określone koszty

Źródła finansowania zewnętrznego

- kredyt bankowy – umowa kredytowa znajduje się w prawie bankowym, musi zawierać 12 konkretnych punktów , umowa kredytowa jest to umowa, w której bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas określony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na konkretny cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z tej kwoty zgodnie z jej celem oraz zwrotu kwoty w terminach określonych w umowie oraz odsetek (prowizji).

Kryteria klasyfikacji umów kredytowych

1. Kryterium czasowe

- krótkoterminowe

- średnioterminowe

- długoterminowe

1. Kryterium metody udzielania

- kredyt w rachunku bieżącym (otwartym) – warunkiem udzielenia jest posiadanie rachunku bieżącego w danym banku, uprawnienie do zadłużenia w rachunku bieżącym, cechą charakterystyczną jest odnawialność kredytu, przyznawany na czas nieokreślony z krótkim terminem wypowiedzenia lub na czas określony do jednego roku

- kredyt w rachunku kredytowym – bank prowadzi odrębne rachunki obok rachunku bieżącego (zwykle są powiązane), wymaga oddzielnych dyspozycji, wykorzystanie w tzw. transzach – mogą być też spłaty ratalne

1. Kryterium wg podmiotu kredytowania

- kredyt inwestycyjny

- kredyt obrotowy

- kredyt na finansowanie projektów inwestycyjnych