Żywienie w chorobach jamy ustnej

1. Zdrowie jamy ustnej jest związane z ogólnym stanem zdrowia człowieka.
2. Związek ze wszystkimi narządami i tkankami ustroju.
3. Jama ustna i narząd żucia: szczęki, żuchwa, układ mięśniowy, staw skroniowo żuchwowy, zęby, przyzębie, błona śluzowa jamy ustnej

Zmiany o charakterze morfologicznym i czynnościowym:
- Zaburzenia rozwoju narządów jamy ustnej w okresie płodowym np. choroby wirusowe (grypa, różyczka), trucizny (alkohol, nikotyna), działanie leków, niedobory w odżywianiu, energia promienista.
- Wady wrodzone: dystrofie kostne, zaburzenia rozwoju szczęki i żuchwy ( rozszczepy warg i podniebienia), zaburzenia twarzowo szczękowo zgryzowe ( progenia, mikrogenia, prognacja, mikrognacja, nadgryz), zaburzenia zębowe ( anodoncja, hipodoncja, zęby nadliczbowe)

Dysfunkcje: zaburzenia karmienia, żucia, połykania, mowy, oddychania).
Parafunkcje: stereotypyruchowe: ssanie palca, ogryzania paznokci, ołówków, nawyki mięśni mimicznych.
Próchnica: przedwczesna utrata zębów mlecznych i stałych, choroby przyzębia.
Mineralizacja zębów w połowie ciąży, odpowiednie żywienie: wapń, fosfor, żelazo, pełnowartościowe białka, witaminy gł D,A,C.
Nadmierna ilość węglowodanów szkliwo mało odporne na działanie czynników kriogennych. Karmienie naturalne: prawidłowy rozwój szczęk, zapobieganie wadom zgryzu, ograniczenie zapadalności na próchnicę.
Karmienie sztuczne i pojenie napojami słodzonymi: próchnica butelkowa.
Większość chorób jamy ustnej jest następstwem chorób ogólnoustrojowych: przebarwienia dziąseł w zatruciach solami metali ciężkich, zanik brodawek języka i zapalenia kątów ust w niedoborach pokarmowych, suchość jamy ustnej w cukrzycy.

Rola śliny:
- mucyny, immunoglobuliny (A), białka obronne, enzymy biorące udział w reakcjach obronnych: peroksydaza, sialoferyna, lizozym
- Leukocyty
- Działanie obronne, trawiące i wiążące związki mineralne
- Wpływ na gojenie ram w zakresie jamy ustnej
- Kserostomia, brak wydzielania śliny

Urazy jamy ustnej: ostre brzegi zębów, korzeni, nieprawidłowych uzupełnień. Odleżyny np. od protez zębowych. Narażanie na podrażnienia chemiczne, termiczne (zbyt gorące posiłki, zbyt ostre). Siedlisko drobnoustrojów: saprofity i drobnoustroje chorobotwórcze. 1 ml śliny 20-400 mnl drobnoustrojów. Równowaga czynnościowa i jakościowa.

Próchnica Caries dentium: 9 na 10 dorosłych; Jest to bakteryjna choroba twardych tkanek zęba, demineralizacja substancji nieorganicznej, rozkład substancji organicznej; Paciorkowce próchniczo twórcze ,streptokoki, actinomyces, pałeczki kwasu mlekowego.

Bakterie próchnicotwórcze:
- Wytwarzają kwasy
- Obniżają pH na powierzchni szkliwa
- Utrzymują się w środowisku kwaśnym
- Trwale przywierają do gładkiej powierzchni
- Wytwarzają nierozpuszczalne polisacharydy odporne na działanie śliny i płynów.

Zmiany morfologiczne i biochemiczne szkliwa; Zależność od struktury i składu chemicznego tkanek twardych, środowiska jamy ustnej i diety; Kluczowa rola węglowodanów dostarczanych z dietą; Płatka nazębna z bakterii, usunięcie mechaniczne; Zapalenie dziąseł, choroby przyzębia .

Liczne ekstrakcje zębów w przebiegu próchnicy - upośledzenie rozdrabniania pokarmów, choroby przewodu pokarmowego; Spadek pH sprzyja rozwojowi płytki nazębnej: soki owocowe, słodzone napoje; Węglowodany: wiele badań epidemiologicznych, sacharoza i skrobia najbardziej próchnicogenne, mniej fruktowa i glukoza; Choroba społeczna łatwa do wyeliminowania, rola fluoru.

Znaczne ograniczenie spożycia cukru: częstość i rodzaj spożywanych węglowodanów, poszukiwanie innych substancji o słodkim smaku ( aspartam- 2aminokwasy); Skuteczna higiena jamy ustnej; Stosowanie endo i egzogennie związków fluoru(woda pitna, Wrocław, sól, mleko dla dzieci).

Choroby przyzębia: proces zapalny dziąsła, ozębnej, cementu korzeniowego i wyrostka zębodołowego; 80% dorosłych zgłaszających się do dentysty; Ropnie przyzębne, utrata zębów. Ból tkliwość dziąseł, zapach z jamy ustnej, zagrożenie dla zdrowia( zapalenia wsierdzia, mózgu, uogólniona bakteriemia).

Zaburzenia prawidłowego odżywiania się; Unikanie potraw twardych, które umożliwiają naturalne oczyszczanie zębów, pobudzają wydzielanie śliny i powodują prawidłowe ukrwienie tkanek i fizjologiczne ścieranie się zębów; Pokarmy o odpowiedniej ilości białka, soli mineralnych i witamin; Ograniczenie nadmiernego spożywania białka zwierzęcego, alkoholu i używek.

Choroby błon śluzowych: Zmiany w przebiegu alergii pokarmowych; Zmiany zanikowe w niedoborach pokarmowych, niedobór bądź brak niezbędnych składników, niedobory ilościowe i energetyczne. Ograniczenie czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego; Niedobory żywieniowe u pacjentów po urazach kości szczęk. Długotrwała dieta płynna, duże ubytki masy ciała; Leki hamujące syntezę witamin; Grzybica jamy ustnej; Zatrucia solami metali ciężkich.

Niedobory witaminowe. W odosobnieniu rzadko: B2, łącznie z niedoborem białek wit B1 i PP – wygładzenie zaczerwienienie języka, utrata brodawek języka, owrzodzenia, zapalenie kątów ust, pęknięcia warg, łuszczenie czerwieni wargowej; PP – pelagra, zmiany na języku, zaczerwieniony, obrzękły, bolesny, pokryty nalotem. Infekcje, niedokrwistość, inne niedobory; Niedobór Fe, w przebiegu innych chorób: zapalenie kącików ust, zanikowa zapalenie języka, pieczenie. Zmiany zanikowe w zespołach przebiegających z zaburzeniem wydzielania śliny ( zespół Sjogrena, cukrzyca).

Leczenie zmian chorobowych tkanek jamy ustnej we wszystkich przypadkach powinno być wspomagane dobrze zaplanowana dietą; Ma to szczególne znaczenie w próchnicy gdzie udokumentowano niekorzystny wpływ niskiego pH . Właściwa dieta ( białka, wapń, witaminy) sprzyja również leczeniu chorób przyzębia a także opóźnia zmiany zanikowe błony śluzowej jamy ustnej w procesie starzenia sie .

Żywienie w wybranych chorobach przewodu pokarmowego

Nietolerancja laktozy: Dwucukier występujący w mleku; Laktaza enzym rozkładający laktozę do glukozy i galaktozy; Biegunka, wzdęcia, kurczowe bóle brzucha. Objawy te są związane z wewnątrzjelitowej fermentacji niestrawionej laktozy oraz z jego hiperosmolarności. Minimalne ilości są tolerowane a indywidualna granica tolerancji jest zmienna. Test tolerancji laktozy. Wyłączenie laktozy z diety ( produkty mleczne, mleko pełne, mleko odtłuszczone, mleko w proszku, skondensowane, śmietany, lody, białe sosy).
Produkty zalecane: ryby, drób, mięso, pieczywo, płatki owsiane, owoce warzywa, desery bez mleka, zupy na bazie bulionu, rosołu, twarogi i jogurty.
Test tolerancji laktozy: Badanie zmian stężenia glukozy we krwi po doustnym podaniu 50g laktazy ( norma to wzrost o minimum 20 mg/dl; Test oddechowy – wykrywanie wodoru powstającego w wyniku fermentacji niestrawionej laktozy w powietrzu wydychanym; Oznaczanie laktazy w bioptacie śluzówki jelita cienkiego.
Wrodzony niedobór laktazy występuje u około 10% populacji europejskiej, 75% ludności czarnej USA, 90% ludności Azji. Wtórna postać niedoboru laktazy: zespół krótkiego jelita, sprue, po radio i chemioterapii. Stopniowe wzbogacanie diety w laktozę doprowadza do wytworzenia jej tolerancji.
Leczenie : Dieta ubogolaktozowa, ryzyko niedoborów innych składników pokarmowych (wapń, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach); Błędne utożsamianie diety z bezmleczną, jogurty z żywymi kulturami bakterii mają aktywność laktazy; Środek spożywczy ubogolaktozowy poniżej 2g laktozy w jednej porcji; Mleko bezlaktozowe, preparaty laktazy, zmniejszenie jednorazowej dawki laktozy, większa ilość posiłków; Profilaktyka osteoporozy suplementacja wapniem i witaminą D3.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy: Dieta nie jest czynnikiem terapeutycznym; Wspomaga leczenie farmakologiczne; Łagodzi objawy choroby; Utrzymanie zapotrzebowania w podstawowe składniki pokarmowe; Unikanie potraw produktów i napojów nadmiernie pobudzających wydzielanie żołądkowe: kawa, alkohol, napoje gazowane, potrawy smażone, pieczone, wędzone, herbata, wywary z mięsa, buliony, rosoły, surowe warzywa, bogatobłonnikowe, tłuste, z dużą ilością cukrów prostych. Posiłki małe objętościowo, częściej niż trzy razy dziennie. Potrawy gotowane, duszone, mleczne, sery chude mięsa, pieczywo pszenne, ciasta drożdżowe, warzywa gotowane, dojrzałe owoce cytrusowe, jabłka i banany.
Szczególnie zalecane: marchew, ziemniaki, buraki , sałata.

Żywienie osób po resekcji żołądka: Ograniczenie objętości i działania osmotycznego posiłków ( zapobiegania rozdęcia jelita i hipoglikemii); Ograniczenie podaży jedno i dwucukrów. Bezpośrednio po resekcji unikanie podaże cukrów prostych, miodu i pokarmów słodkich; Ograniczenie objętości płynów spożywanych jednorazowo. 30-60 mi nut przed posiłkiem lub po posiłku, opóźnienie opróżniania żołądkowego (roztwory hipertoniczne); Ocena tolerancji laktozy; Spożywanie powoli z dokładnym żuciem; Ocena tolerancji posiłków, stopniowa liberalizacja diety; Uwzględnienie terapii żywieniowej u osób z zaburzeniami wchłaniania.

Zaburzenia opróżniania żołądkowego: Modyfikacja składu, konsystencji, objętości i częstości posiłków; Posiłki małej objętości, płynne i papkowate; Indywidualna tolerancja spożywanych pokarmów; Suplementacja witaminami, solami mineralnymi i substratami energetycznymi.

Zwężenie odźwiernika, Zaburzenia czynności motorycznej żołądka : nudności, wymioty, uczucie sytości, bóle; Utrata masy ciała, bezoary; Gastropareza: kwasica metaboliczna, zaburzenia elektrolitowe, niewyrównana cukrzyca, stany pooperacyjne, infekcje, choroby endokrynologiczne, neurologiczne, układowe, choroba refleksowa;l Leczenie choroby podstawowej.

Leczenie dietetyczne gastroparezy, wymaga znajomości następujących faktów: Najszybciej żołądek opuszczają płyny; Pokarmy stałe wymagają ograniczenia objętości i zmiany konsystencji; Płyny w wysokiej osmolarności spowalniają perystaltykę w porównaniu z płynami izotonicznymi; Najbardziej spowalniają perystaltykę tłuszcze.

Eliminacja czynników spowalniających perystaltykę np. leków; Leczenie chorób podstawowych np. cukrzycy; Stosowanie leków pro kinetycznych; Dieta: posiłki małe objętościowo, częste, papkowate, z miękkich potraw, o małej zawartości tłuszczu; Diety monomeryczne ( hiperosmolarność); Żywienie enteralne w wykorzystaniem pomp podaż pokarmu za więzadło Treitza.