Rodziny dysfunkcyjne: zaprzeczają problemom(UDMSW), brak w nich intymności, rozmowa=otwarty konflikt, zakorzenione we wstydzie, sztywne role i zasady, brak zaspokojenia indywid. potrzeb na rzecz rodziny, trudno ją opuścić, jawne tajemnice są częścią kłamstw, odrzucenie własnej tożsamości.

Styl autorytarny: kontrole, zasady, odrzucenie, posłuszeństwo, szacunek dla autorytetu, pracy i tradycji. Karanie, brak rozmów, dzieci są nieufne, brak im spontaniczności, agresywne wobec rówieśników, mają zmienne nastroje.

Styl autorytatywny: ustalanie reguł z dzieckiem, dyskusje, akceptacja, wrażliwość, konsekwencja, rodzice kochający, wyjaśniają swoje decyzje. Dziecko: towarzyskie, asertywne, ufne we własne siły.

Styl permisywny: niewielkie wymagania, akceptacja, wrażliwość, rzadkie stosowanie kar, unikanie sprawowania kontroli. Dziecko nie ufa w swe siły, niedojrzałe, brak odpowiedzialności społecznej.

Styl zaniedbujący: brak kontroli, odrzucenie, skoncentrowanie na rodzicu. Dzieci: wymagające, nieposłuszne, problemy z koncentracją.

Właściwe postawy rodzicielskie wg. M. Ziemskiej:

a) akceptacja: bez względu na wszystko, rodzice nie ukrywają swych uczuć, dają poczucie bezpieczeństwa, kochają i tolerują. Dziecko: wesołe, łatwo nawiązuje trwałe więzi, odważne, miłe.

b) uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych: brak kar i wymuszeń, tłumaczenie. Dzieci: lojalne, solidarne, samodzielne.

c) współdziałanie z dzieckiem: rodzice aktywni w nawiązywaniu kontaktu, uczą poszukiwania i samodzielności ale są gotowi pomóc, świadomie wciągają dziecko do życia rodzinnego. Dziecko ufne wobec rodziców, zadowolone ze swej pracy, wytrwałe, zdolne do współdziałania.

d) rozumna swoboda: rodzice utrzymują autorytet, kierują dzieckiem, dają mu poczucie swobody, pozwalają bawić się z dala od nich. Dziecko: bystre, uspołecznione, pomysłowe, umie współdziałać, łatwo się przystosowuje, dąży do pokonania przeszkód.

Niewłaściwe postawy rodzicielskie wg. M. Ziemskiej:

a) postawa nadmiernie wymagająca: chęć posiadania idealnego dziecka, ciągłe poprawianie i krytyka, nie liczenie się z możliwościami i potrzebami dziecka. Dziecko: lękliwe, nie wierzy w siebie, uległe, ma problemy w szkole i społeczeństwie.

b) postawa unikająca: zaniedbywanie dziecka, nadmierna swoboda, pozornie dobry kontakt (dzieci dostają dużo prezentów), niekonsekwencja. Dzieci: niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, częste konflikty, brak koncentracji i wytrwałości. (z pkt widzenia klinicznego są to dzieci psychopatyczne).

c) postawa nadmiernie chroniąca: rodzice wszędzie widzą zagrożenie i chcą ochronić dziecko, brak samodzielności dziecka, rodzice spełniają jego wszelkie zachcianki, dziecko uważane za idealne. Dziecko: egoista i egocentryk, opóźniona dojrzałość społeczno-emocjonalna, zależność od rodziców, niezaradność.

d) postawa odtrącająca: rodzice niechętni i wrodzy, rozczarowani, krytykujący publicznie, surowe kary zastraszenia, nakazy, zakazy.

Socjalizacja wg słow. ped. „ ogół działań zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej”. Wg Szczepańskiego „część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym..”.

Etapy przebiegu socjalizacji: pierwotny (od momentu narodzin do czasu, gdy internalizowane normy podlegają uogólnieniu i krąg interakcji społecznych się poszerza”, i wtórny (do końca życia). Efektem socjalizacji jest uspołecznienie (optymalny poziom przygotowania do życia w społ.).

Socjalizacja pierwotna: porozumiewanie się z otoczeniem przy pomocy języka. Alternacja (wg Bergera i Luckmanna) to odwrócenie tego co przyswojone w trakcie socjalizacji pierwotnej.

Socjalizacja wtórna: nowe wartości, nauka ról społecznych, członkostwo w grupach, nauka dokonywania wyborów i ponoszenie konsekwencji za nie.

Socjalizacja krytyczna: (wg Kwiecińskiego, Witkowskiego i Kowalika) to kontestacja wartości i wzorów życia prezentowanych przez otoczenie i selektywnego wyboru niektórych spośród nich w miejsce ich dotychczasowego przyswajania. Efektem tej socjalizacji jest zmiana, twórcze postrzeganie otoczenia i swojej osoby jako kreatora jego przekształceń. Zyskujemy autonomię działania, wchodząc w etap tzw. Moralności postkonwencjonalnej.

Wg Górniewicza i Petrykowskiego socjalizacja ma związek z osobowością jednostki i kulturą.

Typy teorii związane z analizą procesu socjalizacji: psychologiczne i socjologiczne.

Psychologiczne dzielą się na:

a) antropologiczne: płeć w socjalizacji nie wpływa na zachowanie czy cechy osobowości. Wg Margaret Mead przyczyną nie są geny, lecz sposób utrwalenia wzorców zachowań społecznych. Wzorce socjalizacji nie są uwarunkowane biologicznym wymiarem płci.

b) poznawczo – osobowościowe: tak jak w a + widoczne są jedynie różnice w przypadku inteligencji werbalnej i myślenia obrazowo-przestrzennego. Brak zależności między typem zdolności intelektualnych a płcią. Mężczyźni są bardziej agresywni. Świadomość stałości płci w wieku 6-7 lat. 11-12 lat -> świat kobiet i mężczyzn się uzupełnia, nie stoi w opozycji.

c) psychoanalityczne: superego (6 r.ż.) jako kluczowy element osobowości do nabywania tożsamości płciowej. Źródłem superego jest identyfikacja z rodzicem przeciwnej płci. Wychodzenie z fazy edypalnej odbywa się w sposób zróżnicowany w przypadku obu płci. Zaś wg Nancy Chodorow oddzielenie od matki u obu płci jest traumatycznym przeżyciem.

d) behawiorystyczne: brak dowodów, iż uczenie się przebiega inaczej u obu płci.

Socjologiczne:

a) strukturalno-funkcjonalne: zadaniem socjalizującego działania środowiska szkoły jest przystosowanie do określonych wymogów odnoszących się do funkcjonowania w roli ucznia. Przoduje naśladownictwo.

b) interakcyjne: zadaniem socjalizującego działania szkoły jest proces komunikacji, którego podstawowym warunkiem jest dzielenie z partnerami interakcji wspólnego systemu symboli (język). Aktywne przyjmowanie wyobrażeń o sobie i świecie w procesie porozumiewania się z innymi. Przoduje autokreacja. Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na równowadze między procesami normalizacji a indywidualizacji.

Wg Kwiecińskiego edukacja obejmuje wychowanie i inne wpływy wywierane przez społeczeństwo, sprzyjające rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości.

10 procesów edukacyjnych:

1. Globalizacja – problemy wojen, podziału świata, tolerancji

2. Etatyzacja – problemy państwa, suwerenności, wychowania młodzieży

3. Nacjonalizacja – więź, odrębność, wspólnota, zmiany w obrębie kategorii aksjologicznych młodzieży

4. Kolektywizacja – kształtowanie ról społecznych na drodze socj. Wtórnej poprzez wpływ społeczny

5. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja – kształcenie do zawodu, podział prac, umiejętność współdziałania w grupie

6. Socjalizacja pierwotna – rola rodziny i grupy rówieśniczej w kształtowaniu poczucia przynależności społecznej

7. Inkulturacja i personalizacja – wprowadzenie w kulturę (świat wartości duchowych, systemów fil-rel, kształtowanie światopoglądu)

8. Wychowanie i jurydifikacja – kształtowanie świadomości prawnej, podmiotowości

9. Kształcenie i humanizacja – kształtowanie kompetencji interakcyjnych, zdolność komunikacji, empatia, asertywność

10. Hominizacja – rozwijanie właściwych sposobów zaspokajania potrzeb, samorealizacja, usuwanie blokad rozwoju.

Socjalizacja a wychowanie: obydwie dotyczą osobowości jednostki i prowadzą do zmian w jej obrębie (negatywnych bądź pozytywnych). Wychowanie daje trwałe zmiany, społecznie pożądane, ma charakter intencjonalny, socjalizacja nie musi. Wychowanie świadome, celowe, socjalizacja nie. Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez udziału woli wychowanka i osób z jego otoczenia (naśladownictwo). Wychowanie wolne od ideologii. W socjalizacji przyjmuje się świat takim, jaki jest. Wychowanie jest pojęciem węższym od socjalizacji. Ogólnie: różnią się one charakterem i zakresem oddziaływań.

Nauczanie: planowa i systematyczne praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywanie wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych (Okoń). Nauczanie jest szczególnym rodzajem wychowania i ściśle się z nim łączy. Nauczanie bez wychowania jest niemożliwe.

Dyspozycje kierunkowe: (formy zachowań, które mają swe źródło w procesach motywacyjno-emocjonalnych, wyznaczają stosunek do świata i samego siebie) to: poglądy, motywy działań, ideały i wartości. Kształtowanie tych dyspozycji to wychowanie.

Dyspozycje instrumentalne: odnoszą się do procesów poznawczych, prowadzą do opanowania i usprawniania działań (nawyki, umiejętności ,zainteresowania). Kształtowanie tych dyspozycji to nauczanie.

Socjalizacja: wychowanie: nauczanie. Łączy je to, że mają charakter społeczny. Realizowane są na drodze interakcji. Wychowanie zakłada bezpośrednią formę kontaktu między ludźmi, a nauczanie może mieć charakter pośredni i konieczna jest do niego informacja zwrotna ale nie stały kontakt między uczniem a nauczycielem.

Kryterium wyboru teorii: stopień ich złożoności (sfery rozwojowe) i aspekty pedagogiczne.

Rozwój progresywny: każdy następny etap cechuje się wyższym poziomem funkcjonowania wybranych aspektów działania jednostki niż poprzedni.

Rozwój degresywny: po progresie następuje zatrzymanie się na pewnym, nieprzekraczalnym poziomie, co jest spowodowane głównie genetycznie.

Rozwój regresyjny: oprócz zatrzymania procesów rozwojowych dochodzi też do cofania się, obniżania poziomu poszczególnych funkcji. Jest to głównie spowodowane przyczynami społecznymi, nie medycznymi (szczególnie chodzi o deprywację – pozbawienie istotnych elementów stymulujących rozwój).

Stefan Szuman: skonstruował jedną z pierwszych koncepcji rozpatrujących uwarunkowania rozwoju jednostki. Skoncentrował się głównie na czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych.

Czynniki wewnętrzne: anatomiczno- fizjologiczne wyposażenie organizmu (budowa ciała, odporność, zasób energii), oraz czynniki psychiczne (motywacje, dążenia, skłonności, temperament).

Czynniki zewnętrzne: wpływy nieświadome, oddziaływania środowiska, normy, reguły i zasady życia społecznego oraz wpływy świadome: intencjonalne oddziaływania wychowawców, wzorce.

Helena Radlińska: stworzyła kolejną koncepcję rozwoju, który postrzegła jako zjawisko o charakterze biosocjokulturalnym, uwzględniając trzy sfery.

1. Sfera biologiczna (fizyczna) (odpowiadała wzrostowi organizmu. Zapewnienie właściwych warunków rozwojowych przez wychowawców).

2. Sfera socjologiczna (społeczna) (rozwój społeczny, stawanie się członkiem kręgów środowiskowych).

3. Sfera kulturalna (wprowadzenie w dobra kulturowe, czyli enkulturyzacja, zapoznanie z tradycją, obyczajami, dorobkiem kulturalnym). Właściwa stymulacja sfery kulturalnej nie tylko oddziałuje na wrażliwość estetyczną i internalizację wartości ale przyspiesza rozwój werbalny.

Stefan Kunowski: reprezentant personalizmu chrześcijańskiego. Za osiąganie dojrzałości odpowiedzialne są 4 czynniki rozwojowe:

1. Bios: sfera popędowa człowieka (wszystko to, za co odpowiadają czynniki genetyczne i fizjologiczne oraz uwarunkowania psychiczne: temperament, podświadomość, uzdolnienia). Tak jak Radlińska, Kunowski mówi o istnieniu pędu życiowego, naturalnej siły, kierującej rozwojem jednostki.

2. Etos: ogół czynników środowiskowych, kształtujących naszą psychikę wraz ze społeczną siłą obyczajowości, systemem sankcji, wartościami, reprodukcją kulturową.

3. Agos: wpływy środowiskowe, związane z bodźcami kontrolowanymi, intencjonalnym wpływie i kształtowaniu psychiki przez autorytet, wzorce, wprowadzenie wżycie jako stanu natury ku kulturze, chronienie przez zdeprawowaniem jednostki. Rolę pełni tu wola, świadomość i uczucia, nawiązuje się duchowe porozumienie pomiędzy wychowankiem a wychowawcą.

4. Los: suma warunków historycznych i egzystencjalnych jednostki, także wola Boga wraz z unikalnymi składnikami osoby ludzkiej, takimi jak nadświadomość czy sumienie. Nie wszystko zależy od nas samych.

Wychowanie wg Kunowskiego to prowadzenie człowieka ku jego wyższym przeznaczeniom.

Rodzaje działań wychowawcy i typy aktywności wychowanka w koncepcji Kunowskiego:

W etapie dociekania podstawową rolę pełni właściwy i pełni kontakt werbalny, wraz z komunikacją. (przedszkole i początki szkoły). Aktywność wychowanka: zabawa, dociekanie, praca (zarówno obowiązki jak i typowa praca), twórczość, przeżycie światopoglądowe. Rodzaje działań wychowawcy: dozorowanie, nauczanie, wychowywanie, kształcenie, spotkanie. Wg Kunowskiego efektem przeżycia światopoglądowego jest zazwyczaj większa zdolność dokonywania introspekcji, pełniejsza samoświadomość, zdolność do podejmowania działań o charakterze samowychowawczym. Rozwój sfer w koncepcji Kunowskiego ma charakter warstwicowy (fazy następują kolejno po sobie, bez możliwości czy zamiany którejkolwiek).

Rozwój społeczny i osobowy w koncepcji Kunowskiego:

Nostyzm (ścisła identyfikacja z najbliższą grupą społeczną w wąskim sensie), altruizm, egoizm, illizm wspólnotowy (zaangażowanie w życie społeczne).

Erik Erikson: rozwój jako proces trwający całe życie. Koncepcja zakłada charakter holistyczny (procesy psychiczne, sfera cielesna i realia społecznego życia są nierozłączne – jednostka ze swoją osobowością i indywidualną biografią nie istnieje poza społeczeństwem).

Epigeneza: cykl rozwojowy następujących po sobie ośmiu faz. Brak relatywizmu kuturowego( żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje).

Etos: przechodzenie z jednej fazy rozwojowej do drugiej.

I. Moralność przedkonwencjonalna: brak świadomości istnienia norm społecznych, brak wewnętrznego oporu i sprzeczności w momencie dokonywania wyboru. Heteronomia: orientacja na zakazy, przestrzegane wobec niskiego poziomu samoświadomości jednostki tylko i wyłącznie ze względu na grożące za ich złamanie sankcje.

Rozwój psychospołeczny wg Eriksona:

Fazy: 1. Pierwotna ufność vs pierwotna nieufność (faza oralna). 2. Autonomia vs wstyd i zwątpienie (faza analna). 3. Inicjatywa vs poczucie winy (faza edypalna/falliczna) 4. Umiejętność wykonywania pracy i zadania vs poczucie niższości (faza utajenia) 5. Tożsamość vs pomieszanie tożsamości 6. Bliskość vs izolacja 7. Twórczość vs stagnacja 8. Integralność vs rozpacz.

II. Moralność konwencjonalna: heteronomia, szersze pole wyboru w obrębie podejmowanych działań. Poszukiwanie uzasadnień zakazów i nakazów, sankcji, świadomość dobra i zła.

III. Moralność postkonwencjonalna: wzrost autonomii jednostki, kierowanie własnymi zasadami moralnymi. Moralność ta jest efektem przerwania dzieciństwa. Okres dojrzewania: szukanie idoli, potrzeba identyfikacji, podatność na psychomanipulacje, przynależność do grupy, kryzysy konieczne do osiągnięcia dojrzałości.

Pięć typów tożsamości:

a) dyfuzja roli: rozproszenie w obrębie wyobrażenia o swojej przyszłości.

b) moratorium psychospołeczne: sytuacja odroczenia koniecznych i nieodwracalnych decyzji życiowych na przyszłość. Pozwala to na próbne i niewiążące granie ról. Najpopularniejsze jego formy: studia, wojsko, zakon, podróże. Pozwala uniknąć standaryzacji i mechanicznego powielania modeli aktywności.

c) przedzamknięcie: zaprzeczenie moratorium. To podjęcie zadań życiowych pod wpływem nacisków otoczenia, które swą ofertę społeczną uważa za jedynie słuszną (przesyt w rodzinie treści adaptacyjno-konserwatywnych, dominacja rodzica), wywiera negatywny wpływ na rozwój tożsamości jednostki.

d) tożsamość negatywna: najgorszy typ reakcji na ofertę społeczną otoczenia. To akceptacja (pod wpływem negatywnych przeżyć z okresu dzieciństwa) negatywnych treści dotyczących obrazu siebie i świata, a w wyniku tego – zaburzeń poczucia własnej wartości, odbierania ról społecznie nieużytecznych czy wręcz przestępczych.

e) tożsamość osiągnięta: powolna stabilizacja obrazu samego siebie i pozytywnych relacji z otoczeniem. Jest to etap rozwoju tożsamości, własnych wyborów.

Społeczeństwo wg Znanieckiego jest tożsame z pojęciem grupy społecznej w tym sensie, że ich funkcjonowaniem rządzą podobne prawa, a wartości pełnią rolę elementu zespalającego.

Uczestnictwo społeczne polega na utożsamianiu się z otoczeniem, z jednej strony, i na procesach subiektywizacji z drugiej.

Grupa społeczna: stanowi połączenie ról osobowych jej członków, skupia w sobie ich wspólne wartości i działania (Szacki). Grupa ma wspólny system wartości, posiada wartości materialne i duchowe, ma wspólny typ psychiczny. Tak rozumiane działanie każdego z członków grupy to właśnie grupa społeczna.

Wg Znanieckiego grupa społ. to działaniowy (performatywny) aspekt wzoru osobowego umożliwiający wyodrębnienie osoby społecznej. Na role społeczne wg Znanieckiego składają się:

a) jaźń odzwierciedlona (sposób, w jaki członek grupy społ. bądź kandydat na niego wyobraża sobie, że jest przez jej członków postrzegany. Konieczne do jej zaistnienia są kontakty społeczne).

b) stan socjalny (przywileje, uprawnienia, prestiż- związane z pełnieniem przez jednostkę określonej roli),

c) funkcja społeczna (obowiązki wynikające z podjęcia się określonej roli bądź jej odrzucenia w przypadku tzw. ról rekrutacyjnych).

d) znaczenie życiowe (wpływ, jaki pełnienie danej roli wywiera na życie środowiska).

Psychologiczny charakter i sposób ujęcia roli wg S. Mascoviciego: kluczowe dla niego jest pojęcie reprezentacji rozumianej jako proces jak i jego efekt. W procesie reprezentacji kształtujemy nasze obrazy siebie i innych, przy czym integralną rolę odgrywa tu proces nadawania znaczeń. Wyróżniamy „ja” subiektywne (indywidualne) i „ja” obiektywne (prezentowane innym i z ich punktu widzenia odbierane).

„Przyjmowanie roli” to postrzeganie siebie z pozycji innych.

Proces nabywania roli wg Meada: rozumiany jest jako akt społecznej komunikacji sprzężony z rozwojem osobowości jednostki. To proces występowania jednostki wobec siebie samej z pkt widzenia innych członków tej samej gr społecznej, do której należy.

Rola wg Meada to zespół określonych postaw i zachowań jednostki, wynikający z zajmowania przez nią jakiejś pozycji w grupie społecznej. Jaźń odzwierciedlona stanowi zespół wyobrażeń o tym, jak postrzegają nas inni, wpływa na kształtowanie jaźni subiektywnej. Prowadzi do określonych zachowań, które mogą mieć charakter konformistyczny, wyrażać się w chęci dostosowanie jednostki do wyobrażeń na jej temat, bądź do narzucania innym takiego obrazu swojej osoby jaki sama posiada.

Jaźń subiektywna obraz własnej osoby. W miarę rozwoju osobowości staje się niezależna od środowiska społ. Wzór osobowy (lub wg Goffmana – scenariusz roli) stanowi zespół przypisanych jej cech i zachowań. Wzory osobowe stanowią pewien układ odniesienia i zarazem element regulacyjny każdej zbiorowości społecznej zmieniającej się z biegiem czasu.

Rola wg Goffmana to ustalony wcześniej wzór działania ujawniający się w czasie występu, ale mogący mieć zastosowanie także przy innych okazjach.

Rola społeczna wg Goffmana to wzór działania odgrywany przez wykonawcę przed publicznością tego samego rodzaju dostatecznie często, aby ta powtarzalnośc stała się zauważalna dla obserwatorów i samego odgrywającego.

Elementy roli wg Goffmana:

a) zaufanie do roli (utożsamienie się z nią)

b) fasada (standardowe środki wyrazu, które jednostka stosuje celowo lub mimowolnie)

c) idealizacja: (próby pokazania się jednostki jako lepszej niż est ona faktycznie)

d) kontrolowanie ekspresji (dbałość jednostki o to, by publiczność właściwie odczytywała znaczenia zawarte w występie)

e) mistyfikacja: (fałszywa prezentacja, stwarzanie dystansu, stosowanie dobrych manier jako środków ukrywania siebie).

Ścieżki przebiegu informacji: mobilizowanie się jednostki, aby przy pomocy innych zakomunikować otoczeniu, co chce wyrazić.

Role społeczne wg Turnera:

a) przypisane: są odpowiedzą na oczekiwania wypływające ze scenariusza, związane z wzorem osobowym lub kulturowym, wyrażone w postaci norm przypisanych pewnej pozycji społecznej. Istotna jest tu treść jaźni subiektywnej i konformizm jednostki związany z postrzeganiem norm

b) subiektywne: wynik interpretacji ról przypisanych, z wiązany z oczekiwaniami partnerów interakcji, które są zmienne i zależne od sytuacji społecznej

c) spełnione: konkretne zachowania i sposoby reagowania jednostki będące wypadkową formułowanych wobec niej oczekiwań jak i własnych sądów na temat roli.

Tworzenie roli: twórcze i innowacyjne przetworzenie relacji jednostki i otoczenia społecznego, w wyniku którego pojawiają się role dotąd nieznane, wykreowane przez nowe warunki społeczne.

Modyfikowanie i negocjacja ról: oparte są na ich przymierzaniu, dopasowywaniu do sytuacji w zależności od warunków zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań procesu interakcji.

Rola społeczna wg J. Szmatki: jest pojęciem dwupoziomowym:

1. Czynniki związane z funkcjonowaniem grupy społ.

2. System poglądów jednostki oraz jej zachowania określane przez koncepcję roli i nakazy strukturalne.

Możliwe jest: a) „scalanie” jednostki z rolą, b) rozłam roli, c) manipulacja rolą.

Ambiwalencja: wg Mertona to jeden z mechanizmów towarzyszących odgrywaniu roli, odwołuje się do wielości grup odniesienia, z którymi mamy do czynienia, a co za tym idzie, do wielości statusów i ról, jakie się z tym faktem wiążą.

Rola wg Mertona: to dynamiczna organizacja norm głównych oraz drugoplanowych kontrnorm, które alternująco uczestniczą w dookreślaniu roli i są efektem oporu i oscylacji.

Cechy wspólne wyżej wymienionych koncepcji:

a) występowanie w zespole: zespoły ról zwane podstrukturami (jednostka pełni kilka ról na raz, a nie pojedynczo).

b) dojrzewanie do ról społecznych .

Znaniecki: najważniejsze jest znaczenie grupy odniesienia i reprezentowanych przez nią wartości. Szmatka: indywidualność jednostki bywa tłumiona na rzecz wymogów i norm otoczenia. Merton: dominacja zjawiska przystosowania i adaptowania jednostki do społecznego otoczenia. Goffman, Cooley i Mead: twórcza rola jednostki, której uczestnictwo społ. wyznaczane jest rozwojem jaźni odzwierciedlonej i subiektywnej.

Rodzina jako pierwsze i najbliższe środowisko, w którym jednostka uczy się wypełniać liczne role społeczne.

Rodzina wg W. Adamskiego: duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej mocy i opieki, oparta jest na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną.

Istota działania rodziny wg Szczepańskiego: wypełnianie funkcji prokreacyjnej, ekonomicznej, opiekuńczej, socjalizacyjnej, stratyfikacyjnej i integracyjnej.

Cechy rodziny: niewielka liczebność, nieformalne wzory stosunków i kontroli, bliskość przestrzenna.

Co daje grupa rówieśnicza?: źródło postaw, kształtowanie osądu w kwestii dobra i zła, pozwala sprawdzić możliwości i uczyć się na błędach.

Kryterium podziałów grup rówieśniczych: zróżnicowany poziom finansowy, pochodzenie społeczne.

Badania K. Konarzewskiego sprawdzały zależność między płcią dziecka a uzyskiwanymi wynikami w nauce.

Grupa rówieśnicza wg D. Riesmana dokonuje swoistego sterowania jednostką i kształtowania trzech typów osobowości, a co za tym idzie, trzech typów społeczeństwa (1. Osobowość sterowana tradycją; pośrednik treści socjalizacyjnych – grupa pokrewieństwa 2. Osobowość sterowana wewnętrzne; pośrednik - rodzice 3. Osobowość sterowana zewnętrznie; pośrednik – grupa rówieśnicza).

Zadania szkoły wg Znanieckiego: wyposażenie uczniów w pewien zakres wiadomości i pewien stopień sprawności umysłowej pożądany z punktu widzenia przyszłych ról społecznych.

Zjawisko restrukturyzacji wg Słomczyńskiego: proces dystrybucji dóbr i kształtowania stosunków społecznych, które nastawione są na likwidowanie starej makrostruktury i tworzenie nowej struktury społeczno – zawodowej.

Elementy struktury klasowo-warstwowej w Polsce: klasa robotnicza, inteligencja, drobnotowarowi wytwórcy, przedsiębiorcy.

Feminizacja i dewaloryzacja: kobiety uprawiają niektóre zawody mimo zmniejszania dochodów, biurokratyzacji zawodu bądź jego „starzenia”. Rzadziej niż mężczyźni walczą o poprawę prestiżu wykonywanego zawodu, choć tak samo często dążą do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Cechy osobowości, których wymaga od demokraty M. Ossowska:

1. Aspiracje perfekcjonistyczne: doskonalenie siebie i otoczenia

2. Otwartość umysłu

3. Wewnętrzna dyscyplina: długodystansowy wysiłek, poświęcenie w imię przyjętych wartości

4. Tolerancja

5. Aktywność: branie udziału w życiu publicznym

6. Odwaga cywilna: podejmowanie ryzyka i rezygnacji z przywilejów w imię obrony ważnych dla nas interesów społecznych czy osobistych

7. Uczciwość intelektualna: pójście w swoim myśleniu do końca konsekwentnie, bez zakłamania

8. Krytycyzm: żądanie uzasadnień dla wielości nowych poglądów, odporność na lokalne mody

9. Odpowiedzialność za słowa: dotrzymywanie umów, punktualność

10. Uspołecznienie: przezwyciężenie egocentryzmu, ofiarność, umiejętność współdziałania, odpowiedzialność za życie zbiorowe

11. Etyka fair play w rozgrywaniu konfliktu

12. Wrażliwość estetyczna, która wspomaga moralną

13. Poczucie humoru.

Komunikacja codzienna wg H. Retter: to inaczej wymiana informacji w toku bezpośredniego kontaktu między osobami, oparta na stosunkowo niezawodnych oczekiwaniach względem ogólnych wzorców zachowań uczestników, wynikających ze znajomości standardów tego rodzaju zachowań.

Rodzaje komunikacji: 1. Ustna i pisemna 2. Bezpośrednia i pośrednia 3. Masowa (interaktywna i codzienna). Podstawową jednostką komunikacji jest zdanie.

Aspekty rozumienia:

a) językowy: mówienie językiem zrozumiałym dla obu stron

b)kontekstualny: włączenie omawianej sytuacji i jej okoliczności w strukturę wiedzy i własnego doświadczenia

c) empatyczny: posiadanie zdolności wczuwania się w inne osoby, przeżycia, emocje

d) aksjologiczny: podzielanie czyjegoś systemu wartości, zasad etycznych i reguł postępowania, którymi się posługuje.

Język: podstawowe źródło przekazów socjalizacyjnych, podstawowe narzędzie komunikacji. Język dzieli się na mowę i pismo. Mowa to główny element interakcji społecznych.

Idiolekt: jednostkowe nawyki i zasób znanych danej osobie pojęć i określeń. Kształtuje się pod wpływem repertuaru językowego grup odniesienia, w obrębie których zachodzi proces socjalizacji jednostki. Ulega dynamicznym przeobrażeniom. Jest to np. sposób wyrażanie i ekspresji myśli np. profesora uniwersytetu.

Repertuar językowy: zbiór wszystkich form językowych używanych przez członków pewnej grupy społecznej w sposób trwały, ale i sytuacyjny. Jest cechą stałą, jego rodzajem jest profesjonalne słownictwo, gwara, język młodzieży.

Znaczenia języka w socjalizacji:

a) przechowywanie zbiorów znaczeń i doświadczeń (co umożliwia przekaz międzypokoleniowy, transmisję wartości i wzorów zachowań przyjętych w danym społ. czy grupie)

b) tworzenie symbolicznych reprezentacji kultury (to co utrwalone przy pomocy języka staje się świadectwem minionego czasu)

c) łączenie odmiennych sfer życia i rzeczywistości: język umożliwia retrospekcję czasową, wybieganie myślami w przyszłość, łączenie sfery świadomej i nieświadomej

d) obiektywizowanie własnego bytu, komunikowanie przeżyć (dzięki temu możliwy jest przyrost samowiedzy, autorefleksja)

e) porozumiewanie się (wymiana doświadczeń, negocjowanie znaczeń, budowanie wypowiedzi wg schematu pytanie – odpowiedź).

Funkcje języka: ekspresyjna, symboliczna, komunikacyjna, sprawcza.

Funkcje języka wg R. Jakobsona:

a) emotywna (ekspresyjna, wyrażanie własnych odczuć)

b) perswazyjna (przekonywanie, wyjaśnianie)

c) referencyjna (relacje, opisy),
d) metajęzykowa (komentowanie własnej kompetencji językowej)

e) fatyczna (podtrzymywanie kontaktu)

f) poetycka (porządkowanie, wzbogacanie wypowiedzi).

Składniki sytuacji komunikacyjnej wg Jakobsona: nadawca desygnat, znaczenie, przekaz, kod, kontakt odbiorca. Użyta tu została pięciostopniowa formuła Lasswella (nadawca komunikuje, odbiorca odbiera.

Klasy interakcji:

1. Pseudospołeczne (całkowita przewidywalność i konwencjonalność wypowiedzi)

2. O sekwencji reaktywnej (ścisłe nawiązanie w wypowiedzi do tego, co uprzednio rozmówca powiedział czy zrobił)

3. Sekwencji asymetrycznej (jeden z rozmówców narzuca drugiemu przebieg interakcji słownej. Pełnią najistotniejszą rolę – ich terenem nierzadko jest klasa szkolna)

4. Sekwencji wzajemnej (uczestnicy interakcji znają się i potrafią przewidzieć swoje reakcje, czasem więc milczą lub mówią skrótami, symbolami).

Teorie komunikacji:

1. Interakcjonizm symboliczny G.H.Meada: język jako medium interakcji, środek warunkujący porozumienie między ludźmi a także przenikanie kultur oraz przekaz wartości między pokoleniami.

2. Dramaturgiczna koncepcja roli E. Goffmana: język to tworzywo interakcji, za pomocą których poznajemy samych siebie i otaczającą nas rzeczywistość. Proces socjalizacji u Goffmana nie jest niczym innym jak tylko odgrywaniem coraz bardziej złożonych ról przed członkami społeczności, w której żyjemy.

3. Etnometodologia H. Garfinkla: w tej teorii i w teorii nr …

4. Teoria komunikacji J. Habermasa: ( w obrębie języka rozumianego jako środek komunikacji i ekspresji wyróżnić można działanie komunikacyjne i dyskurs. To pierwsze to każda działalność co najmniej dwóch podmiotów wchodzących ze sobą w interakcje z użyciem języka (mogą to być wypowiedzi: konstatujące – zdania orzekające, regulatywne – odwołania norm i ekspresywne – subiektywne przeżycia) … świat obiektywny nie istnieje, kreujemy go poprzez nasz sposób myślenia, wypowiadane sądy, kultywowane tradycje czy sposoby zachowań. Język to nie tylko tworzywo ale w ogóle medium, dzięki któremu otaczająca nas rzeczywistość istnieje.

Prawomocność: to, co powszechnie przyjęte, uznane i przekazywane z pokolenia na pokolenie, utrwalone w procesie socjalizacyjnym, a nie po prostu to, co zgodne z rzeczywistością czy też akceptowane jednostkowo.

Wypowiedź o charakterze indeksykalnym: użytkownik dobrze porusza się w określonym obszarze i zna kontekst jakiego wypowiedź dotyczy, potrafi zatem przewidzieć reakcję swego rozmówcy (przykład: słowa „cool”, spoko”).

Kompetencja komunikacyjna: każe w taki sposób formułować wypowiedź, by nie nadużywać słów niosących ze sobą merytoryczną pustkę, wieloznacznych. W tej teorii może dojść do zaburzeń komunikacji w wyniku zamiany ról w interakcjach opartych na profesjonalnym kontakcie. Zadaniem socjalizacyjnym jest nabywanie kompetencji komunikacyjnej rozumianej jako umiejętność znajdowania potencjalnych warunków porozumienia między ludźmi.

Postulaty efektywności codziennej komunikacji: zrozumiałość wypowiedzi, prawdziwość, subiektywna szczerość, poprawność wypowiedzi językowej.

Racjonalność: wypowiedź jest racjonalna gdy można ją uzasadnić i poddać krytyce, założyć gotowość uruchomienia szeroko rozumianej refleksji wobec stosowanych w wypowiedzi znaczeń i reguł językowych (manipulacja i zniekształcenie).

Wspólne cechy tych podejść: rola, miejsce, jakie przypisują one językowi w socjalizacji, odmienne natomiast pozostają założenia dotyczące natury zjawisk językowych.

Społeczne zróżnicowania w użytkowaniu języka - teoria kodów językowych Basila Bernsteina

rodzina osobowa – wszyscy członkowie niezależnie od wieku mają prawo wypowiadać swoje poglądy. Rodziny zazwyczaj wykształcone, o wyższym od przeciętnego statusie społecznym i materialnym, posługujące się kodem rozwiniętym.

kod językowy - sposób, w jaki posługujemy się językiem. Może być rozwinięty lub ograniczony (zdania tylko rozkazujące, informujące, brak uzasadnień, sztywność składni i słownictwa, prosta symbolika).

rodzina pozycjonalna - nie każdy członek rodziny w równym stopniu może wyrażać swoje opinie i poglądy, większość interakcji odbywa się na linii dorosły -dorosły lub dziecko-dziecko (rodziny robotnicze).

Ważna jest świadomość nauczyciela, jakim kodem posługuje się dziecko w domu, aby móc usprawnić jego postępy w tym zakresie. Sens edukacji to przejście od kodu ograniczonego do umiejętności posługiwania się oby dwoma rodzajami kodów. Istnieją problemy w komunikacji między dziećmi z dwóch modelów rodzin.

Reprodukcja kulturowa - odtwarzanie pozycji społecznej, poziomu wykształcenia poprzez naśladownictwo rodziców; niejednokrotnie kończy się przypisaniem dziecku pochodzącemu z niewykształconej rodziny niższych aspiracji intelektualnych, a w wyniku tego przerwaniem edukacji.

Habitu su - osadzony w języku rdzeń doświadczeń socjalizacyjnych, który określa przynależność społeczną jednostki, wyznaczając zarazem ramy jej tożsamości. Osoba, która zmuszo­na jest porzucić swoje przyzwyczajenia językowe, nie spotyka innych ludzi na poziomie swoim interpersonalnym, bądź nie rozumie, co do niego mówią, a przez to doświadcza społecznego wykluczenia. U dzieci może to wzbudzać lęki. Dlatego ważna jest elastyczność nauczyciela wprowadzającego młodszych uczniów w świat wiedzy. Język jest nie tylko środkiem komunikacji, ale i narzędziem, dzięki któremu definiujemy świat.

Język klasy szkolnej

Aspekty użytkowania języka w klasie:

- poznawczy - treści merytoryczne przekazywane są na lekcji, ich bogactwo, różnorodność oraz stopień zrozumienia i umiejętność zastosowania zdobytych przez uczniów informacji w praktycznym działaniu;

- psychologiczny - zależy on od oddziaływania informacji zdobytych podczas lekcji na sferę osobowości ucznia. Zatem aspekt psycho­logiczny odpowiada działaniom o charakterze wychowawczym. Język staje się narzędziem orientacji w otaczającym świecie i środkiem kształtowania tożsamości osobo­wej jednostki;

- społeczny – formułowanie wypowiedzi przez nauczyciela podczas lekcji. Jak mówi, czy do wszystkich mówi tak samo, ewentualnie co stanowi kryte­rium tego zróżnicowania: pochodzenie społeczne, płeć uczniów czy inne czynniki. Sposób wypowiadania się nauczyciela oddziałuje na motywację do nauki, wychładzanie i podgrzewanie ambicji edukacyjnych uczniów.

Płeć, a różnicowanie uczniów w procesie edukacji:

Chłopcom poświęca się więcej czasu, ponieważ są głośniejsi i dominują w klasie [wymuszają zainteresowanie nauczyciela];

Funkcje użytkowania języka w procesie socjalizacji:

- komunikacji/interakcji społecznej - przekaz idei, pojęć, spostrzeżeń na temat otaczającej rzeczywistości;

- myślenia - planowanie działań, refleksja, ocena bieżącej sytuacji, selekcja informacji;

- kontroli - porządkowanie przemyśleń, przeżyć społecznych i relacji z ludźmi;

Język transakcyjny – kiedy nauczyciel go stosuje [dominując wypowiedziami nad uczniem] uczeń czuje się uczestnikiem sytuacji, wypowiedzi służą mu jedynie do instrumentalnych celów, mówi po to, by coś ustalić, potwierdzić, że dobrze rozumie wskazówki nauczyciela, także by przedstawić relację, opis lub coś podsumować;

Język poetycki - służy do snucia refleksji, kontemplowania, zastanawiania się, rozwiązywania problemów, pozwala dojrzewać intelektualnie, społecznie, kształtuje indywidualność poprzez autorefleksję. Uczeń występuje tu jako widz, co zapewnia niezbędny dystans, niejako wyłącza z rzeczywistości, pozwalając przesunąć środek ciężkości z sytuacji praktycz­nych w kierunku teoretyzowania, uogólniania i abstrahowania.

Grupy rówieśnicze: ich wychowawcze oddziaływanie widoczne jest w procesie opanowywania ról społecznych realizowanym dzięki wewnętrznej dynamice interakcji, kształtowaniu hierarchii, ustalaniu wzorów atrakcyjności interpersonalnej.

Relacje w grupach: osobiste i funkcjonalne (ograniczone kontakty). Wartości przekazywane przez przodków i doświadczenia starszych pokoleń funkcjonują w naszej świadomości jako tzw. pamięć społeczna.

Efekt samotności w tłumie wg D. Riesmana: człowiek jest otoczony dużą ilością nieznaczących ludzi i czuje brak zainteresowania swoją osobą.

Podział bliskości duchowej (empatii): my: naturalne otoczenie, charakter fizyczny i duchowy, oni: charakter funkcjonalny.

Dwoma podstawowymi mechanizmami socjalizacyjnymi (Znaniecki) są: wzory pozytywnego nakłonienia (nagradzanie postaw jednostki opartych na współdziałaniu, solidaryzowaniu, podobieństwie poglądów i negatywnego nacisku: karanie lub ostrzeganie przed negatywnymi konsekwencjami w przypadku braku dyscypliny, łamania przyjętych norm.

Socjalizacja w grupie: odbywa się w obrębie nabywania ról społecznych.

Polaryzacja ról: przyglądanie się sobie nawzajem, przez co budują się w świadomości wyobrażenia o społecznym funkcjonowaniu w roli mężczyzny i kobiety.

Podział grup rówieśniczych wg Adamskiego: proste i złożone.

Grupa rówieśnicza a rodzina: pełni funkcję socjalizacyjną w węższym zakresie, nie ma tu regulacji sfery biologiczno-popędowej, można zauważyć oddziaływanie na sferę świadomościowo-moralną. Zaspokaja potrzeby emocjonalne, kontroluje zachowania członków. Grupa rówieśnicza jest przedłużeniem rodziny – jej oddziaływania wychowawczego i socjalizującego.

Funkcje rodziny: prokreacyjna, ekonomiczna, socjalizacyjna, wychowawcza, zaspokojenia potrzeb bezpieczeństwa, kontroli społecznej, nadawania pozycji.

Funkcje grupy rówieśniczej: socjalizacyjna, wychowawcza, zaspokojenia potrzeb bezpieczeństwa, kontroli społecznej.

Zadania grupy społecznej: organizacja czasu wolnego, nowe wrażenia, doświadczenia, nauka samodzielności, obrona przed uniwersalizmem społeczeństwa, pomoc w krystalizacji wartości. Oddziaływanie socjalizujące i wychowawcze grupy rówieśniczej zależy od jej struktury czy wzorców działania ale także od jej typu.

Typologia grupy rówieśniczej wg Misztala: jednorodne i mieszane (płeć), homogeniczne i heterogeniczne (wiek), zwarte i luźne (rodzaj więzi), osiedlowe czy blokowe, przecinające granice klasy szkolnej ale w obrębie 1 szkoły, pozytywnej identyfikacji i zagrożone wychowawczo.

Typy grup subkulturowych w Polsce wg Jędrzejewskiego: 1. Subkultury religijno-terapeutyczne (rastafarianie, sataniści) 2. Buntu społeczno-obyczajowego (hippisi, punki) 3. Ucieczki i izolacji (chuligani, skinheadzi) 4. Kreatywne (graficiarze, rockmani).

Subkultura wg Cz. Czapów: układ wzorów kulturowych, odpowiednio wyselekcjonowanych ze względu na charakterystyczne cechy określonego, partykularnego środowiska społecznego i ze względu na cechy ról społecznych, które dla tego środowiska są charakterystyczne. Subkultura oferuje identyfikację na poziomie wzorców życia, realizując większość spośród prostych i złożonych funkcji grupy rówieśniczej.

Sekta: /Zwoliński/: grupa społeczna, która charakteryzuje się ostrą izolacją wobec otoczenia, wynikającą z własnego, odrębnego, najczęściej opozycyjnego wobec całego świata systemu i z mocno akcentowaną rolą przywódcy. Cechuje ją bardzo silna więź wewnętrzna, najczęściej dla jej członków jedyna, a także wymaganie bezwzględnej lojalności. Stosowanie technik psychomanipulacji. Na ogół jest związkiem religijnym, samodzielnie rekrutującym członków.

Postawy dorosłych wobec młodszych członków grupy: akceptacja (zainteresowanie problemami, niezbędna otwartość i chęć niesienia pomocy przez starszych, dzielenie się doświadczeniami. Istota: zgoda na współistnienie odmienności i różnic), negacja (odrzucenie i zaprzeczenie jakichkolwiek wartości, młodzi jako zło konieczne, wrogość), ambiwalencja (pośrednie stanowisko, brak zdania, wiedzy).

Szkoła, jako środowisko wychowania w perspektywie modelu funkcjonalno-strukturalnego.
Szkoła: jest główną płaszczyzną socjalizacji- uczy rozumienia wartości i życia w określonym kręgu kulturowym, przygotowując razem do koniecznych zmian społ, wdrażania innowacji niosących za sobą postęp konieczny zarówno dla rozwoju jednostki jak i społeczeństwa. Wzajemne

Relacje miedzy szkołą a społeczeństwem:
4 sposoby myślenia o szkole: funkcjonalizm, strukturalizm, radykalny humanizm, interpretatywizm.
3 modele wyjaśniające rzeczywistość: funkcjonalizm, teoria konfliktu, interpretatywizm.

Co reguluje proces rozróżniania modeli szkoły w społ to: teorie socjologiczne, stanowiska w naukach społecznych i ekologia społeczna. Wpływ, usytuowanie jednostek w przestrzeni społecznej wywiera na rodzaj stosunków miedzy nimi ich zachowania i cechy. Elementów tworzących społeczna całość; w tym podejściu jest harmonia wew wartość wszystkich elementów tworzących społeczną całość, równość, prymat potrzeb indywidualnych, tolerancja, umiarkowanie w zaspokojeniu potrzeb.

Naukowcy z kręgu strukturalnego funkcjonalizmu: uznawali szkoła za podsystem społeczny, dzięki niemu utrzymywany jest ład (określone role społeczne i określających je norm kulturowych) szkoła w procesie socjalizacji ma wdrażać do ich postępowania. Chodzimy do szkoły by nauczyć się żyć w społeczeństwie.

Zdaniem funkcjonalistów: szkoła jest niezbędna w specjalizującym się.
Podstawową funkcją szkoły: przeprowadzenie człowieka z etapu dzieciństwa do dorosłości i zastępowanie stopniowo rodziny szerzej pojętym społeczeństwem. Szkoła ten proces czyni za pomocą wdrażania w 4 rodzaje norm społecznych: niezależność, dokonań, uniwersalność, szczególność.

Szkoła jest elementem funkcjonalnym: jest podsystemem gwarantująca transmisję wartości, zasadnicze zadanie jej to adaptacja młodych pokoleń młodzieży do istniejących warunków społecznych.

Ideologia konserwatywna szkoła jest 1 z uniwersalnych mechanizmów autoregulacji w społeczeństwie, neutralizuje konflikty społ poprzez wczesną selekcje i dokonywanie alokacji jednostek w systemie społ według ich zdolności( podobny typ poglądów miła E. Durkheim podkreślał, że trzeba chodzić do szkoły, bo dokonuje się w niej odzwierciedlenie reguł życia społ.

Szkoła, z pkt widzenia teorii konfliktu: instytucja otwarta jedynie na interesy klas i gr społecznie dominujących a wykształcenie i różnice w jego poziomi i rodzaju są narzędziem budowania barier międzyludzkich zapewniającą niektórym ekskluzywność kulturową społeczną i towarzyską; wychowawcze oddziaływanie szkoły utożsamione jest z mechanizmem reprodukcji kulturowej: dzieci pochodzenia z niższych warstw społecznych maja znikome szanse by należeć do dominującej klasy społecznej i mieć przepustkę do lepszego życia. Główną role w tym odgrywa język i mechanizm przemocy symbolicznej (wyrywanie dziecka z jego kultury deprecjonowanie wartości rodzinnych - to nie przygotowywuje jednostkę do życie w postępowym społeczeństwie a wychowuje jednostki by były posłuszne władzy).

Szkoła z pkt widzenia humanistycznego: koncentracja na uczniu jego potrzebach i indywidualnie rozpatrywanych możliwościach poznawczych. Ocenianie-forma opisowa nieoddziałująca na to czy dziecko przejdzie do kolejnej klasy czy też nie, relacje z nauczycielem powinny opierać się na negocjowaniu wspólnych ustaleń, respektujących wzajemne oczekiwania 2 stron.

Model interpretatywny: szkoła jest związana ze społeczeństwem, ale i sama jest systemem społeczno-kulturowym, rządzi się swymi prawami, oddziałuje na uczniów przez określone mechanizmy. Taki model szkoły jest możliwy w świetle założeń nurty interakcjonistycznego socjologii (Blumem i Goffman).

Modele szkoły w nowoczesnym społeczeństwie
Szkoła dzieli się na 2 modele:
1) model funkcjonalno-strukturalny-> szkoła- środowisko-> * funkcje oświaty; * cechy szkoły i ich wpływ na proces socjalizacji i wychowania* rola i funkcje nauczyciela osobowości roli; *klasa szkolna, jako środowisko wychowania i gr społeczna (cechy klasy i procesy, style i klimat wychowania, ekologia klasy szkolnej)
2)model interakcyjny i teorii konfliktu -> szkoła- system kulturowy-> * Mechanizm socjalizacji(tłok, czekanie, konflikt, dominacja, przemoc); *ukryty program i jego wpływ na osobowość uczniów (codzienność podręczniki); * strategie uczniów i nauczycieli; * Antropologia klasy szkolnej (rytualny wymiar praktyk pedagogicznych).

Funkcje szkoły. Cechy szkoły i ich wpływ na prosec socjalizacji i wychowania.
Funkcje szkoły: *Dydaktyczna (nauczająca, określa istotę działania szkoły (przekazywanie wiedzy, rozwój zdolności i zainteresowań), ma charakter jawny i rzeczywisty (wszyscy są jej świadomi, i szkoła wyposaża każdego w wiedze); * Wychowawcza (socjalizacyjna): przekazywanie norm, wartości i zasad współżycia społecznego w podobnym sposób jak dzieje się to w rodzinie, ale na bardziej ogólnej, uniwersalnej płaszczyźnie.
Socjalizacja w odróżnieniu od wychowanie nie ma charakteru intencjonalnych oddziaływań na psychikę uczniów, a opiera się bardziej na dokonującej się nieświadomie internalizacji zachowań lansowanych przez gr, reguł współżycia społecznego w gr (kl szkolna); Socjalizacja wtórna: treści mogą mieć charakter adaptacyjny, (gdy uczniów obowiązują reguły określone przez nauczycieli) w szkole wpływ socjalizacji przeważa nad wychowaniem.

Funkcja wychowania: ma charakter jawny i złożony z wielu powodów; rzadko się zdąża by szkoła efektywnie wychowywała uczniów wg reguł i zasad składających się na uniwersalne, pozbawione elementów ideologizujących świadomość młodych ludzi obrazy społecznego świata a także narzędzia do jego analizy, osiągając zarówno ich internalizację jak i niezbywalną w procesie wychowania trwałość i społeczny pożytek.
Dyspozycje instrumentalne: odpowiadają nauczaniu.
Dyspozycje kierunkowe(ich stymulacja i rozwój związane są z wychowaniem).
Brak rezultatów w wychowaniu wpływa przez: rozbieżności w miedzy systemem wartości lansowanych w domu rodzinnym i w szkole, mediach, kościele, próżnia aksjologiczna(naśladowanie wzorów lansowanych z mediów fast- food, sex, car), trudność identyfikacji (dojrzewanie).

Opiekuńcza: zapewnienie dziecku w wieku szkolnym opieki na czas poza domem przez nauczyciela, stworzenie szansy na dobrze spędzanie czasu pozaszkolnego ta funkcja realizowana jest przez świetlice, kluby sportowe, ma charakter jawny i rzeczywisty.

Selekcyjna: realizowana poprzez ocenianie cząstkowe i końcowe, realizowana na drodze egzaminów(charakter zewnętrzny i anonimowy (numery)) ocena jest dawana przez nieznających go nauczycieli, poza ocenami składa się też atmosfera klasy szkolnej, klimat współpracy miedzy uczniami, komunikaty i inf zwrotne o postępach lub ich braku, jakie kierują do uczniów nauczyciele, ma charakter ukryty i rzeczywisty.

Egalitaryzacja, czyli wyrównywanie szans: uczniów słabszych o zdiagnozowanych wadach lub defektach. Szkoła ma zapewniać wszystkim dzieciom optymalne warunki rozwoju, opiekę, funkcja ta najczęściej przybiera postać zajęć reedukacyjnych, przeznaczonych dla dzieci z deficytami rozwojowymi, obowiązek uczęszczania do klasy „0”, nauczanie indywidualne, dotyczyć to powinno każdej osoby bez względu na wiek we wszystkich typach szkół, ma charakter jawny i złożony( finanse).

Cechy szkoły: prestiż, (dobre złe szkoły), położenie, wielkość, społeczną podstawę funkcjonowania(społ prywatna publiczna), stosunek do wartości (świecka wyznaniowa), płeć.

Czynniki tworzące Prestiż w szkole: mobilizuje uczniów w drodze rywalizacji i wew systemu selekcji do podjęcia form aktywności, popularność szkoły może wywodzić się z prestiżu, ale i z wyżu demograficznego, mody, tradycji, selekcyjność placówek nie jest jednoznaczna z prestiżem, nauczyciele powinny być magistrami, z przygotowaniem pedagogicznym uzupełniony przez kursy, wyposażenie dydaktyczne, tradycja i legenda szkoły jej przeszłość osiągnięcia sukcesy.

Wielkość: (ilość uczniów, liczebność klas) czym szkoła większa tym większe poczucie anonimowości uczniów, słabo rozwinięte relacje interpersonalne z rówieśnikami, gorszy kontakt z wychowawcą, gorzej stymulują rozwój uczniów.

Położenie: szkoły wiejskie miejskie. Oddziaływanie na wychowanie i socjalizacje uczniów- szkoły wiejskie mają mniejsze wyposażenie dydaktyczne, uczniowie niższe aspiracje, mniejsza albo żadna dostępność placówek kulturalno-oświatowych, ale i dużo niższy niż w mieście zagrożenie patologiczne i oddziaływanie negatywnych wzorów zachowań.

Społeczna podstawa funkcjonowania: finansowanie szkoły przez właściwe organa, szkoły publiczne są utrzymywane przez za środków MEN i maja wsparcie przez gminy; szkoły prywatne- przez fundacje, sponsorów i opłaty wnoszone przez rodziny uczniów. Im niższy szczebel szkoły społecznej czy prywatnej tym wyższy poziom nauczania, większa dbałość o wszechstronny rozwój uczniów i odwrotnie im wyższy szczebel tym często niższy poziom nauczania i wymagań (w naszym kraju).

Stosunek do wartości: w zależności od przyjętej ideologii edukacyjnej szkoła powinna być świecka, neutralna światopoglądowo. Może jednak być instytucją wyznaniową czy promującą wartości religijne. Plusy i minusy szkoły wyznaniowej: „+”plus dobre wyposażenie, kameralne warunki do nauki, dobry bezpośredni kontakt z uczniem i nauczycielem, duży wpływ rodziców na wychowanie, lepiej realizowana f. opiekuńcza. „–” minus transmisja wartości, realizuje ukryty program i silnie ideologizuje świadomość uczniów nie jest to miejsce gdzie można nauczyć się tolerancji wobec odmienności, otwartości czy elastyczności myślenia, szkoła homogeniczna (płeć) - czyli dochodzi do zahamowania procesu pluryzacji ról społecznych i rozwoju emocjonalnego.

Osobliwości roli nauczyciela. Cechy uczniów istotne w edukacji
Funkcje nauczyciela - określone działania z jego strony, składające się na codzienność szkoły i umożliwiające sprawne funk­cjonowanie w roli.
Funkcje nauczyciela: kierownicza: (wszystko, co nauczyciel robi sam i jest jego obowiązkiem) np. prowadzenie lekcji, integrowanie klasy, zaprowadzanie ładu i porządku, kształtowanie motywacji uczniów; interakcyjna: realizacja toku lekcji i dobór rozwiązań metodycznych; organizacyjna: rozpo­częcie i profesjonalizacja czynności nauczycielskich i wychowawczych, współpraca z rodzicami uczniów, dyrekcją i innymi pracownikami szkoły.

Rola nauczyciela - powtarzalny i ogólnie przyjęty sposób zachowania regulowany poprzez społeczne wyob­rażenia, normy, sankcje i określone przepisy.

Rola nauczyciela wg Konarzewskiego jest:
- trudna psychologicznie – odbija ślad na psychice (np. wypalenie zawodowe), co odbija się na stanie zdrowia (choroby zawodowe nauczyciela).
- niejasna – brak jednoznacznych kryteriów zawodowej doskonałości.
- niespójna – działania nauczyciela są często buforowością - nauczyciel często bywa łącznikiem między rodzicami, dziećmi i innymi pracownikami szkoły. Pogodzenie interesów wszystkich stron często okazuje się niemożliwe (przeciwstawne oczekiwania);
- niezgodna z innymi rolami społecznymi, np. rodzinnymi – kiedy nauczycielka uczy swoje dziecko (zawyżenie, zaniżenie wymagań oraz problemy z rówieśnikami w klasie), czy płciowymi – mężczyzna powinien dużo zarabiać, a nauczyciele mało zarabiają i istnieje przesąd, że mężczyźni gorzej nauczają niż kobiety (w rzeczywistości jest czasem odwrotnie, bo mężczyzna jest autorytetem dla ucznia).

Pozytywne cechy pracy nauczyciela: wolność i autonomia – w wykonywaniu obowiązków, wiążące się z niepowtarzalnością działania (nie mylić z dobrowolnością treści!). Umożliwia to samorozwój nauczyciela; poczucie sprawstwa – nauczyciel kształtuje osobowość uczniów; nienormowany czas pracy – przerwy świąteczne, wakacje.

Cechy wpływające, na jakość pracy ucznia:
- wartości rodzinne – jeśli między wartościami wyniesionymi z domu a popularyzowanymi przez szkołę występują silne rozbieżności, dochodzi do konfliktów, napięć, a czasem niepowodzeń w pracy z uczniem;
- inteligencja – część potencjału rozwojowego, który określa lub przesądza o przebiegu procesu zdobywania wiedzy. Uczeń mniej zdolny musi włożyć znacznie więcej wysiłku w przyswoje­nie materiału niż jego lepiej rozwinięty intelektualnie kolega;
- język – może on determinować możliwości poznawcze ucznia, może też, narzucony przez nauczyciela i zbyt szybko modyfikowany, wyobcowywać go z własnego środowiska rodzinnego i społecznego;
- wiek uczniów – nie przesądza o doborze materiału i decyduje o stosowaniu stylu wychowania, wymagań wobec dziecka, oceny jego postępów;
- motywacja – nauczyciel powinien starać się wykorzystywać w pracy z uczniami właściwe dla ich wieku i typu motywacji struktury dydaktyczne.

Mniej ważne cechy uczniów: płeć, wyznanie, narodowość, status społeczny rodziców.

Klasa szkolna, jako środowisko wychowania
Klasa, jako zbiorowość społeczna ma pewne cechy (zastane), a także jest podłożem społecznych procesów (które nauczyciel może modyfikować).

Cechy klasy szkolnej:
- wielowymiarowość - zgranie wielu czynności, z których nie wszystkie się ze sobą wiążą;
- jednoczesność - pewne sprawy dzieją się równocześnie - wymaga to podzielności uwagi nauczyciela;
- gwałtowność - nie wszystko można skontrolować, pewne rzeczy następują po sobie zbyt szybko, by możliwa była ingerencja w ich przebieg;
- nieprzewidywalność - wydarzenia w klasie czasem przyjmują niespodzie­wany obrót - nauczyciel nie zawsze jest w stanie przewidzieć ich rozwój i zapobiec konsekwencjom;

- jawność - nie da się niektórych faktów czy sytuacji uchronić przed upublicznieniem czy omawianiem na forum (np. dziecko z podbitym okiem – patologia w rodzinie);

- przeszłość – wspólne doświadczenia nauczyciela i uczniów mają wpływ na teraźniejszą pracę ze sobą.

Ekologiczny model klasy zakłada, że jest ona pewnym środowiskiem czy systemem, w łonie któ­rego rezydują uczniowie i nauczyciel.

Dynamiczne (ulegające zmianom) cechy klasy:
- oczekiwania - sposób postrzegania swojej klasy przez uczniów wpływa na klimat uczenia się i atmosferę wychowawczą;
- przywództwo – jak ‘przywódcy’ w klasie regulują interakcje wewnątrz grupy;
- atrakcyjność - struktura klasy szkolnej, statusy interper­sonalne poszczególnych jednostek, na które oddziałują cechy, takie jak przeszłość klasy czy model przywództwa;
- normy – to, co reguluje życie klasy i wskazuje granice zachowań dopuszczalnych;
- porozumiewanie się - sposoby komunikowania sobie intencji, sądów i spostrzeżeń;
- spójność - wyrażana stopniem integracji poszczególnych jednostek z klasą, jako całością, dbałością o jej wizerunek i angażowaniem się we wspólne problemy wszystkich uczniów.

Struktura klasy szkolnej: pod kątem organizacyjnym – społecznie istotne zróż­nicowanie uczniowskich statusów interpersonalnych; pod kątem społecznym - pewna zbiorowość przekształcająca się stopniowo w grupę społeczną.

Klasa o charakterze rozproszonym - w strukturze nie ma grup, wzajemnie antagonistycznie nastawionych do siebie, nie ma też osoby o statusie „gwiazdy” czy „kozła ofiarnego”. Występuje tu heterogeniczny charakter organizacji – uczniowie nauczani są tak samo, bez stopniowania wymagań.

Klasa o charakterze centralnym – widać uczniów tworzących elitę i tych mało lubianych. Może się kształtować z czasem, jako efekt procesów komunikacji i wspólnych doświadczeń. Są to klasy homogeniczne - próbuje się doprowadzić do względnie wyrównanego poziomu wiedzy i umiejętności uczniów.

Bywa tak, że struktura organizacyjna nie pokrywa się ze społeczną, np. nie każda klasa o strukturze rozproszonej będzie miała pod względem dydaktycznym charakter heterogeniczny.

Metody poznawania uczniów w procesie wychowania: obserwacja, wywiad (lub ankieta), socjometria, techniki projekcyjne, eksperymenty, autoekspresja.

Plebiscyt popularności – technika socjometryczna, która pozwala zorientować się, jakie pozycje zajmują uczniowie w klasie i na ile zespół jest spójny. Trzy pytania o to, z kim chciałoby się znaleźć w danej sytuacji [np. nauka, prywatka, zwierzanie się]; Wyników nie można podawać uczniom. Nie pytać o antypatie.

Klimat klasy szkolnej - reguły pracy i życia w klasie, które nauczyciel faktycznie narzuca i wzmacnia przy okazji rozwiązywania bieżących sytuacji dydaktycznych i wychowawczych.

O klimacie decydują bezpośrednio dwa czynniki: koloryt interakcji - sposób, w jaki nauczyciel zwraca się do uczniów, czy darzy ich życzliwym zainteresowaniem, uwzględnia ich potrzeby, dostrzega indywidualność; rozkład władzy w klasie - sposób rozwiązywa­nia sytuacji trudnych i podejmowania decyzji przez nauczyciela, często określany za pomocą kontinuum autokratyczny-demokratyczny.

Typy klimatów klasy szkolnej:

- Klimat bezosobowego profesjonalizmu - nauczyciel to reprezentant uniwersalnych wartości, takich jak: obiektywizm, systematyczność, skrupulatność, stawiając uczniom wy­magania, jakich sami nie postawiliby wobec siebie. W aspekcie kolorytu interakcji i rozkładu władzy, może być życzliwy lub wrogi. Ze względu na strukturę, tak samej klasy, jak zadań dydaktycznych, towarzyszy on klasom o strukturze centralnej, homogenicznym, nastawionym na osiągnięcia, gdzie głównym kryterium atrakcyjności interpersonalnej są dobre oceny i inne osiągnięcia szkolne. Podstawą sukcesu jest dominacja nad innymi, pozytywne wyróżnienie się - oto podstawowa reguła socjalizacyjna generowana przez klimat tego typu;

- Klimat interpersonalnej zgody - jego istotą jest dbałość nauczyciela przede wszystkim o bieżące samopoczucie uczniów. Poza osiągnię­ciami uczniów interesuje go ich rozwój społeczny. Nad celami dydaktycznymi górują wychowawcze. W aspekcie kolorytu interakcji rozkładu władzy, klimat ten przybiera najczęściej postać demokratyczno-życzliwą. Nauczyciel wspólnie z uczniami podejmuje decyzje dotyczące życia klasowego i sposobu rozwiązywania problemów. Ze względu na strukturę klasy, jak i zadań dydaktycznych towarzyszy on klasom o strukturze rozproszonej, heterogenicznym, nasta­wionym na współżycie. Uczeń doświadcza tego klimatu, jako wa­runkowej życzliwości. Każdy ma jakieś zalety i może osiągnąć swój prywatny sukces o skali dopasowanej do możliwości i aspiracji;

- Klimat instytucjonalnego porządku - opiera się na przekonaniu nauczycie­la, że najważniejsze w szkole nie jest ani samopoczucie uczniów, ani ich przyszłość, ale dobro instytucji, jaką jest szkoła. Wysoko ceni porządek, niezmienność i powtarzalność, odczuwając przy tym dużą potrzebę szacun­ku wobec własnej osoby. Nie czuje się osobiście zaangażowany w proces nauczania i wychowywania uczniów ani też odpowiedzialny za ich efekty. Pod względem kolorytu interakcji i rozkładu władzy w klasie klimat ten przyjmuje postać obojętnego leseferyzmu lub autokratyczno-wrogą. W odniesieniu do struktury klasy, której może on towarzyszyć, ma ona na ogół charakter centralny i heterogeniczny, często z cechami antagonizmu mniejszych grup uczniowskich. Kryteria atrakcyjności interpersonalnej mają charakter antyszkolny czy pozaszkolny, w klasie takiej uczniom chodzi o sprawne, bezkarne omijanie zakazów i nakazów nauczyciela będącego reprezen­tantem nielubianej przez nich i niepopularnej instytucji. Podstawową regułą socjalizacyjną jest tu zasada: „pod żadnym pozorem się nie wychylaj”, skutecznie łamiąca tak indywidualność, jak i zaangażowanie ucznia w życie klasy.

Społeczne przyczyny, które powodują, że szkoła jest instytucją niedającą satysfakcji pracującym w niej nauczycielom, ani też nielubianą przez uczniów:
- pozorność pełnienia funkcji szkoły nazwanych założonymi (np. funkcji wychowawczej, wyrównującej szanse);
- cechy szkoły (jej wielkość i prestiż), które w sposób ne­gatywny mogą oddziaływać na osobowość ucznia, jego stosunek do osiągnięć szkolnych, instrumentalizując wartości, ku którym powinien zmierzać;
- funkcje i rola nauczyciela, nie za­wsze pozwalają godzić zaspokojenie uczniowskich oczekiwań z wymogami instytucjonalnego porządku;
- złożoność cech uczniowskich, wymagająca ogromnego wysiłku ze strony nauczyciela, aby poznać i zrozumieć każdego z nich.