TEORIA - to układ wzajemnie powiązanych pojęć, definicji, stwierdzeń, które przedstawiają usystematyzowane ujęcie zdarzeń o specyficznych relacjach zmiennych; z zamierzeniem wyjaśnienia i przewidywania tych zdarzeń.
Od teorii potocznej do teorii naukowej
------------------------------------------------->
ETAPY
Poziom wiedzy i poznania potocznego, przednaukowego.
Otwarcie się na kontekst społeczny.
Poziom teorii naukowej.
Główne metody badań naukowych:
Eksperyment
Diagnoza pedagogiczna
Monografia pedagogiczna
Studium przypadków
POZNANIE - oparte na określonych faktach.
MYŚLENIE - określenie, opisanie faktów.
Trzy składowe elementy wychowania:
Sytuacje wywołujące proces rozwojowy wychowania.
Sam proces rozwojowy.
Rezultat tego procesu.
Proces wychowania i jego podstawowe składniki.
WYCHOWANIE - proces jako podstawowy wskaźnik teorii wychowania. Jest procesem, który jest skierowany na wychowanie wychowanka.
3 teorie:
Jako dojrzewanie - nauczyciel jako ogrodnik, dojrzewanie.
Transmisji wiedzy - wg Bersteina, przekazuje teorie, istotą kontaktu jest monolog.
Progresywizmu (Dewey) - doświadczenia stymulujące rozwój (podmiotowość ucznia, personalizm).
→ celowo konstruowana nie jest aktem, bo akt jest jednorazowy
PROCES - dzieje się w czasie (od urodzenia do 10-18 r. ż., później andragogika), ciąg działań.
Założeniem pedagogiki jest nierozdzielność poznawania od wychowania.
Nauczyciel <- Kultura -> Wychowanek
Nauczyciel -> Wychowanek
SAMOPOZNANIE - żeby poznać drugi podmiot, trzeba poznać najpierw samego siebie (Arystoteles); poznać samego siebie <---> troszczyć się o siebie.
Nauczyciel jako osobowość, idzie ku godności.
Rodzaje pedagogik:
CHRZEŚCIJAŃSKA PEDAGOGIKA PERSONALNO-EGZYSTENCJALNA
Ks. Janusz Tarnowski (11.07.1919)
Personalizm jest nie tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który afirmuje każdy podmiot-zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania-jako osobę.
Można rozróżnić personalizm jako postawę, personalizm filozoficzny czy zaangażowany światopoglądowo, personalizm naturalistyczny i personalizm spirytualistyczny.
PEDAGOGIA SPOŁECZNO-PERSONALISTYCZNA
Aleksander Kamiński (1903-1978)
Wprawdzie pedagogika-z racji zajmowania się podmiotami wychowania-zaliczana jest do dyscyplin humanistycznych to jednak swoimi uwikłaniami w totalitarne ideologie oraz w "naturalistyczną koncepcję humanistyki" zatraciła swój pierwotny sens.
Naturalistyczna koncepcja humanistyki wywodzi się z pozytywizmu, który najsilniej rozprzestrzenił się w Polsce w naukach pedagogicznych w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych naszego stulecia, przyjmując za punkt wyjścia funkcjonalny paradygmat budowania wiedzy o wychowaniu.
PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA
Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu o zróżnicowanej strukturze i założeniach biorąc pod uwagę występujące wśród jej przedstawicieli odmienne poglądy na istotę i rolę władzy czy autorytetu oraz emancypacji człowieka. Można wyróżnić w tym obszernym zakresowo i merytorycznie ruchu neoreformatorskim dwa jego nurty: polityczny i indywidualistyczno-anarchistyczny.
Taksonomia
1. 2. |
Zapamiętanie Zrozumienie |
|---|---|
1. 2. |
Stosowanie w sytuacji Stosowanie w problemie |
Metoda problemowa
I. Funkcja dydaktyczna
Kształci sprawność myślenia produktywnego, krytycyzm, postawę badawczą, samodzielność, stwarza motywacje uczenia się, sprzyja utrwalaniu wiedzy, gdyż, jak wiadomo, wiedza samodzielnie zdobyta jest trwalsza od wiedzy podanej i przyswojonej.
II. Warunki doboru
Metodę problemową dobiera się w zależności:
od celu lekcji, tj. jeżeli ustala się cel zarówno poznawczy – poszerzenie wiedzy ucznia, jak i kształceniowy – rozwijanie zdolności myślenia;
od wiedzy ucznia, tj. jeżeli jest ona na tyle duża, że może być podstawą rozwiązania problemu, i na tyle mała, że wymaga uzupełnienia;
od materiału nauczania, tj. jeżeli nie jest zbyt trudny i zbyt obszerny (wtedy lepsza jest metoda podająca albo heureza), ani zbyt łatwy (wtedy uczniowie się nudzą);
od czasu przewidzianego w rozkładzie materiału, tj. jeżeli samodzielne dochodzenie do wycinka wiedzy nie zdezorganizuje gospodarki czasem – ze szkodą dla całości przedmiotu.
np. wprowadzenie metodą problemową zagadnienia rodzajów przydawek byłoby zbyt trudne ze względu na to, że dojście samodzielne do terminów jest niemożliwe, a opracowanie opisowego sformułowania rodzajów przydawek zabiera bardzo dużo czasu (termin: przydawka rzeczowa, opisowe sformułowanie: jeden z rodzajów przydawki to przydawka wyrażona rzeczownikiem w mianowniku). Mogą więc uczniowie dojść samodzielnie do wiedzy na temat sposobów wyrażenia przydawki i stwierdzić, że przydawka może m.in. być wyrażona rzeczownikiem w mianowniku, natomiast informację o klasyfikacji przydawek i terminy poda im nauczyciel w formie gotowej wiedzy.
Przykłady problemów:
Jak osobowość Rejenta i Cześnika przejawia się w sposobie ich mówienia? (na podstawie Zemsty Fredry);
Co jest podobnego, a co różnego w powieści pt.... i w jej realizacji filmowej?
Jakie są zasady pisowni cząstek –bym, –byś, –by z różnymi częściami mowy?
Kiedy można stosować wyrazy obce, a kiedy nie?
III. Podstawowe etapy problemowego uczenia się
To znalezienie się w sytuacji problemowej, dostrzeżenie i sformułowanie problemu; rozwiązanie problemu.
Sytuacja problemowa
Na czym polega? Jest to celowo zorganizowana (wyreżyserowana) sytuacja stawiająca uczniów na początku lekcji przed trudnością teoretyczną – kiedy uświadamiają oni sobie, że czegoś nie wiedzą, lub praktyczną – kiedy zdają sobie sprawę z tego, że czegoś nie umieją wykonać. Uświadomienie braków jest motywacją do podjęcia wysiłku ich usunięcia, tj. wypełnienia luki w wiedzy bądź zdobycia umiejętności. Sposób stworzenia sytuacji problemowej zależy od pomysłowości nauczania.
Może to być:
krótka pogadanka heurystyczna doprowadzająca uczniów do spostrzeżenia zagadnienia;
referat ucznia;
opowiadanie bądź opis nauczyciela, sugerujący problem wywołujący zainteresowanie uczniów jakimś zjawiskiem;
ustne bądź pisemne ćwiczenia teoretycznoliterackie, gramatyczne itp. tak spreparowane, by niektóre ich elementy były nie do wykonania bądź nawet prowokowały do wykonania błędnego, dając tym sposobność uczniom do uświadomienia sobie istnienia dziedzin jeszcze niepoznanych a potrzebnych;
omówienie wybranych fragmentów wypracowań klasowych;
analiza zebranych przykładów z żywego języka uczniów bądź środowiska;
gry dramatyczne;
teksty literackie, prasowe itp., stawiające przed uczniem jakieś problemy do rozwiązania.
Jak rozumieć termin problem? Problem dydaktyczny to postawione przed uczniem zagadnienie wymagające od niego rozwiązania drogą samodzielności myślowej, stawiające go w roli badacza odkrywającego nową wiedzę. Problem polonistyczny może być problemem otwartym, tj. niedającym się jednoznacznie rozwiązać, a tym samym zweryfikować, jak np. często problemy dotyczące oceny osobowości człowieka, interpretacji utworu literackiego i jego wartościowania, albo problemem zamkniętym, tj. dającym się jednoznacznie rozwiązać, jak np. problemy z nauki o języku, ortografii, stylistyki, teorii literatury.
Przykłady sytuacji problemowych:
Przykład pierwszy. Uczniowie znają już z dotychczasowej nauki części mowy i funkcję przydawki jako wyrazu określającego. Nie znają natomiast sposobów wyrażania przydawki, a więc mają lukę w wiedzy, i to trzeba im uświadomić. Nauczyciel podaje tekst, w którym wszystkie przydawki są wyrażone przymiotnikiem; uczniowie mają za zadanie wyodrębnić je. W czasie analizy zwracają uwagę na łatwy do dostrzeżenia fakt, że wszystkie przydawki są wyrażone przymiotnikiem. Powstaje wątpliwość: Czy zawsze przydawki są wyrażone przymiotnikiem? Uczniowie nie wiedzą lub nie są pewni, czy tak, czy nie; formułują przypuszczalne odpowiedzi, inaczej – znaleźli się w sytuacji problemowej, dostrzegli problem.
Przykład drugi. Podstawą stworzenia sytuacji problemowej jest wiedza uczniów na temat sportu; nauczyciel inicjuje krótką pogadankę na temat jego ujemnych stron, którymi są np. wynaturzenia ciała ciężarowców, niebezpieczeństwo utraty zdrowia, brzydota boksu, używanie środków dopingowych, walka o pieniądze. Bezpośrednio po tym uczniowie zapoznają się z piękną recytacją (nauczyciela, ucznia, odtworzoną z płyty, taśmy) wierszy Wierzyńskiego Dyskobol i Rzut dyskiem. Uczniowie uświadamiają sobie, że wiersze ukazują sport z innej strony. Z jakiej? Znalezienie odpowiedzi jest trudnością, przed którą stanęli.
Sformułowanie problemu - jest ostatnim ogniwem sytuacji problemowej i pierwszym – etapu rozwiązywania problemu.
Kto formułuje problem?
Problem może zostać:
sformułowany przez nauczyciela bądź wzięty z podręcznika i przedstawiony uczniom w gotowej formie do rozwiązania, stwarza on jednak wtedy najmniej motywacji do pracy;
zasugerowany, podsunięty przez nauczyciela tak zręcznie, że uczniowie nie odczuwają narzucenia i przymusu;
wybrany przez uczniów spośród kilku gotowych;
samodzielnie dostrzeżony przez uczniów i samodzielnie przez nich sformułowany; ma on wtedy największą wartość kształcącą i motywacyjną.
Przykłady problemów. Gdy uczniowie po analizie tekstu bądź w toku swobodnych wypowiedzi dostrzegli trudność, mogą już samodzielnie sformułować problem do rozwiązania:
Przykład pierwszy:
Jakimi częściami mowy może być wyrażana przydawka?
Czy przydawka jest wyrażana tylko przymiotnikiem?
Które części mowy pełnią w zdaniu funkcję przydawki?
Sposoby wyrażania przydawki.
Przykład drugi:
O jakiej stronie sportu i w jaki sposób mówią wiersze Wierzyńskiego Dyskobol iRzut dyskiem?
W jaki sposób ukazał poeta sport (piękno sportu) w wierszach Dyskobol i Rzut dyskiem?
Co sprawia, że czytając wiersze Dyskobol i Rzut dyskiem podziwiamy sport?
Rozwiązywanie problemu to szukanie odpowiedzi na postawione pytanie-problem. Znalezienie jej jest równoznaczne z wypełnieniem luki w wiedzy bądź umiejętnościach.
Przykład pierwszy. Po sformułowaniu problemu (zob. wyżej) uczniowie otrzymują dodatkowy tekst, w którym przydawki wyrażone są wszystkimi możliwymi częściami mowy. W toku samodzielnej pracy, już bez udziału nauczyciela, jego pytań i wskazówek naprowadzających, czytają tekst, obserwują go i analizują pod kątem postawionego problemu, wyodrębniają przydawki, ustalają, jakimi częściami mowy są wyrażone, jak o nie pytamy; uogólniają na koniec swoje spostrzeżenia i formułują przypuszczalne rozwiązanie. Z kolei następuje głośne przedstawienie rozwiązania przez wybranego ucznia, z ewentualną wymianą opinii z pozostałymi uczniami, jeżeli rozwiązanie jest błędne bądź niepełne; ewentualne uzupełnienie uogólnienia przez nauczyciela informacjami, do których uczniowie nie mogli dojść drogą własnych badań. Etap rozwiązywania problemu kończy się weryfikacją uogólnienia, czyli sprawdzeniem słuszności rozwiązania. Sprawdzianem może być autorytet nauczyciela, który chwali dobrą pracę i wyniki, bądź tekst podręcznika, z którym konfrontuje się poprawność uogólnień.
Przykład drugi. Po sformułowaniu problemu uczniowie wracają do tekstu i w cichym czytaniu obserwują i analizują sposoby ukształtowania treści, wyodrębniają określone środki stylistyczne i ustalają, jaką mają one funkcję. Rozwiązanie zagadnienia może nastąpić w toku dłuższej dyskusji bądź rozmowy.[...]
IV. Etapy problemowego uczenia się
W procesie nauczania-uczenia się. Mogą wystąpić wszystkie w godzinnej bądź kilkugodzinnej jednostce metodycznej, ale również oddzielnie w procesie nauczania w szkole i w pracy domowej. Problem może być sformułowany raz, a jego rozwiązywanie może wystąpić wielokrotnie.
np. sytuacja problemowa z problemem: Jak pisać najzwięźlej? wystąpiła na pierwszej lekcji kształcącej umiejętność pisania streszczenia; uczniowie poznawali jego funkcję i uzwięźlające środki językowe. Od tej lekcji każdorazowe streszczenie tekstu jest rozwiązywaniem problemu praktycznego; przy czym w zasadzie za każdym razem jest ono łatwiejsze, aż przychodzi chwila takiego wydoskonalenia umiejętności, że problem upada, uczeń nie ma trudności. To samo może dotyczyć analizy formalnej tekstu literackiego. Lekcja może być poświęcona rozwiązywaniu problemu sformułowanego jako praca domowa.
CZYM SĄ KONFLIKTY W PLACÓWKACH WYCHOWAWCZYCH?
Ile ludzi, ile osób tyle różnych interesów.
Konflikt - istota naszych stosunków z innymi osobami, konflikty są, były i będą natomiast jeżeli je dobrze rozwiązujemy, stanowią istotę wychowania.
Sytuacja uświadamiana sprzecznych zamierzeń, tendencji, działań jednego człowieka lub więcej osób, ale również grup społecznych.
Są one naturalnym wynikiem ścierania się różnych typów osobowości, zainteresowań i przekonań.
Jest to wala ludzi, którzy mają różne hierarchie wartości (walka o dostęp do pewnego statusu).
W walce chodzi o to by zneutralizować dany konflikt.
PODZIAŁ KONFLIKTÓW:
• interpersonalne i grupowe (mikro- i makro konflikty)
• treść i forma (ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, religijne)
• forma (racjonalne i nieracjonalne, jawne i ukryte, zorganizowane i niezorganizowane)
• stosunki między podmiotami ( równość, nierówność podmiotów, grup, podgrup)
FAZY KONFLIKTÓW:
pojawienie się sprzecznych celów, interesów, dążeń, postaw
powstanie napięcia społecznego, frustracja, poczucie zagrożenia
ostre podziały w wyniku sprzeczności: niechęć, wrogość, uprzedzenia, racjonalizacja sprzeczności
jedna ze stron podejmuje walkę: ukryta albo jawna agresja
dążenie do zakończenie konfliktu
pozostanie uprzedzeń, urazów - mogą doprowadzić do nowych napięć
Poziomy rozwoju moralnego wg Colhberga
Poziom 1 (do 9 roku życia) - przedkonwencjonalny (egoistyczny pkt widzenia)
Stadium moralności unikania kary:
egoistyczne zachowania dziecka
brak świadomości władzy i autorytetu osób starszych i ważnych
Stadium moralności własnego interesu:
konkretny indywidualistyczne pkt widzenia
moralność - troska o samego siebie (coś dobrego - nagroda, coś złego - kara; rozumieją, że trzeba przestrzegać pewnych zasad)
Poziom 2 (od 9 roku życia) - konwencjonalny (każdy ma swoje interesy, liczenie się z grupą, ze zdaniem innego człowieka)
dążenie do moralności opartej na harmonii relacji interpersonalnych
konformizm - dostosowywanie się dalej do panujących reguł (ok. 12/13 lat późne dzieciństwo)
akceleracja rozwoju (zw. z ogromną ilością informacji, która płynie z środków masowego przekazu)
Poziom 3 (ok. 15 lat, koniec fazy zwanej dzieciństwem - okres adolescencji) - pokonwencjonalny/postkonwencjonalny
wejście w moralność, która zaczyna być moralnością dojrzałego człowieka
wzrost krytycyzmu (wzrost refleksyjności wobec wszystkich i wszystkiego)
TEORIE wychowania
Modele:
Instrumentalny.
Personalistyczny/sokratyczny.
Krytyczny/emancypacyjny.
Kognitywistyczny (poznawczy).
Podział w literaturze:
adaptacyjna -> emancypacyjna -> sokratyczna
Pedagogika - pedagogia - metoda
Koncepcja personalistyczno/sokratyczna
poznanie + przemiana człowieka
dialog – przez poznanie do przemiany, dzięki zrozumieniu
Koncepcja pozytywistyczna
poznanie
przekaz
KONSPEKT
CELE (dydaktyczne: poznawcze, kształcące; wychowawcze)
Czy w koncepcji sokratejskiej możemy ściśle określać cele i je stawiać?
Nauczyciel sokratejski --> nie operacjonalizuje celów - np. to i to dzisiaj powinno być zrobione i nie wracamy już do tego na innych lekcjach.
FORMY
grupa, jednostka, zbiorowość
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Czy są potrzebne?
PRZEBIEG ZAJĘĆ
tabelka
koło hermeneutyczne - pytanie --> analiza --> wnioski
Nauczyciel - Uczniowie