*OLOPICZNOŚCI POWSTANIA: powieść ukazała się w 1899 roku i była wielkim wydarzeniem artystycznym i społecznym. Zdobyła dużą popularność. Stefan Żeromski pozostawał pod wpływem naturalistów, prowadził dokładną dokumentację swoich dzieł np.: powieściowe Cisy to odpowiednik uzdrowiska w Nałęczowie (to miejsce zainspirowało go), opisy kopalni i stalowni, pobyt autora w Dąbrowie Górniczej. Z uwagi na wymowę utworu książka stała się „przeżyciem pokoleniowym”.

*TOMASZ JUDYM: syn ubogiego szewca, alkoholika. Jako młody chłopiec trafił do domu ciotki, osoby zamożnej, która majątku dorobiła się na nierządzie. W czasie gdy mieszkał u niej Tomasz nie pracowała ale dom był pełen gości . chłopiec był źle traktowany, bity, poniżany, pracował jako pomywacz, sprzątaczka, chłopiec na posyłki. Jedyną pociechą i wartością w jego życiu była nauka, uczył go student Radek. Dostaje się na studia medyczne, studiuje chirurgię, przebywa na praktyce lekarskiej w Paryżu tutaj poznaje Joannę Podborską. W rok później powraca do warszawy, odwiedza brata Wiktora. Ma możliwość obserwowania środowiska pogrążonych w nędzy robotników.

*Dzielnica robotnicza w Warszawie, okolice ulicy Ciepłej. Panują tutaj koszmarne warunki, wysokie czynsze, kamienice zamieszkane są od piwnicy aż po strych, domy są brudne , ponure, panuje wilgoć , smród, fetor spowodowany brakiem kanalizacji. Brak dostępu do szpitali, z rodzinami mieszkają schorowani starcy którzy są wielkim ciężarem dla walczących o przetrwanie robotników, ludzie chorzy psychicznie nie mają zapewnionej odpowiedniej opieki, traktowani są jak zwierzęta.. dzieci noszą stare ubrania dorosłych, wychowują się same na podwórkach, zapadają na gruźlicę, są niedożywione, brudne, pozbawione opieki.

*Dzielnica żydowska ul. Krochmalna. Żydzi środowisko hermetyczne, trudnią się rzemiosłem, maleńkie sklepiki stanowią część ich mieszkań , sama ul. Krochmalna stanowi rynsztok który staje się siedliskiem chorób i w tym środowisku panuje bieda, handel nie przynosi zysku.

*Fabryka Cygar: pracują w niej głównie kobiety, unosi się pył tabaczny który wywołuje gruźlicę i szybko niszczy urodę robotnic, już w młodym wieku mają pożółkłą cerę.

*Stalownia: wypełniona jest wyziewami kwasów i smoły, jest w niej duszno, ludzie pracują bez zabezpieczenia. Praca robotników przerasta ludzkie siły, gdyż pracują oni po kilkanaście godzin dziennie w zabójczych warunkach.

*Lekarze Warszawscy: ludzie wykształceni, stanowią elitę, stanowią środowisko zamknięte,

Niechętnie przyjmują nowych członków. Są to ludzie bogaci, wiodą interesujące życie , mieszkają w luksusach. Spotykają się w salonie doktora Czernisza.

*Tomasz wyg łasza referat w którym wskazuje lekarzom podjęcie chłopów mające na celu polepszenie życia i pracy robotników, przede wszystkim do poprawy higieny w domach i fabrykach. Judym zostaje przyjęty wrogo, uznany za idealistę.

*Judym po powrocie z Paryża otwiera własną przychodnię, jednak nie ma kogo leczyć, nikt się do niego nie zgłasza. Następnie dostaje ofertę pracy w Cisach.

*Judym w uzdrowisku Cisowskim przyjmuje posadę asystenta, lekarza zakładowego od doktora Chmielnickiego. Trafia do uzdrowiska które leży na ziemiach należących do pani Niewadzkiej. Poznaje tutaj Krzywosąda (właściciel okolicznych stawów rybnych), doktora Węglikowskiego któremu podlega, a także spotyka ponownie Joannę i jej podopieczne. Oprócz pracy w uzdrowisku intensywnie reorganizuje miejscowy szpital, dochodzą c do wniosku, że stawy są źródłem malarii trapiącej miejscowa ludność. Próbuje zwrócić uwagę zarządu uzdrowiska na ten fakt ale ludzie ci tworzą zamknięte grono, nazwani przez autora starcami, lekceważą młodego lekarza. Kiedy Krzywosąd zleca zrzucenie szlamu zalewającego staw do rzeki, z której chłopi czerpią wodę, dochodzi do ostrej sprzeczki, a potem bójki pomiędzy zarządcą a Judymem. Bohater otrzymuje natychmiastowe wymówienie i ponosi kolejną porażkę.

*Pobyt Judyma w Zagłębiu Dąbrowskim: trafia na Śląsk gdzie podejmuje pracę jako lekarz przy kopalni „Syktus”. Tutaj obserwuje ciężkie warunki życia i pracy robotników i postanawia poświęcić im wszystkie swoje siły. We wrześniu przybywa do Judyma Joanna, oznajmia iż pragnie go poślubić, Judym orzuca jednak jej propozycję, uzasadniając swój wybór następująco „muszę to oddać com wziął. Ten dług przeklęty … Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisną do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Musze wyrzec się szczęścia”. Rozdarcie wewnętrzne Judyma można symbolicznie odczytać w opisie rozdartej sosny.

*Bezdomność Judyma to: niezgoda na świat, na stabilizację, uroki życia rodzinnego, na założenie własnego domu. Poczucie samotności i wyobcowania w każdym środowisku, bojkot lekarzy. Bohater sam skazuje siebie na bezdomność by realizować własne idee.

*Bezdomność Joanny Podborskiej: wywodzi się z zdeklasowanej szlachty, jest sierotą, namiastkę rodziny znajduje u pani Niewadzkiej. Marzy o własnym domu ale zostaje odrzucona przez Judyma.

*Wiktor Judym: opuszcza dom rodzinny w poszukiwaniu pracy, wyjeżdża do Szwajcarii, a później do ameryki. Za powiązanie ze socjalizmem nie może powrócić do ojczyzny, musi nauczyć się żyć w obcym kraju.

*Wacław Podbrski : brat Joanny, działacz niepodległościowy, rewolucyjny, umiera na Syberii. Jest ofiarą represji powstania styczniowego.

*Korzecki: dekadent, popełnił samobójstwo. Jego bezdomność spowodowana jest zagubieniem i samotnością ludzi końca wieku.