GEOLOGIA - to nauka o budowie i dziejach Ziemi. Zajmuje się ciągłą ewolucją i procesami, które ją ukształtowały.
PROCES GEOLOGICZNY – zjawisko lub zespół zjawisk wywołujących na powierzchni skorupy ziemskiej lub w jej wnętrzu przeobrażenia fizyczne i chemiczne.
GEOLOGIA dzieli się na:
PODSTAWOWA
Geologia dynamiczna – nauka o siłach budujących i powodujących stałe przemiany litosfery ziemskiej, ich przyczynach, mechanizmie przebiegu i bezpośrednich skutkach. Ważnym działem geologii dynamicznej jest tektonika: dział zajmujący się przemieszczaniem zwartych mas skalnych w litosferze.
Geologia dynamiczna ma ścisły związek z petrologią (badającą skały, ich powstawanie, przeobrażenie, skład, właściwości fizyczne) oraz mineralogią (nauka o minerałach, ich składzie chemicznym i właściwościach fizycznych, o powstaniu, przemianach, jakim podlegają oraz ich występowanie w skorupie ziemskiej.
Istnieje także ścisły związek między geologią dynamiczna a geomorfologią, której przedmiotem badań są formy powierzchni Ziemi. Zajmuje się ona opisem, klasyfikacja, geneza wiekiem i ewolucja pojedynczych form rzeźby i ich zespołów.
Geologia historyczna – obejmuje dzieje Ziemi od powstania jej skorupy skalnej aż do czasów współczesnych. Ustala etapy rozwoju świata roślinnego i zwierzęcego. Zajmuje się rekonstrukcja kopalnych obrazów geograficznych, różnych obszarów kuli ziemskiej, szczególnie rozmieszczeniem lądów, mórz i rzek i jezior, rekonstrukcją procesów wietrzenia, klimatu, erozji i sedymentacji, stref głębokościowych zasolenia, temperaturą basenów morskich.
Petrologia
STOSOWANA
Geologia złożona (surowcowa) – nauka, której celem jest stworzenie teoretycznych naukowych podstaw do poszukiwania eksploatacji oraz ekonomicznej oceny złóż kopalin użytecznych. Z tego względu nauka ta wiąże się bardzo zdecydowanie z zagadnieniami technicznymi i ekonomicznymi.
Geologia inżynierska – ma na celu poznanie warunków środowiska przyrodniczego w miejscu planowanych inwestycji tzn. określenie właściwości fizyczno – technicznych skał, ustalenie ich stabilności dla przyszłych konstrukcji budowlanych.
Hydrogeologia – jest to nauka o wodach podziemnych, ich pochodzeniu, występowaniu przepływu w różnych utworach skalnych, ich właściwościach fizycznych, składzie chemicznym. Ma istotne znaczenie dla projektowania obiektów górniczych, przemysłowych komunalnych.
BUDOWA ZIEMI:
Ziemia jest jedną z 9 planet Układu Słonecznego, która stanowi nie wielka część potężnego skupienia gwiazd.
Po względem wielkości Ziemia jest 5 ciałem w Układzie Słonecznym
Wiruje dużo szybciej niż Merkury i Wenus, dokonuje pełnego obrotu wokół własnej osi jedynie w ciągu 23h 56 min, ale zdecydowanie wolniej niż planety zewnętrzne.
Ziemia jest pierwszą planetą licząc od słońca, która posiada naturalnego satelitę. Księżyc stanowi około ¼ średnicy Ziemi i 1/81 masy Ziemi
Ziemia ma kształt nieco spłaszczonej kuli – elipsoidy obrotowej (steroida). Bieguny znajdują się około 21,3km bliżej jej środka niż równik. Promień równikowy mierzy się 6378,139km, a biegunowy 6356,750km.
Schemat Układu Słonecznego:
Powierzchnia Ziemi wynosi 510 mln km2 z czego na lądy przypada 149 mln km2 tj. około 29%. Resztę, czyli około 361mln km2 stanowi powłokę wodną (hydrosfera). Objętość kuli ziemskiej wynosi 1083km3 masę Ziemi określono na 5973tryliony ton a jej ciężar właściwy wynosi Z,515g/cm3.
Podział wnętrza Ziemi:
Nazwa powłok wywodzi się od symboli pierwiastków chemicznych mający zasadniczy udział w składzie danej powłoki. Był to sial (Si+Al.), sima (Si+Mg), nife (Ni+Fe). Pomiędzy tymi powłokami występowały strefy przejściowe tzw. (Si + Al + Mg), crofesima (Cr + Fe + Mg).
Najbardziej zewnętrzna część litosfery dzieli się na 2 warstwy: górną zwaną SIALEM, dolną zwana SIMĄ. Warstwa sialu zbudowana jest ze skał lżejszych – granitów, gnejsów, skał osadowych. Sima składa się z cięższych skał np. bazaltu. Sial nie stanowi warstwy ciągłej. Na podstawie badań stwierdzono, iż na głębokości 50 – 60 km pod kontynentami i 20 – 30km pod Atlantykiem znajduje się granica 2 różnych serii skał. W najbardziej uproszczonym przyjmowanym obecnie podziale wyróżniamy 3 główne Strefy Ziemi: skorupa, płaszcz, jądro.
W obrębie strefy wyróżnia się wiele geosfer różniących się właściwościami fizycznymi i prawdopodobnie składem chemicznym.
Temperatura określonych geosfer Ziemi:
W litosferze temperatury skał zmieniają się do 700oC w górnej geosferze płaszcza (astenosfera) od 900 do 1000oC w płaszczu Ziemi od 1500 do 2000 – 2300oC. w jądrze zew. wysokość temp. szacuje się na 2800oC do nawet 4000oC. W samym środku jądra temperatura może dochodzić dookoła 6200oC.
Wzrost temp. wraz z głębokością można wyrazić za pomocą:
Stopień geotermiczny jest to liczba metrów, o jaką trzeba opuścić się w głąb Ziemi, aby temperatura wzrosła o 1oC. Średni stopień geotermiczny dla kuli ziemskiej wynosi 33m, natomiast w Polsce zmienia się od 33 do 65m.
Gradient geotermiczny określa wzrost temperatury na 1m głębokości
Zmiana ciśnienia w geosferze Ziemi:
Ciśnienie panujące we wnętrzu Ziemi zmienia się w granicach od 340 do 400 GPa i maleje w kierunku skorupy.
CHEMIZM ZIEMI:
O składzie chemicznym wewnętrznych powłok Ziemi sądzimy na podstawie badań geofizycznych, badań eksperymentalnych.
Skład chemiczny:
Żelazo 86,5%, nikiel 7,5%, siarka6,0%
Skład chemiczny płaszcza Ziemi tworzą:
Tlen 45,7%, krzem 21,5%, magnez 19,1%, żelazo 9,7%, glin 1,6%, wapń 1,6%, sód 0,8%, chrom 0,3%, mangan 0,1%, tytan 0,1%
Skład chemiczny skorupy ziemskiej:
Tlen 46,6%, krzem 27,7%, glin 8,1%, żelazo 5,0%, wapń 3,6%, sód 2,8%, potas 2,6%, magnez 2,1%, tytan 0,4%, wodór 0,1%, mangan 0,1%, fosfor 0,08%, fluor 0,06%, węgiel 0,06%, siarka 0,05%, rubid, chlor, bor, chrom, wanad, cynk <0,05
GEOLOGIA DYNAMICZNA
Działania długofalowe powodują zmiany przeobrażenia w skorupie ziemskiej aniżeli gwałtowne zjawisko geologiczne.
Przyczyny przebieg i skutki procesów geologicznych zasadniczo bada się dwiema metodami:
Poprzez obserwacje procesów geologicznych zachodzących współcześnie np. niszcząca i twórcza działalność wulkanów, mórz, wiatru, lodowców, rzek.
Poprzez analizę procesów, które działy się w minionych okresach geologicznych i pozostawiły mniej lub bardziej wyraźne ślady swej działalności w skorupie ziemskiej i litosferze.
Ze względu na miejsce występowania siła oraz ich charakter wyróżniamy czynniki działające we wnętrzu Ziemi, wywołujące procesy wew. czyli ENDOGENICZNE oraz czynniki zew. ich efektem jest rozwój procesów zew. czyli EGZOGENICZNYCH.
Obecnie ukształtowanie powierzchni Ziemi jest wypadkową działania procesów endo- i egzotermicznych. Gdyby n zew. skorupy ziemskiej działy się wyłącznie procesy egzogeniczne (wietrzenie i erozja) to w ich wyniku doszłoby do stopniowego obniżenia i wyrównania jej powierzchni. Wyrównaniu powierzchni Ziemi przeciwdziałają procesy endogeniczne takie jak wybuch wulkanów.
Procesy egzogeniczne mogą być budujące albo niszczące. Do procesów niszczących należą wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe a ich łączne działanie nazywamy DENUDACJĄ. Powodują one stopniowe rozcinanie i obniżanie gór i wyżyn. Produkty denudacji są transportowane z miejsc wyższych do niższych albo dno jeziora lub morza. Proces przenoszenia nazywa się TRANSPORTEM, natomiast gromadzenie niesionego materiału SEDYMENTACJĄ. Można przeciwstawić denudacji a jej wynikiem są skały osadowe. Do procesów endogenicznych należą:
PLUTONIZM – obejmuje zjawiska zachodzące w skorupie ziemskiej i jej podłożu, które prowadzą do powstania magmy a z niej magmowych skał głębinowych. Magma powstaje w dolnej części litosfery w warunkach nagłego zdecydowanego obniżenia ciśnienia, nadległych skał lub w wyniki podwyższenia temperatury w głębi skorupy. Gdy wylewa się na powierzchnię nazywana jest lawą. W czasie wdzierania się magmy w skorupę ziemską przy jej zastyganiu powstają w głębszych partiach różnego rodzaju podziemne masywy, żyły, skupienia.
WULKANIZM – jest procesem formowania się we wnętrzu skorupy ziemskiej upłynnionego stopu glinkorzemiankowego i wydobywania się go wraz z gazami parami i częściowo zestalonymi minerałami na powierzchni Ziemi. Upłynniony stop dochodzi do powierzchni Ziemi i wylewa się lawa a wrzucamy materiał skalny nazywa się materiałem piroklastycznym. Wyróżniamy wulkany lodowe i podmorskie. W budowie wulkanu najważniejszym elementem jest KANAŁ zakończony lejkowatym kraterem, który bardzo często powstaje dopiero w czasie wybuchu czyli eksplozji wulkanu. Jego rozmiary wahają się od kilkaset metrów do kilku km. Temperatura lawy wynosi około 1000oC natomiast krzepnięcie rozpoczyna się między 600 – 800oC. Istotny jest skład lawy, bowiem od niego zależy rodzaj samego wybuchu. Gdy lawa ma małą lepkość, gazy zawarte w niej uchodzą szybko i wybuch i odbywa się spokojnie. Z kolei im lawa jest bardziej lepka tym łatwiej krzepnie i zatyka kanał oraz krater w efekcie, czego wzrasta prężność gazów i wybuch wulkanu ma charakter gwałtowny. Średnio rocznie na powierzchnię Ziemi wydostaje się około 5km2 lawy. Oprócz lawy wulkany wyrzucają produkty stałe, bloki, popiół, piaski, bomby które tworzą osady zwane tufitami. Pod wpływem gazów wydobywających się z wyrzuconych w powietrze bryłek gorącej i pieniącej się lawy. Obecnie na świecie czynnych jest około 450 wulkanów w tym 80 podmorskich. Objawem dawnej działalności wulkanicznej są gejzery lub gorące źródła mineralne.
METAMORFIZM – jest procesem endogenicznym w wyniku, którego następuje zasadnicza zmiana cech fizycznych i chemicznych skał budujących litosferę. Głównymi czynnikami powodującymi procesy metamorfizmu, czyli daleko posuniętego przeobrażenia skał: wysoka temperatura, wysokie ciśnienie, działanie gorących gazów wydobywających się z magmy, działanie przenikających skały gorących roztworów.
Najbardziej znanym jest zjawisko metamorfizmu regionalnego gdzie przeobrażenie skał odbywa się na znacznym obszarze i rozwija się pod wpływem podwyższonej temperatury i ciśnienia. Innym rodzajem metamorfizmu jest metamorfizm termiczny zwany również kontaktowym. Ma charakter lokalny bez deformacji. Skały ilaste w początkowym stadium metamorfizmu termicznego ulegają stwardzeniu lub odbarwieniu. Przy wyższej temperaturze zachodzą zmiany składu mineralnego.
DIASTROFIZM – to ogół procesów prowadzących do mechanicznych odkształceń skorupy ziemskiej na dużych obszarach. Masy skalne mogą być dźwigane w górę lub obniżane, deformowane przez fałdowanie i przecinanie przez spękania. Objawami tych procesów, które możemy obserwować współcześnie są zmiany linii brzegowej oraz trzęsienia ziemi jak również deformacja skorupy ziemskiej – fałdy, uskoki, które nazywamy deformacjami tektonicznymi. Wyróżniamy deformacje uskokowe, gdzie zostaje zerwana ciągłość warstw skalnych oraz deformacje fałdową, gdy warstwy skalne ulegają nachyleniu i powyginaniu. Bardzo ważnym procesem geologicznym są ruchy górotwórcze. Są one powolne i nie dają się obserwować bezpośrednio, a ich istnienie poznajemy po skutkach w postaci fałdów i płaszczowin – góry fałdowe albo też pionowym przemieszczaniem mas skalnych wzdłuż uskoków – góry zrębowe.
TRZĘSIENIE ZIEMI – nazywamy naturalnym wstrząsem lub ciągłą serię wstrząsów powstałych pod powierzchnia Ziemi rozchodzących się w postaci fal sejsmicznych. W zależności od charakteru czynnika powodującego trzęsienie ziemi możemy wyróżnić 3ich typy:
Trzęsienie zapadowe wywołane zapadaniem się warstw stropowych nad pustyniami miejscami w skorupie ziemskiej, obejmuje około 3% wszystkich trzęsień ziemi a szkody są niewielkie.
Trzęsienie wulkaniczne towarzyszące wybuchom wulkanów są spowodowane gwałtownym wdzieraniem się magmy w warstwy skalne obejmuje około 7% trzęsień.
Trzęsienie tektoniczne występuje tam gdzie w niedawnej przeszłości geologicznej powstały góry, a w skorupie ziemskiej tworzyły się spękania. Kierunek spękań może być poziomy lub pionowy a wstrząsy są rezultatem zderzeń przesuwających się mas skalnych stanowią około 90% ogółu trzęsień.
PROCESY EGZOGENICZNE
Procesy egzogeniczne dążą do zrównania powierzchni ziemi,Wyróznia się procesy niszczące (degradujące ) i twórcze ( agradujące ). Źródłem sił i procesów egzogenicznych jest słońce.
* Do procesów degradujących prowadzących do denudacji, czyli zrównania wyniosłości należą: wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe.
* Na proces agradacji składa się: transport , sedymentacja
WIETRZENIE – skały występujące na powierzchni ziemi wystawione są na stałe działanie słońca , powietrza , wody i biosfery . Pod wpływem niszczącego działania tych czynników następuje rozpadanie się litych bloków skalnych i tworzenie się okruchów skalnych.
Wietrzenie fizyczne – głównym czynnikiem wietrzenia są zmiany termiczne w skałach. Pod wpływem nagrzewania lub obniżania temperatury w skutek nierównej rozszerzalności cieplnej minerałów budujących skałę oraz nierównego nagrzewania w skale powstają naprężenia wewnętrzne powodujące ich pękanie i rozpadanie się. W naszych warunkach klimatycznych duża rolę w procesie wietrzenia fizycznego odgrywa zamarznięta woda. Produktem wietrzenia jest zwietrzelina , składająca się z różnej wielkości okruchów skalnych , które pod wpływem siły ciężkości zsuwają się po zboczach w postaci tzw. piargów gromadzą się u podnóża.
Wietrzenie chemiczne- podstawowym czynnikiem wietrzenia chemicznego jest woda z rozpuszczonym w niej CO2, i tlenem oraz kwasem organicznym. Dużą rolę odgrywa również zanieczyszczenie przemysłowe atmosfery. Wietrzenie chemiczne obejmuje rozpuszczanie niektórych minerałów pierwotnych, wytwarzanie produktów wtórnych rozpuszczalnych lub nie rozpuszczalnych. Szczególnie intensywnie występuje ługowanie węglanów wapnia lub magnezu w obecności CO2. CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO2)2 Wyróżniamy następujące typy reakcji chemicznych:
Hydroliza przeobraża przede wszystkim skalenie i in. Glinokrzemiany
Hydratacja np. przechodzenie anhydrytu CaSO4 w gips (CaSO4 * 2H2O)
Karbonatyzacja polega na zastąpieniu krzemionki przez CO2 np. przejście diopsydu w dolomit CaMgSi2O6 + 2CO2 → CaMg (CO2)2 + 2SiO2
Wszystkie skały osadowe pośrednio lub bezpośrednio zawdzięczając swoje powstanie wietrzeniu skał magmowych. W skutek wietrzenia fizycznego (mechanicznego)z luźnego materiału skalnego tworzą się klastyczne skały osadowe. Wynikiem wietrzenia są chemiczne skały osadowe.
EROZJA – mechaniczne niszczenie skał połączone z usuwaniem odspojonego materiału. Głównym czynnikiem erozji jest energia kinetyczna, która dąży do rozluźnienia i odspojenia materiału skalnego.
Wyróżniamy erozję: rzeczną, morską, eolityczną, lodowcową
Ze wglądu na zasięg działania wyróżniamy erozję: powierzchniową, cieków
Erozja powierzchniowa – zwane tez erozją gleby lub zboczy, ma miejsce bezpośrednio w czasie lub po deszczu oraz w czasie topnienia śniegu na powierzchniach nachylonych. W skutek erozji powierzchniowych w aspekcie długotrwałego działania następuje obniżenie bezwzględnej wysokości zbocza, zmiana jego nachylenia i powstawanie nowych form morfologicznych. Szczególnie niekorzystnym wynikiem erozji gleb jest ich degradacja.
Erozja rzek – Potok lub rzeka w zależności od prędkości przepływu, a więc energii cieku wcina się w dno koryta lub dąży do jego poszerzenia. Działalność pogłębiająca nosi nazwę erozji dennej (wgłębnej) działalność poszerzająca-erozji bocznej.
Erozja wsteczna -działa w obszarze źródliskowym rzeki polegająca na wydłużeniu się cieku w górę w skutek przesuwania się jego punktu początkowego w kierunku działu wodnego.
Erozja denna – wystepuje w górnym biegu rzeki, gdzie zaobserwować można głęboko wcięte doliny. Wcinanie się rzeki następuje nierównomiernie, zależnie od odporności podłoża.
Erozja boczna – polega na podcinaniu i podmywaniu brzegów koryta rzecznego przez płynącą wodę. Działalność erozji bocznej szczególnie zaznacza się w środkowym odcinku rzeki. Wskutek działania erozji bocznej rzeka zaczyna meandrować. W czasie większych wezbrań dochodzi do przerwania tzw. szyi. Nowe koryto rzeki skraca jej brzeg co powoduje zwiększenie spadku i siły niszczącej. Stare koryto kręte zostaje oddzielone od nowego koryta zasypywane osadami, mułami a w końcu zarasta. W ten sposób tworzą się starorzecza.
W przypadku nierównomiernego rozcinania dna doliny przez płynącą wodę, zbocza jej będą miały kształt schodkowy. Schodki te są dawnymi rozciętymi fragmentami dna doliny i noszą nazwę tarasów rzecznych. Wyróżniamy tarasy rzeczne, skaliste i akumulacyjne.
Erozja morska- polega na niszczącym działaniu fal, które uderzając o wysoki brzeg podmywają go od dołu w skutek czego górne warstwy brzegu osuwają się. Powstałe stare urwiska zwane klifem wskutek dalszego podmywania i obrywania cofa się w głąb lądu na odległości na którą nie sięgają fale.
Erozja lodowcowa – ma inny charakter niż erozja wody w stanie ciekłym i polega na żłobieniu podłoża przez posuwające się wielkie masy lodowca. W wyniku erozyjnej działalności lodowca powstają misy i rynny lodowcowe, zagłębienia końcowe i doliny lodowcowe i fiordy.
Erozja eoliczna – zależnie od siły wiatru materiał bywa odrywany, przesuwany, toczony, unoszony i zawieszany. Najszybciej i najczęściej jest unoszony pył. Działalność niszcząca- proces wywiewania pyłu i pisaku nosi nazwę deflacji. Proces niszczenia, nadgryzania, szlifowania i polerowania powierzchni skalnych przez wiatr miotający piaskiem nosi nazwę korazji.
Transport i akumulacja rzeczna – zależy od energii kinetycznej wody proporcjonalnej do masy wody oraz prędkości zależnej od spadku rzeki. Część energii płynącej wody zużywana jest na pokonywanie oporów wywoływanych tarciem na odrywanie z koryta jego cząstek i na transport rumowiska. Materiał wleczony na dnie przesuwa się lub toczy, drobne części, muł i koloidalne znajdują się w zawieszeniu. W wyniku transportowania materiału następuje mechaniczna obróbka i dalsze jego rozdrobnienie. Gdy energia kinetyczna wody zmniejsza się wskutek zmniejszania prędkości lub ilości przepływu następuje akumulacja materiału transportowego. W czasie transportu następuje sortowanie cząsteczek wg ich wielkości, w górnym brzegu rzeki przeważa materiał grubszy, w dolnym drobniejszy. Największe ilości transportowanego przez rzekę materiału osadzają się u ujścia rzeki tworząc stożki napływowe- delty.
Transport i akumulacja lodowcowa – lodowce górskie lub lądolody niszczą powierzchnię skalną na drodze swojego ruchu i transportują bardzo różnorodny materiał, który osadzają w obszarach swego zanikania. Siła transportu lodowców jest znaczna a przenoszony materiał nie jest segregowany.
Głównymi formami akumulacji lodowcowej (glacjalnej) i wodnolodowcowej (fluwioglacjalnej) są:
Morena czołowa – przedstawiają się jako zespoły pagórków, uszeregowanych w wały lub grzbiety ciągnące się łukami równolegle do dawnego skraju jęzorów lodowcowych. Materiał moreny czołowej składa się z piasku, żwirków, głazów i glin chaotycznie porozmieszczanych i pozbawionych uwarstwienia. Materiał akumulacji lodowcowej nosi nazwę ZAWAŁOWEGO.
Morena denna – powstaje z materiału gromadzonego w spodzie lodowca pochodzi częściowo z gruzu skalnego, który z powierzchni lodowca dostaje się na jego dno, częściowo zaś został oddarty od podłoża działaniem lodu. Materiał ten w skutek dużego ciśnienia lodu i wzajemnego ocierania ulega zaokrągleniu i ścieraniu przy czym wytwarzają się duże ilości gliny. Powierzchnia moreny dennej przedstawia krajobraz równiny lub równiny falistej. Zbudowane są przeważnie z gliny zawałowej z zawartością rumoszu i głazów skalnych.
Drumliny – stanowią podłużne, elipsowate wzgórza, ułożone równolegle lub wachlarzowato a zbudowane z gliny zwałowej lub żwirów i piasków pokrytych płaszczem gliny.
Ozy – są długie, wąskie, kręte wały o stromych zboczach. Ich wysokość i szerokość ulega częstym zmianom. Powstały wskutek nagromadzenia piasków i żwirów ułożonych warstwami przez strumienie płynące pod lodowcem.
Sandry – są to formy wytworzone przez wody, roztopowe spływające z topniejącego lodowca i osadzające z moren materiału w postaci stożków napływowych. Stożki te łączą się czasem tworząc równoległe równiny sandrowe, które porośnięte są zwykle lasami sosnowymi.
Pradoliny lodowcowe – utworzone zostały przez rzeki płynące wzdłuż czoła lodowca. Wody spływające z południa i od północy z topniejącego lodowca spływały potężną rzeką ku zachodowi. Na terenie Polski wyróżnia się następujące główne pradoliny:
Wrocławsko – magdeburską
Warszawsko – berlińską
Barycko – głogowską
Toruńsko – eberswaldzką
Pomorską
Łeby i Redy
Transport i akumulacja eoliczna – drobny materiał skalny (pył, piasek) może być transportowany przez wiatr na znaczne odległości. Pomimo że prądy powietrzne osiągają znaczną prędkość nie mogą w skutek małej gęstości powietrza podnosić dużych ziaren na większą wysokość. Przy dużej prędkości (13m/s) wiatr przenosi ziarno tylko do średnicy 1,5mm. materiał grubszy może być przesuwany przez wiatr blisko powierzchni Ziemi przy czym zachodzi obróbka materiału wskutek tarcia o podłoże. Tam gdzie siła wiatru maleje, materiał transportujący ulegają akumulacji. Wiatr usypuje górki zwane wydmami. Charakterystyczną formą wydm są barchany. Z wielkich pustyń lub równin sandrowych wiatr unosi najbardziej materiał pyłowy transportując go nieraz tysiąc km i osadzając go w miejscu w którym siły wiatru słabnie. Ten rodzaj osadów nazywane są LESSAMI.
GEOLOGIA HISTORYCZNA – zajmuje się odtwarzaniem dziejów Ziemi, badając rozmieszczenie dawnych lądów i mórz, ukształtowanie powierzchni Ziemi, dawny świat organiczny, warunki klimatyczne.
STRATYGRAFIA – zajmuje się porównywaniem i ustalaniem następstwa warstw skalnych i ich wieku i rozmieszczenia na podstawie badań zawartych w nich skamieniałości. Pozwala to na określenie wieku względnego warstw skalnych. Do określania wieku bezwzględnego wykorzystuje się zjawisko rozpadu pierwiastków promieniotwórczych. Znając ilość produktów przemiany oraz ilość nie rozłożonej substancji wyjściowej, oblicza się czas jaki upłyną od początku przemiany. Ocenia się że wiek najstarszych skał żyłowych wynosi ponad 2 mld lat a wiek Ziemi jako planety oceniany jest na 5-6 mld lat.
ERA |
OKRES |
WIEK W MLN LAT |
|---|---|---|
| Archaiczna | ok. 3000-1500 | |
| Proterozoiczna | ||
| Paleozoiczna | Kambr | 500 – 600 |
| Ordowik | 430 – 500 | |
| Sylur | 400 – 430 | |
| Dewon | 350 – 400 | |
| Karbon | 270 – 350 | |
| Perm | 225 – 270 | |
| Mezozoiczna | Trias | 180 – 225 |
| Jura | 135 – 180 | |
| Kreda | 70 – 135 | |
| Kenozoiczna | Trzeciorzęd | Paleocen |
| Eocen | ||
| Oligocen | ||
| Miocen | ||
| Pliocen | ||
| Czwartorzęd | Plejstocen | |
| Holocen |
Na tle zróżnicowanej budowy geologicznej rozróżnia się na terenie Polski jednostki geologiczne:
Karpaty
Zapadlisko przedkarpackie
Sudety
Wyżyna Śląsko – Krakowska
Jura Krakowska
Niecka Szczecińsko – łódzko – miechowska
Wał pomorsko – kujawski
Góry Świętokrzyskie
Niecka mazowiecko – lubelska
Osady czwartorzędowe poza rejonami górskimi pokrywają prawie cała powierzchnie Polski (80%). Odznaczają się dużą zmiennością zarówno w profilu pionowym jak i rozmieszczeniu poziomym. Pod względem genezy można podzielić je na 3 grupy:
Osady akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej,
Osady akumulacji wodnej – rzeczne, jeziorne i bagienne
Osady akumulacji eolicznej – lessy i piaski wydmowe
Głównym czynnikiem kształtującym dzisiejszą rzeźbę i budowę powierzchniowych warstw północnej i środkowej Polski był nasuwający się w plejstocenie od północy lądolód. W Polsce w plejstocenie miały miejsce prawdopodobnie 4 następujące po sobie zlodowacenia (okresy glacjalne) przedzielone okresami większego ocieplenia (interglacjałami).
Zlodowacenie Podlaskie o nieznanym dokładniej zasięgu
Zlodowacenie Krakowskie (południowopolskie) – rozpoczęło się około 1 mln lat. Osady tego zlodowacenia sięgają północnych zboczy Sudetów i Karpat do wysokości 590m i 420m. Osady tego glacjału zostały silnie zniszczone w czasie długotrwałych procesów erozyjnych denudacyjnych. Zachowały się jedynie w zagłębieniach szczątki glin zawałowych oraz rumosz skalny a rozmycia moren czołowych i dennych a także niewielkie głazy narzutowe. W interglacjalne pojawiają się rośliny i świat zwierzęcy imponujący rozmiarami takich swych przedstawicieli jak mamuty nosorożce czy niedźwiedzie jaskiniowate.
Zlodowacenie Środkowopolskie – zaznacza się pagórkami moren czołowych, jakkolwiek zostały one już znacznie zniszczone. W okresie tego zlodowacenia wyróżnia się 2 jego stadia: południowe (maksymalne) i Warty.
Zlodowacenie Bałtyckie – wyróżnia się 3 fazy: leszczyńską, poznańską i pomorską. Poszczególne stadia zlodowacenia odznaczają się pasami moren czołowych, utworami moreny dennej i rozległymi obszarami utworów wodnolodowcowych i rzeczno – lodowcowych.