Agnieszka Ciastoń
Fizjoterapia II rok, grupa 1
Wpływ masażu leczniczego na reakcje fizjologiczne różnych układów.
Mechanizm działania masażu jest bardzo skomplikowany i można go podzielić na działanie lokalne (miejscowe) oraz centralne (ogólne).
Działanie miejscowe polega na mechanicznym przepływie krwi w naczyniach krwionośnych i chłonki w naczyniach limfatycznych. Przy wykorzystaniu takich technik, jak głaskanie, rozcieranie, ugniatanie czy oklepywanie zwiększa się przemieszczanie płynów przez układ naczyniowy. Tarcie wywołane podczas masażu wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych, a co za tym idzie-zwiększenie przepływu krwi przez mięśnie, przyspieszenie dostarczania substancji odżywczych a równocześnie wydalania produktów przemiany materii. Wzmożony dopływ tlenu do komórek zwiększa przemianę tlenową w mięśniach, w związku z tym szybciej są usuwane produkty rozpadu powstające w czasie pracy mięśni.
Wzrost przepływu krwi w obwodowych częściach ciała wpływa korzystnie na pracę serca i nerek. Działanie centralne masażu polega na pobudzeniu układu nerwowego, który za pomocą odruchów i czynności koordynacyjnych kory mózgowej jest w stanie wpłynąć na wszystkie narządy i układy naszego organizmu. Bodźce przenoszone do mózgu przez włókna nerwowe powodują szybsze i bardziej sprawne wykonywanie czynności przez narządy ludzkiego ciała.
Masaż oddziałuje na następujące tkanki i układy:
tkankę skórną
tkankę mięśniową
stawy i aparat więzadłowy
układy krwionośny i chłonny
układ nerwowy
układy oddechowy, pokarmowy, wydalniczy
Wpływ masażu na tkankę skórną.
Skóra stanowi zewnętrzną powłokę ciała, jest ściśle powiązana z centralnym układem nerwowym toteż odbiera ona różne bodźce, takie jak ciepło, zimno, ból, dotyk.
Podczas masażu usuwane są ze skóry obumarłe komórki naskórka. Skóra staje się elastyczna i gładka. Masaż ułatwia oddychanie skórne, poprawia czynność wydalniczą gruczołów łojowych i potowych. Pod wpływem masaży naczynia skórne rozszerzają się, przez co poprawia się odżywienie skóry i znajdujących się w niej gruczołów. Masaż przyśpiesza obieg krwi i chłonki w naczyniach skórnych, dzięki czemu z jednej strony następuje bardziej aktywne dostarczanie tkankom i organom substancji odżywczych a z drugiej strony - szybsze wydalanie produktów przemiany materii. Skóra staje się jędrna i ma odpowiedni kolor.
Wpływ masażu na tkankę mięśniową.
Mięśnie, stanowiące czynną część układu ruchowego, poruszaj ą nasze ciało, ale same wymagają bodźca z układu nerwowego. Najważniejszą właściwością mięśni jest ich zdolność do skurczów. Jest to możliwe dzięki substancjom odżywczym, służącym do budowy tkanki mięśniowej oraz wytwarzanej przez nie energii.
Podczas masażu, w zależności od potrzeb, dąży się do podniesienia, lub obniżenia napięcia mięśni. Wpływ relaksacyjny to obniżenie napięcie tkanki mięśniowej. Masaż polega na wykonywaniu łagodnych głaskań, powolnych rozcierań (zwłaszcza dziesięcioma palcami i kłębami), podłużnych ugniatań, ucisków jednoczesnych i powolnego roztrząsania. Masaż stymulacyjny działa pobudzająco na tkankę mięśniową. Polega na wykonywaniu energicznych głasakań i rozcierań, ugniatań (zwłaszcza poprzecznych i ze skręcaniem) ucisków naprzemiennych, oklepywań i średniej mocy wibracji.
Poprzez masaż powodujemy usunięcie kwaśnych metabolitów przemiany materii nagromadzonych wskutek ich pracy, jednocześnie ułatwiamy napływ do mięsni produktów odżywczych. Poprzez działanie rozszerzające naczynia krwionośne tkanka mięśniowa rozgrzewa się, jest lepiej ukrwiona a co za tym idzie poprawia się jej zaopatrzenie w tlen i trofika. Mięśnie stają się jędrniejsze, elastyczniejsze i bardziej wytrzymałe. Poprawia się również ich gotowość do pracy, lepsza staje się zdolność kurczenia i rozkurczania się. Dodatkowo pod wpływem masażu obserwuje się znaczny przyrost tkanki mięśniowej.
Dzięki odpowiednim połączeniom nerwowym masując zdrową kończynę wywieramy 20-procentowy wpływ na kończynę chorą- nazywamy to wpływem pośrednim konsensualnym.
Na tkankę mięśniową gładką i mięsień sercowy możemy wpłynąć jedynie w sposób pośredni poprzez układ nerwowy i układ krążenia.
Głaskanie polepsza czynność mięśni zwiększając ich kurczliwość. Rozcieranie powoduje zmniejszenie pobudliwości nerwowej i powoduje rozluźnienie mięśni. Ugniatanie przyspiesza usuwanie produktów przemiany materii z mięśni, przywracając sprawność zmęczonemu mięśniowi. Pobudza także włókna mięśniowe do skurczu, które wypychają płyny międzytkankowe, a w ich miejsce napływają nowe substancje odżywcze sprzyjając przyspieszeniu regeneracji uszkodzonych mięśni. Ugniatanie można traktować jako bierną gimnastykę mięśni w ich czynnościowej niewydolności. Oklepywanie pobudza mięśnie do skurczów, jako skutek krótkich, sprężystych, szybko następujących po sobie uderzeń. Słabe oklepywanie zmniejsza napięcie mięsni, silne oklepywanie zwiększa ich napięcie. Znajduje zastosowanie w zanikach mięśni lub gdy są osłabione w celu pobudzenia ich do skurczów. Słaba wibracja wpływa uspokajająco na mięśnie usuwając z nich napięcie powstające pod wpływem ugniatania czy oklepywania.
Wpływ masażu na stawy i aparat więzadłowy
Szkielet człowieka składa się z poszczególnych kości i ich połączeń. Miejsce połączenia kości (staw) jest zamknięte torebką stawową i otoczone aparatem więzadłowym.
Pod wpływem masażu zwiększa się elastyczność i wytrzymałość ścięgien, więzadeł i za razem stopień ruchomości stawu.
Zdolność stawów do pracy jest szybciej przywracana, a ryzyko kontuzji zmniejszone do minimum.
Wpływ masażu na układ krwionośny
Komórki całego organizmu otrzymują substancje odżywcze i tlen za pośrednictwem krwi. Ona odprowadza także produkty przemiany materii, które są następnie wydalane z organizmu przez płuca i nerki. Płyn tkankowy, oddając komórkom substancje odżywcze, a zabierając produkty przemiany materii, przedostaje się poprzez naczynia włosowate do krwi lub przez naczynia limfatyczne do dużych żył. W zakończeniach naczyń limfatycznych znajdują się węzły chłonne, gdzie zatrzymywane i niszczone są bakterie.
Masaż powoduje pobudzenie układu krwionośnego do pracy, co przyczynia się do zwiększenia zaopatrzenia organów w tlen i substancje odżywcze. Produkty rozpadu są szybciej usuwane z tkanek, przyśpiesza likwidowanie obrzęków i objawów zastoinowych. Masaż ułatwia również pracę serca poprzez zmniejszenie oporu krwi w tętnicach. Pod wpływem masażu naczynia krwionośne rozszerzają się i wzrasta szybkość obiegu krwi oraz ułatwiany jest odpływ krwi żylnej.Poprzez zwężenie naczyń w obszarze trzewnym i w mięśniach nie objętych masażem dochodzi do odruchowego zwiększenia ciśnienia tętniczego oraz do zwiększenia wentylacji płuc. Masaż kończyny górnej powoduje odruchowe zwężenie naczyń w kończynach dolnych i rozszerzenia naczyń w kończynie górnej nie masowanej.
Masaż odciąża serce i poprawia jego pracę. Wszystkie jego techniki, (szczególnie ugniatanie) powodują przepchnięcie jak również zassanie krwi leżącej obwodowo w kierunku serca. Zwiększając pojemność minutową i wyrzutową serca usprawniany jest proces wymiany gazowej na wszystkich szczeblach, a mechanizmy powodujące rozszerzenie naczyń krwionośnych ułatwiają transport tlenu i substancji odżywczych oraz usuwanie produktów przemiany materii. Poprzez uruchomienie awaryjnej sieci naczyń układ krążenia jest usprawniany i uelastyczniany.
Głaskanie pobudza obieg krwi w naczyniach włosowatych. Wykonując głaskanie uciskane są żyły położone pod skórą przez co słup krwi żylnej prasowany jest w kierunku dosercowym. Podczas głaskania w opróżnionych żyłach powstaje ujemne ciśnienie , wskutek czego krew z bocznych naczyń żylnych napływa do większych naczyń. Przyspiesza odpływ krwi żylnej z tkanek, a na jej miejsce napływa krew tętnicza co powoduje szybsze i lepsze odżywianie tkanek. Ugniatanie przyspiesza usuwanie produktów zmęczenia z mięsni. Oklepywanie słabe oklepywanie wywołuje skurcz naczyń krwionośnych, a silne je rozszerza.Wyciskanie opróżnia naczynia krwionośne przyczyniając się do szybszego przepływu krwi i chłonki.
Wpływ masażu na układ limfatyczny
Układ limfatyczny (inaczej chłonny) składa się z naczyń, węzłów, przewodów oraz pni chłonnych. Chłonka spływa naczyniami do węzłów chłonnych, które zawierają grudki chłonne, w których rozmnażają się limfocyty. W organizmie układ limfatyczny pełni funkcję odpornościową, neutralizującą i odprowadzającą . Ciecz zawarta w naczyniach limfatycznych nazywa się limfą. Przepływa ona po organizmie zbierając substancje toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd transportowane są do nerek i usuwane z organizmu. To, czy układ limfatyczny dobrze funkcjonuje, zależy w dużej mierze od sprawności i elastyczności tkanki łącznej. Jeśli jest zbyt miękka i przepuszczalna, toksyny, zamiast wędrować do węzłów chłonnych, wnikają w inne tkanki, np. gromadzą się w komórkach tłuszczowych.
Masaż pobudza układ limfatyczny do pracy. Należy pamiętać, że samych węzłów chłonnych się nie masuje, gdyż magazynowane są w nich szkodliwe substancje, które mogłyby się rozprzestrzenić po organizmie. Głaskanie i wyciskanie opróżnia naczynia chłonne, przyczyniając się do szybszego krążenia płynów międzytkankowych i przpływu chłonki, ułatwiających absorpcję czynników chorobowych nagromadzonych w chorym miejscu i ich odprowadzanie.
Wpływ masażu na układ nerwowy
Wszystkie czynności organizmu są regulowane właśnie przez układ nerwowy. Główną jego cechą jest zdolność odbierania bodźców nerwowych dośrodkowych i przekazywanie z centralnego układu nerwowego do wszystkich organów.
Na układ nerwowy ośrodkowy za pomocą masażu możemy wpływać jedynie pośrednio, poprzez układ krążenia i układ nerwowy obwodowy.
Masaż pobudza komórki nerwowe proporcjonalnie do siły masażu oraz czasu jego trwania.
Pozytywny wpływ na regenerację nerwu ma zapewnienie komfortu cieplnego tkanek, w obrębie których przebiega akson. Masaż dostarcza ciepło, przyspiesza procesy metaboliczne oraz działa stymulująco na przewodnictwo nerwowe, a także lepsze ukrwienie i zaopatrzenie w tlen układu nerwowego. Masując tkanki wpływa się bezpośrednio na zakończenia nerwowe które się w nich znajdują stymulując przewodnictwo nerwowe. Przy masowaniu mięśni karku, grzbietu i okolicy lędźwiowo-krzyżowej wywieramy wpływ na nerwy rdzeniowe i utworzone z nich sploty. Przy masażu kręgosłupa wpływamy tonizująco lub pobudzająco na pień układu współczulnego, którego zwoje leżą wzdłuż kręgosłupa bo obu jego stronach. Masując skórę, mięśnie i tkanki pod nimi leżące w miejscach unerwianych przez III, VII i X nerw czaszkowy wpływamy na te nerwy oraz na układ przywspółczulny. Poprzez wpływ na układ autonomiczny doprowadzamy do wyrównania funkcjonowania przeciwstawnie funkcjonujących układów-sympatycznego i parasympatycznego.
Głaskanie działa jako bodziec mechaniczny na zakończenia nerwów czuciowych w skórze. Delikatne powierzchowne głaskanie działa uspokajająco na cały system nerwowy. Podobnie działa słabe oklepywanie. Ugniatanie, wyciskanie i silne oklepywanie oraz wibracja działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowi oraz powodują wzmożone napięcie mięśniowe.
Wpływ masażu na układ oddechowy
Układ oddechowy jest ściśle powiązany z funkcja układu krążenia. Wraz z nim zapewnia zaopatrzenie tkanek w tlen i wydalanie dwutlenku węgla. Ponadto układ oddechowy pełni funkcję termoregulacyjną (powoduje utratę ciepła, zwłaszcza ciepła parowania pary wodnej); ma udział w gospodarce wodnej organizmu (poprzez usuwanie pary wodnej); współdecyduje też o regulacji równowagi kwasowo-zasadowej i utrzymaniu stałości pH we krwi tętniczej (poprzez usuwanie CO₂).
Poprawa procesów oddychania związana jest ze ścisłą zależnością od układu krążenia. Przyspieszenie przemiany materii, spowodowanym większym przepływem krwi przez serce i płuca i rozszerzeniem naczyń krwionośnych powoduje zwiększone zapotrzebowanie na tlen. Podczas masażu uwalniana jest histamina, która powoduje zwężanie się drzewa oskrzelowego i zmniejszenie przestrzeni nieużytecznej płuc.
Przy opracowaniu grzbietu, kręgosłupa i klatki piersiowej a w szczególności przestrzeni międzyżebrowych także mamy możliwość poprawy dzialania układu oddechowego. Zwiększenie objętości klatki piersiowej osiąga się poprzez uelastycznienie mięśni międzyżebrowych, zwiększenie ruchomości stawów klatki piersiowej (mostkowo-żebrowych i żebrowo-kręgowych). Mechaniczne pobudzenie stawów i powierzchni okołostawowych powoduje pobudzenie oddychania. Pobudzenie drzewa oskrzelowego prowadzi do zwiększonego wydzielania śluzu, jednak jest on jednocześnie usunięty, zwłaszcza dzięki oklepywaniom klatki piersiowej i grzbietu.
Wpływ masażu na układ pokarmowy
Każdy organizm pobiera ze swego środowiska substancje pokarmowe, które przetwarza na materiał budulcowy oraz na energię. Materiał budulcowy zostaje umieszczony w cząsteczkach żywej materii, a energia jest zużywana do wykonywania czynności życiowych i pracy organizmu. Do pobierania i przetwarzania pokarmu służy przewód pokarmowy, do którego należą: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube oraz gruczoły trawienne, czyli wątroba i trzustka.
Wpływ masażu możemy podzielić na pośredni i bezpośredni. Wpływ pośredni odbywa się trzema drogami: przez układ krążenia, na drodze odruchowej i za pośrednictwem hormonów.
Poprzez pobudzenie układu krążenia doprowadzimy do lepszego odżywienia, a tym samym do funkcjonowania przewodu pokarmowego. Zwiększa się wchłanianie substancji odżywczych.
Poprzez układ nerwowy stymulujemy pracę mięśni przewodu pokarmowego, których napięcie w znacznym stopniu decyduje o procesach wchłaniania. Spożywane pokarmy są dokładniej trawione, a zawarte w nich składniki odżywcze są wykorzystywane w całości. Przyspieszenie procesów przemiany materii w całym organizmie powoduje pobudzenie ośrodka głodu. Znaczny wpływ wywieramy drogą unerwienia segmentarnego.
Zmiany w organizmie prowadzą do regulacji zarówno wydzielania substancji trawiennych, jak również napięcia mięśni przewodu pokarmowego (np. wzmożone wydzielanie histaminy powoduje zwiększone wydzielanie soku żołądkowego).
Do wpływu bezpośredniego dochodzi podczas masażu narządów jamy brzusznej, oczywiście za pośrednictwem powłok brzusznych. Stosując techniki rozluźniające lub pobudzające, wpływamy na napięcie mięśni ścian żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego. Poprzez bezpośrednie drażnienie narządów jamy brzusznej wzmagamy wydzielanie hormonów żołądkowo-jelitowych. Odpowiednio wykonany masaż powoduje przepychanie zalegających mas kałowych w jelicie grubym.
Stwierdza się też bardziej ogólny wpływ masażu na układ pokarmowy. Masaż wpływa na ogólną poprawę ukrwienia narządów jamy brzusznej: żołądka, wątroby, jelita cienkiego, jelita grubego oraz usprawnia ich pracę.
Wyrównuje czynności wydzielnicze wszystkich gruczołów, poprawiając w znacznym stopniu trawienie substancji pokarmowych oraz ich przyswajanie i dowóz do tkanek w formie produktów odżywczych. Przyspiesza w znacznym stopniu wydalanie z przewodu pokarmowego produktów niewykorzystanych.
Wpływ masażu na układ moczowo- płciowy
Narządy moczowe i płciowe stanowią jeden układ moczowo - płciowy. Narządy moczowe mają za zadanie usuwanie z organizmu końcowych produktów przemiany materii oraz utrzymanie na stałym poziomie składu chemicznego i fizykochemicznych właściwości osocza krwi dla zapewnienia stałości środowiska wewnętrznego. Zadanie to wykonują nerki wytwarzające mocz oraz narządy odprowadzające (kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa), przez które mocz jest wydalany z organizmu na zewnątrz.
Wpływ masażu na układ moczowy możemy podzielić na pośredni i bezpośredni.
Wpływ pośredni wiąże się przede wszystkim z układem krążenia. Zwiększenie, pod wpływem masażu, pojemności minutowej serca sprawia, że zwiększa się przepływ krwi przez nerki, poprawiając filtrację kłębuszkową. Poprawia się oczyszczanie osocza krwi oraz zwiększa się wydzielanie wazopresyny, która powoduje zagęszczenie moczu poprzez ułatwienie wtórnego wchłaniania wody. Również o wpływie pośrednim mówimy opracowując przy masażu strefy unerwienia segmentarnego.
Wpływ bezpośredni wywieramy opracowując grzbiet na wysokości od IX kręgu piersiowego do II kręgu lędźwiowego, a więc w miejscu rzutowania nerek, jak również opracowując podbrzusze, co wpływa na funkcjonowanie zwieraczy.
BIBLIOGRAFIA:
Magiera L. „Klasyczny masaż leczniczy”, BIO-STYL, Kraków 2007r
Prochowicz Z. „Podstawy masażu leczniczego”, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1991r
Walaszek R. „Masaż z elementami rehabilitacji”, REHMED, Kraków 2011r
Zborowski A. „Masaż klasyczny”, Wydawnictwo AZ, Kraków 1994r