Wymiar sprawiedliwości (judykatywa) jest funkcją działalności państwa polegającą na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna). Spory te rozstrzygane są w trybie przepisanym przez prawo
W Polsce, jak określa Konstytucja, wymiar sprawiedliwości sprawują sądy: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Tym samym trybunały znajdują się poza strukturą polskiego wymiaru sprawiedliwości, jednak w szerokim ujęciu termin wymiar sprawiedliwości odnosi się również do nich.
Zasady wymiaru sprawiedliwości, ogół reguł mających na celu zapewnienie najbardziej obiektywnego, zgodnego z interesem obywateli i państwa, wykonywania wymiaru sprawiedliwości.
Prawo do obrony, jedna z głównych zasad umożliwiająca oskarżonemu prawo osobistego uczestniczenia w rozprawie, wykazania swej niewinności i wskazania podczas procesu sądowego wszelkich okoliczności przemawiających na korzyść (tzw. inicjatywa dowodowa), a także prawo korzystania z pomocy obrońcy (adwokata) reprezentującego jego interesy.
Oskarżony ma prawo m.in. do:
a) otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia,
b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania się do obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym, ]
c) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę,
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony,
e) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub przyznania się do winy.
Niezawisłość sądów, konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości polegająca na odrębności i niezależności sądów (w tym Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu) od władzy wykonawczej i ustawodawczej.
Zasady prawdy materialnej W teorii procesu karnego pojęcie „prawdy materialnej” określa bezpośredni i podstawowy cel procesu karnego tj. wydanie orzeczenia rozstrzygającego o przedmiocie procesu w oparciu o prawdziwe ustalenia faktyczne. Prawda materialna w procesie przeciwstawiana jest prawdzie formalnej (sądowej), czyli prawdzie ustalanej przez sąd niekoniecznie zgodnej z prawdą rzeczywistą.
Zasada jawności, jedna z naczelnych zasad procesowych, w myśl której rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami jest jawne, czyli publiczne. Zagwarantowana jest ona konst. i skonkretyzowana w przepisach kodeksu postępowania karnego. Zasada jawności zabezpiecza przed arbitralnością procesu sądowego, a także ma istotne znaczenie dla budowania zaufania do sądów poprzez poddanie ich społ. kontroli. Od zasady jawności przewidziane są wyjątki, ograniczenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na dobre obyczaje, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego lub inny ważny interes prywatny. Podobne ograniczenia sformułowano w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych.
Zasada instancyjności, zgodnie z Konstytucją RP. postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Rozpatrzona i rozstrzygnięta sprawa przez sąd I instancji może być, w wyniku wniesienia apelacji, ponownie rozpoznana przez sąd II instancji.
Bibliografia: Wikipedia.pl; “Słownik Encyklopedyczny Edukacji Obywatelstwa” Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. (1999 EUROPA)