1. DEFINIOWANIE PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ I JEJ MIEJSCA WŚRÓD INNYCH NAUK:
Psychologia społeczna- naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista bądź wyrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie (Aronson)
Psychologia jest nauką dzięki własnemu językowi, przedmiotu badań oraz metodom do których najczęściej zalicza się eksperyment, psychologia jest niezależną dyscypliną naukową, która wyjaśnia, opisuje i co najważniejsze przewiduje zachowania w otaczającej nas rzeczywistość.
Psychologia społeczna - przedmiotem badan jest człowiek i jego zachowanie w relacji z innymi, kluczowe pojęcia: interakcja- oddziaływanie człowieka na innych jak i odwrotnie, wpływ społeczny- oznacza tyle samo co obecność innej osoby. Rozwinęła się przede wszystkim w ostatnim półwieku. Wypełniła lukę między tradycyjna psychologia oraz socjologia i antropologia. Oprócz wpływu społecznego kluczowym pojęciem są postawy (na uwadze tutaj mamy powstawanie kształtowania i zmian postaw), kolejnym pojęciem jest grupa społeczna i jej dynamika (oznacza tyle co zmiany, konformizm (uleganie, podporządkowywanie się)
Miejsce psychologii społecznej wśród innych nauk:
biologia, filozofia i socjologia
Zależność psychologii od innych nauk jest trojaka. Może być:
a) genetyczna (filozofia) – jedna nauka stanowi źródło powstania innych nauk
b) strukturalna – ta inna nauka metodologicznie ją zakłada
c) funkcjonalna – druga nauka ułatwia jej uprawianie, np. biologiczne mechanizmy zachowania
Psychologia społeczna ma wiele wspólnego z psychologią osobowości. Jest też związana z psychologią rozwojową, psychologią kliniczną, psychologią poznawczą, psychologią środowiskową, psychologią pracy i organizacji.

2. KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA
BEHAWIORYSTYCZNA:
Oddziaływanie środowiska na człowieka, jego zachowanie jest przez nie całkowicie kontrolowane i zależne, jest zewnątrz sterowny. Struktura zachowania człowieka jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Głównym terminem wprowadzonym w tej koncepcji jest wzmocnienie, czyli jak pisze autor „ konsekwencje zachowania instrumentalnego, które są ważne dla człowieka, które sterują jego działaniem”. Prostym zdaniem mówiąc dzięki wzmocnieniu można modyfikować zachowania. Kozielecki wyróżnia dwa rodzaje wzmocnień: pozytywne i negatywne. Oba odgrywają główną rolę w sterowaniu zachowaniami. Autor operuje również innymi terminami, które wiążą się z terminem wiodącym jakim jest wzmocnienie np.: 
- wolność- brak w otoczeniu zewnętrznym wzmocnień negatywnych
- godność- wiąże się z istnieniem w środowisku zewnętrznym wzmocnień pozytywnych, które są bodźcami moralnymi.
Cechy behawioryzmu:
1. Akcent położony na środowiskowe determinanty zachowania
2. Przedmiotem zainteresowania jest jawne zachowanie jednostki
3. Za patologię uważane są zachowania, które wykraczają poza ustalone granice lub są nieadekwatne do kontekstu
4. Wszelkie zachowania człowieka są wyuczone według zasad, które rządzą przyswajaniem zachowań poprawnych.
Najważniejszym mechanizmem uczenia się jest:
a) Warunkowanie klasyczne- to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.(Pawłow)
Rodzaje:
- warunkowanie odroczone-gdzie bodziec warunkowy pojawia się w okresie poprzedzającym wystąpienie bodźca bezwarunkowego i pozostaje obecny aż do zareagowania przez organizm.
- warunkowanie równoczesne gdzie bodziec warunkowy i bezwarunkowy pojawiają się równocześnie,
- warunkowanie śladowe gdzie bodziec warunkowy pojawia się ,po czym znika jeszcze przed pojawieniem się bodźca bezwarunkowego .
- warunkowanie wsteczne gdzie bodziec bezwarunkowy pojawia się przed bodźcem warunkowym wiec uczenie się jest nieskuteczne lub w ogóle nie ma miejsca.
Komponenty: bodziec bezwarunkowy, bodziec warunkowy, reakcja bezwarunkowa, reakcja warunkowa
Doświadczenia Pawłowa (odruchy) Wlejmy psu do pyska słaby rozczyn dowolnego kwasu. Wywoła to zwykłą reakcję obronną zwierzęcia: energicznym poruszeniem wyrzuci ono rozczyn, a jednocześnie do pyska (a potem i na zewnątrz) popłynie obficie ślina, która rozcieńczy wprowadzony kwas i zmyje go ze śluzówki.
b) Warunkowanie instrumentalne- to wzmacnianie celowe lub przypadkowe zachowania, uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara). Np. u dziecka zaniedbywanego przez matkę wystąpił odruch wymiotny. Zachowanie matki w tej sytuacji – troskliwość, opiekuńczość ma charakter wzmocnienia (nagrody) co powoduje utrwalenie tej reakcji dziecka. Możemy zaobserwować reakcję ucieczki w chorobę, dziecko wymiotuje, demonstruje inne objawy chorobowe w każdej sytuacji trudnej, ponieważ mu to ułatwia uniknięcie jej rozwiązania lub też stara się zwrócić uwagę zaniedbującej matki.
Inne formy uczenia się człowieka:
- mechanizm modelowania – to uczenie się poprzez naśladowanie działania wykonywanego przez osoby znaczące. Np.: dziecko demonstruje nerwicopodobne zachowania obserwowane u nerwicowej matki, które utrwala się i występuje w różnych sytuacjach. Zaburzenia te mogę się utrwalić u dziecka i nieleczone występują w jego dorosłym życiu.
Przedstawiciele behawioryzmu:
Watson, Pawłow, Hull, Skinner, Tolman, Thorndeik
PSYCHODYNAMICZNA:
Zachowanie człowieka ukierunkowane jest przez wewnętrzne siły motywacyjne, tzw. Popędy, potrzeby, dążenia. - Są one nieświadome i dochodzi między nimi często do konfliktów. Metody radzenia sobie z nimi: represja, projekcja, racjonalizacja, substytucja. Człowiek zazwyczaj nie wie, dlaczego postępuje tak a nie inaczej. Konflikty są powodem cierpienia człowieka i zaburzeń zachowania.
Kozielewski opisuje także problem lęku i podaje sposoby radzenia sobie z nim. Podstawowym sposobem na modyfikowanie zachowań jest psychoterapia, która dzięki swojej systematyczności i celowości spełnia również funkcję przy leczeniu zaburzeń emocjonalnych. Kozielewski wypowiada również swoje zdanie, jeżeli chodzi o szkolnictwo. Twierdzi, że istnieje znaczna przewaga doświadczenia intelektualnego nad emocjonalnym. Rozwój emocjonalny uczniów jest zaniedbany, gdyż szkoły są zbiurokratyzowane, osobiste kontakty między nauczycielami, a uczniami zostały wyeliminowane.
Struktura osobowości Fruda:
ID – najgłębsza warstwa osobowości, rozwija się najwcześniej. Stanowi źródło naszych instynktów (EROS i THANATOS) oraz podstawowej energii życiowej LIBIDO. Rządzi się zasadą przyjemności. Angażuje się całkowicie w zachowania samolubne i zorientowane na przyjemność. Dąży do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb, bez uwzględnienia rzeczywistości czy moralności.
EGO – druga warstwa osobowości. „Dział wykonawczy osobowości”. Pośredniczy między żądaniami ID a rzeczywistością świata zewnętrznego. Jego podstawowym celem jest spełnienie żądań ID w taki sposób, aby zapewnić człowiekowi dobrobyt i przetrwanie. Kieruje się zasadą rzeczywistości.
SUPEREGO – rozwija się wraz z nabywaniem przez dziecko reguł społecznych postępowania, znajomością zasad moralnych - dobra i zła. Ponieważ dążenia seksualne i agresywne ID pozostają w sprzeczności z regułami i zakazami społecznymi, SUPEREGO dąży do opanowania go, zakazując złych czy niemoralnych pragnień. SUPEREGO oddziałuje na ID poprzez EGO. Rządzi się zasadą moralności.
Przedstawiciele:
Zygmunt Freud
KONCEPCJA POZNAWCZA:
Według jej założeń człowiek to samodzielny podmiot, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który działa świadomie i celowo. Jego zachowanie zależy od informacji płynących ze środowiska zewnętrznego i ze struktur poznawczych. Struktura poznawcza jest to zakodowana w pamięci wiedza zdobyta w toku uczenia się i myślenia. Zauważa też, że dzięki wiedzy deklaratywnej i proceduralnej zakodowanej w strukturach poznawczych oraz dzięki metabolizmowi informacyjnemu człowiek może lepiej zrozumieć świat i rozsądniej w nim działać. Najważniejszą umiejętnością jednostki jest generowanie wiedzy, a podstawową metodą prowadzącą do zmiany zachowania jest:
- celowe wychowanie
- autokreacja- formowanie siebie według własnego projektu
Kozielecki uważa, że naczelnym zadaniem szkoły jest ukształtowanie sprawcy, który będzie zdolny do podejmowania czynności, przystosowania się do środowiska, jak również do zmiany siebie samego.
KONCEPCJA HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNA (Maslow) traktuje się człowieka jako głównie odpowiadającego za swoje zachowanie. Człowiek dzięki swojej wolnej woli może w maksymalny sposób rozwijać własne możliwości i dążyć do osiągniecia szczęścia. Najważniejszym motywem działania jest dążenie do samorealizacji.

3. CZŁOWIEK POWSTAJĄCY CZY RODZĄCY SIĘ – SPÓR POMIĘDZY EMPIRYSTAMI A NATYWISTAMI:
Racjonalizm genetyczny, natywizm – pogląd dotyczący natury źródeł poznania (genezy poznania), przeciwstawiający się empiryzmowi genetycznemu. Według racjonalistów genetycznych umysł ludzki dzięki samej swojej konstrukcji posiada wiedzę lub uposażenie mentalne, która jest wcześniejsza od doświadczenia (przede wszystkim zmysłowego). Wiedza ta ma charakter pewny i poprzedza wszelkie poznanie nie tylko w sensie czasowym (jako "wiedza wrodzona"), ale przede wszystkim jako warunek wszelkiego poznania.
Natywizm, natywistyczna teoria idei, teoria idei wrodzonych- przyjęte określenie poglądu filozoficznego dotyczącego genezy poznania, zakładającego istnienie w umyśle ludzkim idei wrodzonych lub też wrodzonych zdolności do rozpoznawania idei i bytów znajdujących się poza przyrodą i poza doświadczeniem.
Początki natywizmu znajdujemy u Platona. Uważał on, że myśl jest niezależna od postrzegania, choć występuje po postrzeżeniu. Natywizm u Platona oznacza więc, że wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartą na postrzeganiu. Pierwsza jest dana od narodzin, druga narasta w miarę doświadczenia, formuje się stopniowo. Wynika to z faktu, że umysł nasz oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, stąd też wystarczy, że je sobie przypomni postrzegając. Dlatego wiedzę wrodzoną nazywa anamnezis - przypomnienie.
Empiryzm- kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
- empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa). Napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.
- empiryzm metodologiczny - pogląd, wg. którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu − aposterioryzm.
- empiryzm w okresie renesansu - zwany naturalizmem empirycznym stanowił początek osiągnięć badawczych L. da Vinci, M. Kopernika, J. Keplera i G. Galileusza i podstawę empirycznej filozofii przyrody, której twórcami i teoretykami byli: B. Teseliusz (1508-1588) i T. Campanella (1568-1639).
- empiryczny naturalizm społeczny T. Hobbesa, który nie tylko postulował, ale starał się wykazać i uzasadnić przynależność człowieka do świata i społeczeństwa. Hobbes odrzucił scholastyczną metafizykę na rzecz materialistycznej filozofii przyrody.
- empiryzm racjonalistyczny J. Locke‘a, wyprowadza poznanie z doświadczenia i doświadczeniem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalazł zastosowanie w empiryzmie moralnym, którego wyrazem miał byćutylitaryzm, wg którego jedynym kryterium dobra i zła moralnego jest opinia ludzka.
- empiryzm sceptyczny D. Hume’a, wprowadził zasady nieograniczonej tolerancji w sprawach moralności i religii. Odrzucił wszelką metafizykę i poszukiwał takiej wiedzy, która nie budzi zastrzeżeń. Przykładami jej były matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach.
- empiryzm logiczny (indukcyjny), twórcami jego byli: J. Bentham oraz J. Mill, odrzucając metafizykę, uważali doświadczenie za jedyne źródło wiedzy teoretycznej i praktycznej. Przez doświadczenie rozumieli nie tylko ogląd danego faktu jednostkowego, lecz także złożony proces kalkulacji i rachunku, możliwie największej liczby warunków i okoliczności poprzedzających go, współtowarzyszących mu i z niego wynikających, aby dopiero na tej podstawie wyciągać wnioski i formułować oceny.
- empiryzm metodologiczny J.S. Milla odrzucał wszelkie aprioryczne (wstępne) założenia: znalazł zastosowanie przede wszystkim w logice, którą oparł na indukcji, doświadczeniu i kojarzeniu faktów.

4. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY PROCESU KOMUNIKOWANIA SIĘ:
W procesie komunikacji możemy wyróżnić trzy podstawowe zachowania jej uczestników- uległe, agresywne oraz asertywne. Dwie pierwsze postawy nie są pożądane w procesie komunikacji i skutecznie utrudniają jej prawidłowy przebieg. Spowodowane są i oparte na tendencjach psychospołecznych do ucieczki od problemów, unikania rozwiązywania problemów, nie ponoszenia odpowiedzialności za własne czyny. Często wiążą się z „walką”. Najbardziej pożądanymi i skutecznymi zachowaniami są zachowania asertywne, poprzez które można z powodzeniem wyrażać siebie i współpracować w grupie. Asertywność- to umiejętność wyrażania swojego zdania w sposób łagodny, ale stanowczy – bez agresji i naruszania praw innych oraz bez lęku. W skład zachowań asertywnych wchodzą: obrona swoich praw, asertywne przyjmowanie ocen, reagowanie na krytykę i atak, wyrażanie uczuć zarówno przyjemnych jak i nieprzyjemnych, wyrażanie własnych opinii i przekonań, odmawianie, proszenie, przyjmowanie komplementów.
Asertywne zachowania umożliwiają autoekspresję, respektują prawa innych osób, są uczciwe, bezpośrednie i stanowcze, zrównują obie strony komunikacji i pozwalają każdej z nich osiągnąć korzyść, są werbalne włączając w to sam komunikat (uczucia, prawa, fakty, opinie, żądania, granice), są niewerbalne włączając w to styl podawania komunikatu (kontakt wzrokowy, głos, postawa, wyraz twarzy, gesty, utrzymywany dystans), są adekwatne do osoby i sytuacji, są odpowiedzialne społecznie oraz są wyuczone a niewrodzone. Znając uczestników procesu komunikacji, obserwując uważnie i wsłuchując się w komunikaty przez ich podawane oraz ich sposób (aspekt niewerbalny) możemy z powodzeniem wyróżnić i określić typy zachowań każdego z nich.
Osoba przejawiająca typ zachowania uległego będzie charakteryzować się takimi cechami podczas:
- komunikacji werbalnej: będzie wypowiadać słowa przepraszające, ciągle poszukiwać odpowiednich słów, wypowiedź będzie przejawiała brak spójności, będzie mówić nie na temat, ciągle usprawiedliwiać się, będzie posługiwać się słowami o różnych znaczeniach oraz kluczyć w wypowiedzi;
- komunikacji niewerbalnej: będzie działać zamiast mówić, głos będzie słaby, drżący, niezdecydowany, łagodny, wzrok proszący, odwracający się od słuchacza, sylwetka ciała będzie szukająca podparcia, pochylona, dłonie zaś wilgotne, nadmiernie ruchliwe a twarz bez wyrazu – niezmienna.
Osoba przejawiająca typ zachowania agresywnego będzie charakteryzować się takimi cechami podczas:
- komunikacji werbalnej: wypowiadane słowa będą dwuznaczne, będzie stosować podchwytliwe pytania, subiektywnie oceniać i opisywać pojęcia, stosowane słowa będą miech charakter władczy, kategoryczny i jednoznaczny, często będzie stosować zwrot „ty” wyrażając swoją wyższość;
- komunikacji niewerbalnej: będzie przesadnie ukazywał siebie z pozycji siły, głos będzie napięty, przesadnie ostry i nieustępliwy, autorytatywny, wzrok będzie bez wyrazu, oczy zimne i nieugięte, sylwetka będzie sztywna, ręce usytuowane na biodrach, dłonie zaciśnięte, będzie wykonywał gwałtowne gesty, twarz będzie ciągle napięta a brwi zmarszczone.
Osoba przejawiająca typ zachowania asertywnego będzie charakteryzować się takimi cechami podczas:
- komunikacji werbalnej: będzie budować zdania wyrażające potrzeby, szczerze będzie wyrażać uczucia, będzie używać słów obiektywnych, prowadzić rozmowę w sposób bezpośredni i stosować wypowiedzi typu „ja”;
- komunikacji niewerbalnej: będzie uważnie słuchać, przejawiać pewność siebie i wewnętrzną siłę, będzie potrafić wyrażać troskę, zainteresowanie druga osobą, głos będzie zdecydowany, ciepły, dobrze modulowany i rozluźniony, wzrokiem będzie nawiązywać kontakt z druga osobą, będzie on szczery i bezpośredni ale nie wpatrujący się „na siłę”, cała sylwetka będzie zrównoważona, wyprostowana i rozluźniona, dłonie spokojne i akrze rozluźnione, twarz bardzo spontaniczna- będzie zarówno wyrażać radość jak i smutek.
Jest jednoznaczne, iż typ zachowania asertywnego jest najbardziej wskazany w procesie komunikacji dla jej powodzenia. Proces komunikowania musi zachodzić zawsze w dwóch kierunkach. Komunikowanie się, bowiem stanowi podstawę do prawidłowego funkcjonowania każdej grupy zarówno formalnej jak i nieformalnej. Bez poprawnej komunikacji nie będzie możliwe przekazywanie władzy i informacji, kontrolowanie, ocenianie, motywowanie do działania ani wyrażanie uczuć.

Elementy procesu komunikacji

• źródło – nadawca komunikatu,

• kodowanie – przekształcenie w symboliczną postać,

• komunikat – zakodowana wiadomość,

• kanał – środek przekazu (komunikacja ustna, pisemna, wizualna),

• dekodowanie – przełożenie komunikatu na zrozumiałą formę,

• odbiorca – adresat komunikatu,

• sprzężenie zwrotne – informacja zwrotna o zrozumieniu przekazu.

Opis procesu komunikacji

Nadawca to osoba, która formułuje komunikat i ma określony cel w przekazaniu go innej

osobie. Nadawca dokonuje zakodowania wiadomości, czyli tłumaczy treść na symbole, a

więc słowa, rysunki, gesty itp. Podczas kodowania nadawca powinien zadbać o to, aby

odbiorca rozumiał znaczenie symboli. Nadawca przekazuje wiadomość odbiorcy za pomocą

określonych środków czy drogi kontaktu (kanału). Decyzja, jaki sposób komunikacji

powinien zostań wybrany uzależniona jest od cech informacji, ważności, a także łatwości jej

zakodowania. Odbiorca odczytuje znaczenie wiadomości poprzez jej dekodowanie. Następnie

odbiorca przekazuje nadawcy informację o sposobie zrozumienia znaczenia wiadomości.

Sprzężenie zwrotne może przyjmować formy zarówno bezpośrednie – ustne potwierdzenie

przyjęcia komunikatu, jak też pośrednie, wyrażone poprzez działanie czy dokumentację. Silne

sprzężenie zwrotne przyczynia się do skuteczniejszego komunikowania się. Skuteczne

komunikowanie się zachodzi, zatem wówczas, gdy wiadomość zostanie właściwie

zrozumiana.

Proksemika- nauka o wartości komunikacyjnej zachowań niewerbalnych, takich jak gesty, ruchy, odległość od rozmówcy itp w różnych kulturach.
Emblematy- są to jednoznacznie definiowane w określonych kulturach gesty pozawerbalne. Często gesty te mają swoje odpowiedniki werbalne. Na przykład emblematem jest podniesiony ku górze kciuk, zaś jego werbalnym odpowiednikiem jest "ok".

5. EKSPERYMENTY PSYCHOLOGICZNE ZMIENIAJĄCE MYŚLENIE O CZŁOWIEKU:
Eksperyment to taki rodzaj badania naukowego, w którym badacz manipuluje i kontroluje jedną lub więcej zmiennych niezależnych oraz obserwuje zmienną zależną z punktu widzenia tych zmian, jakie towarzyszą manipulacji zmiennymi niezależnymi. Kerlinger
Eksperyment to manipulowanie warunkami, aby w sposób systematyczny obserwować poszczególne zjawiska w celu określenia wpływów, jakim podlegają i związków, w jakie wchodzą. Zmienne te i warunki w eksperymencie stanowią zmienną eksperymentalną, którą badacz w sposób systematyczny manipuluje. Wolman

Zmienna zależna to zjawisko, które ma być obserwowane i co, do którego zakłada się, że zmienia się pod wpływem manipulowania zmienną eksperymentalną (niezależną). Wszystkie okoliczności uboczne tak dalece, jak to możliwe utrzymuje się na stałym poziomie, aby nie zaciemniały rezultatów".

Grupa eksperymentalna wystawiona jest na działanie warunków eksperymentalnych (np. stres, lęk, psychoterapia, hałas, środki farmakologiczne, treść instrukcji obniżającej samoocenę).
Osoby z grupy kontrolnej pozostawione są w warunkach komfortu psychicznego i fizycznego, nie stresowanie ich, nie poddawanie psychoterapii, w miejsce leku podawanie im placebo itp.

Eksperyment więzienny Philipa Zimbardo
W piwnicy Uniwersytetu Stanforda zbudował on atrapę więzienia, a potem zaprosił studentów do udziału w eksperymencie. Losowo przydzielono im funkcje strażników i więźniów. Sam Zimbardo obsadził siebie w roli naczelnika więzienia, było to błędem, bo pozbawiło go dystansu do całego projektu. Niepokój wzbudza także fakt, że po latach mówił „Kiedy rozpoczynaliśmy eksperyment, nie mieliśmy pojęcia, co odkryjemy.” Tymczasem eksperyment z założenia ma weryfikować jakieś hipotezy, przystawać do jakiejś teorii w ramach której będą interpretowane jego wyniki. Niestety, już po dwóch dniach badania uczestnicy wręcz za bardzo wczuli się w swoje role i zaczęli przejawiać patologiczne zachowania. Obie te grupy doświadczyły na własnej skórze, na jak wiele okrucieństwa może się zdobyć na co dzień ułożony i szczęśliwy młody człowiek.
• Nie zadbał o nich także eksperymentator, ponieważ nie wykazał dostatecznej czujności, by przewidzieć lub przeciwdziałać przejawianej patologii, a ostatecznie by w porę przerwać eksperyment. Wydaje się raczej, że celowo manipulował on badanymi i chciał jedynie zaspokoić swoją ciekawość zamiast czynić istotną kontrybucję na rzecz nauki w ogóle.
Eksperyment to badanie Solomona Ascha nad komformizmem
Osobom badanym przedstawił on go jako „badanie percepcji” (czyli sposobu odbierania wrażeń za pomocą zmysłów). Uczestnikom badania przedstawiano tablicę z narysowanymi na niej trzema równoległymi odcinkami i drugą z jedną linią. Zadanie polegało na dobraniu z pierwszej tablicy takiego odcinka, który był identyczny z tym przedstawionym na drugiej tablicy. Polecenie było proste do wykonania, ponieważ trzy odcinki wyraźnie się różniły. Manipulacja polegała na tym, że badany odpowiadał jako ostatni z grupy ośmiu osób. Nie był on poinformowany o tym, że udzielający odpowiedzi przed nim byli pomocnikami eksperymentatora, którzy zostali wcześniej pouczeni, by odpowiadać fałszywie.
• Badany był w rozterce, miał wyraźnie odmienne zdanie, tymczasem siedem osób przed nim konsekwentnie najwyraźniej widziało co innego. W takiej sytuacji aż 1/3 badanych ulegała ich wpływowi i odpowiadała sprzecznie ze swoim przekonaniem.
• Zdaniem autora, badanie to dowodziło ulegania wpływowi grupy. Jednak nie zastanowił się on nad aspektami etycznymi swojego eksperymentu. Wprowadzał badanych w błąd co do celu badania, a także tożsamości osób oceniających odcinki razem z nimi. Dodatkowo, udział w takim eksperymencie mógł przekonać uczestników o tym, że w gruncie rzeczy są jednostkami uległymi i nie mającymi własnego zdania.
W życiu Psycholodzy uważają, że takie konformistyczne zachowania wynikają z podświadomego strachu - buntując się przeciw zdaniu grupy, możemy być z niej wykluczeni.
Eksperyment przeprowadzony przez ucznia Ascha – Stanleya Milgrama
Tym razem badanie zostało przedstawione jako dotyczące uczenia się.
• Rekrutowano uczestników, a potem wskutek sfałszowanego losowania jednemu z nich powierzano rolę nauczyciela, a drugiemu ucznia.
• Prawdziwi badani nie wiedzieli, że rola ucznia zawsze dostaje się pomocnikowi eksperymentatora. Po losowaniu umieszczano ich w osobnych pomieszczeniach, a nauczycielowi przedstawiano zasady. Miał on uczyć par słów, a potem odpytywać swojego ucznia. Przed nauczycielem stało groźnie wyglądające urządzenie (w istocie atrapa) z wypisanymi wartościami od 15 do 450 V. Za każdą pomyłkę uczeń miał być karany kolejno wzrastającymi wartościami prądu.
• Reakcje ucznia były słyszalne dla badanego. Protestował, narzekał na ból, po otrzymaniu 300 V uderzał w ścianę pomieszczenia, a potem nie reagował.
• Szokujące, że wszystkich 40 uczestników doszło do poziomu 300 V. Jedynie 5 osób zrezygnowało zaraz potem, a kolejne 9 na wyższych poziomach. A zatem aż 26 osób było posłusznych do końca! I to mimo świadomości spowodowania zagrożenia życia.
• W tym eksperymencie również postąpiono nieetycznie wprowadzając w błąd badanych i skłaniając ich do zadawania bólu drugiemu człowiekowi (nie wiedzieli, że urządzenie nie działa). Z pewnością jest to traumatyczne doświadczenie ciążące na dalszym życiu badanych, którzy wchodzili do laboratorium z intencją przysłużenia się nauce.
Frustracja a agresja
Barker, Dembo, Lewin wywoływali frustrację u małych dzieci, pokazując im pokój pełen bardzo atrakcyjnych zabawek, którymi następnie nie pozwalano im się bawić. Dzieci stały za drucianą siatką i patrzyły na zabawki, w nadziei, że będą się nimi bawić, ale nie mogły ich dosięgnąć.
Po boleśnie długim oczekiwaniu dzieciom tym pozwolono się bawić owymi zabawkami. W eksperymencie brała też udział inna grupa dzieci, którym pozwolono się bawić zabawkami od razu (bez oczekiwania). W tej grupie dzieci bawiły się radośniej.
Grupa dzieci sfrustrowanych, gdy w końcu im udostępniono zabawki, zachowywała się skrajnie destruktywnie: dzieci rozbijały zabawki, rzucały nimi o ścianę, deptały po nich. Frustracja może prowadzić do agresji.
Widzę co chcę widzieć
Robert Rosenthal i Lenore F. Jacobson (nauczycielką) zrobił test na inteligencje w pewnej grupie dzieci w szkole podstawowej w West Coast, w San Francisco. Następnie podzielił je na dwie mniejsze grupy w jednej umieszczając dzieci inteligentniejsze, a w drugiej mniej inteligentne. Następnie jednym nauczycielom została przydzielona grupa lepsza, a drugim gorsza.
Po roku przeprowadzono ponownie test na inteligencję. Dzieci z grupy “lepszych” bardziej poprawiły się w tych testach niż dzieci z grupy “gorszych”.
Wszystko w tym badaniu byłoby w porządku, gdyby nie fakt, że nauczyciele zostali wprowadzeni w błąd. Test początkowy nie miał żadnego wpływu na przydział dzieci do grup, które po prostu zostały losowo dobrane.
Dzieci, o których sądzono z góry, że są inteligentne były doceniane, te z drugiej grupy przeciwnie – nie doceniane, wymagano od nich mniej i mniej czasu na tłumaczenie im poświęcano.
Samospełniające się proroctwo
Wnioski z tych badań wymagania budują kompetencje, brak wymagań niekompetencje. Dodać- również, wiarę w umiejętności. I nie dotyczy to jedynie naszego spojrzenia na innych, ale i na nas samych. Dla chcącego nic trudnego. W psychologii taką sytuację, w której otrzymujemy dokładnie to, czego właśnie oczekujemy określa się jako
Doniosłe znaczenie samooceny
Przewidywano iż jednostki mające niską samoocenę częściej będą oszukiwać (jeśli będzie sposobność) niż osoby z wysoką samooceną. Poczucie że jest się człowiekiem nikczemnym (nic wartym) będzie skłaniać ludzi do popełniania nikczemnych czynów.
Badano studentów testem osobowości, po czym podano im fałszywe informacje. 1. otrzymała pozytywne informacje: wyniki testu mówią, że są ludźmi dojrzałymi i głębokimi, 2. otrzymała inf. negatywne – są niedojrzali, nieinteresujący, powierzchowni, 3. studentom nie podawano żadnych informacji.
Bezpośrednio potem ci sami studenci mieli zaplanowane uczest. W innym eksperymencie – rzekomo nic nie mające wspólnego z wynikami testów osobowości. Każdy brał udział w grze hazardowej przeciwko swojemu koledze. Pozwalano obstawiać pieniądze i powiedziano, że zysk mogą zatrzymać dla siebie. W trakcie gry studentom pozwalano na oszustwa.
Zaobserwowano że ci studenci, którzy poprzednio otrzymali inf. mające na celu obniżenie ich samooceny, oszukiwali o wiele częściej niż ci którzy, otrzymali inf. Podnoszącą ich samoocenę.

6. GRUPA SPOŁECZNA
GRUPA SPOŁECZNA- w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech (dopiero 3 osoby tworzą grupę, 2 osoby to para. 3-cia osoba może obserwować interakcję które zachodzą pomiędzy parą) osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. Według innego poglądu już dwie osoby tworzą grupę społeczną, diadę. W wypadku grupy składającej się z trzech osób można mówić o triadzie. W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Warunki/kryteria istnienia grupy społecznej:
1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.(kryterium interakcji)
2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.(cel)
3. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych. (normy)
4. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.(struktura grupy)
5. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w  socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.(poczucie odrębności względem innych osób lub grup).
Cechy grup społecznych: względna długotrwałość związku, względnie spójny i podobny system wartości, wspólny cel działania, odobne poglądy-przekonania, struktura (budowa) i hierarchia (zależność i podporządkowanie), funkcjonowanie systemów normatywnych(norm prawnych, moralnych, obyczajowych, religijnych), pełnienie określonych ról społecznych, posiadanie określonych pozycji - statusów społecznych, wzajemne oddziaływanie na siebie - interakcje społeczne, różnorodne formy aktywności, zachodzenie procesu socjalizacji i resocjalizacji, istnienie określonych więzi międzyludzkich, istnienie wewnętrznego systemu kontroli i sankcji, poczucie świadomej identyfikacji z grupą (solidaryzm), poczucie odrębności wobec innych grup.
Interakcje w grupie społecznej: solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie; rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia; wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie; dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii; wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć i życzeń; orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie; pytanie i prośby o zorientowanie, o informację, potwierdzanie; pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia; pytania, prośby o sugestię, pokierowanie; niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych; ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc; ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie.
KLASA SZKOLNA
We współczesnym systemie szkolnym klasa szkolna jest podstawową formą organizacyjną. Wypełnia ją grupa młodzieży, bez której byłaby pustą i martwą formą. Klasy składają się z uczniów zbliżonych do siebie pod względem rozwoju umysłowego, fizycznego, z uczniów którzy przejawiają podobne potrzeby i zainteresowania. Każda klasa szkolna jest inna od pozostałych, zarówno tych, które były przed nią, jak i tych które z nią współegzystują w tym samym budynku szkolnym.

Zdaniem Z.Zaborowskiego "klasa nie stanowi (...) sumy jednostek; należy na nią patrzeć jako na grupę społeczną." Jednak S.Mieszalski w książce pt. "O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej" pisze, że "jedni utrzymują, że klasę szkolną charakteryzują zjawiska i procesy typowe dla całości społecznych określanych jako grupy społeczne, inni natomiast dowodzą, że klasa szkolna jest swoistą całością społeczną opartą na przymusie, funkcjonującą w systemie klasowo - lekcyjnym która w znacznym stopniu utrudnia rozwój naturalnych zjawisk i procesów charakterystycznych dla grup społecznych. Jest więc ona jedynie zbiorem indywidualnie pracujących jednostek."

Są jednak i tacy autorzy, którzy dowodzą iż klasa jest grupą społeczną, aczkolwiek w pierwszych chwilach swojego istnienia funkcjonuje ona jako zbiór uczniów. W życiu każdej klasy naturalnie niejako dokonuje się proces kształtowania się więzi międzyludzkich, który owocuje finalną formą określaną jako grupa społeczna.
B.Nawroczyński należy do tych autorów, którzy traktują klasę jako grupę społeczną. Według niego jest ona tym tworem, który w wyjątkowy sposób sprzyja kiełkowaniu i wzrostowi popędów społecznych młodzieży. W obrębi tej grupy jaką jest klasa szkolna rozwija się życie wewnętrzne. "Tu młodzież uczy się i bawi, tu zawiązuje węzły koleżeństwa i przyjaźni, tu w niej kiełkują instynkty społeczne. Tu kształtują się umysły i dojrzewają charaktery." 
Miejsce jednostki w strukturze zespołu wyznaczają zwykle następujące czynniki:
miejsce w strukturze przywódczej, czyli możliwość wywierania wpływu na innych; miejsce w strukturze atrakcyjności- czyli na ile jednostka jest lubiana przez innych członków; miejsce w strukturze porozumiewania; role pełnione przez jednostkę w zespole oraz znaczenie jakie pozostali członkowie rolom tym przypisują; stopień w jakim jednostka podporządkowuje się normom obowiązującym w grupie.

Naukowcy wskazują na specjalne znaczenie interakcji z rówieśnikami i odnotowują skuteczne oddziaływania rówieśników. Cenne są długotrwałe kontakty wśród dzieci, wyrażające się we wczesnych przyjaźniach. Mogą one mieć pozytywny wpływ na współżycie dziecka w grupie. Zajmowanie korzystnej pozycji w grupie i płynące z tego odczucia, że jest się lubianym, ma się kolegów, sprzyja pełniejszej socjalizacji dziecka... Niepopularność w grupie sprawia, że dzieci mają poczucie krzywdy, są więc w złym humorze, drażliwe i często próbują zrobić wrażenie popisując się przed grupą, schlebiając innym lub agresywnie atakując. Pozycja taka nie działa korzystnie na rozwój społeczny dzieci, a przeżycia związane z odtrąceniem przez rówieśników potęgują stres przeżywany w domu. Układ pozycji w grupie kształtuje się na ogół łatwiej wtedy, gdy grupa ma sprecyzowane cele. Z punktu widzenia ich relacji łatwiejsza jest wzajemna ocena. 

W życiu grupy ważną rolę odgrywa układ pozycji w skali popularności. Przez popularność rozumiemy więzy sympatii i zaufania łączące jednostkę z pozostałymi członkami grupy. 

Popularność członków w grupie można uszeregować w skali od członka uznawanego przez grupę i lubianego, cieszącego się ogólną sympatią, poprzez członków „przeciętnych” utrzymujących bliższe kontakty z kilkoma kolegami i lubianymi na ogół przez grupę - do członków żyjących niejako na marginesie grupy, izolowanych bądź odrzucanych przez członków. 

Ogólnie biorąc, można stwierdzić silną korelację między globalną pozycją w grupie a popularnością: członkowie grupy zajmujący w grupie wyższą pozycję cieszą się na ogół większą sympatią i są bardziej popularni niż członkowie grupy o niższej pozycji. 

Właściwości i formy zachowania społecznego, które wywołują popularność, zależą od charakteru grupy, od wzorów osobowych uznawanych przez członków, od ich poziomu umysłowego i społecznego rozwoju. 

W grupie przedszkolnej wysoką pozycję zajmują te dzieci, które pełnią różnorodne role związane z zabawą w grupie, rolę dobrej koleżanki czy też kolegi, dyżurnego, pomocnika nauczycielki. Te dzieci są popularne i lubiane. Dzieci mniej popularne nawiązują mniejszą ilość kontaktów, co nie oznacza ich izolacji od grupy. Po prostu częściej się bawią samotnie czy też w grupach złożonych z dwojga lub trojga zawsze tych samych dzieci. Bywają wśród nich dzieci nieśmiałe, małomówne. Pełnią one najczęściej role przypisane przez nauczycielkę. 
Zdarza się, że w grupie przedszkolnej znajduje się jedno lub kilkoro dzieci pozostających w izolacji od grupy. Dzieci te nie nawiązują żadnych kontaktów spontanicznie. 
Zazwyczaj bardziej popularne są dzieci inteligentne, dobrze się uczące, koleżeńskie, grzeczne, mające tzw. wyczucie społeczne, czyste, śmiałe, pewne siebie, o atrakcyjnym wyglądzie.
Oczywiście zachodzą tu różnice w zależności od płci. Wśród chłopców popularność zapewniają walory męskie: stanowczość, energia, sprawność sportowa, siła fizyczna. Wśród dziewcząt - głównie estetyczny wygląd, takt, spokój, dobre maniery. Jednak zachowanie dziecka uwarunkowane jest nie tylko czynnikami związanymi z jego osobowością. Zależy ono również od szeregu czynników natury społecznej, takich jak stosunki łączące dziecko ze starszymi, normy i wzory zachowania obowiązując w konkretnych środowiskach i grupach, pozycje i role dziecka w tych grupach. Badania nad czynnikami związanymi z pozycją dziecka w rodzinie i z jej sytuacją kulturową i ekonomiczną potwierdzają większą popularność dzieci mające rodzeństwo, a zazwyczaj mniej popularne są jedynaki. Dzieci pochodzące z rodzin, w których panuje dobra atmosfera są bardziej popularne niż dzieci z rodzin o atmosferze konfliktowej. Duży wpływ na popularność wywiera pozycja społeczno - ekonomiczna rodziców. Stwierdzono, że dzieci bardziej popularne pochodzą z rodzin o wyższej kulturze, z rodzin lepiej sytuowanych materialnie. 
Niepopularność dziecka w grupie wywołują często zbyt duże odchylenia w zakresie różnych właściwości fizycznych i psychicznych. Członkowie grupy różniący się od innych wyglądem, inteligencją, zainteresowaniami, pochodzeniem są nierzadko traktowani jako „inni” i w związku z tym nie cieszą się sympatią. 
Popularność w grupie wywiera doniosły wpływ na rozwój społeczny dziecka i jego podstawy społeczne. Członek grupy cieszący się sympatią i uznaniem czuje się bezpieczny w grupie, pewny siebie, ma zaufanie do kolegów, zachowuje się swobodnie, jest aktywny, pracuje zazwyczaj wytrwale i wydajnie.
Jednostka niepopularna, mając zablokowane potrzeby afiliacyjne i bezpieczeństwa, czuje się w grupie obco, jest niepewna siebie, zagrożona, przeczulona. 
Popularność lub brak popularności w grupie jest zjawiskiem trwałym. Gdy w grupie uformuje się opinia o jednostce utrzymuje się ona przez dłuższy czas i trudno ją zmienić. Przypadkowe porażki i sukcesy nie mają większego wpływu na popularność. 
Metody diagnozowania grupy (metoda socjometryczna i jej techniki):
Socjometria - to metoda i techniki służące do badania struktur społecznych (struktur socjometrycznych) małych grup oraz pomiaru niektórych postaw i zachowań ich członków. Metoda socjometryczna- to ilościowe badanie stosunków międzyludzkich w aspekcie faworyzowania, obojętności i odrzucenia w określonej sytuacji wyboru. Sytuacja ta polega głównie na dokonywaniu wyborów pozytywnych lub negatywnych (odrzuceń) - a najczęściej jednych i drugich - spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone kryterium wyboru lub kilku kryteriów. Struktura socjometryczna - to struktura atrakcyjności interpersonalnej. Wyniki badań socjometrycznych można przedstawiać graficznie za pomocą socjogramu lub tablic socjometrycznych.
Techniki socjometryczne:
a) Klasyczna technika socjometryczna Jakoba L. Moreno- polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy pytań - starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych - dotyczących określonego problemu (kryterium). W odpowiedzi na każde z pytań osoby badane wymieniają nazwiska (imiona) członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają wymagania sugerowane w pytaniu. W sytuacji tej powinni uczestniczyć wszyscy członkowie grupy i polega ona na dokonaniu wyboru jednej lub kilku osób spośród wszystkich członków tej grupy. Np.: z kim chciałbyś siedzieć w ławce? Kogo z gupy najchętniej zaprosiłbyś do domu? Testy socjometryczne pozwalają nam poznać: pary, łańcuchy i gwiazdy socjometryczne, sieć, paczki, kliki, odrzuconych i izolowanych.
b) technika „Zgadnij kto”- polega na wypisywaniu przez poszczególnych uczniów danej klasy nazwisk tych kolegów, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce. Technika ta wyraża nie tyle osobisty stosunek do wymienionych kolegów i koleżanek, ale jest wyborem wg istniejącej w klasie opinii społecznej. Przykładem zastosowania tej techniki może być zestaw pozytywnych lub negatywnych cech charakteryzujących zachowanie się uczniów. Technika "Zgadnij kto?" nie ogranicza liczby wymienionych osób, wybór pozostawia samym uczniom.
c) plebiscyt życzliwości i niechęci- polega na określeniu swojego stosunku do wszystkich kolegów i koleżanek w klasie. Proponuje się użycie pięciu ocen w celu takiej oceny. Ta technika zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ stawia ona poszczególnego ucznia wobec obowiązku oceniania wszystkich kolegów swojej klasy. Dzięki temu plebiscyt życzliwości i niechęci daje wgląd w całokształt stosunków społecznych klasy, czego nie daje ani technika Moreno, ani "Zgadnij kto?". Biorący udział w plebiscycie otrzymują arkusze badawcze z nazwiskami uczniów całej klasy wg spisu alfabetycznego z dziennika. W instrukcji należy zaznaczyć, że plebiscyt upoważnia tylko i wyłącznie do oceniania innych, a nie siebie samego.
d) technika uszeregowania rangowego- polega na wyliczaniu ocenianych osób w ustalonej przez siebie kolejności według ściśle określonego kryterium oceny. Przed wydaniem polecenia (np.: "Wymień wszystkich uczniów w klasie, zaczynając od najmniej, do najbardziej przez Ciebie lubianych"), należy udostępnić wszystkim badanym nazwiska uczniów całej klasy. Poszczególne wybory uczeń może zaznaczyć cyfrą, bądź wypisać kolejno nazwiska kolegów i koleżanek wg podanego kryterium.
e) technika porównywania parami- używana w psychologii eksperymentalnej, służąca do porównywania ze sobą elementów dowolnego zbioru tak, aby w efekcie uzyskać uszeregowanie ich wg wartości.
f) skale oszacowań- różnią się od technik poprzednio wymienionych tym, że w wypadku ich zastosowania wymaga się od osoby badanej wskazania członków grupy charakteryzujących się określonym stopniem natężenia badanej cechy.
g) metody kombinowane- skupia ona w sobie cechy wszystkich pozostałych, będąc jakby ich syntezą. Jest to kombinacja metody plebiscytu życzliwości z metodą szeregowania rangowego. Daje pełniejsze informacje dotyczące hierarchii poszczególnych członków w grupie, a także pozwala na wyciagnięcie wniosków dotyczących struktury wzajemnych ich powiązań, co było do tej pory domena socjometrii.

7. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE I ICH ZNACZENIE W PRACY ZAWODOWEJ:
Umiejętności społeczne są wzorcami zachowań społecznych, które nadają jednostkom kompetencję społeczną, czyli zdolność wywierania pożądanego wpływu na ludzi. 

Od pewnego czasu zwraca się uwagę na to, że owe umiejętności mogą mieć wpływ na życie osobiste, zdrowie psychiczne i fizyczne, a także na powodzenie w pracy zawodowej.
Umiejętności społeczne uważa się zazwyczaj za behawioralną stronę kompetencji społecznej, na którą składają się jeszcze inne elementy ( takie jak wiedza i zrozumienie oraz brak lęku) przesądzające o umiejętnym postępowaniu. 
Do umiejętności społecznych zalicza się:
a) ASERTYWNOŚĆ: odrzucanie próśb; zwracanie się z prośbą i wydawanie poleceń; wyrażanie uczuć pozytywnych i negatywnych; rozpoczynanie, kontynuowanie i kończenie ogólnej rozmowy 
b) NAGRADZANIE, WZMACNIANIE: wzmocnienia werbalne obejmują aprobatę, pochwałę, akceptację, zgodę, zachętę i współczucie. Nagrodami niewerbalnymi są uśmiechy, skinienia głową, spojrzenia, dotyk (w pewnych sytuacjach) i ton głosu. Nagrody mogą mieć również postać pomocy, prezentów, poczęstunków, porad i informacji. Nagradzające jest też zaangażowanie w przyjemne wspólne działania, takie jak sport, taniec, muzyka i spotkania towarzyskie.
c) KOMUNIKACJĘ NIEWERBALNĄ: zmienność wyrazu twarzy, zwłaszcza dużo uśmiechu; liczne spojrzenia; ściślejsze zbliżenie; głośniejsza, bardziej ekspresyjna mowa, wyższy ton głosu; więcej gestów skierowanych na innych, mniej-w swoją stronę (jak dotykanie siebie)
d) KOMUNIKACJĘ WERBALNĄ: reguły właściwej wypowiedzi: powinna nawiązywać do tego, co powiedziano wcześniej, dostarczać odpowiednio wiele, lecz nie za dużo informacji, być jasna i prawdziwa.
e) EMPATIĘ, WSPÓŁDZIAŁANIE I WZGLĄD NA INNYCH:
Empatia oznacza zdolność podzielania postrzeganych emocji innych ludzi i rozumienia ich punktu widzenia, „podejmowanie cudzej roli”. W zaburzeniach psychicznych występuje nadmierne zaabsorbowanie sobą i niezdolność poświęcania uwagi innym. 
Współdziałanie oznacza uwzględnienie celów innych osób, tak jak własnych, i koordynacje zachowań umożliwiających osiągnięcie i jednych, i drugich. Wzgląd na innych jest istotą wszystkich bliskich stosunków. W miłości, małżeństwie i bliskiej przyjaźni, pojmowanych jako relacje wspólnotowe, wpływ społeczny i wymiana nagród są mniej ważne niż troska o potrzeby drugiego. 
f) ROZPOZNAWANIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW: wykorzystywanie informacji zwrotnych , znajomość nieformalnych reguł zachowania, wiedza dotycząca relacji społecznych 
g) AUTOPREZENTACJĘ: przedstawianie się, nie bycie anonimowym ; status i rola każdej osoby w kontaktach z innymi muszą być negocjowane i akceptowane przez innych oddziaływanie na swój obraz w oczach innych ratowanie straconej pozycji-przeprosiny, usprawiedliwienia, prośby o wybaczenie gdy zbyt korzystna autoprezentacja zostanie zdemaskowana wywołuje zażenowanie ujawnianie osobistych informacji (stopniowe i wzajemne)-oznaka zaufania -zażyłość .

Młodzież odrzucana z powodu przejawiania agresywnych i destruktywnych zachowań jest jedną z grup, której mogą się przydać umiejętności społeczne. Umiejętności te mogą zmniejszyć poziom osamotnienia i odrzucenia poprzez odpowiednie zachowania. Do umiejętności budzących sympatie należą: umiejętność nagradzania (pochwały, komplementy), pozytywne sygnały niewerbalne, przestrzeganie nieformalnych reguł przyjaźni, wchodzenie w rolę innego (empatia) i otwartość. 

Z badań eksperymentalnych wynika, że bardziej lubiani są ludzie, którzy się uśmiechają, mają przyjazny ton głosu, częściej spoglądają na partnera i bardziej się do niego zbliżają.
Skuteczne metody werbalne: przyznawanie racji, mówienie komplementów, zadawanie pytań , odnajdywanie wspólnych cech, zwracanie się po imieniu, opowiadanie o przyjemnych zdarzeniach
 
8. MECHANIZMY MANIPULACJI ZACHOWANIEM ODBIORCY:
Wpływ społeczny- proces prowadzący do zmian w sferze behawioralnej (zachowaniach), afektywnej (uczuciach), motywacyjnej i poznawczej (przekonaniach) pod wpływem innej osoby bądź grupy osób. Wpływ społeczny może mieć charakter intencjonalny lub niezamierzony, świadomy albo nieświadomy, pozytywny (np. edukacja, wychowanie, terapia, resocjalizacja) albo negatywny (np. sekty destrukcyjne).
Manipulacja- termin o konotacji pejoratywnej. Manipulację można inaczej określić jako negatywny wpływ społeczny. Polega na celowym inicjowaniu interakcji społecznej, mającej na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić ich do działania sprzecznego z własnym interesem.
Perswazja- sztuka przekonywania innych do własnych racji, ale bez szkody dla osoby przekonywanej. Perswazja jest uznawana za jedną z metod wychowawczych oraz negocjacyjnych, która ma doprowadzić do konsensusu obie strony. Oddziaływanie perswazyjne odwołuje się do takich technik, jak: apelowanie o zajęcie określonego stanowiska w danej kwestii, sugerowanie aprobowanych interpretacji i ocen oraz racjonalne uzasadnianie słuszności głoszonych idei.
Konformizm – proces dostosowywania przez ludzi swoich postaw, przekonań i zachowania do norm społecznych przyjętych w grupie istniejącej rzeczywiście lub wyobrażonej. Wyróżnia się konformizm informacyjny, kiedy opinie innych stają się dla człowieka kryterium poprawności, prawdziwości i trafności w istotnych kwestiach oraz konformizm normatywny, występujący na skutek pragnienia bycia lubianym przez grupę.
„Pranie mózgu” – inaczej zjawisko reformy procesu myślenia. Termin wprowadzony w 1951 roku przez dziennikarza Edwarda Huntera. Polega na stosowaniu jawnej przemocy w celu zmiany poglądów, uczuć i zachowań osoby lub grupy osób, które wykonują polecenia pod przymusem. „Pranie mózgu” (ang. brainwashing) stosuje się często dla celów politycznych jako narzędzie propagandy lub dla celów religijnych w sektach destrukcyjnych.
Indoktrynacja – proces polegający na wpajaniu określonych poglądów, przekonań czy ideologii z jednoczesnym pozbawianiem wiedzy o alternatywnych kierunkach myślenia, przeciwstawnych do promowanego. Termin ten służy często określeniu działań systemu państwowego w krajach totalitarnych. Typowym przykładem indoktrynacji była rzeczywistość hitlerowskich Niemiec czy komunistyczna wizja propagowana przez ZSRR.
Hiperuległość – uległość aż do zatracenia, prowadząca do takich zachowań, których normalnie człowiek nigdy by nie uczynił. Osoba w stanie hiperuległości działa wbrew własnym interesom i wyznawanemu systemowi wartości. Pod wpływem charyzmatycznego lidera członkowie grup kultowych są skłonni nawet do popełnienia zbiorowego samobójstwa.
Kontrola umysłu – inaczej kontrola świadomości (ang. mind control). Polega na stosowaniu subtelnych, zawoalowanych i zakamuflowanych metod oddziaływania na człowieka, by doprowadzić do dezintegracji osobowości i nadać nową tożsamość zgodną z wizją manipulatora. Strategię tę wykorzystują sekty destrukcyjne, wzbudzając na początku atmosferę bezwarunkowej akceptacji. Kontrola wydaje się złudzeniem, mechanizmy obronne osoby zostają uśpione, a ona sama – przekonana o wpływie na własny los. Jednak prawdziwym decydentem jest ktoś inny, np. guru.

9. PROBLEMY ETYCZNE. PRAKTYCZNE PRZYKŁADY W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA STUDENTÓW:
Psycholog często określany jest mianem lekarza dusz. Nie dzieje się tak bez przyczyny, albowiem zawód ten ma wiele wspólnego z pracą lekarza medycyny. Psycholog to zawód zaufania publicznego, a więc ciąży na nim ogromna odpowiedzialność, ażeby tego zaufania nie nadużyć i nie stracić. Niesamowicie istotnym problemem w dzisiejszych czasach jest to, iż wielu psychologów nie szanuje swojego zawodu. Zamiast pomagać ludziom psychologowie często sprzedają się dużym korporacjom za duże pieniądze i pomagają przy użyciu swojej wiedzy i doświadczenia, manipulować człowiekiem, aby firma mogła jak najwięcej zarobić.

10. TECHNIKA AUTOPREZENTACJI I JEJ TECHNIKI:
Autoprezentacja- sposób, w jaki każdy człowiek poprzez swoje wypowiedzi, zachowania i sygnały niewerbalne komunikuje na zewnątrz kim jest, albo za kogo chciałby być uważany. Celowe lub nieświadome działanie zmierzające do wywołania u osób z otoczenia społecznego pożądanego przez jednostkę wizerunku własnej osoby. Realizowane jest to przez kontrolowanie informacji o sobie, innych ludziach, poglądach, ideach, rezultatach i motywach aktywności, planach i zamierzeniach ujawnianych przez podmiot audytorium obecnemu realnie lub symbolicznie w jego otoczeniu.
Techniki autoprezentacji:
- strategiczne opisywanie siebie,
- strategiczne wyrażanie postaw,
- publiczne atrybucje,
- pamięciowe manipulacje,
- strategiczne wyrażanie emocji,
- autoprezentacja wyglądu zewnętrznego

11. Ingracjacja- kreowanie wizerunku człowieka atrakcyjnego poprzez podnoszenie własnej atrakcyjności w oczach partnera (konformizm, schlebianie partnerowi, podwyższanie własnej wartości – podlizywanie się). Prezentowanie siebie jako osoby zasługującej na sympatię, schlebianie innym, prezentowanie poglądów podobnych do poglądów partnera, wyrządzanie przysług

12. Przebieg badania testu Jakoba L. Moreno:
1) Krótkie wprowadzenie- wyjaśnienie celu badania, wytworzenie odpowiedniej atmosfery, zapewnienie dyskrecji ze strony nauczyciela
2) Rozdanie kartek i ich podpisanie
3) Podanie pytania socjometrycznego- np. „Z kim najbardziej chciałbyś siedzieć w jednej ławce”, „Z kim z grupy najmniej chętnie chciałbyś pójść do kina?”
4) Podanie informacji o dowolnej lub ograniczonej liczbie wyborów.
5) Wyjaśnienie ewentualnych pytań.
6) Udzielanie odpowiedzi- dokonywanie wyborów.
7) Sprawdzenie podpisania kartek i zebranie odpowiedzi.

13. DLACZEGO WARTO WYKORZYSTAĆ METODE SOCJOMETRYCZNĄ
Jest szczególnie użyteczna, gdy zachodzi potrzeba postawienia szybkiej diagnozy struktury wewnętrznej grupy. • Daje klarowny obraz więzi nieformalnych łączących np. poszczególnych uczniów w klasie. • Pozwala zidentyfikować osoby szczególnie atrakcyjne dla grupy: nieformalnych przywódców, osoby cieszące się największym zaufaniem, sympatią. • Precyzyjnie wskazuje osoby odrzucane, nielubiane oraz osoby izolowane, stojące na uboczu. • Umożliwia wyodrębnianie tych osób z grupy, które wymagają szczególnej opieki wychowawczej. • Daje możliwość porównywania pozycji poszczególnych osób w klasie. • Stwierdza istnienie różnego typu podgrup, np. klik, paczek.

14. KONCEPCJA RESILIENCE
Ta koncepcja wyjaśnia fenomen pozytywnej adaptacji dzieci i młodzieży narażonych na duże ryzyko, przeciwności losu i/lub zdarzenia traumatyczne. Koncepcja resilience akcentuje znaczenie czynników i mechanizmów chroniących w wieku rozwojowym. Z tych przyczyn może być bardzo użyteczna dla rozwijania programów profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży. 

15. POSTAWY(def, rodzaje, cechy, struktura)
Postawy- to trwała lub utrzymująca się przez dłuższy czas ocena pozytywna lub negatywna ludzi, obiektów i pojęć, reakcja na coś. Postawa jest zawsze czyjaś i zawsze skierowana na jakiś obiekt, albo grupę lub rodzaj obiektów. Postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) to względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania tego obiektu przez tego człowieka. Przy wartościowaniu pojawia się emocja i ocena. Ludzie mają tendencję do szybkiego konstruowania postaw negatywnych, trudniej przychodzi im wypracowywanie postaw pozytywnych. Własności postawy: znak (pozytywny lub negatywny), natężenie (większe lub mniejsze), ważność, wewnętrzna zgodność, stopień powiązania z innymi postawami. Trzy komponenty:
- poznawczy- to co myślimy, myśli i przekonania o przedmiocie postawy,
- emocjonalny- to co czujemy, reakcje emocjonalne wobec obiektów postawy,
- behawioralny- to co robimy, działania, zachowania wobec obiektów postawy
Funkcje: orientacyjna, instrumentalna, ekspresji wartości, społeczno-adaptacyjna, obrony ego.