W dobie odrodzenia rozpoczęła się przemiana- z zakresu sztuki zostały wyeliminowane: rzemiosło i nauka, a przyłaczona zoatała poezja. Po drugie, musiała powstać świadomość, że to, co zostaje ze sztuk po wyeliminowaniu rzemiosł i nauk, stanowi jednolitą całość, odrębną klasę umiejętności,czynności i wytworów ludzkich.
Sztuka słowa odnalazła swoje miejsce dpiero za sprawą Giovanniego Piętro Capriano. W 1555r. wydzielił podobny zespół sztuk, jednakże na innej zasadzie i pod inną nazwą, mianowicie sztuk "szlachetnych". Pisał: "Nazwa sztuk szlachetnych należy się jedynie tym, które są przedmiotem najszlachetniejszych naszych zmysłów, najrozległejszych naszych zdolności, a które jednocześnie cechuje trwałość: takimi są poezja, malarstwo,rzeźba".Podstawą do wyodrębnienia tych sztuk była ich ocena: sztuki te stanowią oddzielną grupę, dlatego, że są doskonalsze, szlachetniejsze, trwalsze od innych.
Dopiero koło połowy XVIII wieku Charles Batteux całą grupę tych sztuk wyliczył
i od innych sztuk wyraźnie oddzielił. Podzielił sztuki na piękne i mechaniczne. Książka jego ukazała się w r. 1747. Podział Batteux Przyjął się, wytworzył radykalną przemianę nawet w samym pojęciu sztuki, był najważniejszym wydarzeniem w europejskich dziejach klasyfikacji sztuk.
D. Sztuki piękne, les beaux arts, zajęły tę uprzywilejowaną pozycję wśród sztuk, jaką dawniej miały sztuki wyzwolone, artes liberales. Teraz piękne przeciwstawiano - mechanicznym, jak niegdyś wolne. Sztuki inne niż piękne Suizer nazwie teraz pospolitymi (gemem), jak niegdyś nazywano sztuki inne niż wolne. A przecież zakres sztuk mechanicznych (czy pospolitych) uległ teraz zmianie, wszak nie należały już do nich malarstwo, rzeźba, architektura. Wielkie systemy wyczerpały się koło połowy XIX wieku i miejsce ich zajęły empiryczne dociekania. Klasyfikacje oparte o wyliczanie możliwości stały się z powrotem porządkowaniem faktycznie uprawianych sztuk. Ośrodkiem estetyki były wówczas Niemcy. W dziedzinie klasyfikacji sztuk dali autorzy niemieccy dowody niemałej pomysłowości. Były precedensy: podziały Kanta, a także F. Th. Vischera, najbardziej spośród heglistów oddanego estetyce, który licząc się z faktycznie rozwijającymi się sztukami dzielił je wedle rodzaju wyobraźni: jest ona odtwórcza w sztukach plastycznych, wytwórcza w muzyce, a jak twierdził, "poetycka" w poezji. Polski autor Libelt w książce Estetyka, czyli umnictwo piękne (1849, s. 107) nie tylko dorównał tym niemieckim klasyfikacjom sztuk, ale je prześcignął pod względem sztuczności i dowolności. Dzielił sztuki wedle ideału, do jakiego zmierzają, a który może być ideałem bądź piękna, bądź prawdy, bądź dobra;dzielił je także wedle tego, czy ideał ten kształtują w przestrzeni, czasie czy w życiu. Sztukę słowa umieszcza w II punkcie podziału: Sztuki treściowe albo plastyczne
(Muzyka - kształtująca ideał piękna
Poezja - kształtująca ideał prawdy
Wymowa - kształtująca ideał dobra
l w czasie
mimo różnych zasad podziałów, wyniki były podobne, sztuki rozpadały się na te
same grupy, jak gdyby podział sztuk był bezsporny, a sporna jedynie jego zasada. Znalazło to dobitny wyraz w tablicy zestawionej w r. 1906 przez M. Dessoira (Asthetik und allgemeine Kunstwissenschaft):
Sztuki przestrzenne Sztuki czasowe Sztuki nieruchome Sztuki ruchu Sztuki posługujące Sztuki posługujące się obrazami się ruchami i dźwiękami Sztuki odtwórcze Rzeźba Poezja Sztuki figuratywne Malarstwo Taniec Sztuki z określonymi skojarzeniami Sztuki wytwórcze Sztuki abstrakcyjne Architektura Muzyka 5^ ^ określonych skojarzeń. Próby klasyfikacji nie ustały. W r. 1909 J. Yoikelt wysunął aż kilka propozycji, jeśli nie nowych, to o pomysłowych formułach: sztuki o treści przedmiotowej i nieprzedmiotowej (Kunste mit dinglichem und mit undinglichem Gehalt); sztuki formy i ruchu {Kunste der Geformheit und der Bewegung); sztuki rzeczywiście cielesne i pozornie cielesne (wirklich-kórperliche und schein-korperliche Kunste). W tym samym roku polski estetyk K. F. Wizę (w niemieckiej książce) proponował podział sztuk na plastyczne, dźwiękowe i ruchowe. Enciclopedia Britannica z r. 1910 dzieliła sztuki tradycyjnie na naśladujące i nie naśladujące; na wolne i służebne; na kształtujące, poruszające, mówiące (shaping, mo-ving, speaking). Czołowy zaś psycholog niemiecki O. Kulpe wrócił (w r. 1907) do podziału jeszcze zwyklejszego: na sztuki optyczne akustyczne i optyczno-akustyczne. Była
to jakby rezygnacja z filozofowania przy klasyfikowaniu. Wszakże oderwanie poezji od teatru (który znalazł się w innej rubryce), a umieszczenie jej w jednej grupie z muzyką zdradzały niedostateczność tak prostej klasyfikacji.
Sztuki można podzielić na rzeczowe i słowne. Jedne ze sztuk ukazują rzeczy, inne zaś je tylko sugerują za pomocą znaków języka. Cyceron sztukom "niemym" przeciwstawiał sztuki "słowne". św. Augustyn pisał, że inaczej ogląda się obraz, a inaczej litery (aliter videtur pictura, aliter yidentur litterae). Tylko poezja jest twórcza, poza tym żadna ze sztuk: tak twierdził Sarbiewski przeciwstawiając te dwie dziedziny sztuk. Tylko poezja jest tworem wyobraźni, poza tym żadna ze sztuk: tak dwa rodzaje sztuk rozdzielał Franciszek Bacon. Dwoistość sztuk rzeczowych i słownych była w XVIII wieku wyrażana przeciwstawieniem: beaux-arts i belles-lettres.
Grecy Nie mieli poezji książkowej, mieli tylko mówioną, a właściwie śpiewaną. Mowa zdawała się Grekom związana najściślej z melodią i rytmem, dzięki temu sztuki działające mową, melodią i rytmem, sztuki słowne, muzyczne i taneczne, włączali w zakres jednego pojęcia. Od tragedii czy komedii, stanowiących całość słowno-muzyczno--taneczną, nie było dla Greków dalej do muzyki czy tańca niż do sztuk czysto słownych. Dla nich - zupełnie inaczej niż dla nas, posługujących się innym układem pojęć - tragedia czy komedia były pojęciowo związane równie silnie z muzyką i tańcem, jak z epiką czy liryką.
Wyraz "klasyczny" był w XIX wieku używany także w znaczeniu tego, co dawne, tradycyjne, mające patynę wieków. Sztuka i literatura starożytna posiadają cechy: harmonia, równowaga części, spokój, prostota. W XIX i XX wieku wzorowano się na starożytności i te cechy chciano odzwierciedlić.
Sześć znaczeń klasyczności:
gdy mowa o poezji czy sztuce, znaczy tyle, co doskonały, wzorowy, powszechnie uznawany (w tym znaczeniu: Homer, Dante, Szekspir, Mickiewicz, Sofokles, Goethe) – również stosuje się do nauki i uczonych, bo te dziedziny też mogą być doskonałe (Locke, Kartezjusz, Arystoteles, Platon). Goethe uważa, że utwór będąc dobrym i udanym, będzie klasyczny.
Starożytny – filozofia i archeologia starożytna. Autor klasyczny (tutaj) oznacza tyle, co pochodzący ze starożytności, np. Homer, Sofokles. Najskrupulatniej –oznacza szczyt starożytności.
naśladujący wzory starożytne i podobny do nich – okresy sztuki, które naśladowały starożytność, np.: okres Karolingów, pewne prądy w okresie romańskim, a potem Odrodzenie, a przede wszystkim klasycyzm na przełomie XVIII i XIX wieku (architektura, heksametr i jamb, porządki hierarchiczne, mitologia)
zgodny z przepisami, z regułami obowiązującymi w sztuce i literaturze –
ustalony, typowy, przyjęty, stanowiący normę – używany kiedyś, z tradycją.
Mający harmonię, umiar, równowagę, spokój. Mający uznanie, będący wzorem.
Obecnie stosuje się termin 3 i 6, tj. historyczne zjawisko lub termin ogólny. Bardziej obecnie stosowany jako pogląd, doktryna.
Kategoria klasyczności:
Hegel – równowaga ducha i ciała
Rodenwald – równowaga między skłonnością do odtwarzania rzeczywistości i jej stylizowania
Również: idealizowanie, uzgodnienie kontrastów + umiar
- Piękno zależy od właściwych proporcji, od zgodności między częściami, od utrzymania miary. To zgoda i harmonia
- Piękno jest niezmienne, nie przemija – leży w naturze rzeczy, jest ich własnością obiektywną – poznawać je, nie wymyślać!
- Piękno jest związane z rozumem. A Gauricus: "w sztuce nic się nie osiągnie bez nauki, bez wykształcenia"
- Piękno właściwe dla ludzkiej sztuki jest pięknem w skali ludzkiej.
- Piękno klasyczne poddaje się ogólnym regułom.
Pojęcie ‘romantyczności’ - historia jego zaczyna się później, w XVII wieku. Przeszła odtąd przez dwa okresy: w pierwszym wyraz był używany bez związku ze sztuką i
jej teorią, a dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku stał się jej terminem technicznym.
- od słowa romans (pochodzenie: j. romańskie, gdzie powstały pierwsze romanse). Etymologicznie od Romy (Rzym).
W Polsce przymiotnik "romantyczny" pojawił się w druku w r. 1816. Do romantyków zaliczali się m.in.: Schleglowie i Novalis, jak Mickiewicz i Słowacki, Hugo i Musset, Puszkin i Lermontow. Przyjmuje się, że okres romantyzmu to 1818 (rozprawa Brodzińskiego) – 1849 (śmierć Słowackiego).
Można powiedzieć też, że do rodziny romantyków byli włączani sympatycy romantyzmu, którzy żyli we wcześniejszych latach. Romantyczność to uznanie poetyczności za najwyższą wartość literatury i sztuki, jest poddaniem sztuki specjalnie uczuciom
tkliwym, przekonanie o duchowej naturze sztuki, przewaga treści nad formą, upodobanie do dziwności, chęć dotarcia do głębi bytu.
Ważniejsze jest, by utwór był interesujący, pobudzający, wstrząsający, niż żeby był piękny. Ogólnie a negatywnie można powiedzieć: romantyczność jest przeciwieństwem klasyczności.
Dawid Hume: "piękno rzeczy istnieje jedynie w umyśle tego, kto rzeczy te ogląda (…) każdy umysł postrzega inne piękno”. – połączenie relatywizmu z subiektywizmem.
Grecy zaczęli piękno nazywać "symmetrią", czyli współmiernością.
"Człowiek jest miarą wszech-rzeczy" - Punktem wyjścia sofistów był relatywizm estetyczny, z którego wyprowadzali również subiektywizm.