Gergen – przegląd problematyki
Zdaniem autora w życiu jednostek nastąpiła ważna przemiana. Zmiana ta sprawiła, że należy zrewidować zarówno wiele ustalonych prawd naukowych, jak i potocznych wyobrażeń. Przesunięcie, które identyfikuje autor polega na rozbiciu istoty jednostki na szereg procesów i działań, które łączą się ze sobą w sposób luźny. Często w rozmaitych sferach życia ludzie kierują się odmiennymi wartościami i brak jest centralnego punktu, do którego można byłoby się odnieść. To już nie tylko idea o korzeniach buddyjskich (w różnych momentach jesteśmy innymi osobami) – rozczłonkowanie osoby jest kluczowym zjawiskiem psychicznym wpływającym (i wypływającym) na strukturę społeczną, sposób postrzegania świata, przemiany pracy i spędzania czasu wolnego. Oczywiście można powiedzieć, że to przemiany w tych sferach doprowadziły do tego rozczłonkowania – obecnie jednak mamy do czynienia z działaniem zwrotnym (sfera struktury i różne rozczłonkowane ja, wytwarzają późnonowoczesną rzeczywistość).
Zakwestionowanie ludzkiej istoty ma istotne konsekwencje. Ludzie są przyzwyczajeni do pytania „kim jestem?”. To, że odpowiedź ciągle się zmienia wywołuje poczucie niepewności. Multifrenia – konieczność bycia w wielu miejscach naraz, robienia bardzo różnych rzeczy, niemożność wskazania działalności centralnej (jaką niegdyś mogła być np. praca) powoduje, że cały czas obsesyjnie poszukiwane jest potwierdzenie siebie. Im mniej stałe ja, tym łatwiej rzucać się głową naprzód w kolejne projekty, które mają przynieść ukojenie i potwierdzić wartość danej osoby. Ponieważ jednak jest ona zanurzona w kilku systemach oceniania, zawsze może zostać skrytykowana, a jej wartość podważona. Nawet cecha, która wydawała się czymś niepodważalnym – płeć, zaczyna być opisywana w kategoriach zmiany i wyboru.
Osobowość pastiszowa zapomina, że niepewność jest źródłem licznych utrapień. Czerpie z możliwości jakie daje płynność osobowości. Bardziej świadomie monitoruje to, w czym akurat jest zanurzona i nie przygląda się temu, co się z nią dzieje niejako z boku, delikatnie tylko ściągając cugle. Osoby takie są, by odwołać się do określenia D. Riesmana, zewnątrzsterowne. Nie posiadają dobrze umocowanego wewnętrznego kompasu, ale raczej ustawiają się tak, by płynąć z prądem.
Nietrudno zauważyć, że taki sposób opisu rodzi pewne trudności. Po pierwsze, struktura społeczna nie zniknęła – warto więc zastanowić się, w jaki sposób zawsze niedookreślone jednostki się w nią włączają. Po drugie, opis należy uzupełnić chociażby o rolę emocji czy podejście do moralności. Skoro wszystko jest niestałe – także emocje stają się podejrzane. Pogoń za „autentycznymi” przeżyciami jest sferą, która ma zrekompensować niejako brak „autentycznego ja”. Chcemy udowodnić sobie, że mimo braku stałej podstawy umiemy „naprawdę” przeżywać. Co do moralności – jeśli zwątpiliśmy w stałe podstawy wszystkiego, to problemem jest, jak uniknąć jej zredukowania do prawa Kalego?
Jak widać, zasadnicza linia tekstu opiera się na wskazaniu przejścia od stałości do płynności. Polecam uważną lekturę tekstu.