Postaci Wesela

Lucjan Rydel to artysta, przebywający w kręgach krakowskiej cyganerii oraz żyjący jak filister. Ważną cechą jego charakteru było gadulstwo. Panna Młoda to Jadwiga Mikołajczykówna z podkrakowskich Bronowic. Lucjan Rydel z tego ślubu chciał zrobić wielkie wydarzenie. Gospodarz to Włodzimierz Tetmajer, przyrodni brat Kazimierza Przerwy - Tetmajera. Włodzimierz ożenił się z Anną Mikołajczykówną. Był on malarzem, który przeniósł się na wieś. To wydarzenie rozpoczęło nowe zjawisko kulturowe, zwane chłopomanią (ludomanią). Polegało ono na ucieczce ludzi kultury z miasta do świata natury i zdrowia. Drugą fazę ludomanii wyznacza ślub Rydla. Wydarzenie to jest przejawem mody. Radczyni to ciotka Rydla - pani Domańska. Miejsce wesela - chata Gospodarza, co wpłynęło na formę i rozmieszczenie dramatu. Dziennikarz to Rudolf Starzewski, redaktor Czasu.

Obok wymienionych wyżej postaci ważniejsi bohaterowie, którzy występują w dramacie to:

• Isia - Jadwiga, córka Anny i Włodzimierza Tetmajerów,

• Marysia, z domu Mikołajczyk - siostra Jadwigi i Anny, była zaręczona z malarzem, który zmarł na gruźlicę,

• Wojtek - Wojciech Susuł, mąż Marysi,

• Kuba Mikołajczyk - brat Panny Młodej,

• Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

• Zosia i Maryna - córki Elizy Pareńskiej, znajomej Wyspiańskiego, Zosia została później żoną Tadeusza Boya-Żeleńskiego,

• Haneczka - siostra Lucjana Rydla,

• Ojciec - Jacek Mikołajczyk, ojciec Panny Młodej,

• Jasiek - Jan Mikołajczyk, brat Panny Młodej,

• Kasper - Kacper Czerpiec, brat Błażeja.

Postacie syntetyczne w dramacie to:

• Czepiec - Błażej Czepiec, wuj Jadwigi Mikołajczykówny, naprawdę był wiejskim pisarzem gminnym, w dramacie jest typowym reprezentantem chłopstwa,

• Nos - nosi cechy różnych postaci z krakowskiego środowiska cyganerii, związanego z Przybyszewskim.

Fakt, że w dramacie Wesele odnajdujemy postacie, które żyły naprawdę powoduje, że dostrzegamy tu podobieństwo do tego, co zrobił Mickiewicz w III części Dziadów, gdzie również występowały postacie z prawdziwego życia.

Omawiając Wesele, warto zauważyć, że akt I ma konwencję realistyczną o charakterze komediowo - satyrycznym. W utworze tym ukazany jest portret dekadenckiego poety na wiejskim weselu. Rozmowa poety z Maryną w akcie I ma charakter flirtu towarzyskiego. Ma ona pewien erotyczny podtekst i jest swoistą grą na płaszczyźnie językowej. Dla poety rozmowa ta jest zabawą i sztuką dla sztuki. Natomiast Maryna podejmuje wyzwanie rzucone przez poetę i zaczyna z nim flirtować. Chce mu pokazać, że w tej rozmowie nigdy nie wyjdą poza słowa. Poeta wiedzie tutaj życie estetyczne – bez żadnych zobowiązań, a Maryna wiedzie życie etyczne – dla niej moralność jest źródłem wiedzy na temat tego, jak ma postępować. Poeta chce żyć pięknie, a Maryna dobrze.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer cieszył się ogromnym powodzeniem u kobiet. Sama jego popularność powodowała, że wiele kobiet mu ulegało. Do tego dochodziła dodatkowo umiejętność pięknego mówienia i sposób uwodzenia. W tym właśnie tkwiła siła czaru Tetmajera. Poeta uwodził kobiety życiem wyswobodzonym z wszelkich konwenansów. Proponował im nie małżeństwo, ale wolne i swobodne życie. W jego zachowaniu widać pewne analogie do zachowania Hrabiego Henryka z Nie-boskiej komedii - chce uczynić swoje życie poezją o dekadenckim światopoglądzie. Widać tutaj także teatralizację życia. Cytat z Hamleta: "słowa, słowa, słowa", świadczy o tym, że w tej rozmowie są tylko słowa, nie ma nic poważnego.

W scenie ósmej aktu III Poeta zdejmuje maskę młodopolskiego dekadenta. Pod wpływem wydarzeń z aktu II zrozumiał, jakim poetą być powinien i że nigdy takim nie będzie, bo nie znajdzie w sobie tyle siły, aby stać się wieszczem. Charakteryzuje go pewne rozdarcie, które przyjmuje postać dwóch sił, z których jedna rozwija mu skrzydła, a druga je podcina.

Scena z "Wesela" w reżyserii A. Wajdy z 1972 r.

 

Obraz chłopów w Weselu

Akt I dramatu nasuwa również pytanie o to, czy możliwe jest zbliżenie dwóch antagonistycznie nastawionych do siebie warstw społecznych. W scenie pierwszej odbywa się rozmowa Czepca z Dziennikarzem.

Czepiec to wuj Panny Młodej, młody chłop, który garnie się do urzędu i do nauki. Można powiedzieć, że jest żądny wiedzy, pragnie wiedzieć, co się dzieje na świecie, interesuje się polityką. Postać Czepca jest wyrazem emancypacji najniższej warstwy społecznej, która do tej pory żyła na marginesie życia politycznego i społecznego. Świadomość wartości własnej warstwy budowana jest na przeszłości, wiec emancypacja tej warstwy społecznej na swe źródło w świadomości historycznej. Czepiec jako przedstawiciela swojej warstwy wymienia Głowackiego. Podkreśla on, że chłopi to warstwa silna, potrzebująca dobrego przywódcy. Rozmowa z Dziennikarzem przynosi mu rozczarowanie. Dziennikarz, który mógłby być ideowym przywódcą chłopów nie bierze pod uwagę takiej możliwości.

Dziennikarz to Rudolf Starzewski, związany z galicyjskimi konserwatystami, z którym z kolei związana była szkoła krakowska. Słowa Dziennikarza: "Polska wieś spokojna" to parafraza słów pieśni panny XII - Pieśni świętojańskiej o sobótce. Obraz wsi korzeniami tkwi w renesansie - J. Kochanowski. Dziennikarz myśli o wsi w kategoriach mitu arkadyjskiego. Dziennikarz nawiązuje do rabacji chłopskiej - miało wybuchnąć powstanie, a wybuchły rozruchy. Woli on myśleć o wsi w kategoriach mitu, aby zapomnieć o przeszłości, która pokazała siłę chłopów.

Scena pierwsza ukazuje trzy obrazy chłopa polskiego:

1. chłop widziany w kategoriach arkadyjskich - Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego

2. chłop kosynier - mit racławicki, chłop uświadomiony narodowo, który walczy o Polskę

3. chłop z rabacji - chłop, który staje się przedmiotem manipulacji i który zabija swojego pana za wiekowe krzywdy i niesprawiedliwość społeczną (znakiem tego jest Jakub Szela).

Odpowiadając na pytanie postawione wcześniej należy stwierdzić, że zbliżenie tych dwóch warstw nie jest możliwe. Dzieje się tak z winy panów. Wyspiański mówi, że powodem tego jest postawa ludzi z miasta, którzy o wsi myślą w kategoriach kulturowego stereotypu i nie chcą zapomnieć o przeszłości. Ludzie z miasta nie potrafią sięgać do tradycji w sposób twórczy.

 

Postać Chochoła

Istotną kwestią, którą warto poruszyć omawiając Wesele jest funkcjonowanie postaci Chochoła. Chochoł to słomiany snop, którym okręca się krzewy na zimę, chroniąc je w ten sposób przed zimnem. W dramacie rozpoczyna on pochód zjaw, które są odzwierciedleniem najbardziej skrywanych pragnień i tęsknot. Jest symbolem słomianego zapału i nadziei na odrodzenie.

Do aktu II Chochoł nie ma wpływu na wydarzenia, występuje jako neutralny motyw, przypomina kukłę. Zakochana w Poecie Rachela, w postaci Chochoła chce zamknąć ducha natury. To ona zaprasza Chochoła na wesele. Płynie z tego następujący wniosek: Wyspiański w didaskaliach rysuje postać Chochoła, ale jest on postacią bierną, neutralną. Zaczyna żyć dopiero za sprawą Racheli i Poety. Z biernego, martwego motywu wyrasta postać Chochoła, inicjatora zdarzeń.

Jak już wspomniano wyżej, chochoł to słomiany snopek, którym okręca się młode drzewka, aby chronić je przed zimnem. Ta słomiana kukła jest martwa, ale z drugiej strony ten martwy element chroni życie, daje życie. Znaczenie Chochoła ma swoje źródło w ambiwalencji. Z jednej strony symbolizuje on śmierć, a z drugiej życie. Chochoł to ikona mitu eleuzyjskiego (mit o Demeter i Korze), który leży u podstaw historiozofii Wyspiańskiego. Zima, podczas której toczy się akcja dramatu to czas niewoli, niebytu Polski. Ta kukła to znak letargu, w którym żyje naród, w końcu jednak on się zbudzi.

W akcie II zmienia się rola Chochoła. Isia, która jeszcze jest dzieckiem postrzega go jako postać fantastyczną i baśniową, której nie należy się bać. Isia zwracając się do Chochoła, degraduje jego postać, sprowadza go do roli śmiecia. Tylko ona się na nim poznała. Wyspiański mówi, że byle śmieć zagra, a ludzie tańczą tak jak on chce. Tylko Isia się poznała na Chochole, ponieważ ona patrzy na świat czystymi oczami, czystym sercem i duszą, z prostotą i niewinnością.

Obraz Chochoła zmienia się od sceny piątej aktu II. Od tego momentu staję się on mistrzem ceremonii. To on przywołuje widma, które pojawiają się bohaterom i są wizualizacją najgłębiej skrywanych pragnień i treści psychicznych głównych bohaterów. Zostają one wydobyte z mroku umysłu i przyjmują materialną postać.

Widma te można rozumieć w duchu filozofii głębi Junga, a dokładniej jego teorii cienia. Uważa on, że cień to druga strona naszej ciekawości. Wszystkie niebezpieczne treści psychiczne, niechciane i podrzucane, spychane są na margines naszego życia psychicznego, ale jednocześnie są one znakiem istnienia sił, które w każdej chwili mogą zakwestionować nasze świadome "ja".

 

Symbolizm Wesela

Obok Chochoła na plan symboliczny Wesela składają się jeszcze:

• Chata bronowicka - symbolizuje Polskę, a zgromadzeni w niej weselnicy to różne warstwy społeczeństwa polskiego,

• Stańczyk - symbol mądrości, racjonalnego sceptycyzmu i dalekowzroczności, przywołany jest a celu ukazania Dziennikarzowi jego bezideowości,

• Rycerz - symbol mocy i woli walki, ucieleśnia skryte pragnienia dekadentów, którzy żyją w poczuciu beznadziejności, z drugiej strony symbolizuje niewykorzystane zwycięstwo - bitwa pod Grunwaldem,

• Hetman - symbol zdrady - symbolizuje grzechy narodu, które doprowadziły do utraty niepodległości.

• Upiór - symbol odwiecznych antagonizmów społecznych, wspomnienie rabacji z 1846 roku,

• Wernyhora - postać lirnika ukraińskiego, zapowiedź rychłego odrodzenia Rzeczypospolitej,

• Złoty róg - wezwanie do walki,

• Czapka z pawich piór - symbol marzeń Jaśka o bogactwie, to z jej powodu zgubił Złoty róg,

• Złota podkowa - symbol szczęścia,

• Sznur - symbol niewoli,

• Chocholi taniec weselników - symbol marazmu i inercji, w której pogrążone są dusze Polaków.

Akt III rozpoczynają sceny realistyczne o charakterze komediowym. Ukazują one zabawę weselną po przesileniu - po jej najlepszym etapie. Goście są zmęczeni, często pijani, snują się po izbie mrucząc coś pod nosem. W scenie osiemnastej następuje przełom. Wówczas Czepiec dowiedziawszy się o planach insurekcji próbuje zmusić Gospodarza do objęcia dowództwa i stara się przypomnieć mu rozkaz wydany przez Wernyhorę. Pod groźbami Czepca Gospodarz odzyskuje świadomość i zaczyna kierować działaniami. Czyni to jednak w sposób nieudolny. Zleca chłopom zebranym pod kościołem, aby czekali na przybycie Wernyhory i Archanioła. Zamiast nich przybywa Jasiek, który schylając się po czapkę z pawich piór, zgubił Złoty róg, którego dźwięk miał być symbolem przebudzenia. W dłoni został mu tylko sznur, symbolizujący niewolę.

W finałowej scenie po raz kolejny zjawia się Chochoł - sprawca i reżyser zdarzeń, który pragnie zakończyć tę żałosną historię. Na jego polecenie Jasiek zabiera włościanom kosy, a Chochoł wprowadza ich w hipnotyczny, chocholi taniec. Ostatnia scena jest więc jednoznaczna - społeczeństwo polskie nie jest zdolne do walki zbrojnej, ponieważ jest wewnętrznie podzielone i tkwi w letargu.

 

Scena końcowa Wesela

Końcowa scena pokazuje, że to Gospodarz był pretendentem do roli przywódcy. Udowodnił on, że stać go na łamanie pewnych szablonów. Miał odwagę ożenić się z kobietą ze wsi i przenieść się z miasta na wieś. Swojej decyzji bronił ciężką pracą. Włodzimierz Tetmajer należy do pierwszych przedstawicieli chłopomanii. We wsi widział on źródło życia. Budował mosty między dwoma światami: miastem i wsią. Uosabia on mit chłopa, który stał się królem. Ucieleśnia on równocześnie nowego człowieka, który żył jak chłop, ale zachował swój status. W chacie nastąpiło spotkanie dwóch światów na płaszczyźnie przedmiotowej - rzeczy Gospodarza i Gospodyni. Pokazuje to, że możliwe jest egzystowanie dwóch światów, które niewiele mają ze sobą wspólnego.

Końcowa scena pokazuje, że Gospodarz nie dorósł do roli przywódcy. Zepchnął odpowiedzialność na innych. Wykonanie zadania zlecił Jaśkowi, który zaprzepaścił szansę zrywu narodowego. Ostatnia scena Wesela jest różnie widziana przez badaczy. Niektórzy widzą w niej farsę i komedię, a nie tragedię, twierdząc że nie ma w tym nic głębszego. Jedni w postaci Chochoła widzą samego Wyspiańskiego, a inni jedynie postać fantastyczną. Jeszcze inni badacze każą skupiać uwagę na chocholim tańcu. Wszyscy kręcą się w kółko, co symbolizuje stan, w którym znajduje się naród. Niektórzy w tym tańcu dostrzegają taniec śmierci.