Temat 1. Ogólne wiadomości o postępowaniu cywilnym. Zasady i przesłanki postępowania cywilnego

Elementy postępowania cywilnego

Część I

Postępowanie cywilne - działalność sądów oraz innych podmiotów zmierzająca do ochrony majątkowych i niemajątkowych interesów wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, (prawnorodzinnych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wskazanych przez przepisy szczególne innych stosunków prawnych np. z pr. Spółdzielczego, upadłościowego, rejestrowego).

Cel postępowania cywilnego
1) rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw cywilnych;
2) przymusowe wykonanie orzeczeń sądów i innych organów;
Rozwiązywanie sporów;
Postępowanie cywilne – ogół czynności uprawnionych podmiotów;
Prawo procesowe cywilne (gałąź prawa, prawo formalne) – zespół norm prawnych, których przedmiotem jest postępowanie cywilne;
Prawo cywilne (w znaczeniu materialnym) – reguluje określone dziedziny stosunków społecznych (majątkowych i niemajątkowych) z udziałem osób fizycznych i prawnych przyznając im uprawnienia (prawa podmiotowe).

Sprawa Cywilna

Sprawa cywilna (art. 1 kpc):
1) sprawy ze stosunku pr. Cywilnego;
2) sprawy ze stosunków pr. Rodzinnego i opiekuńczego;
3) sprawy ze stosunku z pr. Pracy;
4) sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych;
5) inne sprawy, do których na mocy innych ustaw stosuje się przepisy kpc;

Droga sądowa
1) postępowanie przed sądami powszechnymi , sądami szczególnymi i Sądem Najwyższym;
2) Dopuszczalność drogi sądowej:
kompetencja sądu do rozpoznawania i rozstrzygania sprawy cywilnej;
(Bezwzględna przesłanka procesowa- sąd sprawdza ją z urzędu, jej brak powoduje nieważność postępowania).

Rodzaje postępowania cywilnego
1) Postępowanie sądowe; (toczy się przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym);
2) Postępowanie pozasądowe; (postępowania toczące się przed innymi organami np. sądy polubowne, arbitrażowe);

Podział postęp. sądowego
1) postępowanie rozpoznawcze – rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy; (dwa tryby procesu oraz post. Nieprocesowego)
2) postępowanie egzekucyjne – przymusowe wykonanie rozstrzygnięcia sądu lub innego organu;
3) postępowanie pomocnicze – w stosunku do powyższych np. post. Zabezpieczające, post. O odtworzenie zaginionych akt itp.
4) postępowanie szczególne – służą realizacji specyficznych celów, np. upadłościowe, naprawcze;

Art. 13 kpc

Proces – zasadniczy tryb postępowania, (z innym sposobem rozstrzygania spraw mamy do czynienia gdy ustawa tak stanowi ); np. o odszkodowania, windykacyjne, o niewykonanie umowy, rozwodowe, alimentacyjne
1) istnieje kwestia sporna;
2) istnieją dwie przeciwstawne strony;
3) postępowanie jest wszczęte z inicjatywy strony;
Wyróżniamy:
- postępowanie zwykłe;
- postępowanie odrębne np. ze stosunku pracy, o rozwód lub separację;

Postępowanie nieprocesowe
1) sprawa cywilna nie ma charakteru spornego;
2) Występują uczestnicy a nie przeciwstawne strony;
3) Może być wszczęte z urzędu, w przypadkach gdy ustawa tak stanowi;
Np. sprawy o ubezwłasnowolnienie, stwierdzenie zasiedzenia, stwierdzenie nabycia spadku, przysposobienie, pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej;

Postępowanie cywilne a inne postępowania
Postępowanie cywilne a postępowanie karne;
Postępowanie karne – wyjaśnia okoliczności popełnienia przestępstwa i zastosowanie wobec sprawcy represji karnej;
Postępowanie cywilne – zmierza do ochrony praw podmiotowych, dotyczy stosunków cywilnoprawnych i pokrewnych,

Art. 12 kpc
1) gdy czyn jest przestępstwem stanowiącym podstawę roszczeń odszkodowawczych zachodzi odpowiedzialność karna i cywilna. Roszczenia mogą być dochodzone w post. Cywilnym lub w post. Karnym;
Postępowanie adhezyjne – dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych w postępowaniu karnym; (art. 62-70 kpk). Powództwo adhezyjne może wytoczyć pokrzywdzony, osoba najbliższa lub prokurator, najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.

Wpływ post. Karnego
1) Art. 11 kpc. Sąd cywilny jest związany ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa, tzw. Prejudycjalność – moc wiążąca wyroku karnego w post. cywilnym.
2) Jeżeli postępowania toczą się równocześnie a rozstrzygnięcie w post. Karnym może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej sąd może zawiesić postępowanie (fakultatywne). Art. 177§1 kpc
3) Gdy post. Cywilne zostało prawomocnie zakończone a ustalenia wydanego później wyroku skazującego miałyby wpływ na jego rozstrzygnięcie, postępowanie może zostać wznowione ale tylko w przypadkach przewidzianych w kpc.

Także możliwe będzie jego wznowienie gdy wyrok karny na podstawie, którego zostało oparte rozstrzygnięcie został uchylony.
Zgodnie z art. 365§1 kpc prawomocne orzeczenie wydawane w postępowaniu cywilnym wiążą inne sądy w tym karne.
Wyjątek art. 365§2 kpc, kpk określa w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu rozpoznającego sprawę karną.
Art. 8§ 2 kpk sąd karny jest związany rozstrzygnięciami kształtującymi prawo albo stosunek prawny, tak więc moc wiążącą mają konstytutywne orzeczenia wydane w post. cywilnym np. rozwiązujące umowę, orzekające rozwód, ustalenie ojcostwa, postanowienie w przedmiocie uznania za zmarłego, ustanowienia opieki itd.

Post. Cywilne a post. administracyjne
- Sprawa wniesiona do organu administracji nie może być rozpoznana i rozstrzygnięta w post. Administracyjnym , jeżeli właściwy jest sąd powszechny;
- Sąd cywilny nie jest ostateczną decyzją administracyjną formalnie związany; (Jednak decyzja adm. Tworząca nowy stan prawny musi być uwzględniona przez sąd);
- Jeżeli postępowania toczą się równocześnie a sąd uzna, że na rozstrzygnięcie będzie miała wpływ decyzja adm. Może zawiesić postępowanie do czasu wydania ostatecznej decyzji. 177 kpc.
- Istnieje także możliwość wznowienia prawomocnie zakończonego post. Cywilnego jeżeli w później wydanej decyzji adm. Ustalenia miałyby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy;
- Art. 365 kpc prawomocne orzeczenie sądu wiąże inne organy państwowe, a więc również organy administracji publicznej.

Zasady postepowania cywilnego
1) zasada prawdy materialnej:
- rozstrzygnięcia powinny być zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy;
- ustalenie zgodnych z prawdą faktów bez ich zatajania (zob. art. 3; 232);
2) Zasada instancyjności
- system kontroli sądów wyższego szczebla nad sądami niższego szczebla;
- dodatkowa gwarancja merytorycznego i bezstronnego rozpatrzenia sprawy;
3) Zasada jawności
– dzięki niej ulega wzmocnieniu gwarancja bezstronnego i prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości:
- Zewnętrzna – wobec osób postronnych, publiczność, media;
- Wewnętrzna – wobec stron i uczestników postępowania, art. 9 zd. 2 kpc prawo do udziału w posiedzeniach, wglądu do akt, kopii itp.
- Wyłączenie jawności- na podstawie zarządzenia sądu:
a) z urzędu (jeżeli zagraża porządkowi publicznemu lub moralności albo okoliczności objęte tajemnicą)
b) fakultatywnie (z urzędu lub na wniosek) jeżeli podane przez stronę przyczyny sąd uzna za uzasadnione lub dotyczy to spraw rodzinnych np. dobra dziecka, art. 153 kpc.
4/5) Zasada kolegialności i udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
- rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw przez wieloosobowy skład sądu, tzw. kolegium;
- uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw I instancji tzw. Łączny skład sądu, mają równe prawa;
6) Zasada niezawisłości sędziowskiej
- sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu podlegają wyłącznie ustawom i sumieniu.
7) Zasada kontradyktoryjności
- sporności, występowanie dwóch przeciwstawnych stron prowadzących spór;
- kluczowe znaczenie ma inicjatywa i aktywność stron (a nie sądu); co przejawia się w gromadzeniu materiału procesowego, ustosunkowaniu się do twierdzeń strony przeciwnej;
- zasada inkwizycyjności – działanie sadu z urzędu;
W procesie wyjątkowo: sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez strony lub oprzeć się na faktach znanych powszechnie lub urzędowo; (232, 213 i 228)
8) Zasada koncentracji materiału procesowego
- postulat sprawnego i szybkiego przeprowadzenia postępowania sądowego, bez nieuzasadnionej zwłoki;
- przeciwdziałanie przewlekaniu postępowania oraz dążenie do rozstrzygnięcia już na pierwszym posiedzeniu;
9) Zasada swobodnej oceny dowodów
- sąd bada i ocenia dowody według własnego przekonania (zasad logiki, doświadczenia życiowego) oraz na podstawie wszechstronnego rozpatrzenia zebranego materiału (233);
10) Zasada równości
- zagwarantowanie stronom postępowania jednakowej sytuacji procesowej; możliwości działania i obrony praw;
- (zwłaszcza stronom działającym bez adwokata lub radcy prawnego sąd powinien w razie uzasadnionej potrzeby udzielić niezbędnych pouczeń i wskazówek; 5, 212, 327);
- Także zwolnienie od kosztów lub ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.
11) Zasada dyspozycyjności
- zainicjowanie postępowania, decydowanie o przedmiocie postepowania;
- materialna – strony same rozporządzają przedmiotem postępowania czyli prawami i roszczeniami o charakterze materialnoprawnym,
- formalna – korzystanie ze środków procesowych;
12/13) Zasada bezpośredniości i zasada ustności
- wymaga aby sąd bezpośrednio zetknął się z materiałem procesowym będącego podstawą rozstrzygnięcia; zob 323.
- art. 235 – postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym;
- czynności postępowania realizowane są głownie w formie ustnej co także gwarantuje bezpośredni kontakt;
- forma ustna wiąże się przede wszystkim z rozprawą.

Temat 2: Podmioty postępowania cywilnego. Przedmiot procesu cywilnego. Czynności i koszty postępowania cywilnego

Podmioty:

1) Sąd- organ procesowy, podmiot kierujący przebiegiem postępowania; gromadzi materiał dowodowy;
- podejmuje ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie;
Uczestnicy postępowania:
2) Strony procesowe (w postępowaniu nieprocesowym – uczestnicy);
3) Inne podmioty, które są zainteresowane pośrednio albo gdy istnieje zagrożenie dla interesu publicznego lub zasługującego na ochronę lub wsparcie jednostki (zwłaszcza gdy nie jest ona w stanie ochronić swych praw);
Np. prokuratura, organizacje społeczne, RPO);

SĄD

1) Sądy Rejonowe:
Ze spraw cywilnych rozpoznają sprawy w post. Uproszczonym oraz dotyczące depozytów i przepadku rzeczy;
- wydziały: cywilny, Rodzinny i nieletnich, Pracy, Ksiąg wieczystych, Gospodarczy; Grodzkie;

Sądy Okręgowe
- tworzone dla co najmniej 2 sądów rejonowych;
- Podobna struktura; - Wydział cywilny, wydział pracy i ubezpieczeń społecznych, wydział gospodarczy.
Dodatkowo W Sądzie Okręgowym w Warszawie: ds. z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego, ds. rejestrowych i ochrony znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych;

Sąd Apelacyjny
- co najmniej dla 2 obszarów sądów okręgowych;
Sprawy cywilne rozpatrują głównie dwa wydziały: - wydział cywilny, wydział pracy i ubezpieczeń społecznych;

Sąd Najwyższy
- sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych jako naczelny organ sądowy RP;
Dzieli się na 4 Izby:
1) Cywilna;
2) Karna;
3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;
4) Wojskowa;

Krajowa Rada Sądownictwa
Nie wchodzi w skład systemu sądownictwa;
Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
Rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów oraz przedstawia Prezydentowi wnioski o ich powołanie;

Właściwość Sądów
1) Właściwość rzeczowa – określa, który sąd (rejonowy czy okręgowy) rozpoznaje dany rodzaj spraw w I instancji;
art. 16 KPC- wszystkie sprawy rozpoznaje sąd rejonowy; z wyjątkiem zastrzeżonych do właściwości sądu okręgowego;
Do właściwości sądu okręgowego:
1) O prawa niemajątkowe (np. ochrona dóbr osobistych, rozwód) i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe (oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka, o rozwiązanie przysposobienia);
2) O ochronę praw autorskich i pokrewnych, także dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych lub przemysłowych, oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych;
3) O roszczenia wynikające z Prawa prasowego;
4) O prawa majątkowe, których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 000 zł; a w post. O sprawy gospodarcze 100 000; oprócz spraw o alimenty, naruszenie posiadania, zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej;
5) O wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;
6) O uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia organów uchwał prawnych osób prawnych lub jednostek organizacyjnych;
7) O zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;
8) Z zakresu ubezpieczeń społecznych (z wyjątkiem spraw zastrzeżonych sądom rejonowym -477⁸§2 kpc).
9)Niektóre rodzaje spraw gospodarczych;

2_ Właściwość miejscowa
Rozstrzyga, który sąd (spośród równorzędnych) jest terytorialnie właściwy do rozpatrzenia sprawy w I instancji;
3 rodzaje:
1) ogólna – powództwo wytacza się przed sąd, w którym okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania; -w razie braku miejsca zamieszkania decyduje miejsce pobytu, a gdy ono nie jest znane lub nie leży w Polsce, ostatnie miejsce zamieszkania; art. 27-30kpc.
2) Właściwość Przemienna – powód wybiera sąd przed, który chce wytoczyć powództwo, albo sąd według właściwości ogólnej bądź sąd wskazany w przepisach tzw. Sąd przemienny, czyli:
a) W sprawach o roszczenia alimentacyjne oraz o ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia– sąd miejsca zamieszkania uprawnionego;
b) W sprawach o roszczenia majątkowe przeciwko przedsiębiorcy- sąd w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział;
c) W sprawach dotyczących umów- sąd miejsca wykonania umowy;
d) W sprawach o roszczenia z czynu niedozwolonego- sąd w okręgu, którego nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę;
e) W sprawach o zapłatę należności za prowadzenie sprawy- sąd miejsca gdzie pełnomocnik sprawę prowadził;
f) W sprawach o roszczenia ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości- sad miejsca położenia nieruchomości
g) W sprawach przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku – sąd miejsca płatności;
h) W sprawach z zakresu prawa pracy- sąd w okręgu, którego praca miała być wykonywana lub sąd gdzie znajduje się zakład pracy;
3) Właściwość wyłączna – gdy dla określonej kategorii spraw ustawodawca postanawia, że powództwo może być wytoczone tylko przed konkretnie wskazany sąd:
a) W sprawach o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości- sąd położenia nieruchomości;
b) W sprawach z tytułu dziedziczenia, zachowku, zapisu, polecenia i innych rozrządzeń testamentowych – sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie da się tego ustalić to sąd położenia majątku spadkowego;
c) W sprawach ze stosunku członkostwa w spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia – sąd miejsca ich siedziby;
d) W sprawach ze stosunku małżeństwa – sąd w okręgu, którego małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie; gdy nie ma sąd miejsca zamieszkania pozwanego; a jak nie ma to sąd powoda;
e) W sprawach ze stosunku między rodzicami, a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposabianym- sąd miejsca zamieszkania powoda;

3) Właściwość funkcjonalna- określa jakie sprawy załatwia sąd określonego szczebla (czyli podział funkcji pomiędzy sądami).
Gł. Funkcje sądu rejonowego:
a) Rozpoznanie spraw cywilnych w I instancji;
b) Dokonywanie czynności w ramach pomocy sądowej;
c) Przeprowadzenie postępowania pojednawczego przed wszczęciem procesu;
Główne funkcje Sądu Okręgowego:
a) Rozpoznanie spraw cywilnych w pierwszej instancji (w granicach właściwości rzeczowej);
b) Rozpoznanie w drugiej instancji środków odwoławczych od orzeczeń sądu rejonowego;
Główną funkcją sądu apelacyjnego jest:
a) Rozpoznawanie w II instancji środków odwoławczych od orzeczeń sądu okręgowego;
Podstawowe funkcje Sądu Najwyższego:
1) Rozpoznawanie środków zaskarżenia od orzeczeń sądów II instancji;
2) Podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwość;
3) Podejmowanie w konkretnych sprawach uchwał w przedmiocie rozstrzygania zagadnień prawnych budzących wątpliwość;

Ze względu na kryterium źródła wyróżniamy
1) Właściwość ustawową- o tym, który sąd jest władny do rozpatrzenia sprawy przesądza przepis prawa;
2) Właściwość umowna- przewiduje możliwość wyboru przez strony sądu właściwego do rozpoznania sprawy w drodze tzw. Umowy prorogacyjnej. - może być zawarta tylko w odniesieniu do właściwości miejscowej (i nie można zmieniać nią właściwości wyłącznej); 46kpc.
3) Właściwość delegacyjna- wynika z przydzielenia sądowi sprawy przez sąd wyższej instancji;
a) Jeżeli nie da się ustalić właściwości miejscowej;
b) Jeżeli z powodu przeszkody sąd właściwy nie może jej rozpoznać np. wyłączenie sędziów, sąd nie funkcjonuje;
Właściwość sądu ocenia się z chwilą wniesienia pozwu;
Zmiana w toku postępowania własciwości nie wpływa na zmianę sądu;
Właściwość jest badana przez sąd z urzędu;

Skład Sądu

I Instancja:
a) W składzie jednego sędziego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (zdecydowana większość);
b) Jednego sędziego jako przewodniczącego i 2 ławników: z zakresu prawa pracy; ze stosunków rodzinnych;
c) Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy w składzie 3 sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane z uwagi na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter;
d) Postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje przewodniczący;

II Instancja:
Sąd rozpoznaje sprawy zawsze w składzie 3 sędziów zawodowych;
Wyjątki:
-Postanowienia dowodowe wydawane na posiedzeniu niejawnym;
-apelacja wnoszona w postępowaniu uproszczonym;
-Postanowienia w przedmiocie kosztów sądowych;

Sąd Najwyższy
- 3 sędziów zawodowych – rozpoznaje skargę kasacyjną; skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz zażalenie;
- W pozostałych sprawach orzeka w składzie jednego sędziego;
- W niektórych kwestiach może podejmować uchwały w składach powiększonych (np. 7 sędziów);

Wyłączenie sędziego
1) z mocy ustawy, w sprawach:
a) w których jest stroną, lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym np. współwłaściciel;
b) swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej;
c) Osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
d) W których, był lub jest pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron; lub prokuratorem;
e) W których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, lub sporządzeniu aktu; lub brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania.
Powody wyłączenia trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki kurateli.
2) Na żądanie sędziego lub na wniosek strony.
Gdy pomiędzy nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty, który mógłby wywołać wątpliwość, co do bezstronności sędziego, np. zażyła znajomość, przyjaźń; (rozstrzyga o tym sąd w składzie 3 sędziów zawodowych);
Zasady te stosuje się także co do ławników i innych organów sądowych, np. komornik, prokurator, referendarz.

STRONY POSTĘPOWANIA
Powód – podmiot poszukujący przed sądem ochrony prawnej i wytaczający w tym celu powództwo;
Pozwany- podmiot przeciwko, któremu toczy się proces;

Zdolność sądowa- zdolność do występowania w procesie jako strona; art. 64kpc:
1) os. Fizyczne;
2) Os. Prawne;
3) Jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznała zdolność prawną;
4) Organizacje społeczne na podstawie szczególnych przepisów;
Okoliczność tą sąd bada z urzędu.

Zdolność procesowa
Zdolność do podejmowania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym:
1) Os fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych (przy niepełnej zdolności tylko w bardzo graniczony sposób, wówczas reprezentują ich przedstawiciele ustawowi);
2) Osoby prawne, jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – mają pełną zdolność. Dokonują czynności przez swoje organy lub osoby uprawnione;

Legitymacja procesowa
Uprawnienie do występowania w charakterze strony procesowej w konkretnym postępowaniu cywilnym;
A) czynna- domaga się ochrony – jako powód;
B) bierna- przeciwstawia się żądaniu – pozwany;

Współuczestnictwo procesowe – gdy po jednej lub po obu stronach procesu występuje więcej niż jedna osoba;
Współuczestnictwo czynne- po stronie powodowej;
Współuczestnictwo bierne- po stronie pozwanej;

Ze względu na stopień powiązania uczestników:
1)Współuczestnictwo materialne- gdy prawa lub obowiązki współuczestników są im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej lub prawnej
2) Współuczestnictwo formalne- gdy roszczenia lub zobowiązania współuczestników są jednego rodzaju i opierają się na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej, np. dochodzenie odszkodowania przez kilka osób od jedne;
3) Współuczestnictwo konieczne – jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może się toczyć tylko łącznie;
4)Współuczestnictwo dowolne- gdy udział kilku po jednej stronie odbywa się na zasadach dobrowolności;
5) Współuczestnictwo jednolite- gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników; Czynności podjęte przez jednego są skuteczne wobec pozostałych;
6) Współuczestnictwo zwykłe- gdy wyrok nie musi dotyczyć niepodzielnie wszystkich; Każdy ze współuczestników działa w imieniu własnym i ma prawo samodzielnie popierać sprawę, ich czynności odnoszą skutek względem ich samych;

Zmiany podmiotowe- następstwo procesowe
- Śmierć strony (os fizyczna) lub likwidacja (nie os. fizyczne) wówczas postępowanie toczy się z udziałem spadkobierców;
- Zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa objętych sporem, jeżeli nabywca wejdzie w miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej;
- Wejście interwenienta ubocznego (za zgodą obu stron) na miejsce strony do której przystąpił;
- Wniesienie powództwa przez osobę lub przeciwko osobie, które nie powinny być stronami;

Sytuacja osób trzecich:
Interwencja uboczna – forma udziału os. trzecich w procesie; osoba jako interwenient uboczny przystępuje do jednej ze stron gdyż ma interes prawny, aby sprawa została rozstrzygnięta na jej korzyść.
Zgłoszenie interwencji może nastąpić na każdym etapie postępowania, aż do zamknięcia rozprawy w II instancji;
Każda ze stron może zgłosić opozycję przeciwko przystąpieniu;
Określa się go jako pomocnika strony;
Jest uprawniony do wszystkich czynności procesowych, ale nie mogą być sprzeczne z czynnościami strony do której przystąpił;
Interwencja uboczna samoistna- ma miejsce gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma odnieść bezpośredni skutek prawny między interwenientem a przeciwnikiem strony do której przystąpił.
Przypozwanie- interwenient uboczny może wstąpić do postępowania w wyniku zawiadomienia go przez stronę i wezwania do wzięcia udziału w procesie (czyli nie tylko z własnej inicjatywy);
Interwencja główna
Polega na zgłoszeniu roszczenia do przedmiotu sporu czyli do rzeczy lub prawa, o które toczy się proces między innymi osobami;
W ten sposób os trzecia może wytoczyć powództwo przeciwko obu stronom procesu przed sąd, w którym się on toczy do zamknięcia rozprawy w I instancji;
W ten sposób zostaje zainicjowane zostaje nowe postepowanie- interwencyjne, w którym powodem jest interwenient główny, zaś pozwanymi strony postępowania ;

Pełnomocnictwo procesowe
Przedstawicielstwo wynikające z woli reprezentowanej osoby;
Pełnomocnikami mogą być:
a) adwokat, radca prawny; rzecznik patentowy;
b) Osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze strona w stałym stosunku zlecenia;
c) Współuczestnik sporu;
d) Niektóre osoby pozostające ze stroną w stosunkach rodzinnych (np. rodzice, małżonek);
e) Osoby reprezentujące określone kategorie podmiotów lub uprawnione do reprezentowania strony (np. pracownik osoby prawnej, przedstawiciel);
f) Także inne osoby wskazane w przepisach szczególnych np. przedstawiciel związku zawodowego, inspektor pracy, itd.);
W zależności od zakresu umocowania, wyróżniamy:
1) Pełnomocnictwo procesowe:
a) ogólne- do wszystkich spraw;
b) do poszczególnych spraw
2) Pełnomocnictwo do niektórych czynności procesowych:
Pełnomocnictwo procesowe obejmuje:
a) Podejmowanie wszelkich łączących się ze sprawą czynności;
b)Podejmowania czynności zabezpieczenia i egzekucji;
c) Udzielania dalszego pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy;
d) Dokonywanie czynności z zakresu decyzji materialnej np. zawarcie ugody, uznania powództwa, zrzeczenia roszczenia;
e) Odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej;

Prokuratoria Generalna
Państwowa jednostka organizacyjna do której kompetencji należy wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym, sądami powszechnymi, polubownymi, wojskowymi, a także zastępstwo RP przed sądami trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych;
Obligatoryjnie reprezentuje Skarb Państwa gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 1 mln zł oraz w sprawach o naprawienie szkody za niezgodne z prawem wydanie lub nie wydanie ustawy lub rozporządzenia;
Z uwagi na ochronę ważnych praw lub interesów SP może przejąć zastępstwo procesowe w każdej sprawie;

Inne podmioty postępowania
Prokurator: art. 7. kpc.
Udział w postępowaniu cywilnym wyjątkowo, gdy wymaga tego:
1) Ochrona praworządności;
2) ochrona praw obywateli;
3) ochrona interesu społecznego;
Dwie formy udziału Prokuratora:
- Wszczęcie postępowania (wytoczenie powództwa);
- Wstąpienie do toczącego się postępowania;

Organizacje społeczne
Mogą brać udział w postępowaniu cywilnym jeżeli nie prowadzą działalności gospodarczej, a wymaga tego ochrona praw obywateli; mogą:
1) Spowodować wszczęcie postępowania (wytaczać powództwo);
2) Brać udział w toczącym się już postępowaniu;

Inne podmioty uprawnione do udziału w postępowaniu cywilnym |
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Kierownik PCPR;
- Inspektor Pracy;
- Powiatowy Rzecznik Konsumentów;
- Przewodniczący Komisji Nadzoru Bankowego;
- Rzecznik Ubezpieczonych;

Powództwo
Skierowane do sadu żądanie o rozpoznanie sprawy cywilnej oraz rozstrzygnięcie jej w określony sposób;
Stanowi przedmiot procesu cywilnego;
Wytoczenie powództwa następuje poprzez wniesienie pozwu;
2 elementy:
- Żądanie- zawiera twierdzenie powoda z wnioskiem o wydanie określonego rozstrzygnięcia;
- Podstawa faktyczna- przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie;

Wartość przedmiotu sporu
W każdym pozwie należy określić wartość majątkową przedmiotu sporu co ma wpływ na właściwość rzeczową sądu oraz obliczenie wysokości opłaty sądowej; poprzez:
- Podanie oznaczonej kwoty pieniężnej;
- Do wartości nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów;
- W razie dochodzenia kilku roszczeń zlicza się ich wartość;
- świadczenia powtarzające się (np. renta, czynsze) wartość stanowi suma świadczeń za 1 rok, (chyba że krócej trwają);
- Wg szczególnych reguł następuje oznaczenie wartości w sprawach, najmu, dzierżawy, roszczeń pracowniczych, zastawu, hipoteki,
Rodzaje powództw
1) Powództwo o zasądzenie świadczenia- domaganie się przez wierzyciela od dłużnika zachowania zgodnego z treścią zobowiązania (świadczenia);
2) Powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego- dotyczy stwierdzenie przez sąd czy dany stosunek prawny lub prawo istnieje np. umowy, stosunku pracy, małżeństwa;
3)Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego – powód domaga się zmian w istniejącym stanie prawnym, poprzez;
a)powołanie do życia nowego stosunku prawnego;
b) przekształcenie istniejącego stosunku prawnego;
c) zniesienie istniejącego stosunku prawnego;

Czynności postępowania
1) Czynności procesowe- działania podejmowane przez podmioty procesowe w celu wywołania skutku procesowego:
- sądu- czynności organu procesowego podejmowane w stosunku do stron i pozostałych uczestników postępowania;
- Stron- służą do realizacji uprawnień procesowych stron;
- Innych uczestników- służą do realizacji ich uprawnień;

Pisma procesowe
Są to pisma stron i uczestników postępowania kierowane do organów sądowych, np. wnioski, oświadczenia; elementy:
- Oznaczenie sądu do którego jest kierowane;
- Imię i nazwisko lub nazwę strony, pełnomocników;
- Oznaczenie rodzaju pisma, np. pozew, apelacja;
- Osnowę wniosku lub oświadczenie oraz dowody na poparcie okoliczności;
- Podpis strony albo przedstawiciela;
- Wymienienie załączników;
- Oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby;

Doręczenia
Obowiązuje zasada oficjalności doręczeń- oznacza, że organ sądowy doręcza pisma z urzędu;
Wyjątkowo strony mogą bezpośrednio doręczać sobie pisma.
Doręczeń dokonuje się przez: pocztę, komornika, woźnych, sądową służbę doręczeniową; bezpośrednio w sekretariacie sądu
Os fizycznej doręcza się osobiście lub przedstawicielowi ustawowemu jeżeli nie ma zdolności procesowej;
Os prawnej lub organizacji doręcza się uprawnionemu organowi lub pracownikowi;
Przedsiębiorcom i wspólnikom spółek handlowych doręcza się na adres podany w rejestrze;
Strony i przedstawiciele mają obowiązek powiadomić o każdej zmianie adresu.

Doręczenie właściwe- bezpośrednio do rąk adresata w mieszkaniu, miejscu pracy lub gdzie go zastano;
Doręczenie zastępcze- do rąk innej osoby, gdy adresata nie można zastać w miejscu doręczenia właściwego, np. dorosły domownik, dozorca, właściwy organ gminy.
Doręczenie w trybie szczególnym- dotyczy żołnierzy zasadniczej służby wojskowej, funkcjonariuszy Policji, Służby Więziennej oraz osób pozbawionych wolności.
W przypadku niemożności doręczenia:
- Pismo składa się w placówce pocztowej lub urzędzie gminy, np. gdy adresat odmówi;
- Pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, np. do osób prawnych jak zmieniły siedziby;

Posiedzenie sądowe
Niektóre czynności procesowych stron oraz większość czynności sądu jest dokonywanych na posiedzeniach:
- jawne- biorą udział strony oraz inne osoby zainteresowane, także publiczność (chyba, że przy drzwiach zamkniętych), sporządza się protokół;
- Niejawne (wyjątki)- tylko z udziałem wezwanych osób, głównie w kwestiach formalnych np. odrzucenie pozwu, koszty; sporządza się notatkę urzędową;

Terminy
1) Terminy ustawowe- terminy wyznaczone przepisami KPC; ustanowiony przez ustawę termin wiąże bezwzględnie, nie może być zmieniany, np. apelacji.
2) Terminy sądowe- terminy wyznaczone przez sąd lub przewodniczącego, z ważnych przyczyn na wniosek strony przewodniczący może je przedłużyć lub skrócić np. uzupełnienie braków;
Oba terminy mają charakter terminów zawitych (prekluzyjnych), po ich upływie czynność jest bezskuteczna;
Strona, która uchybiła terminu może zwrócić się do sądu o jego przywrócenie, ale gdy:
- Nie ponosi winy w uchybieniu terminu, np. choroba;
- Uchybienie pociąga dla strony ujemne skutki procesowe;
- Wniosek musi być złożony w ciągu jednego tygodnia od ustania przyczyny uchybienia, jednocześnie dokonując tej czynności;

Koszty postępowania
- Zasada zwrotu kosztów celowych – zwrotowi podlegają koszty które są niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony;
- Zasada odpowiedzialności za wynik postępowania- strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie poniesione koszty;
- Zasada wzajemnego zniesienia i stosunkowego rozdziału kosztów– w razie tylko częściowego uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozłożone;
- Zasada słuszności- kompetencja sądu w szczególnych przypadkach do zasądzenia od strony przegrywającej tylko części kosztów albo nieobciążania w ogóle, np. ubóstwo;
- Zasada zawinienia- niezależnie od wyniku sprawy sąd może nałożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym zachowaniem, np. uchylanie się, lub wywołanych ich rażącą winą ;
- Zasada unifikacji i koncentracji- sąd o wszystkich kosztach poniesionych w postępowaniu rozstrzyga jednorazowo;

Rodzaje kosztów postępowania
1) Koszty sądowe- koszty należne Skarbowi Państwa od podmiotów postępowania sądowego, czyli stron i uczestników; dzielą się na:
a) Opłaty- podstawowa należność pobierana od pisma procesowego;
b) Wydatki- np. należności świadków, biegłych, tłumaczy;
2) Koszty związane z działaniem pełnomocnika- wynagrodzenie i wydatki jednego adwokata;
3) Koszty związane z udziałem strony- koszty przejazdów do sądu oraz równowartość utraconego zarobku w skutek osobistego stawiennictwa w sądzie;

Zwolnienie od kosztów sądowych -podmiot nie ponosi ekonomicznego ciężaru prowadzonego sporu; rozróżnia się:
1) Zwolnienie z mocy samego prawa:
a) Strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa i roszczeń z tym związanych;
b) Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów;
c) Strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone;
d) Pracownik wnoszący powództwo lub odwołanie do sadu pracy i ubezpieczeń społecznych;
e) Kurator wyznaczony przez sąd dla danej sprawy;
f) prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich
g) Powiatowy rzecznik konsumentów;
h) Inspektor pracy oraz związki zawodowe;
i) strona w sprawach związanych z ochron zdrowia psychicznego;
j) Strona zwolniona od kosztów przez sąd;
2) Zwolnienie na wniosek:
- Może złożyć os fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna;
- Oświadczenie, że dana osoba nie jest w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla otrzymania siebie i rodziny;
- Rozstrzygnięcie zależy od sądu (lub referendarza) zapada w formie postanowienia;
- Sąd może zwolnić od kosztów w całości lub części;
- Dla ustanowienia pełnomocnika z urzędu niezbędne jest przynajmniej częściowe zwolnienie z kosztów i jeżeli jego udział sąd uzna za potrzebny.
- Postępowanie w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu mają charakter tzw. postępowania wpadkowego, czyli nie wstrzymują biegu toczącego się postępowania;