Sumerowie

Prawie każdy wie o istnieniu cywilizacji takich jak Babilonia czy Asyria jednak większość ludzi nie wie o istnieniu znacznie starszego ludu – Sumerów. To oni stworzyli podstawy późniejszych cywilizacji, a zarazem wpłynęli na naszą obecną technikę, choć historia skazała ich na wiele tysiącleci zapomnienia teraz nie ma wątpliwości, że to oni wynaleźli między innymi:

 Pismo klinowe.

 Koło garncarskie.

 Palenie cegły.

 Sieć irygacyjną.

 System sześćdziesiętny

 Podzielili koło na 360 stopni.

 Wprowadzili pług w rolnictwie

Wiadomo również, że słynny „Epos o Gilgameszu” składa się z pojedynczych mitów sumeryjskich, a Babilończycy tylko nadali im kształt jednego wielkiego i pięknego dzieła. Sumerowie rozwijali również matematykę i astronomie.

Pojawili się pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. w dolnej Mezopotamii i tam stworzyli wysoko rozwiniętą cywilizacje składającą się z wielu miasto – państw, które ciągle walczyły o hegemonie i władze nad sobą.

Skąd się wzięli Sumerowie?

Jest wiele koncepcji dotyczących pochodzenia Sumerów. Obecne stwierdza się, że prawdopodobnie przybyli oni z terenów górzystych, które miały dostęp do morza. Świadczy o tym między innymi budowanie przez Sumerów świątyń na wzniesieniach usypywanych i podobnych do gór. U ludu takiego, jaki oni – czyli typowo nizinnego musiało to wykształcić się bardzo dawno przed ich migracją. Również zaskakujące jest to, iż „kraj” w języku sumeryjskim oznacza górę. O tym, że żyli kiedyś w sąsiedztwie morza lub innego zbiorniku wodnego może świadczy to, że jako lud rolniczy składali bogom ryby, a jeden z ich ważniejszych bogów – Enki miał siedzibę na dnie Abzu (oceanu).

Z powyższych dowodów naukowcy szukają miejsc spełniających te warunki. Jedną z możliwości są tereny dzisiejszego Tybetu. Jest to jedno z najbardziej rozpowszechnionych przypuszczeń. Badacze przedstawiają na to szereg dowodów:

 Dojenie krów od tyłu.

 Sukienki z liści

 Uzbrojenie podobne.

 Ozdobne sumeryjskie podobne do tych z Tybetu.

 Podobne wyrazy w języku Sumeryjskim.

Istnieją również inne koncepcje na ich pochodzenie. Oto niektóre z nich:

 Wyspa Dilium – Sumerowie tą wyspę uznawali za ziemie obiecaną, idealną krajne.

 Tereny Mongolii – występują podobne pochówki jak w Ur i Kisz, gdzie zmarły dostojnik był chowany wraz z służbą, która popełniała samobójstwa.

 Płaskowyż Irański.

Sumerowie, gdy przybyli do Mezopotamii spotkali z całą pewnością lepiej od nich rozwiniętą ludność autochtoniczną. Na początku było ich mniej, dlatego zdobyli jakiś jeden ośrodek (prawdopodobnie miasto Eridu) i z stamtąd atakowali pozostałe tereny. Po jakimś czasie podbili całą pierwotną ludność, jednak jej nie zniszczyli, a zasymilowali się z nimi tworząc wielką cywilizacje od tej pory zwaną Sumerem.

Jeśli chodzi o czas ich przybycia do dolnej Mezopotamii wszyscy są zgodni było to pod koniec IV tysiąclecia p.n.e.

Okres Dżemdet Nasr

W 1925 roku archeologowie angielscy i amerykańscy odkopali w okolicach Kisz, a dokładnie w Dżemdet Nasr ceramikę malowaną, jednobarwną czarną i czerwoną, a także wielobarwną we wzory geometryczne i naturalistyczne. Potem odkryto tą ceramikę w innych miejscach Mezopotamii południowej i środkowej, jednak pierwsze odkrycie sprawiło, że nazywa się ten okres – Dżemdet Nasr.

Jest to krótki okres trwający od 3000 do 2800 p.n.e. Nie zachowały się z niego żadne pisma historyczne, dlatego też nie można mówić o historii politycznej, a jedynie o gospodarce i sprawach społecznych. Z tekstów, które zachowały się do naszych czasów (praktycznie tylko o charakterze gospodarczym) wiemy, że mieli już pismo, ale jeszcze niewykształcone.

Najważniejszym wydarzeniem w Dżemdet Nasr było ukształtowanie się podziału politycznego na miasto – państwa. Powstały one wzdłuż płynących bardziej jeszcze obok siebie rzek - Tygrysu i Eufratu.

 Nad Eufratem znajdowały się: Sippar, Kisz, Nippur, Isin, Szzurpak, Uruk, Ur, Eridu, Kesz, Adab, Larsa.

 Nad Tygrysem znajdowały się: Lagasz, Akszak, Eszuna.

Okres wczesnodynastyczny

Okres wczesnodynastyczny jest podzielony na trzy części zwane po angielsku Early Dynastic, w skrócie ED.

 I ED – 2800 – 2675.

 II ED – 2675 – 2500.

 III ED – 2500 – 2350.

Mają bardzo nierównomiernie rozłożone źródła. Oczywiście najwięcej zachowało się z najmłodszej części okresu wczesnodynastycznego – ED III.

Występowało w nim około 18 miasto – państw sumeryjskich, które zaciekle walczyły o hegemonie nad sąsiadami. Nie ma w tym okresie żadnego stałego i wielkiego imperium ponieważ były one zbyt słabe by podporządkować sobie przeciwnika na dłużej. Ówczesne miasta nie składały się tylko z jednego ośrodka, były one otoczone ogrodami i gajami. Po nich znajdowały się pola z zasianym zbożem, obok których znajdowały się domy dla robotników rolnych. Jeszcze dalej były pastwiska. Okres ten kończy się wraz z najazdem Sargona Akadyjskiego. Poniżej przedstawiłem najważniejsze fakty z trzech ED.

Early Dynastic I (2800 – 2675 p.n.e).

Pierwszym uwiarygodnionym władcą z tego okresu był Enmebaragesi. Władał on miastem Kisz i był założycielem I dynastii pochodzącej z tego miasta.. Kisz było bardzo prestiżowym miastem, kto nim władał, był praktycznie władcą całego Sumeru. Działo się tak, bo wedle mitów Sumeryjskich tam Enlil jako pierwszemu miastu po wielkim potopie zesłał władze królewską. Enmebaragesi jako pierwszy władca zbudował w Nippur świątynie Enlila. Nippur można porównać do np dzisiejszej Mekki, było głównym ośrodkiem kultu Sumerów. Poparcie kapłanów z tego świętego ośrodka było bardzo ważne dla utrzymania władzy i dlatego późniejsi królowie prawie zawsze dążyli do podporządkowania sobie go oraz Kisz – co gwarantowało im „prawną władzę”. Wiadomo równie, że Enmebaragesi walczył z powodzeniem przeciw Elamowi, nie mamy jednak informacji czy atakował czy się bronił.

Syn Enmebaragesiego – Agi zajął się podbojami. Udało mu się podbić Adab, Umie, Zabalam jednak nie zdobył Uruk, w którym panował sławny Gilgamesz i to położyło kres hegemoni miasto – państwa Kisz.

Gilgamesz był przedstawicielem I dynastii z Uruk. Jak pisało wyżej odparł on atak Agi. To właśnie o Gilgamesz powstał piękny babiloński epos, „złożony” z pojedynczych mitów Sumeryjskich. Więcej o tym dziele można przeczytać klikając TUTAJ. Wiadomo, że Gilgamesz w Uruk wprowadził małą stabilizacje i wybudował wkoło tego miasta potężne mury.

Early Dynastic II (2675 – 2500 p.n.e).

Z tego okresu najważniejszym władcą był Meslim, który rządził miastem Der. Udało mu się opanować Kisz około 2600 roku p.n.e., a potem północny i środkowy Sumer. Jak podają inskrypcje Meslim był rozjemcą w sporze między Ummą, a Lagasz. Te dwa miasto – państwa rywalizowały zaciekle o bardzo urodzajne i dobrze nawodnione ziemie znajdujące się pomiędzy nimi. Rozejm, który narzucił im Meslim, świadczy o tym, że jego władza mogła się rozciągać także na południowo – wschodni Sumer.

Early Dynastic III (2500 – 2350 p.n.e).

W tym okresie powiększa się nasza wiedza dzięki licznym inskrypcją królewskim.

Miasto Lagasz dochodzi do świetności dzięki dynastii Ur – Nansze. Miasto to przerywa narzucony pokój przez Meslima i rozpoczyna na nowo wojnę z Ummą. Król Lagasz Eanatum rozgramia wkrótce przeciwnika i podporządkowuje sobie na krótko środkowy i północny Sumer, a nawet wraz Nippur i Kisz. Dociera również do daleko położonego miasto – państwa, mocnego ośrodka semickiego – Mari. Niedługo jednak jego państwo się rozpada, a hegemonie nad Sumerem przejmuje Mesanepad.

Mesanepad był przedstawicielem I dynastii z Ur. Pochodzenie jego i Eanatuma z „słabego” południa Sumeru świadczy o tym, iż słabną silne miasto – państwa z Północy. Dzieje się tak prawdopodobnie przez ciągły napływ semickiego ludu – Akadów.

Najpoważniejszą próbę zjednoczenia Sumeru w obliczu zagrożenia akadyjskiego podjął władca z północy – ensi (książe) Ummy – Lugalzagesi. Pierwsze, co zrobił po objęciu władzy było rozgromienie odwiecznego wroga Lagasz. Po zdobyciu tego miasta udało mu się podbić Uruk, Ur i Eridu. Przeniósł stolicę do Uruk i przyjął tytuł „króla Uruk”, inskrypcje z Nippur mówią, iż chciał przez to zjednoczyć Sumer.

Lugalzagesi według Sumeryjskiej listy królów panował 25 lat. Walka, którą stoczył z Sargonem – przywódcą Akadów, była konfliktem dwóch koncepcji politycznych, ideologicznych, ale i społeczno – ustrojowych. Konfrontacja ta przyczyniła się do powstania dualistycznego społeczeństwa i kultury.

Lugalzagesi przegrał tą walkę. Podaje się kilka przyczyn jego porażki. Prawdopodobnie miasta Sumeryjskie same nie chciały się jednoczyć, przyzwyczajone od tylu wieków do walki pomiędzy sobą i nie wsparły Lugalzagesiego. Zawinić mogła również taktyka lub ciężkozbrojne oddziały Sumeryjskie, które musiały się zmierzyć z lekką piechotą akadyjską.

Ostatecznie dzielny Lugalzagesi jako przegrany został wystawiony na pośmiewisko ludzi w klatce w świętym mieście Nippur przed świątynią Enlila. Od tej pory na Sumer, mówimy Sumero – Akad.

Sumerowie, których pochodzenia do dzisiaj nie da się określić dokładnie, w IV tysiącleciu p.n.e. utworzyli na południu Mezopotamii własne państwa. Nie byli jednak w stanie zjednoczyć ich w jeden silny organizm państwowy. Nie byli liczebnie silni, ale stworzyli wysoką kulturę, która oddziaływała na cały Starożytny Wschód. W gminach wiejskich już w III tysiącleciu p.n.e. powstała prywatna własność. W ośrodkach miejskich, z których najważniejsze to Ur, Uruk i Lagasz życie polityczne, religijne i gospodarcze koncentrowało się wokół świątyń. Kapłan dzierżył jednocześnie najwyższą władzę króla. Król-kapłan sprawował władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą. Z czasem uprawnienia te zostały uszczuplone przez wyodrębnienie się naczelnika wojskowego. Władzę naczelnika wspierali wojownicy tworzący arystokrację. Naczelnicy zakładali dynastie, a największą potęgę osiągnęli Sumerowie za panowania I dynastii z Ur około roku 2500 p.n.e.

R E K L A M A	czytaj dalej ↓

Sumerowie wierzyli w demony. Początkowo każde miasto czciło własnych bogów, z czasem wykształciła się grupa bogów wspólna dla wszystkich Sumerów. Budowano im ogromne świątynie, a przy nich zigguraty, czyli niewiadomego przeznaczenia wielostopniowe wieże. Największym kultem cieszyły się bóstwa płodności - Innana i Dumuzi.

Ze względu na rolnictwo i hodowlę bydła będące podstawą gospodarki rozwinęli Sumerowie system irygacyjny. Kanały budował i oczyszczał chłop. Otwarcie nowego, ważnego kanału stawało się wielkim wydarzeniem. Wynaleźli własny system miar i wag, w którym jednostkami miary był palec, dłoń, stopa i łokieć, a wag i- talent czyli około 30 kilogramów. Odkryli też zero i system sześćdziesiętny To właśnie Sumerowie produkowali cegłę i z niej wznosili budynki. Początkowo posługiwali się cegłą świeżą, później zaczęto ją także suszyć na słońcu i wypalać. W budownictwie stosowali też sklepienia łukowe. Sumerom zawdzięczamy także odkrycie koła garncarskiego i koła do wozu, zegara a także stopu miedzi i cyny czyli brązu. Wynaleźli kolorowe szkło, na bardzo wysokim poziomie stała ich sztuka złotnicza. Ogromnym osiągnięciem Sumerów było pismo klinowe powstałe pod koniec IV tysiąclecia p.n.e., a wywodzące się z pisma piktograficznego, zawierające około 500 znaków. Przejęto je następnie w Azji Mniejszej, Fenicji, Syrii, zachodnim Iranie. Pisano na glinianych tabliczkach tzw. rysikiem, czyli ostro zakończoną trzciną. Nauka pisania trwająca wiele lat odbywała się w szkołach. W piśmie Sumerów zastosowano po raz pierwszy fonetyczne utrwalanie mowy poprzez użycie sylab i zgłosek. Sumerowie używali też ideogramów, które symbolizowały całe słowa. Trudności z odczytaniem pisma Sumerów powoduje fakt, iż te same znaki często były stosowane na oznaczenie różnych rzeczy. Sumerowie tworzyli epopeje mitologiczne opowiadające historie bogów, w poemacie o Gilgameszu pojawił się po raz pierwszy motyw potopu. Z przyczyn praktycznych tworzyli też kodeksy prawne.

W połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. Sumerowie ulegli Semitom dowodzonym przez Sargona z Akadu. Sumerowie zdołali jeszcze około 2100 roku p.n.e. przeżyć renesans, na co wpływ miała zapewne ogromna siła ich kultury. Zbyt silne były już jednak wpływy Semitów-Akadów, stąd okres ten nazywa się okresem sumero-akadyjskim, a państwo Sumero-Akadem. Dominującą rolę odgrywało w tym okresie miasto Ur, ale coraz bardziej słabł już wtedy żywioł sumeryjski. Sumero-Akad był atakowany zwłaszcza przez Elamitów. Ostateczny cios zadali jednak Sumerom nowi przybysze - semiccy Amoryci skupieni wokół Babilonu. Walka o Sumero-Akad toczyła się długo, a zwycięsko wyszedł z niej władca Babilonu- Hammurabi. Sumerowie zostali wchłonięci przez Semitów, a ich spuściznę kulturalną przejęli Amoryci, którzy nie byli jednak tak twórczy jak Sumerowie.

Sumerowie to lud niewiadomego pochodzenia, który pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. stworzył wysoko rozwiniętą cywilizację w dolnej Mezopotamii (Sumer). Po 2000 roku p.n.e. zostali wchłonięci przez ludność należącą do grupy semickiej.
Sumerowie stworzyli kulturę, która najsilniej oddziaływała na terytorium całego dzisiejszego Iraku, północnej Syrii, południowo-wschodniej Turcji i południowo-zachodniego Iranu.
Prowadzili oni osiadły tryb życia, zajmując się uprawą ziemi, hodowlą bydła, rybołówstwem, handlem i rzemiosłem. Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych. Utworzyli pierwsze miasta-państwa, między innymi Eridu, Uruk i Ur. Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy, uprawiający okoliczne tereny, ale także rzemieślnicy, parający się garncarstwem, budownictwem, tkactwem, odlewnictwem brązu, oraz kupcy, którzy prowadzili wymianę towarów z Syrią, Palestyną, Egiptem, a nawet drogą morską z mieszkańcami doliny Indusu.
Społeczeństwa państw sumeryjskich miały strukturę klasową, władzę w nich sprawował król-kapłan, zaś na dole drabiny społecznej znajdowali się niewolnicy. Zatrudniano ich głównie do budowy kanałów nawadniających i regulacji często wylewających rzek.
Wierzenia Sumerów oparte były na kulcie sił przyrody i bóstw astralnych, a władcy sumeryjskich państw opierali się na radach astrologów i wróżbitów, bez których nie podejmowali poważniejszych decyzji.
Około 3400 roku p.n.e. Sumerowie wynaleźli pismo klinowe złożone ze znaków, odciskanych w miękkiej glinie rylcem lub trzciną o trójkątnym przekroju. Zaczęli też stosować matematykę, wprowadzając między innymi sześćdziesiesiętny system pomiaru czasu - 24 godziny, 60 minut, 60 sekund i 360 stopni w okręgu.

W miastach skupiało się życie kultarlane. Centrum miasta stanowiła świątynia. Z niej rzemieślnik otrzymywał surowiec, do świątyni oddawał gotowy produkt, tutaj składał rolnik zbiory rolnicze, jak i kupiec składał towary, odbywając podróże na zlecenie świątyni. Świątynia była wielkim posiadaczem majątków ziemskich, na które złożyły się dary gminy na rzecz bóstwa. Własność świątynna była niezależna od własnośći gminy. Nie było więc w gminie równośći majątkowej, występowali w niej wielcy posiadacze ziemi jak i drobni rolnicy. Państwo było niesustannie robite na miasta. Brak było scentralizowanej władzy. W każdym mieście władzę spełniał kapłan z tytułem ensi (pan kamienia węgielnego świątyni), w jego ręku skupiała się władza sądownicza, administracyjna i wojskowa. Był to więc ustrój teokratyczny. Z biegiem czasu zaczęła się wyodrębniać władza naczelnika wojskowego. Przez to obok świątyni w mieście pojawił pałac. Naczelnicy napadali na inne miasta i zabierali łup. Najbliżsi podwładni naczelnika tworzyli arystokrację. Niektórzy naczelnicy starali stowrzyć dynastie, jednak zazwyczaj były to dynastię krótkowtrwałe. Szczytem potęgi pańśtwa Sumerów był okres panowania pierwszej dynastii z Ur ok 2500 r. Z tego okresu pochodzą słynne z bogactw grobowce królów-kapłanów. Świetność ta była jednak krótkotrwała, gdyż na tereny Międzyrzecza najechali Semici. Walki z nimi trwały stulecia, jednak w końcu Semici wchłonęli kulturę sumerów.
Najazd Akadów i pierwsze państwo Semickie w Międzyrzeczu
Plemiona semickie w na początku III tysiąclecia rozpoczeły wędrówke prawdopodbnie z terenów połoźonych między Syrią a Mezopotamią, wzdłuż Eufratu przenikając do kraju Sumerów. Ci po ciężkich walkach zdołali odeprzeć napór i zasymilować przybyszów. Jednak Sumerowie osłabieni wielowiekowymi walkami i rozbiciem politycznym nie zdołali odeprzeć nowego najazdu Semitów tzw. Akadów (od miasta Akad), których nacisk spowodował ok. 2300 r. załamanie supremacji politycznej Sumerów w Międzyrzeczu. Zwycięstwo Semici zawdzięczali nowej taktyce wojennej jak i nowej broni łukowi. Na terenach podbitych Sargon z Akadu (Szarrukin, ok 2310-2280) stworzył pierwsze wielkie państwo Semickie. Władcy Semiccy kontynuowali podboje i tytuowali się panami świata. Akadowie padli ofiarą najazdu Gutejczyków, górskiego plemienia zamieszkującego granicze góry Iranu, ci zaś ulegli Sumerom, którzy około 2100 r. p.n.e zdołali strząsnąć z siebie obce panowanie. 
Okres sumero-akadyjski
Sumerowie mieli przewagę kulturową nad Semitami dlatego ich kultura przetrwała, jednak wpływ semitów był bardzo duży na język, religie, pismo. Dlatego też okres ten zwany jest sumero-akadyjski by podkreślić dwoistość kultury ludu zamieszkującego ten kraj, który zwany był Sumero-Akad. Silnym ośrodkiem stało się znów miasto Ur (III dynastia). Znane jest także miasto Lagasz, którego ensi Gudea stał się jednym z najlepiej znanych postaci kręgu sumeryjskiego. Nastąpiło teraz słabnięcie elementu sumeryjskiego na terenie Międzyrzecza, gdyż na terenach granicznych Międzyrzecza powstały silne państwa. Elamici, państwo asyryjskie około miasta Assur, państwo semickie z siedzibą w mieście Mari.
Rozpad państwa sumerów
Część Sumero-Akadu podbił Elam. Później podboje zaczęła Asyria, która do wielkiej potęgi doszła za panowania Szamszi-Adada I (ok. 1748-1716), który podbił nawet miasto Mari. Ostateczny cios Sumerom zadali nowi przybysze semiccy Amoryci, którzy od początku II tysiąclecia zaczęli pojawiać się na terenie Międzyrzecza. Skupili się wokół miasta Babilon, kótry dotychczas nie spełniał większego znaczenia. Po wielu walkach między Amorytami, Elamitami, Asyryjczykami, Mari i Babilonem zwycięża władca Babilonu Hammurabi. Poświęcił on kilkadziesiąt lat swego panowania na walkę z Elamitami, z Asyrią, którą podbił, oraz z państwem Mari. Ostatecznie cała prawie Mezopotamia została włączona w obręb jego monarchi, a Babilon stał się głównym centrum kulturalnym i gospodarczym Wschodu azjatyckiego. Amoryci wchłoneli w ten sposób kulturę Sumerów, która zaczęła zamierać. Szybkie rozwinięcie się państwa Amorytów spowodowało zatarcie śladów obecności Sumerów na tych terenach. Amoryci przjejli część kultury sumerysjkiej rozwijająć ją później jednak już w mnijeszym stopniu.


Sumerowie-Religia

Sumerowie wierzyli z początku liczne bóstwa związane z siłami przyrody. W każdym mieście czczone było bóstwo miejskie. Później po powstaniu państwa doszło do wytworzenia całego panteonu bóstw, którym budowano ogromne świątynie. Przy nich wznoszone ogromne wieże tzw. zigguraty. Szczególnie czcili sumerowie bóstwa płodnośći, "boską parę", znaną pod różnymi nazwami, najczęściej boginni Inanna i jej męskiego partnera Dumuzi. Po jesiennym zejściu do świata podziemnego mieli oni powracać na wiosnę, a święto to czcili Sumerowie uroczystościamu zwanymi świętymi zaślubinami, symbolizującymi odrodzenie się natury.


Sumerowie-Literatura

Bardzo szybko rezpowszechniła się sztuka pisarska. Świadczy o tym duża liczba dokumentów treści gospodarczej. Jęsli chodzi o literature to przeważają w niej epopeje o treści mitologicznej, mówiące o stworzeniu świata, bogów, poruszające poraz pierwszy w dziejach ludzkości problemy życia i śmierci w poemacie o półbogu, półczłowieku Gilgameszu. Z podłoża sumeryjskiego wyrósł poemat "Enuna elisz" pochodzący dopiero z XVIII w. p. n.e. w którym zachowała się najwcześniejsza wersja o potopie, przejęta, jak się zdaje, później przez pisarzy biblijnych. Powstały też pierwsze w dziejach kodeksy prawne. Sumerowie posiadali również pierwszych reformatorów społecznych w dziejach: Urukagin (połowa III tysiąclecia), Urnammu (XXII w.), Lipitisztar (XIX w.) Sumerowie wywarli duży wpływ na późniejszą literature Wschodu.