Rozdział XXVI – Obalanie prawomocnych orzeczeń
Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego
instytucja wznowienia postępowania
tworzy możliwość prawną ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu;
ma to miejsce, gdy zachodzą enumeratywnie wyliczone w ustawie przyczyny wznowienia postępowania;
jest to podstawowa instytucja obalania prawomocnych orzeczeń NSA i wojewódzkich sądów administracyjnych;
zakres przedmiotowy
wyznacza go art. 270 p.p.s.a.;
ustawa nie ogranicza przedmiotu wznowienia postępowania wyrokiem;
możliwe jest żądanie wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem;
dopuszczalne jest wznowienie postępowania zarówno wtedy, gdy zostało zakończone wyrokiem, jak również wtedy, gdy zakończyło się prawomocnym postanowieniem;
niedopuszczalne jest dalsze wznowienie postepowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie postępowania; nie dotyczy to sytuacji, w której postanowienie zostało zakończone odrzuceniem skargi o wznowienie;
przedawnienie dopuszczalności wznowienia postępowania
po upływie pięciu lat od uprawomocnienia się orzeczenia nie można żądać wznowienia postępowania – z wyjątkiem przypadku, gdy strona była pozbawiona możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana;
jest to termin materialnoprawny, a zatem nie podlega przywróceniu;
legitymacja do żądania wznowienia postępowania
ustanowiono jedynie w art. 270 p.p.s.a., że postępowanie to może być wszczęte na żądanie, nigdy z urzędu;
z rozwiązań prawnych wynika, że legitymację do złożenia skargi o wznowienie postępowania mają strony oraz uczestnik na prawach strony, uczestnicy dopuszczeni przez sąd do udziału w postępowaniu (mają takie same prawa jak strona – art. 12 p.p.s.a.);
sporządzenie skargi o wznowienie postępowania, gdy właściwy do jej rozpoznania jest NSA, jest objęte przymusem zastępstwa;
legitymację do żądania wznowienia postępowania ma prokurator oraz RPO na podstawie art. 8 § 1 p.p.s.a., a także RPD, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praw dziecka;
przyczyny wznowienia postępowania sądowoadministracyjnego
p.p.s.a. wylicza enumeratywnie przyczyny, które są podstawą żądania wznowienia postępowania, wyodrębniając przyczyny nieważności oraz przyczyny określane w nauce jako właściwe przyczyny restytucyjne;
art. 271 p.p.s.a. stanowi, że można żądać wznowienia postępowania z przyczyn nieważności:
jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się jego wyłączenia;
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana lub jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia postępowania, jeżeli przed uprawomocnieniem się orzeczenia niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe;
z przyczyn restytucyjnych według ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wznowienia postępowania można żądać wtedy, gdy:
orzeczenie zostało oparte na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;
orzeczenie zostało uzyskane za pomoc przestępstwa; z powodu przestępstwa można żądać wznowienia postępowania jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów;
w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;
w razie późniejszego wykrycia prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy; w tym przypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd jest nie tylko zaskarżone orzeczenie, lecz również z urzędu inne prawomocne orzeczenie dotyczące tej samej sprawy;
art. 272 § 1 i 3 p.p.s.a. podaje osobną przyczynę wznowienia postępowania – żądanie wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na którego podstawie zostało wydane orzeczenie;
możliwe jest żądanie wznowienia postępowania również, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP;
wymagania formalne skargi o wznowienie postępowania
treść i forma skargi o wznowienie postępowania;
powinna ona spełniać warunki pisma procesowego, a ponadto powinna zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz żądanie o uchylenie lub zmianę zaskarżonego postępowania;
termin wniesienia
trzymiesięczny, liczony od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możliwości działania lub brak należytej reprezentacji – od dnia, w którym o orzeczeniu dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy;
jeżeli przyczyną, na której oparto skargę, jest orzeczenie TK, skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia TK;
termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania na podstawie rozstrzygnięcia organu międzynarodowego jest terminem trzymiesięcznym liczonym od dnia doręczenia stronie lub jej pełnomocnikowi rozstrzygnięcia organu międzynarodowego;
moc skargi o wznowienie postępowania
skarga ma moc względnie suspensywną;
art. 284 p.p.s.a.
postępowanie w sprawie skargi o wznowienie postępowania;
właściwość sądu administracyjnego
przedmiotem skargi może być orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz orzeczenie NSA;
właściwy do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie;
jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów obu instancji, właściwy jest NSA;
do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał w sprawie;
konstrukcja prawna wznowienia postępowania
oparta jest na niedewolutywności;
w celu zagwarantowania obiektywnego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania wprowadzona jest instytucja wyłączenia sędziego;
art. 18 § 3 p.p.s.a. – z mocy prawa podlega wyłączeniu sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania;
art. 283 p.p.s.a. – wyłączony od orzekania w postępowaniu z tej skargi wyłącza się także sędziego, którego udziału lub zachowania się w poprzednim postępowaniu dotyczy skarga; wymagany jest związek pomiędzy zachowaniem się sędziego a przyczyną wznowienia postępowania;
stadia
stadium wstępne
w jego trakcie są na posiedzeniu niejawnym bada, czy skarga została wniesiona w terminie oraz czy opiera się na ustawowej przyczynie wznowienia;
na żądanie sądu zgłaszający skargę o wznowienie postępowania jest obowiązany uprawdopodobnić okoliczności stwierdzająca zachowanie terminu lub dopuszczalność wznowienia;
w razie braku jednego z tych wymagań sąd odrzuci skargę o wznowieniu postępowania, w przeciwnym razie skargę skieruje do rozpoznania na rozprawie;
w stadium wstępnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego;
stadium rozpoznania
skarga o wznowienie postępowania podlega rozpoznaniu na rozprawie;
sąd rozstrzyga na niej przede wszystkim o dopuszczalności wznowienia i odrzuca skargę, jeżeli brak ustawowej podstawy wznowienia albo termin do wniesienia skargi nie został zachowany;
możliwe jest połączenie badania dopuszczalności wznowienia postępowania z merytorycznym rozpoznaniem sprawy;
takie połączenie zależy od oceny sądu, który może uznać to za celowe i zasadne do pełnego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania;
wybór jednego ze wskazanych sposobów jest przede wszystkim uzależniony od przyczyn, ze względu na które została złożona skarga o wznowienie postępowania;
jeżeli podstawą tą są przyczyny nieważności, to sąd dokonuje ustalenia, czy skarga została wniesiona z zachowaniem terminu i czy jest dopuszczalna;
gdy podstawą jest jedna z przyczyn restytucyjnych, bardziej celowe jest połączenie dopuszczalności wznowienia z rozpoznaniem sprawy, co pozwala na dokładniejsze zbadanie skargi i sprawy wznowienia postępowania;
przy takim połączeniu, jeżeli sąd stwierdzi niedopuszczalność wznowienia postępowania, kończy je postanowieniem o odrzuceniu skargi;
sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia; zatem granice postępowania rozpoznawczego zakreślają podstawy wznowienia;
postępowanie rozpoznawcze jest prowadzone na rozprawie w składzie trzech sędziów;
stadium orzekania
rodzaje wyroku ze względu na relacje do skargi o wznowienie postępowania można podzielić na:
wyroki uwzględniające skargę – w razie uwzględnienia skargi sąd może: po pierwsze, zmienić zaskarżony wyrok; po drugie, uchyla wyrok i w zależności od ustaleń odrzuca skargę do sądu administracyjnego lub umarza postępowanie; jeżeli przyczyną wznowienia postępowania było wykrycie prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy, sąd uchyla jedno z orzeczeń, utrzymując w mocy inne prawomocne orzeczenie, albo uchyla wszystkie prawomocne orzeczenia dotyczące tej samej sprawy i orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę właściwemu wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu do rozpoznania i rozstrzygnięcia o tej sprawie;
wyroki nieuwzględniające skargi o wznowienie postępowania – wyrok o oddalenie sąd podejmuje, gdy po rozpoznaniu skargi o wznowienie stwierdził jej niezasadność;
postępowanie może również zakończyć się podjęciem postanowienia o odrzuceniu skargi, w razie gdy sąd połączył badanie dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania z rozpoznaniem sprawy i w tej fazie stwierdził niedopuszczalność skargi;
od orzeczeń wojewódzkiego sądu administracyjnego służy skarga kasacyjna;
postępowanie o wznowienie postępowania jest postępowaniem przed I instancją, chyba że postępowanie prowadzi NSA;
regulacja postępowania w sprawie wznowienia postępowania – stosuje się odpowiednio przepisy o wojewódzkim sądzie administracyjnym
Unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego
wg art. 172 p.p.s.a. NSA może unieważnić prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego wydane w sprawie, które ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegało orzecznictwu sądu administracyjnego w chwili orzekania i odrzuca skargę, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawie;
sąd orzeka na wniosek Prezesa NSA;
do rozpoznania wniosku stosuje się odpowiednio przepisy o rozpoznaniu skargi kasacyjnej;
rozwiązanie to przyznaje NSA kompetencję do sprawowania nadzoru nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych;
przedmiotem wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego może być zarówno orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego, jak i NSA;
dopuszczalność złożenia tego wniosku jest ograniczona:
rodzajem naruszenia prawa w orzeczeniu sądu – jeżeli sąd administracyjny orzekał w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądu administracyjnego w chwili orzekania;
jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym ustawą, a zatem gdy złożenie skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania jest niedopuszczalne;
do rozpoznania wniosku stosuje się odpowiednio przepisy o rozpoznaniu skargi kasacyjnej z uwzględnieniem szczególnych cech postępowania o unieważnienie;