Zagrożenia biologiczne w pracy stomatologa

 

Rodzaje czynników zagrożenia

Głównym zagrożeniem zawodowym dla personelu medycznego w gabinetach stomatologicznych jest kontakt z krwią i śliną pacjenta oraz bioaerozol powstający podczas pracy z wysokoobrotowymi narzędziami stomatologicznymi. Pracownicy gabinetów stomatologicznych mogą być narażeni na bezpośredni kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, takimi jak: wirusy, bakterie, grzyby, które są potencjalnie chorobotwórcze. Stąd też kluczowe w zapobieganiu zakażeniom jest przeprowadzenie rzetelnej analizy zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego w narażeniu na te czynniki.

Następnym krokiem jest zastosowanie odpowiednich środków profilaktycznych. Podstawowym aktem prawnym, który omawia zagadnienia związane z zagrożeniami biologicznymi, jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. z 2005 r., nr 81, poz. 718). Wprowadza ono dyrektywę 2000/54/WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy.

 

Rozporządzenie określa:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych;

3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie tych czynników, zakres stosowania wspomnianych środków oraz warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników;

4) sposób prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych i rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej.

 

W rozporządzeniu stwierdza się, że czynniki biologiczne obejmują: drobnoustroje komórkowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym także zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia.

 

Ocena ryzyka zawodowego

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. mówi, że pracodawca, dokonując oceny ryzyka zawodowego w narażeniu na te czynniki w swoim zakładzie pracy, przed wyborem środka zapobiegawczego uwzględnia w szczególności:

• klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych (podane w załączniku nr 1 do rozporządzenia);

• rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;

• informację na temat:

– potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,

– choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,

– stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą;

• wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.

 

W zakładach opieki zdrowotnej pracodawca uwzględnia ponadto:

1) informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta oraz w materiale i próbkach od niego pobranych;

2) zagrożenia ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta oraz w materiałach i próbkach od niego pobranych;

3) ryzyko wynikające z rodzaju pracy (w tym możliwość skaleczenia i zakłucia).

 

Ocena ryzyka powinna być aktualizowana w szczególności w odniesieniu do zmian mających znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.

 

Ocena ryzyka powinna ponadto uwzględniać:

• Wybór środków i sposobów ochrony pracowników przed narażeniem na czynniki biologiczne (technicznych, organizacyjnych, medycznych – np. szczepień ochronnych).

• Kontrolę skuteczności działań profilaktycznych.

• Dokumentowanie oceny ryzyka.

• Informowanie pracowników o ryzyku.

 

Szczególnie istotną sprawą w ocenie ryzyka zawodowego jest ustalenie klasyfikacji czynników biologicznych stanowiących zagrożenie, możliwych dróg ich przenoszenia i chorób, które mogą one spowodować. W tym przypadku niezwykle ważne jest prawidłowe powiązanie występowania czynnika biologicznego z wykonywanymi przez pracownika czynnościami. Pozwoli to bowiem na wypracowanie odpowiednich procedur prewencyjnych, na przykład w razie zranień (zakłuć) personelu w placówkach medycznych. Temat ten omawia szczegółowo inny akt prawny – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 696).

 

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych według zagrożenia (na podstawie załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r.) przedstawia się następująco:

• Grupa 1 zagrożenia

Czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

• Grupa 2 zagrożenia

Czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

• Grupa 3 zagrożenia

Czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Wyodrębniono tutaj dodatkowo grupę 3**, do której należą czynniki mogące stanowić ograniczone ryzyko zagrożenia dla ludzi, gdyż nie rozprzestrzeniają się drogą powietrzną – np. wirus wścieklizny czy wirus zapalenia wątroby typu C.

• Grupa 4 zagrożenia

Czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie tych czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

 

Najważniejsze zagrożenia

W pracy stomatologa najważniejsze zagrożenia biologiczne pochodzą od czynników z grup drugiej i trzeciej. Z drugiej grupy szczególnie niebezpieczne są bakterie:

• gronkowca złocistego – wywołującego choroby ogólnoustrojowe i skórne, które do organizmu przedostają się drogą powietrzno-kropelkową i przez bezpośredni kontakt;

• tężca oraz zgorzeli gazowej (gangreny) – wywołujące choroby ogólnoustrojowe, które do organizmu przedostają się głównie w wyniku zabrudzenia zranień;

• grzybicze – wywołujące głównie grzybice skóry i błon śluzowych, które do organizmu wnikają przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt.

 

Do drugiej grupy zagrożenia należą także wirusy:

• opryszczki, które mogą wywoływać choroby błon śluzowych i skóry oraz choroby ogólnoustrojowe, a do organizmu przedostają się drogą powietrzno-kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt;

• zapalenia wątroby typu A, które do organizmu przedostają się głównie drogą kałowo-pokarmową;

• grypy (typu A, B, C), które do organizmu dostają się drogą powietrzno-kropelkową.

 

Z grupy trzeciej zagrożenia szczególnie niebezpieczne są wirusy:

• HBV (zapalenia wątroby typu B); HCV (zapalenia wątroby typu C);

• HIV (niedoboru odporności). Przedostają się one do ustroju poprzez krew i inne płyny ustrojowe. Jak wynika ze statystyki, pracownicy medyczni najbardziej narażeni są na zachorowania spowodowane wirusem HCV.

 

Mówiąc o trzeciej grupie zagrożenia, należy wspomnieć także o bakterii gruźlicy (prątku Kocha), która może wywołać chorobę zakaźną – gruźlicę płuc. Bakteria ta przenoszona jest drogą powietrzno-kropelkową.