„WESELE” – STANISŁAW WYSPIAŃSKI

Wesele Stanisława Wyspiańskiego można odczytać nie tylko jako dramat. Jest on syntezą wielu dziedzin sztuki (literatura, plastyka, muzyka)

Nie wyobrażamy sobie odczytania Wesela bez nawiązania do twórczości malarskiej Wyspiańskiego; bez odwołania się do wydarzeń historycznych, analizy języka, jakim posługują się bohaterzy. Znaczną rolę przejął obraz, muzyka i zachowanie postaci.

Czytając dramat nie skupiamy się na charakterystyce danych bohaterów, ich wyglądzie bo przed oczami mamy ich sposób przedstawienia na obrazach lub też w adaptacji Andrzeja Wajdy z 9 stycznia 1973 roku. (W rolach głównych wystąpiła plejada gwiazd polskiego kina: Ewa Ziętek wraz z Danielem Olbrychskim, Marek Perepeczko, Czesław Niemen – głos Chochoła)

AKCJA

Dramat rozgrywa się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku, w noc oczepin, Pomysł na napisanie dramatu Wyspiański niewątpliwie zaczerpnął z wesela, w którym miał okazję uczestniczyć, a które odbywało się w domku Włodzimierza Tetmajera pod koniec listopada 1900 roku. Było to wesele Lucjana Rydla, cenionego poety młodopolskiego z Jadwigą Mikołajczykówną, chłopką.

BOHATEROWIE

Do swojego dramatu Wyspiański wprowadził 28 bohaterów, których pierwowzorami stały się osoby realne i publiczne a także 7 zjaw- duchów, które nazwał "postaciami dramatu"

• Rzeczywiste osoby dramatu nie są wiernymi kopiami swych pierwowzorów, zachowują jedynie pewne ich cechy i własności, które były potrzebne autorowi do wizji, którą sobie wymyślił i którą chciał poprzez swój dramat unaocznić. W osobie Gospodarza dokładnie widać faktycznego gospodarza wesela, czyli Włodzimierza Tetmajera, w postaci Gospodyni odnaleźć można siostrę Jadwigi Mikołajczykówny- Annę, która jednocześnie była małżonką Włodzimierza Tetmajera (Gospodarza), w cechach Poety można odszukać postawy brata Włodzimierza- Kazimierza Przerwy Tetmajera (który był jednym z największych i najpopularniejszych poetów okresu młodopolskiego), w osobie Dziennikarza ukrywały się cechy Rudolfa Starzewskiego, który zajmował stanowisko redaktora naczelnego konserwatywnego krakowskiego czasopisma pod tytułem: "Czas", w Radczyni odbijały się pewne cechy Anny Romańskiej, która była daleką krewną Rydlów, natomiast Zosia, Maryna i Haneczka to dziewczyny, które odzwierciedlały prawdziwe kuzynki Lucjana Rydla. Również i bohaterowie, którzy należeli do tego drugiego kręgu- chłopstwa, tacy jak: Klimina, Kasper, Jaśko, Wojtek, Marysia zostali obdarzeni przez Wyspiańskiego cechami osób autentycznych wywodzących się z ludu.

• POSTACI SYMBOLICZNE: W tym symbolicznym i nierealistycznym wymiarze widzimy: Hetmana, Stańczyka, Rycerza, Upiora, Widmo, Wernyhorę i Chochoła, które również swoim jestestwem odnoszą się do pewnych postaci z polskiej historii, z reguły jej niechlubnej części, i mają ogromny wpływ na przebieg akcji dramatycznej oraz filmowej, co również jaskrawo uchwycił i przedstawił Wajda.

JĘZYK

Język stylizowany na gwarę podkrakowskiej wsi z charakterystyczną dla tego regionu (Małopolska) skłonnością do mazurzenia, czyli wymawiania zamiast „cz” – „c”, „sz” – „s”, „dż” – „d” itp.

przykładem mazurzenia są słowa Panny Młodej wypowiedziane do Pana Młodego:

„Moze, moze – 
cięgiem ino godos o tem”.

Inną cechą stylizacji na gwarę małopolską jest charakterystyczna wymowa samogłosek nowych „ą” i „ę”, jako „om” i „em” lub „e”. Za przykład może posłużyć wypowiedź Czepca:
„(…) duza by juz mogli mieć,
ino oni nie chcom chcieć”.

OBRAZY

Wiszące w bronowickiej chacie obrazy Jana Matejki „Kościuszko pod Racławicami” oraz „Wernyhora” są symbolem tych mitów narodowych. Pierwszy z nich – przedstawiający moment witania Kościuszki przez kosynierów z przywódcą Bartoszem Głowackim na czele, po zdobyciu rosyjskich armat jest symbolem zaangażowania chłopów w sprawy narodu; Wernyhora – symbolizuje odrodzenie Polski, a sam kozacki wróżbita miał pojednać narody Polski i Ukrainy.

Opis dzwonu Zygmunta, którego dokonuje Stańczyk jest opisem obrazu Matejki „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”. Na tym samym obrazie widać postać Stańczyka, ale inspiracją do powołania tej postaci do życia był inny obraz Matejki - Stańczyk. Dzieło jest portretem błazna. Postać Wernyhory jest także „wyjęta” z obrazu Jana Matejki. Gdy Poeta mówi w pierwszym akcie o rycerzu, o którym chciałby napisać wielkie dzieło, mówi, że widzi go stojącego przy studni. Jest to nawiązanie do obrazu innego wybitnego polskiego malarza, ucznia Jana Matejki, Jacka Malczewskiego. Obraz nosi tytuł Rycerz u studni.

WYDARZENIA HISTORYCZNE

1. rabacja galicyjska, której temat jako pierwszy poruszył Dziad:

„(…) a ja bywał blisko, bywał,
widziałem, patrzały oczy,
jak topniał śnieg i krew spłukiwał (…)”

Rabację galicyjską z 1846 roku sprowokowali Austriacy, którzy okłamali polskich, głodujących chłopów, że szlachta w ramach powstania krakowskiego szykuje przeciwko nim akcję zbrojną. Chłopi w bestialski sposób zamordowali blisko tysiąc szlachciców, najczęstszym sposobem zabijania było odpiłowywanie głów. Gdy Austriacy uznali, ze powstanie krakowskie nie ma szans powodzenia brutalnie spacyfikowali chłopów. Za przywódcę rabacji uchodził Jakub Szela. Rabacja na długie lata pozostawała symbolem niechęci chłopstwa do inteligencji. 

2) bunt chłopów ukraińskich skierowany przeciwko polskiej szlachcie z 1768 roku. Postacią, która przywołuje tamte zdarzenia jest Wernyhora:

„Przypominasz krwawe łuny
i jęk dzwonów, i pioruny,
i rzeź krwawą, krwawe rzeki - -?”

3) W 1768 zawiązano konfederację barską skierowaną przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i wspierającej go Rosji. Właśnie Rosjanie wmówili ukraińskim popom, że Polska związała się z muzułmanami i razem z nimi chce walczyć z prawosławiem. Duchowni szybko powtórzyli te informacje Kozakom i tak doszło do wielkiego antypolskiego buntu na Ukrainie. Najbardziej charakterystycznym momentem tamtych wydarzeń było święcenie przez popów noży pijanych Kozaków. Późniejszym krwawym wydarzeniom kres położyła interwencja wojsk konfederacji. 

DRAMAT A ADAPTACJA

W filmie dialogi zostały skrócone do minimum. Za to zachowana została ich forma, bohaterowie mówią wierszem.

Mimo tego, że ekranizacja jest długa pomija wiele szczegółów, a kolejność wydarzeń nie odpowiada tym z dramatu, większą rolę przejął obraz, muzyka i zachowanie postaci. Akcja filmu rozpoczyna się w Krakowie na Rynku,a nie jak pierwotnie w domu Tetmajerów.

Towarzyszy temu muzyka ludowa. Ma ona na celu wprowadzenie nas do tamtejszej rzeczywistości. Do elementów muzycznych należy zaliczyć przede wszystkim obecną przez całe dwa pierwsze akty muzykę weselną, do której tańczą pary. Poza tym piosenkę odśpiewuje Jasiek, a liczni bohaterowie nucą sobie wiejskie przyśpiewki. Głównym motywem muzycznym w dramacie jest piosenka, którą do akompaniamentu skrzypiec śpiewa chochoł („Miałeś, chamie…”). Słowa do tej piosenki napisał Wyspiański i posłużył się starą ludową melodią. 

inne ważne elementy dźwiękowe. Najważniejszym jest tętent konia, który jest oczekiwanym sygnałem do rozpoczęcia powstania. Poza tym słychać w dramacie pianie koguta, zawodzenie wiatru, szelest słomy Chochoła.

sojusz chłopsko-inteligencki, krytyka chłopomanii. Poeta jak wieszcz analizuje współczesność, a zarazem przyszłość Polski, brutalnie oceniając rzeczywistość społeczności (marazm)