DZIEJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Wymiar sprawiedliwości-sądownictwo.

Ważny jest czynnik społeczny. Uzawodowienie sędziego.

Czynnik społeczny - dwie formy :

1. Formuła sędziów przysięgłych (grupa stanowiąca tzw. ławę przysięgłych), charakterystyczne, jest że następuje rozdzielenie:

- orzeka co do winy

- orzeka co do wymiaru kary

Ława przysięgłych orzekała co do winy.

2. Udział ławniczy w składzie orzekającym.

Skład orzekający, najczęściej 3 osoby.

Ławnicy są pełnoprawnymi członkami składu orzekającego.

Orzekają zarówno o winie i o karze.

Ławnicy mogą przegłosować sędziego.

FORMY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO:

Cały system prawny dzieli się na :

1. Prawo materialne

2. Prawo formalne

Na straży praw stoją przepisy proceduralne. Skuteczność prawa istnieje w funkcjonowaniu prawa.

Procedury są po to, aby wyegzekwować obowiązki. Lepiej funkcjonuje prawo materialne.

Postępowanie sądowe (formy):

1. Proces skargowy - rozpoczyna proces osoba dochodząca

2. Powszechny niemiecki proces karny:

- dla spraw prywatno-cywilnych stosowana była forma proces skargowy

- dla innych spraw - proces inkwizycyjny

3. Proces mieszany (pewne połączenie procesu inkwizycyjnego z procesem skargowym)

Ad. 1 Proces skargowy w Polsce (wiek XVI)

Upowszechnienie tej formy było związane z umocnieniem szlachty. Państwo polskie powstało w połowie X w.

Partykularyzm prawny - na jednym terytorium obowiązuje kilka systemów prawnych.

Monarchia patrymonialna (do XIV w) - utożsamienie monarchy z państwem. Monarcha pełni funkcję najwyższego sędziego.

Partykularyzm;

1. W pierwszym okresie dostrzegamy mechanizmy ujednolicania prawa. Było przekazywane w drodze tradycji ustnej. Wyrok w takiej samej sprawie, czy pod Cedynią czy pod Przemyślem padał taki sam (stopniowo ujednolicano prawo).

Praktycznie stosowanie prawa wpływa na prawo materialne. Na terenie całego kraju zaczęły obowiązywać te same prawa.

2. Okres rozbicia dzielnicowego - powrót partykularyzmu.

Kazimierz Wielki - spis w postaci Statutów Kazimierza.

Szlachta Polska była dość konserwatywna. Przejście od zwyczaju do prawa stanowionego. W XVI w odrzucenie kodyfikacji prawa materialnego.

Istotą rzeczy jest spór sądowy. W 1523 roku nastąpiła kodyfikacja prawa… Konstytucja normująca zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego.

CCC - konstytucja 1533 r. w Niemczech.

Wprowadzono apelację po uchwaleniu przez Sejm kodyfikacji w 1523r. skodyfik. Zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego. Nie przyjęto inkwizycji. Proces skargowy był jedyną formą postępowania zarówno w postępowaniu cywilnym jak i karnym. Proces inkwizycyjny był jednak, ale w niektórych…

Struktury stanowe - sądownictwo stanowe (dotyczy procesu stanowego). Istniały sądy - duchowne, mieszczańskie i dominialne.

Proces inkwizycyjny w prawie miejskim. Proces inkwizycyjny trafił do Polski w XVI wieku.

Każda forma postępowania ma swój katalog, musi stanowić…

Katalog naczelnych zasad procesu skargowego:

1. Zasada skargowości

2. Zasada kontradyktoryjności i dyspozytywności

3. Zasada formalizmu procesowego

- Zasada prawdy formalnej

- Zasada legalnej teorii środków dowodowych

4. Zasada jawności i publiczności postępowania

5. Zasada ustności postępowania

Ad. A Zasada skargowości

Oznacza spojrzenie na skargę jako fundament postępowania

Nie ma procesu skargowego bez skargi. Skarga (w tym postęp.) jest czynnikiem nie tylko warunkiem wszczęcia, ale i trwania procesu.

Wniesienie skargi - niezbędny element uruchomienia procedury:

Np. jazda samochodem - proces

Paliwo -skarga

Jeżeli zabraknie paliwa nie ma jazdy.

Ad. B Zasada kontradyktoryjności i dyspozytywności.

Wpływa na pozycję stron w procesie, ale i sędziego.

Formą postępowania jest spór stron. Dysponowanie….

Rola sędziego jest sprowadzana do roli arbitra. Rozstrzyga po czyjej stronie jest racja.

Ad. C Zasada formalizmu procesowego

Wszystko jest rygorystycznie przewidziane przepisami prawa, nie ma odstępstw.

Uchybienie formalne pogarszało pozycję strony procesowej. Uchybienie powodowało, że piłka przechodziła na drugą stronę tzn. że jeżeli jednej stronie się nie udało, to przechodziło to na drugą stronę.

Ustalenie prawdy, co jest przedmiotem sporu. Może być prawda:

- formalna

- materialna

Prawda formalna nie musi być różna od prawdy materialnej ( w większości przypadków nie jest). Prawda formalna jest logiczną konsekw. Przeprowadzonego ….

Legalna teoria dowodowa - pojawia się kategoryzacja środków dowodowych.

Ad. D Zasada jawności i publiczności postępowania.

Jawność:

- materialna

- formalna

Publiczność postępowania odnosi się do obserwatorów postępowania. Rozprawy toczyły się przy drzwiach otwartych.

Jawność materialna - jawność wewnątrz. Skierowana do podmiotów toczącego się postępowania. Polega na tym, że żadna czynność nie…

Ad. E Zasada ustność postępowania

Spór czy zastąpić tę zasadę, zasadą pisemności. Zwyciężyła jednak zasada ustności.

W XVI w. szlachta w Polsce była bardzo wykształcona. Wszelkie dokumenty pisane, które miały być wykorzystane w procesie, musiały być odczytane w całości w procesie. Uzasadniano to potrzebą….

Szlachta lubiła się procesować.

Trybunał Koronny (1578). W tym czasie ukształtowały się kanony sztuki. (XVI/XVII w. W. Szekspir)

Fazy postępowania po 1578r.:

1. Postępowanie zasadnicze (właściwe) w I instancji

2. Postępowanie odwoławcze w II instancji (może ale nie musi mieć miejsca)

3. Postępowanie egzekucyjne (nie musi mieć miejsca)

Poznanie mechanizmów postępowania zasadniczego:…

Postępowanie przed sądem:

1. Wniesienie skargi (powód) - jest w tym momencie 1 strona procesu (doręczenie pozwanemu pozwu)

2. Faza formalna - od momentu doręczenia pozwu do wdania się w spór ( rozstrzygane są kwestie formalne dotyczące samego procesu - zarzuty procesa)

3. Faza merytoryczna (materialna)

Powód (pierca, aktor) - 1 strona

Pozwany (reus, sąpierz) - 2 strona

Powód występuje z powództwem, wnosi skargę. Pozwany - przeciwko niemu wystąpiono z powództwem.

Zdolność sądowa i zdolność procesowa.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.

Zdolność do nabycia praw i obowiązków.

Zdolność sądowa do zdolność do bycia stroną w procesie.

Zdolność procesowa to zdolność, by samodzielnie wykonywać czynności procesowe.

Zastępstwo procesowa (rodzaje):

1. Ustawowe - wynika bezpośrednio z prawa

2. Umowne (dobrowolne) - przypada na schyłek XII w. i początek XIII w. - dotyczy najczęściej duchownych, później osoby świeckie.

Zastępstwo:

- generalne

- szczegółowe

Ograniczenie może być dwojakie:

1. Strona wyznacza swojego zastępcę do konkretnej czynności

2. Zastępstwo, które ma cechy zastępstwa generalnego to zastępstwo ograniczone w czasie.

Zastępców określano terminem prokurator (zastępca strony). Był też prowkutor tzn. rzecznik strony (znawca prawa i formalizmu prawa). Wiąże się to z zasadą formalizmu. Zastępca (prokurator) działa w miejsce strony. Wszelkie czynności prokuratora traktowane są jako czynności strony.

Rzecznik działa obok strony. Nie robi nic w jej imieniu. Z połączenia dwóch instytucji powstał…

Proces zaczynał się od złożenia skargi (dawniej żałoba). Złożenie skargi nazywało się obżałowaniem. Na tym etapie występowała selekcja, czy należy wszcząć postępowanie. Jeżeli uznał, że tak składał pozew. Na bazie wniesionej skargi, sąd formułował pozew.

Pozew to formalne wezwanie do sądu w celu odpowiedzenia na zarzuty. Strony postępowania po powód i pozwany. Pozwany to reus, citato to powód.

Forma pozwu:

1. Ustny (o charakterze osobistym)

2. Pisany

Doręczaniem pozwu zajmował się komornik. Wymóg osobistego doręczenia. Komornik osiągał wynagrodzenie.

Formy pozwu ustnego:

1. Forma legitymizacji komornika (komornik musiał okazać określone przedmioty - pozew z pieczęci lub pierścienia sędziego, podstawową formą pozwu ustnego była laska).

W XV w. przesądzono, że będą stosowane obie formy - ustna i pisemna.

Szlachte podzielono na dwie grupy wg. Posiadania ziemi:

- posesjonacka (forma pisemna)

- gołota (forma ustna pozwu)

Ten sąd był właściwym, gdzie zamieszkiwał pozwany (dotyczyło posesjonackiej szlachty). Pozew miał być doręczony osobiście. Sporządzano pozew, w sposób który miał zapobiegać zafałszowaniu. Był sporządzany w formie chirografu. Pozew był spisany 2x w 2 kolumnach. Pośrodku jakiś rysunek i szablą przecinano ten pozew. Jeden kawałek została w sądzie a drugi otrzymywał pozwany. Miało to zapobiegać fałszowaniu. Gwarancją była kara (nagana szlachectwa) za naruszenie formy posesjonackiej - pisemnik, gołota ustnie.

Wyjątki od tego:

1. Gdy przyszły pozwany znajdował się w sądzie, gdy powód przyszedł złożyć wniosek.

2. Gdy miało nastąpić pozwanie przed sądem królewskim powód przybywał a był pozwany (ustne wezwanie było skuteczne)

3. Złapanie na gorącym uczynku (pozwanie ustne wystarczyło)

Treść pozwu:

1. Zaczynał się od uroczystych słów i od imienia króla (My Jan Kazimierz..)

2. Imię i nazwisko pozwanego, z podaniem jego osiadłości

3. Wskazanie terminu i miejsca, gdzie się ma stawić

4. Określano imię powoda

5. Określenie przedmiotu sporu (zarzuty skierowane przeciw pozwanemu)

6. Wezwanie do odpowiedzenia na zarzuty (formuła)

7. Data i miejsce wystawienia pozwu

8. Podpisy i pieczęcie

W XVI w. woźny jako urzędnik, wcześniej komornik. Komornik do XVI w. gdy była forma ustna pozwu.

Woźny, który przybywał do pozwanego był często goszczony. Zmuszano go do zjedzenia pozwu i puszczano go wolno. Później pozew mógł być dostarczony chłopom pozwanego. Ostateczną formą (XVIII w) było doręczenie poprzez pozew kładziony. Zasadą było, że miał być doręczony w widocznym miejscu dworu pozwanego. Woźny musiał mieć dowód, że był tam (wyłupywał kawałek z belki i uciekał). W księdze w sądzie woźny wpisywał, że dostarczył pozew i przedkładał, to co przyniósł. Często z powodu niedostarczenia pozwu, proces nie rozpoczynał się przez 1 rok i dłużej.

Rozprawa (termin - rok):

- odroczenia - sąd określa termin, kiedy się znowu rozpocznie

- o zawieszenie - sąd nie określa precyzyjnie terminu wznowienia postępowania

Od roku do roku - tak powstał termin „odroczyć”.

Rok zawity - taki rok, na którym nie stawienie się powodowało przegranie sprawy ( w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa, powodowało to przywrócenie terminu)

Rok zwykły - nie powodował przegrania sprawy

Trzeci termin - uznawano za zawity dla pozwanego.

Powody usprawiedliwiające niestawiennictwo:

1. Sprawy o większe ( sprawy toczące się przed wyższym sądem np. trybunałem - niż sąd ziemski)

2. Służba państwowa (królewska), listy żelazne np. listy związane z banicją

3. Choroba - choroby zwykłe - usprawiedliwione niestawiennictwo, choroby ciężkie - za dowód obłożnej choroby była sytuacja, gdy chory wzywa do siebie księdza - ostatnie namaszczenie.

Sprawdzamy czy strony się stawiły. Zapytanie pozwanego czy dostał pozew. Sędzia wzywał powoda, aby powiedział o co chodzi (zarzuty). Pozwany musiał odpowiadać na wezwanie sądu (jest to faza formalna).

Merytoryczne ustosunkowanie:

-zgadza się

- zaprzecza

Ekscepcje - formalne zarzuty pozwu. Nie mają charakteru zarzutów merytorycznych i nie mają charakteru at persone, nie odnoszą się do meritum sporu. Są skierowane w proces jako taki.

Podział ekscepcji:

1. Pereptoryjne - zarzuty nieręczące - godzą w cały proces - upadek procesu

2. Dylatoryjne - zarzuty zawierzające - godzą w nieprawidłowości procesu, np. pozwany mówi „to jest niezgodne z prawem”, powód musi naprawić niezgodności.

Prawo nie nakładało na pozwanego wszystkich ekscepcji. Ostatecznym końcem ekscepcji jest wdanie się w spór. Ekscepcja - faza formalna.

Peryptoryjne:

1. Zarząd sprawy osądzonej (o to samo się sądzono „wstecz”)

2. Zarząd sprawy załatwionej (nie zgadza się, bo wszystko było załatwione np. oddał pieniądze, a ktoś chce, aby oddał jeszcze raz)

3. Dawność (przedawnienie) - powołanie się na to, że roszczenie (prawo materialne) jest niemożliwe do dochodzenia na drodze sądowej

4. Rodzaj dawności (fatalia iuris) - pozwany odmawiał wdania się w spór, gdyż proces nie toczył się 1 rok i 6 tygodni (można w nią popaść ze względu na ekscepcję zawierzającą)

Dylatoryjne:

1. Niewłaściwość sądu (rzeczowa i miejscowa)

2. Niesprawność sporu (błędy; pominięcie, przestawienie elementu; za niesprawność uznawano wszystko np. literówki, kropki, przecinki)

3. Plurium lites concortium (wielość podmiotów sporu)

- współwłasność (właściciel; zalanych dwóch; jeden pozwał, drugi nie. Pozwany domaga się wystąpienia drugiego sąsiada obok pozwanego. Drugi wariant odwrotnie - dwóch właścicieli stawu, jeden zalany.

4. Zastaw - żeby uwolnić się od zarzutu kradzieży można wskazać swojego poprzednika w prawie)

P: Kto może korzystać z ekscepcji?

O: Pozwany

Jeśli wdaliśmy się w spór, to ekscepcji nie można zastosować.

Wdanie się w spór

- całkowite - zarzuci, że w ogóle nie pożyczał

- częściowe - np. że oddał część, bo tak się umówili

Skutki dla procesu, w sytuacji wdania się w spór. Rozpoczyna się faza merytoryczna.

Konsumpcja skargi procesowej:

Od wdania się w spór do zawisłości sporu - obie strony procesu mają prawo do rozstrzygnięcia.

Tempo procesu - następuje wyraźne przyspieszenie. Sąd winien zmierzać do jak najrychlejszego rozwiązania sporu.

Postępowanie dowodowe:

Legalna teoria dowodowa - kwalifikuje dowody. Zakaz przecidowodu. Tylko 1 strona procesowa miała prawo dowodu.

Bliższość do dowodu - sąd przyznawał prawo dowodowe konkretnej stronie procesowej.

Pierwszym kryterium był status prawny stron - gdy spierała się szlachta, to to kryterium nie mogło być.

Drugim kryterium była decydująca wartość dowodu (lepszy dowód) - czasy procesu ziemskiego. Hierarchia dokumentów - ustalono, który z dokumentów, jest ważniejszy.

Trzecim kryterium było prawo do przeprowadzania dowodu przez pozwanego (szansa na uniewinnienie)

Jeżeli nie dostał bliższości dowodowej, to jeżeli strona, która dostała to prawo mogła się pomylić (nie potrafi skutecznie tego dowodu przeprowadzić) wówczas to prawo dowodu przechodziło na drugą stronę.

Najważniejsze dowody:

Współprzysiężnicy (obecnie świadkowie) - osoby godne szacunku i posiadające wysoki autorytet (składały przysięgę, popierając stronę, że strona mówi prawdę)

Orgalia

Pojedynek

Sąd Boży

Jeżeli chodzi o zeznania to musiały być to zeznania co najmniej 2 świadków.

Dokumenty pisane miały potwierdzać zeznania. Były to dokumenty nadania oraz dokumenty własności.

Wydanie wyroku:

Wyrok na przeprowadzenie dowodu - to był jedyny wyjątek, że wyrok był wydany wcześniej.

Tylko wówczas, gdy środkiem dowodowym był Sąd Boży.

Wyrok był wydawany podczas całego procesu, bo wyrokiem było wszystko, co wydane było w czasie całego procesu.

Istniały wówczas: wyroki przedstanowcze (postanowienia) oraz wyrok stanowczy (wyrok).

Decyzje w formie wyroku przedstanowczego:

- ekscepcja

- zawierzenie

- dopuszczenie dowodów

Główny podział wyroków stanowczych:

- zasądzające

- uwalniające

Ze względu na tryb ich wydania wyroki dzielono na:

- oczne (obie strony na ogłoszeniu wyroku są obecne)

- zaoczne (gdy nie ma jednej strony lub obu stron na ogłoszeniu wyroku)

Strona, która wygrywała sprawę płaciła sędziemu tzw. pamiętne.

Wstecz - sięgano wstecz do materiałów dowodowych. Dowodzono czegoś przez wyciąg z dokumentów (z księgi) - potwierdzał coś.

Za wystawienie wyroku na piśmie.

W momencie, gdy następowało rozstrzygnięcie (np. wyrok skazujący) następowało wydawanie pozwanego - odpowiedzialność osobista. Później kara była wymierzana przez sąd.

Możliwość zakończenia procesu bez postępowania dowodowego:

- ugoda

- cofnięcie skargi (następuje upadek procesu, tylko do momentu wdania się w spór).

Odwołanie się od wyroku.

P: Od kiedy mówimy o instancyjności procesu ziemskiego?

O: Gdy mamy tok instancji tzn. w którym sądzie…

1523r - formula procesus

Środki odwoławcze. Żeby się odwołać musi być wyrok.

Król - najwyższym sędzią w państwie tzn. każdą sprawę, na dowolnym etapie mógł ją rozstrzygnąć. Była to remisja, czyli przejęcie sprawy na każdym etapie.

Fundamentem odwołania.

Remisja skutkuje przeniesieniem sprawy na wyższym szczeblu, ale nie ma nic wspólnego z odwołaniem.

Środki odwoławcze:

1. Zwyczajne - przysługują zawsze każdej ze stron, która jest niezadowolona z rozstrzygnięcia

2. Nadzwyczajne - przysługują, gdy zaistnieją dodatkowe szczególne okoliczności.

Wyroki:

- prawomocne (przysługują środki nadzwyczajne)

- nieprawomocne (przysługują środki zwyczajne)

Zarzuty at persone wobec sędziego tzw. nagana sędziego, strona niezadowolona zarzucała sędziemu, że jest niesprawiedliwy i stronniczy. Sędziego takiego oddalano od sprawy. Ograniczenia:

- Kocz (rodzaj kaucji sądowej) wartość ta była zróżnicowana. Kocz był składany w skórach zwierzęcych. Celem było zniechęcenie tych, którzy nie byli pewni swych racji do składania odwołania. Gdy wygrywał, to zabierał skóry, a gdy przegrywał skóry dostawał sędzia (odzyskiwał cześć i honor)

Proces był procesem szybkim.

Sędzia (XI-XIII) miał swojego niedźwiedzia, który w czasie pojedynku walczył za sędziego.

Naganianie wyroku - zarzucenie sędziemu, że popełnił błąd. To oznaczało, że postępowanie odwoławcze nabierało współczesnego charakteru. Zarzut nie miał charakteru at persone.

Mocja (II poł. XV w.) - typ odwołania, zaskarżenie wyroku z powodu błędu. Nadal był kocz.

Apelacja (1523r. formula procesus).

1538r. przywrócono mocję. Więc były dwa środki:

- mocja

- apelacja.

Tak było do końca XVIII w. Kocz do XVIII w. był w skórach.

Typy nowoczesnych środków odwoławczych:

1. Apelacja - merytoryczne odwołanie od wyroku. Sąd apelacyjny - przeprowadza postępowania od samego początku, gdy zgadza się z zarzutami skargi apelacyjnej.

2. Rewizja - najwszechstronniejszy środek. Sąd rewizyjny - ma różne możliwości podjęcia działania, gdy podziela skargę. Sąd dokonuje pewnych wskazań i kieruje do sądu niższej instancji lub stwierdza, że wszystko jest źle lub że tylko jest niewielki błąd (wtedy sam uchyla i naprawia błąd). Rewizja nadzwyczajna…

3. Kasacja - środek o charakterze formalnym. Istota kasacji (czystej) polega na tym, że sąd kasacyjny bada jedynie pod względem formalnym (uchybienie formalne np. niedotrzymanie terminu). Sąd kasacyjny nie bada pod względem merytorycznym. Uchybienie formalne to sąd kasacyjny kieruje do I instancji. Kasacja jest w tym systemie środkiem nadzwyczajnym. Następuje skasowanie wszystkiego.

Apelacja (1523r.)

Różnica między środkiem zwyczajnym a środkiem nadzwyczajnym - egzekucji mogą być poddawane tylko środki prawomocne. Apelację wnosiło się przez pośrednictwo tego sądu, co się do niego odwołało. Postępowanie apelacyjne było tak zorganizowane, że pierwszy termin był terminem „0”.

Środki nadzwyczajne (wyrok musi być prawomocny i dodatkowy warunek musi być spełniony):

- gravamen (przewód o uciążliwość) - nie jest to apelacja lecz otwarcie drogi do apelacji (do Trybunału Koronnego). Strona wnosiła protest jako manifest. Jeżeli w wyniku gravamen wygrywało się proces, oznaczało to, że uchyla się wyrok. Można było wnieść skargę apelacyjną. Dla sędziów przestrogą było zagrożenie karą. Wymiar kary:

3 grzywny (XVI w.),

100 grzywien (XVII w.),

1000 grzywien (1768r.)(górny wymiar) lub 2 tygodnie wieży górnej (pomieszczenie z dostępem światła)

- wznowienie procesu, gdy na jaw wychodzą zupełnie nowe dokumenty i fakty lub gdy niektóre czyny nie były karalne (zgodnie ze zm. Przepisów)

- male obtentum - przeciwko wyrokom w postępowaniu kontumacyjnym (człowiek dowiaduje się, że jest skazany, gdy do niego przychodzi postępowanie egzekucyjne). Postępowanie kontumacyjne - jedna ze stron dostaje wyrok zaoczny. Wyrok można było zaskarżyć. [ W ogóle nie wie, że jest proces, że się toczy]

- nieświadomość procesowa (swoista odmiana male obtentum). Nie ma świadomości, że bez jego obecności proces był kontynuowany. Wbrew woli i świadomości jednej ze stron zostaje wydany wyrok.

Postępowanie egzekucyjne:

Trzy etapy w dziejach polskiego procesu: 2 cenzury (formula procesus) - do końca XIV w.:

- odpowiedzialność osobista

- odpowiedzialność majątkowa z ruchomości

- odpowiedzialność z nieruchomości

Egzekucja osobista schodzi na ostatnie miejsce. Na 1 miejscu egzekucja majątkowa z ruchomości, na 2 egzekucja majątkowa z nieruchomości. Potem najwyżej egzekucja z nieruchomości (w czasach Karola Wielkiego). Urzędnik sądowy (woźny) przybywał do byłego pozwanego i przypominał, że zapadł wyrok i trzeba mu zadośćuczynić. Podejmowano próby ciążenia na majątku, czyli próby przejęcia majątku. Jeżeli się nie zgadzał to nazywano to odbijaniem ciążenia. Można było cztery razy odbijać ciążenie. Kara w grzywnach - 3. Po czterokrotnym odbijaniu następowało odebranie siłą.

Rumacja - usunięcie siłą. Samopomoc w egzekucji - zadośćuczynienie.

Prawo do bezkarnego pozbawienia życia dotyczyło złodzieja (w domu lub w polu - kradzież plonów).

Po 1523r. ulepszenie tego co wprowadziły statuty. Co do posesjonatów wprowadzono egzekucję z ruchomości zaś co do gołoty wprowadzono egzekucyjną odpowiedzialność osobistą.

I etap - próba ciążenia - próba intromisji - próba wiązania. Dokonuje tego woźny sądowy w obecności dwóch świadków. Odbicie wiązania- Jeżeli się nie zgadza, to woźny wraca i w sądzie grodzkim dokonuje odpowiedniej relacji, przez wpis w księdze. Ta informacja dochodzi do starosty. W terminie 6 tygodni list. Etap I kończy założenie potrójnego zakładu czyli 3 razy tyle ile przegrałeś w procesie (siedem razy wartość).

II etap - próba wiązania. Woźny jedzie z listem do byłego pozwanego. Jest to ostatni moment gdy może on dobrowolnie zadośćuczynić wyrokowi. Jeżeli odrzuci, to woźny wraca i dokonuje wpisu w księdze. Starosta podejmuje decyzje na koniec II etapu. Skazuje na potrójny zakład i założenie banicji.

III etap - jedzie wicezgerent do pozwanego i informuje go, że skazany jest na potrójny zakład i banicję. Po powrocie relacja. Starosta skazuje na banicję procesową tzn. utrata podmiotowości w procesie, który się toczy.

IV etap - siłowe wyegzekwowanie wyroku. Tu pojawia się rumacja (wyprawa zbrojna na dom banity). Instytucja związana z ostatnią fazą: Zajazd (pospolite ruszenie na rzecz…)

Monarchia patrymonialna

Władca był najwyższym sędzią. Sądy były monarsze. W imieniu władcy sądzili wojewodowie i kasztelanowie. Podział społeczny na stany. Od XII do XIII w. w Anglii. Stany zamknięte - status prawny rodziców decyduje o statusie prawnym dziecka. Nobilitacja - zmiana statusu prawnego. Odmienna struktura sądowa. Kształtują się odmienne sądy stanowe np. sądy duchowne (funkcjonowały poza zwierzchnictwem monarchy)- sądziły sprawy dotyczące duchowieństwa. Odgrywały też istotną rolę np. rozstrzygały sprawy dotyczące wiary, małżeństwa (rozstrzyganie sporów). Jurysdykcji sądów duchownych nie podlegały sprawy dotyczące ziemi. Sądy w miastach i na wsi…Sądownictwo panów nad chłopami (mieszkającymi w ich dobrach). Było to sądownictwo dominalne.

1519r.

Ukształtowanie sądów szlacheckich (wyrosły z sądów monarszych):

I instancji:

1. Sąd ziemski funkcjonował 1, nie miał stałej siedziby. W XVI w. rozpatrywał sprawy szlachty ziemskiej. Skład: sędzia ziemski, podsędek, pisarz

Zakaz łączenia urzędu sędziego ziemskiego i starosty. Szlachta miała sama wskazywać kandydatów (4) na sędziego. Wydano nakaz sądzenia w oparciu o prawo pisane.

2. Sąd grodzki - sądził starosta jako główny sędzia. Stała siedziba. Sądził wszystkie sprawy szlachty gołoty i sprawy z 4 art. Grodzkich (1454r.) - 4 przestępstwa ( napad na dom szlachecki, podpalenie, zapew. Ładu i porządku na traktach publicznych, zgwałcenie niewiasty)

3. Sąd podkomorski - podkomorzy sądził w sądzie. Nie miał stałej siedziby.

Podział szlachty na: posesjonatów i nieposesjonatów. W sądzie podkomorskim - spór o rozgraniczenie dóbr szlacheckich (jak granica ma przebiegać)

II instancji:

1. Trybunał Koronny

Sądy wiecowe, sąd sejmowy - próby przywrócenia.

Art. Henrykowskie powołały do życia Trybunał, zaś w 1578r Stefan Batorny powołał Trybunał Koronny. Jeden trybunał został utworzony w Koronie. Trybunał był 1 ale miał dwie siedziby; w Lublinie i w Piotrkowie (obecnie Trybunalskim). Trybunał z siedzibą w Lublinie rozstrzygał…. Kadencja sędziów trwała 1 rok. Zasiadał w nim 27 sędziów szlacheckich tzw. deputatów i 6 sędziów duchownych. Komplet orzekający składał się z 6 sędziów. Pracami Trybunału kierował Marszałek. Sąd w Piotrkowie przybywał w sesji jesienno-zimowej zaś w sesji wiosenno-letniej w Lublinie. Trybunał Koronny był sądem niezawisłym (Kajetan Koźmian „Pamiętniki”). Sędzią zostawało się dopiero po wpisaniu do ksiąg w Piotrkowie. Ostatnie wybory do Trybunału Koronnego odbyły się w 1794r.

System sądów królewskich:

Specjalny sąd sejmowy powstał na czas kadencji sejmu (zdrada).

Sądy:

-asesorski - w imieniu króla rządził w nim kanclerz. Uważany był za najrzetelniejszy. Sądził jako sąd odwoławczy dla mieszczan.

- referendarski - przewodniczył mu podskarbi. Był to sąd odwoławczy dla chłopów.

- relacyjny - rozpatrywał odwołania od lenna.

Po 1596r, po Unii Brzeskiej..

Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja:

- wprowadzono stałe Trybunały (w Lublinie i w Piotrkowie)

(3 prowincje - Małopolska, Wielkopolska, Litewska)

- nie było sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich.

- Wprowadzono jednolite sądy ziemskie.

Przełom XVIII i XIX wieku to początek sądownictwa powszechnego. Pojawia się sądownictwo powszechne. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa.

Ad. 2 Proces inkwizycyjny. W Europie trwał on w okresie między XVI a XVII w. Król Fryderyk II Barbarossa i Papież Innocenty… W 1532r. Sejm Rzeszy przyjął konstytucję…W jednym akcie normatywnym były unormowane przepisy prawa materialnego i procesowego. W Rzeszy w tym okresie istniało 312 dużych i małych jednostek (państw) zaś w XIX w. było ich już tylko kilkadziesiąt. Raistach nie był reprezentantem grup społecznych. Zasiadali w nim przedstawiciele państw wchodzących w skład Rzeszy. W XVI wieku Karol V („w jego państwie Słońce nigdy nie zachodzi”) doprowadził do tego, że ustawa ta była powszechnie stosowana. Karol zaopatrzył Raistach w Klauzule Salwatoryjną (Był on zależny od woli panującego).

Rozpoczyna się tendencja do kodyfikowania i unifikowania prawa.

Char. Salwatoryjny - nie czuli władcy, że jest im coś narzucone.

Postanowienia Karoliny….

Powszechny niemiecki proces karny oparty był o zasady Karoliny.

1507r - Kodeks biskupa bamberskiego (Jan Szwancenberg)

1486 - Młot na czarownice ( Szprenge)

Powszechny niemiecki proces karny:

Źródłem jego były; praktyka i komentarze (najsłynniejsze Karksow i Bruner)

Zasady procesowe:

- wdrażania postępowania z urzędu

- tajności postępowania

- pisemności (fundamentalna zasada)

- łączenie w 1 ręku wszystkich 3 części: oskarżenie, obrona i osądzenie.

Proces skargowy

Kolejne kodyfikacje procesu inkwizycyjnego:

- Karolina

- Teresiana (1768r)

- Józefina

- Franciszka

W Prusach (1805r.)…

Całe postępowanie miało być podzielone na 2 stadia:

1. Inkwizycja generalna (rozpoczynała cały proces)

2. Inkwizycja szczegółowa

Sędzia podejmował decyzję o wszczęciu postępowania. Inkwizycja była wszczynana w oparciu o doniesienia. Schwytanie na gorącym uczynku powodowało inkwizycję generalną. Celem inkwizycji było ustalenie, stwierdzenie popełnienia przestępstwa i wskazanie przestępcy. Przy inkwizycji generalnej odbywała się wizja lokalna.

Sumaryczne przesłuchanie świadków (XVI w.) - sędzia zadawał pytanie: Co świadkowi wiadomo w sprawie?

Podejrzanego na tym etapie nie przesłuchiwano w charakterze świadka. Gdy sędzia stwierdzał, że są przesłanki do tego, że przestępstwo zostało popełnione.

Wtedy rozpoczynała się inkwizycja szczególna. Postępowanie rozpoczynało tzw. artykułowane przesłuchanie (sędzia zanim przystąpił do przesłuchania przygotowywał sobie pytania i tylko te pytania mógł zadawać). Skazanie miało nastąpić w oparciu o legalną teorię dowodową. Dowody podzielono na 4 kategorie:

1. Dowody pełne np.:

- przyznanie się do winy oskarżonego

- zeznanie co najmniej 2 wiarygodnych świadków

- opinia zaprzysiężonego rzeczoznawcy

- dokumenty (urzędowe najlepsze)

2. Dowody niepełne (półpełne) np.:

- zeznanie 1 świadka

- poszlaki, które stanowiły zbieg okoliczności, poszlak

3. Więcej jak niepełne

4. Mniej jak niepełne

Poszlaki dzielono na kilka kategorii:

- oddalone (wystarczyły do wdrożenia inkwizycji szczególnej)

- bliskie (uwięzienie oskarżonego)

- bardzo bliskie (posłać na tortury podejrzanego)

Poszlaki:

- bezpośrednie

- pośrednie

Tortury - jako dopuszczalna metoda….

Zasady stosowania tortur. W I połowie XVIII w. następowało wyraźne ograniczenie tortur (humanitarna szkoła…)

Zniesienie tortur:

- 1754r. w Prusach

- 1776r. w Austrii i w Polsce

- 1822r. w Królestwie Hanoweru

Zasady stosowania tortur:

1. Tortur nie należy stosować od razu (przyznanie miało być dobrowolne), pokazywanie narzędzi w działaniu, a potem przystępowanie do działania. Trzy razy można było powtarzać tortury.

Kara za nieposłuszeństwo - metody śledcze - polegały na drastycznym pogorszeniu warunków przebywania w więzieniu np. karcer.

Legalna teoria dowodowa (2 formy: pozytywna i negatywna) i zasada domniemania niewinności:

- pozytywna teoria - udowodnić winę (związane z domniemaniem winy oskarżonego)

- negatywna teoria - jeśli nie uda się zgromadzić dowodów, że jest winny (nie udało się udowodnić winy).

Po ukończeniu inkwizycji szczególnej - analiza akt.

Może nastąpić uwolnienie od sądu. Nastąpić może zawieszenie postępowania.

Pojęcie kary nadzwyczajnej z podejrzeniem - (założenie) oskarżony na pewno popełnił czyn, ale nie udało mu się tego udowodnić, więc połowa kary za czyn, gdy przysługuje 10 lat to dostawał 5 lat. Brak możliwości apelacji (jakiegokolwiek odwołania).

Ostateczna rozprawa - publiczne ogłoszenie wyroku. Prewencja generalna polegała na odstraszeniu sprawców. Potem było publiczne wykonanie wyroku. Istniała swoboda wykonania ?kary. Sposoby wymierzania kary śmierci:

- zwykłe

- kwalifikowane

Zmiany w XVIII w.:

- zatarł się podział na 2 fazy - inkwizycję generalną i szczególną

- odstąpiono całkowicie od przesłuchań artykułowanych, były tylko sumaryczne.

- 2 etapy postępowania:

- postępowanie wstępne (przed sądem, przed władzami administracyjnymi)

- inkwizycja sumaryczna ( ściślejsza) - analiza przesłuchań i wydanie wyroku na podstawie akt.

Inkwizycja była prowadzona przez sędziego. Wyrok wydawało kolegium.

2 ustawy weszły do…

- 1803r. Franciszkana

- 1805 r. Pruska Ordynacja Kryminalna

Wiosna ludów p przestały obowiązywać te kodyfikacje. Natomiast w Królestwie Polskim obowiązywały do 1876r.

Franciszkana to przemieszanie prawa materialnego i procesowego. Jej księgi to:

- o zbrodniach

- o ciężkich policyjnych przestępstwach

W Prusach w 1794r. - Pruskie prawo krajowe.

1805r. - Pruska Ordynacja Kryminalna:

Do popełnienia przestępstwa może dojść w dwojaki sposób: (procedura austriacka)

- dokonanie

- zaniechanie

Procedura austriacka różniła się od ordynacji pruskiej. W procedurze austriackiej sąd ma badać okoliczności przemawiające na korzyść oskarżonego.

Może nastąpić pewna selekcja i kwalifikacja dowodów przez sędziego. Wyrok ma wprost mówić, że obwiniony jest niewinny (jeśli oczyści się z zarzutów). Jeśli nie ma udowodnionej winy to inkwizycja nad nim wisi (obecnie zawieszenie postępowania).

Kodeks pruski:

- nie wystarczy samo przyznanie się do winy, musi być potwierdzone dowodami

- prawo dopuszczające obrońcę (obwiniony może zrzec się obrońcy) (różni się to od ordynacji austriackiej)

- z urzędu sąd musi dać obrońcę, gdy jest zagrożenie karą śmierci

- sąd daje karę z podejrzenia (1/2 kary normalnej) (różnica)

Ad. 3 XIX w.

Przyjęcie zasady całkowitego zakazu stosowania analogii.

Katalog kar:

- kara śmierci (powieszenie, rozstrzelanie, ścięcie (Niemcy), uduszenie (Hiszpania), gilotyna (Francja)

- kara pozbawienia wolności

- kary o charakterze finansowym (grzywny, konfiskaty)

Postępowe kodeksy odchodzą od kar cielesnych.

W procesie - zmiana:

- Postępowanie wstępne - faza - cechy procesu inkwizycyjnego (tajność, nieinformowanie)

- w momencie postawienia zarzutów, to oskarżony staje się stroną postępowania i przed sądem rozpoczyna się proces.

- zasada domniemania niewinności (nie ma pewności, to należy go uniewinnić)

Ustrój sądów XIX w.:

Przemiany będące skutkiem rewolucji Francuskiej:

- zasada równości wobec prawa

- zasada utworzenia sądów powszechnych

Księstwo Warszawskie - powstanie sądów powszechnych.

- niezawisłość sądów

- nieusuwalność sędziów

Sędziami mogą być wyłącznie osoby do tego przygotowane.

System dwutorowy - piony:

- cywilne

- karne

Zasada instancyjności postępowania

Schemat Księstwa Warszawskiego:

Sąd kasacyjny

(Rada Stanu Księstwa Warszawskiego)

Sąd Apelacyjny

(był tylko 1 w Sąd Kryminalny

Warszawie)

Trybunał cywilny Sąd policji poprawczej

I instancji

(1 w każdym Sąd policji prostej

Departamencie)

Sąd pokoju

(wyjście od zasady, że musi być zawodowy charakter,…………..)

Sędzia pokoju - obligatoryjne, pojednawcze posiedzenie.

Sąd policji prostej - tzw. podsędek sądu pokoju (sądził w najniższych sprawach karnych). Sądził w I instancji wykroczenia.

Sąd policji poprawczej- był sądem odwoławczym od sądów policji prostej. Był sądem I instancji w sprawach o występki

Sąd kryminalny - sądził zbrodnie. Był sądem II instancji.

Kasacja - otwory kasacyjne: błędy proceduralne.

Po kasacji sprawa wracała do sądu na tym samym poziomie, ale w innej miejscowości. Można był tylko trzy razy składać skargę kasacyjną (w tej samej sprawie, z tego samego powodu)

Do monarchy sąd zwracał się o Urzędową wykładnie prawa. Była ona wykładnią wiążącą.

Rosjanie:

- powołano w 1815 r. Sąd Najwyższej Instancji (Instancja kasacyjna w sprawach cywilnych). Wydziały kasacyjne w Sądzie Apelacyjnym (instancje kasacyjne w sprawach karnych)

- 1841r. likwidacja tego co wyżej i w to miejsce utworzenie: IX (Cywilny) i X (Karny) departamentu dla Księstwa Warszawskiego. VIII pierwszych departamentów było w Petersburgu. Były to inne dla prowincji…

- 1861 sądy gminne przejęły funkcję sądów pokoju dla gmin wiejskich

- 1867/1877 zupełna rusyfikacja - wprowadzenie…

System francuski - to 2 piony. Teraz dwa piony - mniejszej wagi i większej wagi.

Zjazdy sędziów gminnych i sędziów pokoju….

W sprawach wyższych:

- sądy okręgowe I instancji

- warszawska izba sądowa II instancji

Było tak do czasów odzyskania niepodległości.

Budowanie struktury sądów w niepodległej Polsce:

- luty 1919r. - komisja kodyfikacyjna

- luty 1919r. powołanie Sądu Najwyższego

- Sądy miały być podzielone na 2 kategorie - powszechne i szczególne.

Sądy powszechne to te, które rozstrzygały sprawy cywilne i karne. Podlegały jurysdykcji Sądu Najwyższego.

Prace unifikacyjne toczyły się dwutorowo:

- w komisji kodyfikacyjnej

- w komisji kodyfikacyjnej przygotowującej Konstytucję

Art. 2 Konstytucji marcowej z 3.08.1922 roku.

Komisja kodyfikacyjna nie posiadała inicjatywy ustawodawczej.

Rozporządzenie prezydenta o ustroju… z 6.02.1928 r. weszło w życie 01.01.1929r.

Zasady przewodnie:

- niezawisłość sędziów - art. 77

- nominacji sędziowskich - art. 76 (prezydent nominuje)

Sędzia pokoju art. 76 konstytucji marcowej (przepis martwy, zlikwidowany w 1938r.)

- wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych)

Stałe sądy polubowne powstały…

- zasada działu czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości (forma ławnicza - orzeka cały skład ławniczy, orzeka zarówno o winie jak i o karze, model anglosaski - orzeka o winie i przekazuje sędziemu). Nowelizacja w 1938 roku.

- zasada wyłączenia z kompetencji sądów badania legalności ustaw.

- zasada budowy hierarchiczno-instancyjnej

Sądy powszechne:

- sądy grodzkie - rozstrzygały w składzie 1 osobowym, przewidywano przy nich sędziów pokoju

- sądy okręgowe - rozstrzygały w I instancji, pełniły funkcję sądów odwoławczych od wyroków sądów grodzkich. Składy miały być 1 osobowe.

- sądy apelacyjne - sądy II instancji, od wyroków sądów okręgowych, pełniły funkcję sądów I instancji (postępowanie doraźne - uproszczeniem zasad procesowych, zakaz odwołań, natychmiastowe wykonanie wyroku)

- Sąd Najwyższy - kontrola prawidłowego wykonania prawa, jego zadaniem było wypracowanie jednolitej praktyki jurysdykcyjnej.

Podział na okręgi sądowe nie był tożsamy z podziałem na jednostki terytorialne, raczej nawiązywał do podziału z dawnej Polski (z czasów zaborów)

Sądy szczególne:

- sądownictwo wojskowe - oparte na oddzielnej strukturze

- sądy pracy

- sądy duchowne

- Sądy szczególne o charakterze trybunałów:

- Trybunał Stanu

- Trybunał Kompetencyjny

- NTA

- Sąd Kartelowy (odpowiednik dzisiejszego urzędu monopolowego)

- 1935r - JSA

12

---