DZIEJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości- dwie formy :

1. Formuła sędziów przysięgłych (grupa stanowiąca tzw. ławę przysięgłych), oddzielnie orzeka się co do winy i co do wymiaru kary. Ława przysięgłych orzeka co do winy, a sędzie zawodowy prowadzący sprawę orzeka co do kary.

2. Udział ławniczy w składzie orzekającym. Skład orzekający, najczęściej 3 osoby. Ławnicy są pełnoprawnymi członkami składu orzekającego. Orzekają zarówno o winie i o karze. Ławnicy mogą przegłosować sędziego.

FORMY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO:

Cały system prawny dzieli się na :

1. Prawo materialne

2. Prawo formalne

Na straży praw stoją przepisy proceduralne. Skuteczność prawa istnieje w funkcjonowaniu prawa. Procedury są po to, aby wyegzekwować obowiązki. Lepiej wtedy funkcjonuje prawo materialne. Z punktu widzenia społeczeństwa, poczucie bezpieczeństwa jest wtedy, gdy na straży praw stoją dobre przepisy proceduralne, a nie materialne → zależy to od funkcjonowania tych praw.

Postępowanie sądowe (formy):

1. Proces skargowy - poprzez skargę uruchamiane jest postępowanie

2. Powszechny niemiecki proces karny (oparty na postęp. inkwizycyjnym):

- dla spraw prywatno-cywilnych stosowana była forma proces skargowy

- dla spraw karnych - proces inkwizycyjny

3. Proces mieszany (pewne połączenie procesu inkwizycyjnego z procesem skargowym) - upodmiotowienie skazanego - forma współczesna

Ad. 1 Proces skargowy w Polsce (wiek XVI)

Upowszechnienie tej formy było związane z umocnieniem szlachty.

Partykularyzm prawny - na jednym terytorium obowiązuje kilka systemów prawnych.

Monarchia patrymonialna (do XIV w) - utożsamienie monarchy z państwem. Monarcha pełni funkcję najwyższego sędziego.

Partykularyzm;

1. Jednorodna monarchia. W pierwszym okresie dostrzegamy mechanizmy ujednolicania prawa. Było przekazywane w drodze tradycji ustnej. Wyrok w takiej samej sprawie, czy pod Cedynią czy pod Przemyślem padał taki sam (stopniowo ujednolicano prawo).

Praktycznie stosowanie prawa wpływa na prawo zwyczajowe. Na terenie całego kraju zaczęły obowiązywać te same prawa.

2. Okres rozbicia dzielnicowego - powrót partykularyzmu.

3. Zjednoczenie. Kazimierz Wielki - spis w postaci Statutów Kazimierza.

Szlachta Polska była dość konserwatywna. W XVI w odrzucała wszelkie próby kodyfikacji prawa materialnego. Szlachta nie zgodziła się z założeniami procesu inkwizycyjnego, jako grożącego przywilejom szlacheckim. Prawo zwyczajowe nadal było najważniejsze. W 1523 roku nastąpiła kodyfikacja prawa, Konstytucja normująca zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego.

Wprowadzono apelację po uchwaleniu przez Sejm kodyfikacji w 1523r. skodyfikowano zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego. Nie przyjęto inkwizycji. Proces skargowy był jedyną formą postępowania zarówno w postępowaniu cywilnym jak i karnym, aż do 1795 r.

Sądownictwo stanowe (dotyczy procesu stanowego). Istniały sądy - duchowne, mieszczańskie i dominialne. W innych procesach prawnych był proces inkwizycyjny, przyjmowała go nawet szlachta litewska ale nie polska.

Proces inkwizycyjny w prawie miejskim. Proces inkwizycyjny trafił do Polski w XVI wieku.

Katalog naczelnych zasad procesu skargowego:

1. Zasada skargowości

2. Zasada kontradyktoryjności (sporność postępowania) i dyspozytywności

3. Zasada formalizmu procesowego

- Zasada prawdy formalnej

- Zasada legalnej teorii środków dowodowych

4. Zasada jawności i publiczności postępowania

5. Zasada ustności postępowania

Ad. A Zasada skargowości

Oznacza spojrzenie na skargę jako fundament postępowania. Nie ma procesu skargowego bez skargi. Skarga (w tym postęp.) jest czynnikiem nie tylko warunkiem wszczęcia, ale i trwania procesu. Jeżeli skarga przestanie istnieć, łączy się to z upadkiem procesu.

Ad. B Zasada kontradyktoryjności i dyspozytywności.

Wpływa na pozycję stron w procesie, ale i sędziego. Formą postępowania jest spór stron. Dysponowanie, rozporządzanie procesem przez strony a nie przez sędziego - to strony ustalają jakie działania zostaną podjęte. Rola sędziego jest sprowadzana do roli arbitra. Rozstrzyga po czyjej stronie jest racja.

Ad. C Zasada formalizmu procesowego

Wszystko jest rygorystycznie przewidziane przepisami prawa, nie ma odstępstw.

Uchybienie formalne pogarszało pozycję strony procesowej. Uchybienie powodowało, że jeżeli jednej stronie się nie udało, to przechodziło to na drugą stronę.

Ustalenie prawdy, co jest przedmiotem sporu. Może być prawda:

- formalna (obiektywna)

- materialna

Prawda formalna nie musi być różna od prawdy materialnej ( w większości przypadków nie jest). Prawda formalna jest logiczną konsekwencją przeprowadzonego postępowania - na tej podstawie sąd wydaje wyrok

Legalna teoria dowodowa - pojawia się kategoryzacja środków dowodowych → sędzia nie miał możliwości swobodnej oceny dowodów.

Ad. D Zasada jawności i publiczności postępowania.

Jawność: - materialna - jawność wewnątrz. Skierowana do podmiotów toczącego się postępowania. Polega na tym, że żadna czynność procesowa nie może być bez wiedzy innych przeprowadzona żeby była ważna.

- formalna - nieokreślony krąg odbiorców trzecich, mogą brać udział jako obserwatorzy. Publiczność postępowania odnosi się do obserwatorów postępowania. Rozprawy toczyły się przy drzwiach otwartych.

Ad. E Zasada ustność postępowania

Spór czy zastąpić tę zasadę, zasadą pisemności. Zwyciężyła jednak zasada ustności. Wszelkie dokumenty pisane, które miały być wykorzystane w procesie, musiały być odczytane w całości przed sądem.

Trybunał Koronny (1578).

Fazy postępowania po 1578r.:

1. Postępowanie zasadnicze (właściwe) w I instancji

2. Postępowanie odwoławcze w II instancji (może ale nie musi mieć miejsca)

3. Postępowanie egzekucyjne (nie musi mieć miejsca)

Poznanie mechanizmów postępowania zasadniczego:…

Postępowanie przed sądem:

1. Postępowanie wstępne - zakończone doręczeniem pozwu. Wniesienie skargi (powód) - jest w tym momencie 1 strona procesu (doręczenie pozwanemu pozwu)

2. Faza formalna - od momentu doręczenia pozwu do wdania się w spór ( rozstrzygane są kwestie formalne dotyczące samego procesu - zarzuty procesowe → wszystko to co nie dot. istoty sporu, czy ten proces powinien w ogóle się odbywać)

3. Faza merytoryczna (materialna), postępowanie dowodowe, rozstrzygnięcie

Powód (pierca, aktor) - 1 strona

Pozwany (reus, sąpierz) - 2 strona

Powód występuje z powództwem (strona czynna), wnosi skargę. Pozwany - przeciwko niemu wystąpiono z powództwem.

Zdolność sądowa do zdolność do bycia stroną w procesie (zdol. prawna - do bycia podmiotem praw i obowiązków). Zdolność procesowa to zdolność, by samodzielnego wykonywania czynności procesowych (zdol. do czynności prawnych).

Zastępstwo procesowa (rodzaje):

1. Ustawowe - wynika bezpośrednio z prawa, które określa z góry jakie to osoby np. rodzic, opiekun (zastępstwo całkowite)

2. Umowne (dobrowolne) - przypada na schyłek XII w. i początek XIII w. - dotyczy najczęściej duchownych, później osoby świeckie;związane z walką duchowieństwa o osobne sądownictwo, duchowni przestali stawiać się w sądzie osobiście

Zastępstwo: - generalne

- szczegółowe - ograniczone, co wynikało z dokumentu

Ograniczenie może być dwojakie:

1. Strona wyznacza swojego zastępcę do konkretnej czynności

2. Zastępstwo, które ma cechy zastępstwa generalnego to zastępstwo ograniczone w czasie.

Zastępców określano terminem prokurator (zastępca strony). Był też prolekutor tzn. rzecznik strony (znawca prawa i formalizmu prawa)tj. Doradca strony, by czynności były wykonywane bezbłędnie. Wiąże się to z zasadą formalizmu. Zastępca (prokurator) działa w miejsce strony. Wszelkie czynności prokuratora traktowane są jako czynności strony i strona ponosi za nie odpowiedzialność. Prolekutor - rzecznik działa obok strony, nie robi nic w jej imieniu, tylko doradza. Z połączenia tych dwóch instytucji powstał adwokat.

Proces zaczynał się od złożenia skargi (dawniej żałoba). Złożenie skargi nazywało się obżałowaniem. Na tym etapie występowała selekcja, czy należy wszcząć postępowanie. Jeżeli uznał, że tak składał pozew. Na bazie wniesionej skargi, sąd formułował pozew.

Pozew to formalne wezwanie do sądu w celu odpowiedzenia na zarzuty.

Forma pozwu:

1. Ustny (doręczany osobiście)

2. Pisany

Doręczaniem pozwu zajmował się komornik. Wymóg osobistego doręczenia. Komornik osiągał wynagrodzenie: dieta i zwrot kosztów podróży (pozemle- zwrot za parę butów i strzewno - za jedzenie)

Forma legitymizacji komornika:

• uprzywilejowane - pozew z pieczęci lub pierścienia sędziego - komornik musiał okazać określone przedmioty

• zwyczajne - podstawową formą pozwu ustnego była laska - pozew z laski

W XV w. przesądzono, że będą stosowane obie formy - ustna i pisemna.

Szlachtę podzielono na dwie grupy wg. Posiadania ziemi:

- posesjonacka, posiadacze ziemscy (forma pisemna) - wiadomo było gdzie doręczyę pozew pisemny

- gołota (forma ustna pozwu) - czytano publicznie pozew w miejscach gdzie powinien przebywać i wtedy przyjmowano, że został doręczony

Sporządzano pozew, w sposób który miał zapobiegać zafałszowaniu. Był sporządzany w formie chirografu. Pozew był spisany 2x w 2 kolumnach. Pośrodku jakiś rysunek i szablą przecinano ten pozew. Jeden kawałek została w sądzie a drugi otrzymywał pozwany, autentyczność sprawdzano poprzez połączenie kawałków i sprawdzenie czy do siebie pasują. Miało to zapobiegać fałszowaniu. Podziału na formę pisemną i ustną przestrzegano ściśle ponieważ ustne pozwanie posesjonata uważano za obrazę, zniewagę szlachectwa.

Wyjątki od zasady formy pisemnej:

1. Gdy przyszły pozwany znajdował się w sądzie, gdy powód składał pozew.

2. Gdy miało nastąpić pozwanie przed sądem królewskim i na dworze akurat przebywał pozwany.

3. W sytuacji nie budzącej wątpliwości np. złapanie na gorącym uczynku (pozwanie ustne wystarczyło)

Treść pozwu:

1. Uroczyste słowa. Zaczynał się od imienia króla (My Jan Kazimierz..). Mimo że szlachta uniezależniła się od króla, miała własne sądownictwo ale zwrot pozostał → określenie sędziego.

2. Imię i nazwisko pozwanego, z podaniem jego osiadłości, jego posesji - właściwość miejscowa

3. Wskazanie terminu i miejsca, gdzie się ma stawić

4. Określano imię powoda

5. Określenie przedmiotu sporu (zarzuty skierowane przeciw pozwanemu)

6. Wezwanie do odpowiedzenia na zarzuty (formułka procesowa)

7. Data i miejsce wystawienia pozwu

8. Podpisy i pieczęcie

Doręczenie. W XVI w. woźny jako urzędnik sądowy, wcześniej komornik. Za zadanie miał doręczać pozwy. Komornik do XVI w. gdy była forma ustna pozwu.

Woźny, który przybywał do pozwanego był często goszczony alkoholem lub zmuszano go do zjedzenia pozwu. Później dopuszczano aby pozew mógł być dostarczony chłopom pozwanego ale chłopi którzy je odebrali byli karani dlatego uciekali na widok woźnego. Ostateczną formą (XVIII w) było doręczenie poprzez pozew kładziony, który woźny doręczał do posiadłości dóbr pozwanego. Zasadą było, że miał być doręczony w widocznym miejscu dworu pozwanego. Woźny musiał mieć dowód, że był tam (wyłupywał kawałek z belki i uciekał). W księdze w sądzie woźny wpisywał, że dostarczył pozew i przedkładał, to co przyniósł. Często z powodu niedostarczenia pozwu, proces nie rozpoczynał się przez 1 rok i dłużej.

Rozprawa (termin - rok):

- odroczenia - sąd określa termin, kiedy się znowu rozpocznie

- o zawieszenie - sąd nie określa precyzyjnie terminu wznowienia postępowania

Od roku do roku - tak powstał termin „odroczyć”.

Rodzaje terminów:

• Rok zawity - taki rok, na którym nie stawienie się powodowało przegranie sprawy ( w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa, powodowało to przywrócenie terminu) Trzeci termin - uznawano za zawity dla pozwanego, po 1520 drugi termin.

• Rok zwykły - nie powodował przegrania sprawy

Powody usprawiedliwiające niestawiennictwo:

1. Sprawy o większe, gdy jedna ze stron w tym czasie brała udział w innej sprawie - o rzecz większej wartości lub sprawa toczy się przed większym, wyższym sądem

2. Służba królewska, uczestnictwo w obradach sejmu, poselstwo zagraniczne, listy żelazne (dawały nawet niemożność pozwania np. wdowy przez rok i 6 miesięcy)

3. choroby ciężkie, obłożne - za dowód obłożnej choroby była sytuacja, gdy chory wzywa do siebie księdza - ostatnie namaszczenie.

Sprawdzamy czy strony się stawiły. Zapytanie pozwanego czy dostał pozew i został prawidłowo wezwany. Sędzia wzywał powoda, aby powiedział o co chodzi (zarzuty). Pozwany musiał odpowiadać na wezwanie sądu (jest to faza formalna). Sąd do powoda mówi „mów”, potem do pozwanego „odpowiadaj”.

Merytoryczne ustosunkowanie, pozwany:

-zgadza się - zaprzecza

Ekscepcje - formalne zarzuty pozwu. Nie mają charakteru zarzutów merytorycznych i nie mają charakteru at persone, nie odnoszą się do meritum sporu. Są skierowane w proces jako taki.

Podział ekscepcji:

1. Peretoryjne - zarzuty niweczące - godzą w cały proces - upadek procesu

2. Dylatoryjne - zarzuty zawieszające - godzą w nieprawidłowości procesu, np. pozwany mówi „to jest niezgodne z prawem”, powód musi naprawić niezgodności.

Prawo nie nakładało na pozwanego wszystkich ekscepcji. Ostatecznym końcem ekscepcji jest wdanie się w spór. Ekscepcja - faza formalna.

Perytoryjne:

1. Zarzut sprawy zasądzonej

2. Zarzut sprawy załatwionej (nie zgadza się, bo wszystko było załatwione np. oddał pieniądze, a ktoś chce, aby oddał jeszcze raz)

3. Dawność (przedawnienie) - powołanie się na to, że roszczenie (prawo materialne) jest niemożliwe do dochodzenia na drodze sądowej

4. Rodzaj dawności (fatalia iuris) - pozwany odmawiał wdania się w spór, gdyż proces nie toczył się 1 rok i 6 tygodni (można w nią popaść ze względu na ekscepcję zawierzającą), nie można wznowić postep. po tym terminie

Dylatoryjne:

1. Niewłaściwość sądu (rzeczowa i miejscowa)

2. Niesprawność sporu (błędy; pominięcie, przestawienie elementu, pominięcie 1 litery czy tytułu którejś z osób )

3. Plurium litis consortium (wielość podmiotów sporu): *pozwany domaga się wstąpienia po stronie powoda jeszcze innych osób * pozwany domaga się współpozwania innych osób * strony domagają się dołączenia osób po stronie powoda i pozwanego np. współwłasność (właściciel; zalanych dwóch; jeden pozwał, drugi nie. Pozwany domaga się wystąpienia drugiego sąsiada obok pozwanego.)

4. Intercesja - żeby uwolnić się od zarzutu można wskazać swojego poprzednika w prawie np. wskazać od kogo kupiliśmy przedmiot gdy oskarża się nas o kradzież

Kto może korzystać z ekscepcji? Pozwany

Jeśli wdaliśmy się w spór, to ekscepcji nie można zastosować. Moment ustosunkowania się oznacza zamknięcie fazy formalnej i rozpoczęcie f. materialnej.

Wdanie się w spór:

- całkowite - zarzuci, że w ogóle nie pożyczał

- częściowe - np. że oddał część, bo tak się umówili

Konsumpcja skargi procesowej - wdanie się w spór → zawisłość sporu tzn. spór ten musi zostać rozstrzygnięty w tym procesie, przed tym sądem, nie można skargi wycofać i musi zapaść wyrok.

Obie strony procesu zyskują prawo do rozstrzygnięcia. Tempo procesu - następuje wyraźne przyspieszenie. Sąd winien zmierzać do jak najrychlejszego rozwiązania sporu, najlepiej na następnym posiedzeniu wydano wyrok.

Postępowanie dowodowe w oparciu o wynik którego nastąpi wydanie wyroku

Wartościowanie środków dowodowych. Zakaz przeciwdowodu. Tylko 1 strona procesowa miała prawo przeprowadzania dowodu.„Bliższość do dowodu”:

1) status prawny stron - np. chłop ze szlachcicem ale gdy spierała się szlachta, to to kryterium nie mogło być.

2) wartość zaproponowanego dowodu (lepszy dowód) np. zeznania świadków a dokumenty

3) prawo do przeprowadzania dowodu przez pozwanego (szansa na uniewinnienie)

Jeżeli strona nie dostał bliższości dowodowej, to jeżeli strona, która dostała to prawo mogła się pomylić (nie potrafi skutecznie tego dowodu przeprowadzić) wówczas to prawo dowodu przechodziło na drugą stronę. Pomylić się tzn. np. zadeklarować zbyt dużą ilość przysięgników.

Najważniejsze dowody:

• Współprzysiężnicy (obecnie świadkowie) - osoby godne szacunku i posiadające wysoki autorytet, składające przysięgę, popierającą słowa strony, osoba co do której nie można wnieść zarzutów bo inaczej można obalić dowód (z tej instytucji wyrośli późniejsi świadkowie), wiarygodne zeznania co najmniej 2 świadków

• Dokumenty pisane - potwierdzające stan rzeczy, dokumenty nadania oraz dokumenty własności.

• Wizja lokalna - oględziny miejsca

• Ordalia (Sąd Boży)

Wyrok na przeprowadzenie dowodu - wyrok był wydany wcześniej przed przeprowadzeniem postęp. dowodowego gdy przyjmowano ordalia jako środek dowodowy (tylko wówczas, gdy środkiem dowodowym był Sąd Boży)

Wyrok był wydawany podczas całego procesu, bo wyrokiem było wszystko, co wydane było w czasie całego procesu.

Istniały wówczas: wyroki przedstanowcze (postanowienia) oraz wyrok stanowczy (wyrok).

Decyzje w formie wyroku przedstanowczego:

- ekscepcja

- zawierzenie

- dopuszczenie dowodów (wszystkie sprawy dot. procesu)

Główny podział wyroków stanowczych: wyroki zasądzające i uwalniające

Ze względu na tryb ich wydania wyroki dzielono na:

- oczne (obie strony na ogłoszeniu wyroku są obecne)

- zaoczne (gdy nie ma jednej strony lub obu stron na ogłoszeniu wyroku)

Strona, która wygrywała sprawę płaciła sędziemu tzw. pamiętne, czesne - aby później mógł świadczyć o wydanym wyroku w innej sprawie gdy nie było akt sprawy. Dowodzono czegoś przez wyciąg z dokumentów (z księgi) - potwierdzał coś. Za wystawienie wyroku na piśmie.

Wyrok traktowany był od początku jako ważny nie było instancyjności.

W momencie, gdy następowało rozstrzygnięcie (np. wyrok skazujący) następowało wydawanie pozwanego - odpowiedzialność osobista. Później kara była wymierzana przez sąd. Strona która przegrywa ponosi wszelkie koszty postępowania.

Możliwość zakończenia procesu bez postępowania dowodowego:

- ugoda (obecne dobrowolne poddanie się karze)

- cofnięcie skargi (następuje upadek procesu, tylko do momentu wdania się w spór).

Odwołanie się od wyroku, gdy już mamy instancję. 1523r - formuła procesu - instytucja apelacji, ale nie było toku instancji, osoby wyżej społecznie mogły od razu dostać się do sądu królewskiego

Remisja - gdy ról był najwyższym sędzią w państwie mógł on przejąć każdą sprawę, na dowolnym etapie czyli przejęcie sprawy na każdym etapie przez sąd wyższy. Remisja skutkuje przeniesieniem sprawy na wyższym szczeblu, ale nie ma nic wspólnego z odwołaniem.

Podział środków odwoławczych:

1. Zwyczajne - przysługują zawsze każdej ze stron, która jest niezadowolona jest z rozstrzygnięcia - od nieprawomocnych

2. Nadzwyczajne - przysługują od prawomocnych, nie każdy może z nich skorzystać gdy zaistnieją dodatkowe szczególne okoliczności wyliczone w prawie

Wyroki: - prawomocne (przysługują środki nadzwyczajne)

- nieprawomocne (przysługują środki zwyczajne)

Środki odwoławcze oparte były na zarzutach.

Zarzuty at persone wobec sędziego tzw. nagana sędziego, strona niezadowolona zarzucała sędziemu, że jest niesprawiedliwy i stronniczy. Skutkiem jej stosowania było odebranie sędziemu wszelkiego rodzaju spraw. Ograniczenia:

• Kocz (rodzaj kaucji sądowej) wysokość w zależności od rangi sędziego. Kocz był składany w skórach zwierzęcych. Celem było zniechęcenie tych, którzy nie byli do końca pewni swych racji do składania odwołania. Jeżeli miał rację, sędzia tracił pracę a sprawę rozpatrywał inny,a wnoszący zarzut zabierał skóry, a gdy przegrywał skóry dostawał sędzia jako zadośćuczynienie (odzyskiwał cześć i honor)

• Pojedynek - sędzia miał swojego niedźwiedzia, człowieka, który w czasie pojedynku walczył za sędziego.

Naganianie wyroku - zarzucenie sędziemu, że popełnił błąd. To oznaczało, że postępowanie odwoławcze nabierało współczesnego charakteru. Zarzut nie miał charakteru at persone, nie godziło to w cześć i honor sędziego, nie zawieszano sędziego w funkcjach sędziowskich.

Mocja (II poł. XV w.) - typ odwołania, zaskarżenie wyroku z powodu błędu sędziego. Nadal był kocz.

Apelacja (1523r. formula procesus).

1538r. przywrócono mocję. Więc były dwa środki:

- mocja - apelacja.

Tak było do końca XVIII w. Kocz do XVIII w. był w skórach.

Typy nowoczesnych środków odwoławczych:

1. Apelacja - merytoryczne odwołanie od wyroku. Sąd apelacyjny - przeprowadza postępowania od samego początku, gdy zgadza się z zarzutami skargi apelacyjnej.

2. Rewizja - najwszechstronniejszy środek, daje najszersze uprawnienia sądowi. Sąd rewizyjny - ma różne możliwości podjęcia działania, gdy podziela skargę. Sąd dokonuje pewnych wskazań i kieruje do sądu niższej instancji lub stwierdza, że wszystko jest źle lub że tylko jest niewielki błąd (wtedy sam uchyla i naprawia błąd). Rewizja nadzwyczajna…

3. Kasacja - środek o charakterze formalnym. Istota kasacji (czystej) polega na tym, że sąd kasacyjny bada jedynie pod względem formalnym, błędy jakie popełnił sąd (uchybienie formalne np. niedotrzymanie terminu). Sąd kasacyjny nie bada pod względem merytorycznym. Uchybienie formalne to sąd kasacyjny kieruje do I instancji. Kasacja jest w tym systemie środkiem nadzwyczajnym. Następuje skasowanie wszystkiego.

Różnica między środkiem zwyczajnym a środkiem nadzwyczajnym - egzekucji mogą być poddawane tylko środki prawomocne. Apelację wnosiło się przez pośrednictwo tego sądu, który zaskarżony wyrok wydał i on badał zasadność apelacji. Postępowanie apelacyjne było tak zorganizowane, że pierwszy termin był terminem „0”.

Środki nadzwyczajne (wyrok musi być prawomocny i dodatkowy warunek musi być spełniony):

• -gravamen (przewód o uciążliwość) - nie jest to apelacja lecz otwarcie drogi do apelacji (do Trybunału Koronnego). Strona wnosiła protest jako manifest. Jeżeli w wyniku gravamen wygrywało się proces, oznaczało to, że uchyla się wyrok. Można było wnieść skargę apelacyjną. Dla sędziów przestrogą było zagrożenie karą. Wymiar kary: 3 grzywny (XVI w.), 100 grzywien (XVII w.), 1000 grzywien (1768r.)(górny wymiar) lub 2 tygodnie wieży górnej (pomieszczenie z dostępem światła)

• wznowienie procesu, gdy na jaw wychodzą zupełnie nowe dokumenty i fakty lub gdy niektóre czyny nie były karalne (zgodnie ze zm. Przepisów)

• male obtentum - przeciwko wyrokom w postępowaniu kontumacyjnym, człowiek dowiaduje się, że jest skazany, gdy nie brał udziału w postęp. dostaje wyrok zaoczny, który zdążył się uprawomocnić. W ogóle nie wiedział, że był proces. Wyrok jest uchylany natychmiast i od nowa przeprowadzano postęp.

• nieświadomość procesowa (swoista odmiana male obtentum). Nie ma świadomości, że bez jego obecności proces był kontynuowany np. złożył podanie o odroczenie, ale sędzia go nie uwzględnił. Wbrew woli i świadomości jednej ze stron zostaje wydany wyrok. Wyrok się uprawomocnił. Przy udziale 2 świadków zaświadcza o powodach nieobecności, postęp. jest kontynuowane od początku, od miejsca w którym zabrakło strony.

Postępowanie egzekucyjne:

Trzy etapy w dziejach polskiego procesu: 2 cenzury (formula procesus) - do końca XIV w.:

- odpowiedzialność osobista

- odpowiedzialność majątkowa z ruchomości

- odpowiedzialność z nieruchomości

Egzekucja osobista schodzi na ostatnie miejsce. Na 1 miejscu egzekucja majątkowa z ruchomości, na 2 egzekucja majątkowa z nieruchomości. Urzędnik sądowy (woźny) przybywał do byłego pozwanego i przypominał, że zapadł wyrok i trzeba mu zadośćuczynić. Podejmowano próby ciążenia na majątku, czyli próby przejęcia majątku. Jeżeli się nie zgadzał to nazywano to odbijaniem ciążenia. Można było cztery razy odbijać ciążenie. Kara w grzywnach - 3. Po czterokrotnym odbijaniu następowało odebranie siłą.

Rumacja - usunięcie siłą opornego, sprzeciwiającego się egzekucji z jego majątku - przy siłach starosty. Samopomoc w egzekucji - zadośćuczynienie.

Prawo do bezkarnego pozbawienia życia dotyczyło złodzieja (w domu lub w polu, złapanego w nocy, przy kradzieży plonów). Egzekucja bez wyroku przy złapaniu na wyrębie lasu - zabierano sprzęt.

Po 1523r. ulepszenie tego co wprowadziły statuty. Co do posesjonatów wprowadzono egzekucję z ruchomości zaś co do gołoty wprowadzono egzekucyjną odpowiedzialność osobistą.

I etap - próba ciążenia - próba intromisji - próba wiązania czyli wejścia w posiadanie. Dokonuje tego woźny sądowy w obecności dwóch świadków. Odbicie wiązania- Jeżeli się nie zgadza, to woźny wraca i w sądzie grodzkim dokonuje odpowiedniej relacji, przez wpis w księdze. Ta informacja dochodzi do starosty. W terminie 6 tygodni list. Etap I kończy założenie potrójnego zakładu czyli 3 razy tyle ile przegrałeś w procesie (siedem razy wartość). 3 na rzecfz wygranego w procesie, 3 na rzecz organu.

II etap - próba wiązania. Woźny jedzie z listem do byłego pozwanego. Jest to ostatni moment gdy może on dobrowolnie zadośćuczynić wyrokowi. Jeżeli odrzuci, to woźny wraca i dokonuje wpisu w księdze. Starosta podejmuje decyzje na koniec II etapu. Skazuje na potrójny zakład i nałożenie banicji.

III etap - jedzie wicezgerent (zastępca starosty), woźny i 2 świadków do pozwanego i informuje go, że skazany jest na potrójny zakład i banicję. Po powrocie relacja. Starosta skazuje na banicję procesową tzn. utrata podmiotowości w procesie, który się toczy, a więc egzekucja zbrojna przeciw niemu nie jest przestępstwem.

IV etap - siłowe wyegzekwowanie wyroku. Tu pojawia się rumacja (wyprawa zbrojna na dom banity). Instytucja związana z ostatnią fazą: Zajazd - szlachta wspiera starostę swoim wojskiem, jako potwierdzenie, że wolność szlachecka nie została złamana, a skazany szlachcic zawinił.

Monarchia patrymonialna

Władca był najwyższym sędzią. Sądy były monarsze. W imieniu władcy sądzili wojewodowie i kasztelanowie. Podział społeczny na stany. Od XIII do XIV w. w Polsce. Stany zamknięte - status prawny rodziców decyduje o statusie prawnym dziecka. Nobilitacja - zmiana statusu społecznego, można było zostać szlachcicem za zasługi. Odmienna struktura sądowa. Kształtują się odmienne sądy stanowe np. sądy duchowne (funkcjonowały poza zwierzchnictwem monarchy)- sądziły sprawy dotyczące duchowieństwa, rozstrzygały sprawy dotyczące wiary i religii np. o czary, małżeństwa i rodziny. Jurysdykcji sądów duchownych nie podlegały sprawy dotyczące ziemi, nawet gdy dot. duchowieństwa, zawsze podlegały sądom królewskim. Sądy miejskie, radzieckie, ławy wiejskie i sołtysa - sądy dla innych stanów. Sądownictwo panów nad chłopami (mieszkającymi w ich dobrach). Było to sądownictwo dominalne.

Ukształtowanie sądów szlacheckich (wyrosły z sądów monarszych, uniezależniły się od króla):

I instancja:

1. Sąd ziemski funkcjonował 1, nie miał stałej siedziby. W XVI w. rozpatrywał sprawy szlachty ziemskiej. Skład: sędzia ziemski, podsędek, pisarz, rejent, asesorowie, woźny. Uniezależnienie od króla na mocy przywilejów warskich - 1423. Zakaz łączenia urzędu sędziego ziemskiego i starosty (starosta był urzędnikiem króla). Szlachta miała sama wskazywać kandydatów (4) na sędziego. Wydano nakaz sądzenia w oparciu o prawo pisane (statuty kazimierza i inne). Właściwy dla wszystkich spraw szlachty osiadłej z wyjątkiem spraw przekazanych innym sądom.

2. Sąd grodzki - sądził starosta jako główny sędzia (nazwa od grodu - siedziby starosty). Stała siedziba. Sądził wszystkie sprawy szlachty gołoty i sprawy z 4 art. Grodzkich (1454r.) bez względu na osobę sprawcy - 4 przestępstwa ( napad na dom szlachecki, podpalenie, rozbój na drogach publicznych, zgwałcenie niewiasty), przeprowadzał egzekucje wszystkich wyroków, nawet duchownych

3. Sąd podkomorski - podkomorzy sądził w sądzie. Nie miał stałej siedziby. Podział szlachty na: posesjonatów i nieposesjonatów. W sądzie podkomorskim - spór o rozgraniczenie dóbr szlacheckich (jak granica ma przebiegać), sąd wyspecjalizowany dla szlachty, podkomorzy zjeżdżał na miejsce sporu, przeprowadzał wizje lokalną i wytyczał granicę.

II instancja:

• Sądy wiecowe - zbierała się szlachta i radziła

• sąd sejmowy - próbowano poszerzyć jego uprawnienia w art. henrykowskich, nałożono na króla obowiązek powoływania sądu

• Trybunał Koronny - sąd wyłoniony przez samą szlachtę, Art. Henrykowskie powołały do życia Trybunał, zaś w 1578r Stefan Batorny powołał Trybunał Koronny. Jeden trybunał został utworzony w Koronie. Trybunał był 1 ale miał dwie siedziby; w Lublinie i w Piotrkowie (obecnie Trybunalskim). Kadencja sędziów trwała 1 rok. Zasiadał w nim 27 sędziów szlacheckich tzw. deputatów i 6 sędziów duchownych. Komplet orzekający składał się z 6 sędziów. Pracami Trybunału kierował Marszałek. Sąd w Piotrkowie przybywał w sesji jesienno-zimowej zaś w sesji wiosenno-letniej w Lublinie. Trybunał Koronny był sądem niezawisłym (Kajetan Koźmian „Pamiętniki”). Sędzią zostawało się dopiero po wpisaniu do ksiąg w Piotrkowie. Ostatnie wybory do Trybunału Koronnego odbyły się w 1794r. Odwołania od sądów duchownych, gdzie stronami były osoby świackie, komplaty orzekające 6 osób, jeśli od duchownych 3+3

Sądy królewskie:

-asesorski - w imieniu króla sądził w nim kanclerz. Uważany był za najrzetelniejszy. Sądził jako sąd odwoławczy dla mieszczan z miast królewskich. Pełnił rolę dobrowolnego sądu na wniosek stron

- referendarski - przewodniczył mu podskarbi. Był to sąd odwoławczy dla chłopów z królewszczyzny.

- relacyjny - najpierw rozpatrywał odwołania od lenna. Zmiany po 1596r, po Unii Brzeskiej, relacjonowanie wyroków i majątków z len.

Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja:

- wprowadzono stałe Trybunały, nie jeździły już (w Lublinie i w Piotrkowie)

- nie było sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich - ich uprawnienia przejęły sądy ziemiańskie, wyłaniano sędziów z powołania. - Wprowadzono jednolite sądy ziemskie.

Przełom XVIII i XIX wieku to początek sądownictwa powszechnego. Pojawia się sądownictwo powszechne. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa - prawo do sądu.

Proces inkwizycyjny. W Europie trwał on w okresie między XVI a XVII w. Król Fryderyk II Barbarossa i Papież Innocenty III i IV. W 1532r. Sejm Rzeszy przyjął konstytucje CCC. W jednym akcie normatywnym były unormowane przepisy prawa materialnego i procesowego. W Rzeszy w tym okresie istniało 312 dużych i małych jednostek (państw) zaś w XIX w. było ich już tylko kilkadziesiąt. Raistach nie był reprezentantem grup społecznych. Zasiadali w nim przedstawiciele państw wchodzących w skład Rzeszy. W XVI wieku Karol V doprowadził do tego, że ustawa ta była powszechnie stosowana. Karol zaopatrzył Raistach w Klauzule Salwatoryjną (Był on zależny od woli panującego).

Rozpoczyna się tendencja do kodyfikowania i unifikowania prawa.

Char. Salwatoryjny - nie czuli władcy, że jest im coś narzucone.

Powszechny niemiecki proces karny oparty był o zasady Karoliny.

1507r - Kodeks biskupa bamberskiego (Jan Szwancenberg)

1486 - Młot na czarownice ( Szprenge)

Powszechny niemiecki proces karny: Źródłem jego były; praktyka i komentarze (najsłynniejsze Karksow i Bruner)

Zasady procesowe:

- wdrażania postępowania z urzędu

- tajności postępowania

- pisemności (fundamentalna zasada)

- łączenie w 1 ręku wszystkich 3 części: oskarżenie, obrona i osądzenie.

Proces skargowy

Kolejne kodyfikacje procesu inkwizycyjnego:

- Karolina

- Teresiana (1768r)

- Józefina

- Franciszka

Pruska Ordynacja Karna (1805r.)

Całe postępowanie miało być podzielone na 2 stadia:

1. Inkwizycja generalna (rozpoczynała cały proces)

2. Inkwizycja szczególna (szczegółowa)

1) Etap, który rozpoczyna cały proces. Sędzia podejmował decyzję o wszczęciu postępowania. Sędzia może wiedzieć o czynie: *własne spostrzeżenia sędziego, *doniesienia, *schwytanie na gorącym uczynku. Celem inkwizycji było ustalenie, stwierdzenie popełnienia przestępstwa i wskazanie przestępcy. Przy inkwizycji generalnej odbywała się wizja lokalna.

Sumaryczne przesłuchanie świadków (XVI w.) - sędzia zadawał pytanie: Co świadkowi wiadomo w sprawie?

Podejrzanego na tym etapie nie przesłuchiwano w charakterze świadka. Gdy sędzia stwierdzał, że są przesłanki do tego, że przestępstwo zostało popełnione. Środki: *wizja lokalna, *przesłuchanie świadków - bez odebrania przysięgi

2) Wtedy rozpoczynała się inkwizycja szczególna. Cel: udowodnienie sprawcy, że popełnił przestępstwo. Postępowanie rozpoczynało tzw. artykułowane przesłuchanie oskarżonego (sędzia zanim przystąpił do przesłuchania przygotowywał sobie pytania i tylko te pytania mógł zadawać). Przesłuchanie było prowadzone żeby wymusić przyznanie się Skazanie miało nastąpić w oparciu o legalną teorię dowodową. Dowody podzielono na 4 kategorie:

1. Dowody pełne np.:

- przyznanie się do winy oskarżonego

- zeznanie co najmniej 2 wiarygodnych świadków

- opinia zaprzysiężonego przez sąd rzeczoznawcy

- dokumenty (urzędowe najlepsze)

2. Dowody niepełne (półpełne) np.:

- zeznanie 1 świadka

- poszlaki, które stanowiły zbieg okoliczności, które wskazywały osobę sprawcy

3. Więcej jak niepełne

4. Mniej jak niepełne (wątpliwe)

Poszlaki dzielono na kilka kategorii:

- oddalone (wystarczyły do wdrożenia inkwizycji szczególnej)

- bliskie (poszlaka do uwięzienia oskarżonego)

- bardzo bliskie (podstawa do posłania na tortury podejrzanego) - niemal dowody w sprawie

Poszlaki:

- bezpośrednie

- pośrednie

Zasady stosowania tortur. W I połowie XVIII w. następowało wyraźne ograniczenie tortur

Zniesienie tortur:

• 1754r. w Prusach

• 1776r. w Austrii i w Polsce

• 1822r. w Królestwie Hanoweru

Zasady stosowania tortur:

1. Tortur nie należy stosować od razu (przyznanie miało być dobrowolne),

2. pokazywanie narzędzi w działaniu na kimś innym,

3. potem przystępowanie do działania. Gdy torturowany przyznał się, na drugi dzień dobrowolnie musiał potwierdzić, gdy nie potwierdzał od nowa przeprowadzano tortury

4. Trzy razy można było powtarzać tortury, jeżeli nadal nie przyznawał się, puszczano go. Potem tortury ograniczono do 1 dnia, tortury 3 razy w ciągu 1 dnia.

Kara za nieposłuszeństwo - metody śledcze - polegały na drastycznym pogorszeniu warunków przebywania w więzieniu np. karcer, gdy oskarżony nie udzielał odpowiedzi albo kręcił.

Legalna teoria dowodowa (2 formy: pozytywna i negatywna) i zasada domniemania niewinności:

- pozytywna teoria - udowodnić winę za wszelką cenę (związane z domniemaniem winy oskarżonego)

- negatywna teoria - jeśli nie uda się zgromadzić dowodów pełnych, że jest winny (nie udało się udowodnić winy), to należy zaprzestać postęp., nie jest to pełna niewinność, nie udało się tylko udowodnić mu winy, uwolnienie od sądu, gdy brak dowodów ale jest podejrzenie → zawieszenie postęp.

Pojęcie kary nadzwyczajnej z podejrzeniem - (założenie) oskarżony na pewno popełnił czyn, ale nie udało mu się tego udowodnić, więc połowa kary za czyn, gdy przysługuje 10 lat to dostawał 5 lat. Brak możliwości apelacji (jakiegokolwiek odwołania) → brak podmiotowości oskarżonego.

Ostateczna rozprawa - publiczne ogłoszenie wyroku. Prewencja generalna polegała na odstraszeniu sprawców. Potem było publiczne wykonanie wyroku. Istniała swoboda wykonania ?kary. Sposoby wymierzania kary śmierci:

- zwykłe

- kwalifikowane

Zmiany w XVIII w. w procesie inkwizycyjnym:

- zatarł się podział na 2 fazy - inkwizycję generalną i szczególną

- odstąpiono całkowicie od przesłuchań artykułowanych, były tylko sumaryczne.

Nowy podział - 2 etapy postępowania:

• postępowanie wstępne (przed sądem lub przed władzami administracyjnymi)

• inkwizycja sumaryczna ( ściślejsza) - analiza przesłuchań i wydanie wyroku na podstawie akt, prowadzona przez sędziego. Wyrok wydawało kolegium.

- 1803r. Franciszkana - księga ustaw zbrodni i o ciężkich policyjnych przestępstwach - ostatni akt w którym mamy przepisy prawa materialnego i formalnego

- 1805 r. Pruska Ordynacja Kryminalna

Wiosna ludów - przestały obowiązywać te kodyfikacje. Natomiast w Królestwie Polskim obowiązywały do 1876r.

W Prusach w 1794r. - Pruskie prawo krajowe.

1805r. - Pruska Ordynacja Kryminalna:

Do popełnienia przestępstwa może dojść w dwojaki sposób: (procedura austriacka)

- dokonanie

- zaniechanie

Procedura austriacka różniła się od ordynacji pruskiej. W procedurze austriackiej sąd ma badać okoliczności przemawiające na korzyść oskarżonego.

Może nastąpić pewna selekcja i kwalifikacja dowodów przez sędziego. Wyrok ma wprost mówić, że obwiniony jest niewinny (jeśli oczyści się z zarzutów). Jeśli nie ma udowodnionej winy to inkwizycja nad nim wisi (obecnie zawieszenie postępowania).

Kodeks pruski:

- nie wystarczy samo przyznanie się do winy, musi być potwierdzone dowodami

- prawo dopuszczające obrońcę (obwiniony może zrzec się obrońcy) (różni się to od ordynacji austriackiej)

- z urzędu sąd musi dać obrońcę, gdy jest zagrożenie karą śmierci

- sąd daje karę z podejrzenia (1/2 kary normalnej) (różnica)

Ad. 3 XIX w. Przyjęcie zasady całkowitego zakazu stosowania analogii.

Katalog kar:

- kara śmierci (powieszenie, rozstrzelanie, ścięcie (Niemcy), uduszenie (Hiszpania), gilotyna (Francja)

- kara pozbawienia wolności

- kary o charakterze finansowym (grzywny, konfiskaty)

Postępowe kodeksy odchodzą od kar cielesnych.

W procesie - zmiana:

- Postępowanie wstępne

• 1. faza - cechy procesu inkwizycyjnego (tajność, nieinformowanie podejrzanego), kończy się postawieniem zarzutów

• 2. w momencie postawienia zarzutów, to oskarżony staje się stroną postępowania i przed sądem rozpoczyna się proces. Oskarżony ma prawo wglądu w akta sprawy.

- zasada domniemania niewinności (nie ma pewności, to należy go uniewinnić)

Ustrój sądów XIX w.:

Przemiany będące skutkiem rewolucji Francuskiej:

- zasada równości wobec prawa

- zasada utworzenia sądów powszechnych

Księstwo Warszawskie - powstanie sądów powszechnych (ich jurysdykcji podlegają wszyscy, realizacja zasady równości wobec prawa - koniec sądów stanowych).

- niezawisłość sądów - sędzia nie jest ograniczony niczym poza prawem

- nieusuwalność sędziów

- zawodowość, biurokracja

Sędziami mogą być wyłącznie osoby do tego przygotowane.

System dwutorowy - piony:

- cywilne

- karne

Zasada instancyjności postępowania

Schemat Księstwa Warszawskiego:

Sąd kasacyjny

(Rada Stanu Księstwa Warszawskiego)

Sąd Apelacyjny

(był tylko 1 w Sąd Kryminalny

Warszawie)

Trybunał cywilny Sąd policji poprawczej

I instancji

(1 w każdym Sąd policji prostej

Departamencie)

Sąd pokoju

Sędzia pokoju - obligatoryjne, pojednawcze posiedzenie, próba pojednania stron, w każdym powiecie

Sąd policji prostej - tzw. podsędek sądu pokoju (sądził w najniższych sprawach karnych). Sądził w I instancji wykroczenia.

Sąd policji poprawczej- był sądem odwoławczym od sądów policji prostej. Był sądem I instancji w sprawach o występki

Sąd kryminalny - sądził zbrodnie. Był sądem II instancji.

Kasacja - otwory kasacyjne: błędy proceduralne.

Po kasacji sprawa wracała do sądu na tym samym poziomie, ale w innej miejscowości. Można był tylko trzy razy składać skargę kasacyjną (w tej samej sprawie, z tego samego powodu)

Do monarchy sąd zwracał się za 3 razem o urzędową wykładnie prawa. Była ona wykładnią wiążącą.

Zmiany sądownictwa. Zabór rosyjski:

- powołano w 1815 r. Sąd Najwyższej Instancji (Instancja kasacyjna w sprawach cywilnych). Wydziały kasacyjne w Sądzie Apelacyjnym (instancje kasacyjne w sprawach karnych)

- 1841r. likwidacja tego co wyżej i w to miejsce utworzenie: IX (Cywilny) i X (Karny) departamenty rządzącego senatu dla Księstwa Warszawskiego. VIII pierwszych departamentów było w Petersburgu, a te utworzono zamiejscowe.

- 1861 sądy gminne przejęły funkcję sądów I instancji dla wsi, sądy pokoju były dla miast

- 1867/1877 zupełna rusyfikacja - wprowadzenie takiego systemu jak był w Rosji. Podział ze względu na wagę spraw.

Zjazdy sędziów gminnych i sędziów pokoju….

W sprawach wyższych:

- sądy okręgowe I instancji

- warszawska izba sądowa II instancji

Kasacja do IX i X Departamentu

↑

Warszawska Izba Sądowa

↑

Sądy Okręgowe

↑

Zjazdy sędziów gminnych i sędziów pokoju

⁄ |

sądy gminne sądy pokoju

Było tak do czasów odzyskania niepodległości.

Budowanie struktury sądów w niepodległej Polsce:

- luty 1919r. - komisja kodyfikacyjna

- luty 1919r. powołanie Sądu Najwyższego, który miał koordynować wszystkie sądy

- Sądy miały być podzielone na 2 kategorie - powszechne i szczególne.

Sądy powszechne to te, które rozstrzygały sprawy cywilne i karne. Podlegały jurysdykcji Sądu Najwyższego.

Prace unifikacyjne toczyły się dwutorowo:

- w komisji kodyfikacyjnej

- w komisji kodyfikacyjnej przygotowującej Konstytucję

Art. 2 Konstytucji marcowej z 3.08.1922 roku.

Komisja kodyfikacyjna nie posiadała inicjatywy ustawodawczej.

Rozporządzenie prezydenta RP o ustroju sądów z 6.02.1928 r. weszło w życie 01.01.1929r.

Zasady przewodnie:

- zasada niezawisłość sędziów - art. 77 (nieusuwalność, nieprzenoszalność)

- nominacji sędziowskich - art. 76 (prezydent nominuje)

- wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości, sędziowie pokoju (martwy przepis), sądy przysięgłych, ławnikowie (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych)

- zasada działu czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

- zasada wyłączenia z kompetencji sądów badania legalności ustaw.

- zasada budowy hierarchiczno-instancyjnej, 4szczeblowa konstrukcja, 3instancyjność

Sądy powszechne:

- sądy grodzkie - rozstrzygały w składzie 1 osobowym, przewidywano przy nich sędziów pokoju

- sądy okręgowe - rozstrzygały w I instancji w sprawach ważniejszych, pełniły funkcję sądów odwoławczych (II) od wyroków sądów grodzkich. Składy miały być 3 osobowe.

- sądy apelacyjne - sądy II instancji, od wyroków sądów okręgowych, pełniły funkcję sądów I instancji w sprawach przekazanych przez specjalne ustawy np. strajki pracownicze (postępowanie doraźne - uproszczeniem zasad procesowych, zakaz odwołań, natychmiastowe wykonanie wyroku), 3 osobowe składy

- Sąd Najwyższy - kontrola prawidłowego wykonania prawa, jego zadaniem było wypracowanie jednolitej praktyki jurysdykcyjnej. III instancja

Podział na okręgi sądowe nie był tożsamy z podziałem na jednostki terytorialne, raczej nawiązywał do podziału z dawnej Polski (z czasów zaborów)

Sądy szczególne:

- sądownictwo wojskowe - oparte na oddzielnej strukturze

- sądy pracy (w formie wydziałó w sądach powszechnych, odwołania do sądu okręgowego)

- sądy duchowne

- Sądy specjalne o charakterze trybunałów:

- Trybunał Stanu

- Trybunał Kompetencyjny (rozstrzyganie sporów o właściwość)

- Najwyższy Trybunał Admin.

- Sąd Kartelowy (odpowiednik dzisiejszego urzędu antymonopolowego - czy porozumienia nie są zmową przeciw wolności rynkowej)

- 1935r Inwalidzki Trybunał Administracyjny

- Sądy Ubezpieczeń Społecznych

16

---