Projekty i Fundusze Unii Europejskiej

wykład

WYKŁAD I

Tematyka zajęć:

1. Geneza UE – nie będzie na egzaminie

2. Budżet UE jako źródło zasilania funduszy Unii

3. Polityka regionalna UE – pojęcie, cele, zasady, instrumenty

4. Organizacja funduszy strukturalnych w Polsce – strategiczne dokumenty i programy operacyjne

5. Procedura ubiegania się o dotacje unijne

6. Projekty UE i ich narzędzia pomocnicze

7. Fundusze unijne poza polityką spójności

WYKŁAD II

BUDŻET UE JAKO ŻRÓDŁO ZASILANIA FUNDUSZY UNII

Zasady budżetu UE:

a) jednolitości budżetu – całokształt wydatków ujęty w jednym miejscu

b) jednoroczności (płatności, środków na zobowiązania) – realizowane w ciągu jednego roku budżetowego

c) równowagi – prognozy dochodów w danym roku budżetowym muszą być równe wydatkom, jedna z ważniejszych zasad

d) jednostki rozliczeniowej – budżet jest sporządzany i wykonywany w jednostce euro

e) specyfikacji wydatków – każda pozycja wydatków musi być przypisana do konkretnego celu (służy temu klasyfikacja budżetowa)

f) przejrzystości – istnieje konieczność zapewnienia rzetelnej informacji o jego wykonaniu i rozliczeniu; każdy powinien mieć dostęp do budżetu, powinniśmy móc widzieć jak wydawane są pieniądze.

Budżet w zeszłym roku to 142 mld euro.

Czym różni się budżet Unii od państw członkowskich?

Odp.: Różni się równowagą. Z budżetu Unii nie są rozliczane bieżące wydatki na edukację, czy służbę zdrowia. Z budżetu UE nie finansuje się obsługi długu publicznego oraz wydatków na strefę obronności. W kwestii każdego państwa członkowskiego leży system emerytalno – rentowy, który muszą finansować z publicznych środków.

Kontrola wykonania budżetu:

Za realizację budżetu jest zobowiązana Komisja Europejska.

Dwa etapy kontroli:

I. W trakcie roku budżetowego – sprawują na bieżąco księgowi poszczególnych instytucji, muszą oni zatwierdzić wszystkie wydatki oraz ich zgodność z planami; pod koniec roku budżetowego Komisja składa wstępny raport, który przekazywany jest Radzi i Parlamentowi Europejskiemu i tam oceniany jest merytorycznie.

II. Po zakończeniu roku budżetowego – Komisja Europejska przekazuje swój raport Trybunałowi Obrachunkowemu (główna Komisja Europejska)

W UE funkcjonuje Europejskie Urząd do spraw zwalczania nadużyć finansowych.

Posiada on kompetencje do kontroli legalności wydatków środków instytucji finansowych.

Szacuje się, że ok. 0,5% środków jest wykorzystywana (wydatkowana) nieprawidłowo na inne cele.

Budżet UE:

• Bezpośrednie wypłaty państw członkowskich do ich DNB – najważniejsze

• Środki z tytułu VAT – podatek VAT odprowadzany do państwa trafia potem do UE (część od podstawy)

• Cła rolne i składki cukrowe – tradycyjne środki własne; cła rolne nakładane na produkty rolne z poza UE, te cło w pewnej części trafia do UE; składki cukrowe płacą producenci i są one potem przekazywane na przechowanie cukru

• Cła na pozostałe produkty – tradycyjne środki własne, np. cła od samochodów, składki

• Pozostałe dochody – środki związane z płacami urzędników (podatki urzędników unijnych); nadwyżka z roku ubiegłego; kary nakładane na przedsiębiorstwa, które nie przestrzegają zasad wolnego rynku.

¾ cła idzie do budżetu UE.

Budżet unijny nazywany jest jako budżet wydatków.

Najpierw określa się wydatki, a potem szuka się dochodów.

Aby zrównoważyć budżet trzeba przeanalizować dochody i sprawdza się ile będzie dochodów z powyższych wpłat, a resztę uzupełnia się bezpośrednio wpłatami państw (0,4% NRB było w poprzednim roku).

Ustala się ile % odprowadza państwo.

Można zrobić korektę, aby rewizyjnie coś zmienić.

Nie może być nadwyżki wydatków nad przychodami.

WYKŁAD III

Zasada solidarności:

• Płatnicy netto – bogate kraje, które wpłacają więcej do budżetu, niż z niego otrzymują; Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, Francja

• Beneficjent netto – biedne kraje, które wpłacają mało do budżetu, a otrzymują z niego dużo; np. Polska, Rumunia, Bułgaria, Czechy, Węgry

• Rabat brytyjski – upust.

POLITYKA REGIONALNA UE – pojęcie, cele, zasady, instrumenty

Region – obszar względnie jednorodny różniący się od otaczającego obszaru (wg geografa); przynależność do pewnego obszaru (wg historyka); poczucie odrębności względnie innych miejscowości (wg socjologa); obyczaje i kultura panująca na danym obszarze (wg etnografa).

Region w ujęciu ekonomicznym – obszar o określonej specjalizacji gospodarczej, będącej wynikiem danego sposobu wykorzystania zasobów ekonomicznych oraz przepływu czynników wzrostu: kapitału, pracy, technologii, informacji itp.

Polityka regionalna przekazuje pieniądze obszarom najbardziej potrzebującym.

NUTS – Nomenklatura Jednostek Teoretycznych do Celów Statystycznych.

NUTS

regionalne lokalne

NUTS1,2,3 LAU1 LAU2

(Local administrative Units)

Kryteria NUTS:

• NUTS 1 – od 3 mln do 7 mln osób (poziom państwowy)

• NUTS 2 – od 80 tys. do 3 mln osób (najważniejsze w państwie; dla polityki regionalnej – województwa)

• NUTS 3 – od 150 tys. Do 800 tys. Osób (podregiony – powiaty, grupy powiatów)

NUTS 1 – Republika Czeska, Dania, Irlandia, Cypr, Estonia, Łotwa, Litwa, Malta

NUTS 1 i 2 – Estonia, Cypr, Litwa, Łotwa, Luksemburg, Malta.

Regiony NUTS 1 w Polsce:

• Centralny

• Południowy

• Wschodni

• północno – zachodni

• południowo – zachodni

• północny

Podział regionów:

• rozwinięte vs. opóźnione w rozwoju

• regiony problemowe:

• tradycyjnie zacofane – regiony rolnicze

• regiony schyłkowych gałęzi przemysłu – upadłe przemysły (huty, kopalnie)

• centra vs. Peryferie

Peryferie – słaba dostępność terytorialna (dalekie położenie od miast); zatrudnienie w rolnictwie; złe stany dróg; niska wartość PKB i PPS; region jest uznany za peryferyjny, jeżeli wskaźnik PKB PKB i PPS (na mieszkańca) jest niższy niż 75% średniej unijnej; peryferie to głównie beneficjenci.

Dysproporcje w UE:

	MAX	MIN
PKB mieszkańca (w % średniej UE	Luksemburg 267 %	Bułgaria 33%
Ludność	Niemcy 82,5 mln	Malta 404 tys.

UE jest jedną z najważniejszych stref gospodarczych świata.

Pomiędzy 270 regionami UE występują jednak olbrzymie dysproporcje, hamując dynamikę UE.

Czym jest polityka regionalna UE?

• Polityka regionalna jest mechanizmem udzielenia pomocy regionalnej

• Jest to największy składnik budżetu UE, który pomaga:

• Nadrobić zaległości uboższym regionom

• Dokonać restrukturyzacji w obszarach przechodzących przemiany gospodarcze

• Wdrażać większość innych polityk Wspólnoty

Czynniki sprzyjające konkurencyjności:

• Infrastruktura techniczna (np. lotniska, koleje)

• Infrastruktura społeczna (np. szpitale)

• Inwestycje

• Zasoby środowiska naturalnego

• Obecność uniwersytetów, placówek badawczych i kulturowych.

Europejska polityka regionalna = polityka spójności

Spójność – wyrównywanie zróżnicowania ekonomicznego i społecznego między regionami.

Cel strategiczny polityki spójności:

Zmniejszanie różnic w poziomie życia i rozwoju gospodarczego pomiędzy najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami państw członkowskich.

Polityka regionalna jest uwarunkowana następującymi czynnikami:

• Infrastruktura społeczną

• Infrastrukturą techniczną

• Zróżnicowaną strukturą gospodarczą

Te czynniki przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności.

WYKŁAD IV

Polityka regionalna = polityka spójności = polityka strukturalna

Polityka spójności zmierza do niwelowania dysproporcji w trzech wymiarach:

• Gospodarczym (niwelowanie dysproporcji w PKB na mieszkańca)

• Społecznym (niwelowanie dysproporcji w stopie bezrobocia)

• Terytorialnym (zwiększenie dostępności regionalnej)

Efekt zmniejszania się dystansu w poziomie rozwoju kraju lub regionu – konwergencja.

(efekt rozwoju gospodarczego) (zbliżanie do średniej unijnej, dywergencja to oddalanie się od średniej).

Początki polityki regionalnej UE:

• 1968r. - powstanie GD Polityki Regionalnej (przy Komisji Europejskiej)

• Finansowe instrumenty PR: EFS, EFU i GR)

• 1975r. – ustanowienie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)

Celem było skorygowanie nierównowagi regionalnej spowodowanej:

• Przewagą rolnictwa

• Przemianom w przemyśle

• Bezrobociem strukturalnym

Pierwsze działania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR):

• Współfinansowanie (środki z EFRR – 20% - 30% kosztów)

• Zgodność z priorytetami państwa członkowskich

• Kraje a nie podmioty gospodarcze

• Wprowadzono tzw. kwoty krajowe (niewypał)

Polityka regionalna w latach 80tych:

• 1984r. – reforma EFRR (usunięto kwoty krajowe i zastąpiono je tzw. widełkami)

• 1987r. – JAE

• Bodziec do sformułowania prawdziwie „europejskiej” polityki spójności:

• Przystąpienie Grecji, Hiszpanii, Portugalii

• Przyjęcie programu jednolitości rynku

• 1968r. – reforma funduszy strukturalnych – Jacques Delors – I Pakiet Delorsa:

a) wprowadzono 4 podstawowe zasady:

• KONCENTRACJI (skupienia się na regionach najuboższych)

• PROGRAMOWANIA (formułowania wieloletnich programów 1988-1992)

• DODATKOWOŚCI (wydatki UE nie mogą zastępować krajowych)

• PARTNERSTWA (udziału partnerów regionalnych i lokalnych)

• 1992r. – Traktat z Maastricht – utworzenie Unii gospodarczej i walutowej

• 1992r. – II Pakiet Delorsa – wzrost wydatków budżetowych

• Tworzenie Funduszu Spójności.

Fundusze spójności:

• Pomoc jest uzależniona od podjęcia przez państwo tzw. programu konwergencji

• Nie ma regionalnego ukierunkowania (pomoc jest kierowana do najsłabiej rozwiniętych państw – PKB/mieszkańca < 90% UE)

• Finansuje 2 dziedziny – ochrona środowiska, połączenia transportowe

• Środki z FS nie mogą być łączone ze środkami z Funduszy Strukturalnych.

Polityka regionalna w latach 2000-2006:

• Rozszerzenie UE w 2004r. (to historyczne rozszerzenie zwiększyło liczbę ludności UE o 20%, lecz PKB wzrósł tylko o 5%)

• Niechęć największych płatników do zwiększenie wpłat

• Zasada n+2 (otrzymując inwestycje w roku „n” należy ją zwrócić (rozliczyć) w ciągu 3 lat (n+2)

• Wydłużenie okresu programowania z 6 do 7 lat

• Wprowadzone instrumenty pomocy przedakcesyjnej ISPA i SAPARD, PHARE (kontynuacja)

ISPA – instrument, który wspierał działania związane z ochroną środowiska i transportem.

SAPARD – program skierowany do sektora rolniczego.

PHARE – jego cele były bardzo szerokie, działania szkoleniowe, zakupy maszyn, budowa dróg.

• 2000r. – Strategia Lizbońska

Cele Strategii Lizbońskiej:

• Liberalizacja rynków telekomunikacyjnych (w tym Internet)

• Nowe przepisy o handlu i pieniądzach elektronicznych, praw autorskich, elektronicznych usługach

• Utworzenie Europejskiego Obszaru Badań Naukowych i Innowacji

• Zachęcenie sektora prywatnego do większych nakładów na badania i rozwój

• Podniesienie odsetka osób zatrudnionych w wieku produkcyjnym do 70% w 2010 roku (ograniczenie bezrobocia)

Rozwój zrównoważony – należy pogłębiać rozwój, ale z uszanowaniem środowiska naturalnego (aby nie zmniejszać szans przyszłościowych).

Strategia Lizbońska nie przyniosła oczekiwanych efektów, ponieważ bezrobocie nadal rosło.

Cele polityki regionalnej w latach 2007-2013:

• Cel I – konwergencja – wspieranie wzrostu (inwestycje w firmach, infrastruktura), tworzenie nowych miejsc pracy (inwestycje w kapitał ludzki), rozwój społeczeństwa informacyjnego, wzrost efektywności administracji, ochronę środowiska naturalnego.

• PKB per capita mierzony według siły nabywczej poniżej 75% średniego PKB 25 państw członkowskich (NUTS 2)

• 84 regiony (15 mln ludności)

• 282,8 mln euro – 81,5% środków

• Cel II – konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – przystosowanie pracowników i przedsiębiorstw do rynku pracy, poprawa integracji społecznej, wzrost uczestnictwa w rynku pracy, a także stymulacja przedsiębiorczości, poprawa dostępności usług transportowych i telekomunikacyjnych.

• 168 regionów (314 mln ludności)

• 15,7% całości środków w PR

• Cel III – europejska współpraca terytorialna:

a) współpraca trans graniczna – regiony potoczne położone wzdłuż granic wewnętrznych i niektórych zewnętrznych UE

b) współpraca transnarodowa – obejmuje całe obszary np. obszar Morza Bałtyckiego

c) współpraca międzyregionalna

• Wspieranie integracji pomiędzy regionami oraz wymiana doświadczeń w zakresie rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i nadmorskich (obejmuje co najmniej 2 państwa członkowskie)

• 2,3% środków z PR

Organizacja Funduszy Strukturalnych w Polsce – strategiczne dokumenty, programy operacyjne.

Słownik Funduszy UE

Program operacyjny - dokument stanowiący podstawowy instrument w ramach funduszy strukturalnych. Mogą korzystać z niego instytucje, osoby fizyczne.

Beneficjent – czerpiący korzyści z funduszy w sposób pośredni lub bezpośredni.

Projekt – np. przeprowadzenie szkolenia, przeprowadzenie studiów podyplomowych. Ma czas rozpoczęcia i czas zakończenia i dysponuje określonym budżetem.

Wniosek – dokument opisujący przedsięwzięcie/projekt.

Poziom dofinansowania – zależy od wielkości jednostki (mała/duża firma) czy od położenia geograficznego (województwo).

PROGRAM OPERACYJNY

• Środki w funduszy europejskich przyznawane są w ramach programów służących wdrażaniu unijnych finansów tzw. programów operacyjnych.

• Każdy program operacyjny dzieli się na priorytety złożone z działań, te zaś szczegółowo określają cele na jakie mają być przeznaczone.

Schemat programowania Funduszy Europejskich 2007-2013

Strategiczne wytyczne Wspólnoty (na poziomie Komisji Europejskiej)

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

(w Polsce : Narodowa Strategia Spójności)

program program program

operacyjny operacyjny operacyjny

Dokument opracowany przez polski rząd, który uszczególnia polskie cele. Opisuje programy operacyjne w poszczególnych działaniach. Zawiera opis programów operacyjnych. Poszczególnym programom przypisywane są konkretne cele.

Koncentracja

Środki z Funduszy UE są przede wszystkim dostępne dla tych regionów, które najbardziej tego potrzebują.

(konwergencja – cel I)

Dodatkowość

Dotacje z Funduszy UE nie zastępują Funduszy Krajowych lecz je uzupełniają Każda inwestycja powinna wykazywać się wkładem własnym.

Zasada dźwigni – gdy wiadomo, że będzie dofinansowanie z UE to należy zwiększyć fundusz własny i kompleksowa inwestycje (np. nie tylko wiadukt, ale i chodniki, ścieżki rowerowe i drogi) – z pieniędzy własnych)

Jaka jest wartość dodatnia?

• Dodatkowe zasoby dają efekt dźwigni

• Planowanie wieloletnie partnerstwo

• Wyodrębnianie zasobów publicznych

• Współpraca międzyregionalna i dzielenie się najlepszymi praktykami

Z drugiej strony:

• Skomplikowane struktury zarządzania i kontroli

• Realia w terenie bywają bardzo różne

PPS – standardy siły nabywczej

WADY WSKAŹNIKA PKB

Nie uwzględnia produkcji nielegalnej tzw. szara strefa (w niektórych krajach stanowi ¼ PKB; nielegalna produkcja alkoholu, papierosów)

• nie uwzględnia produkcji gospodarstw domowych na użytek własny

• ignorowanie tzw. efektów zewnętrznych tzn. degradacja środowiska naturalnego

Efekt zewnętrzny – jeżeli dany podmiot jest w stanie przerzucić część kosztów na osoby trzecie.

• Nie uwzględnia czasu wolnego (który jest istotnym elementem życia)

• Nie uwzględnia zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (podawana jest średnia)

• Obejmuje produkcję dóbr wątpliwych/niepożądanych społecznie (alkohol/papierosy)

Jest ułomny, ale póki co nie wymyślono lepszego.

INSTRUMENTY FINANSOWE POLITYKI REGIONALNEJ UE

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

• Europejski Fundusz Społeczny

• Fundusz Spójności - kierowany do państwa, a nie do regionów

• Europejski Bank Inwestycyjny

EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

• Powstał w 1975r.

• Finansuje wszystkie programy unijne, które mają na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom

• Ochrona środowiska, innowacje, zakup licencji, patentów

• Rozwój turystyki

• Edukacja (zakup sprzętu), wspieranie badań na uczelniach/politechnikach

• Inwestycje związane z ochroną zdrowia (zakup karetek, budowa skrzydeł szpitala)

• Inkubatory przedsiębiorczości

• Dofinansowywanie nowopowstałych przedsiębiorstw

• Infrastruktura szerokopasmowego Internetu

EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY

• Powstał w 1958r.

• Ma poprawić jakość i dostępność miejsc pracy i możliwość zatrudnienia w UE

• Promuje zatrudnienie z całej Unii, zwiększa mobilność geograficzną pracowników

• Wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy

• Pomoc w przekwalifikowaniu

• Podnoszenie umiejętności, kompetencji, kursy językowe

FUNDUSZ SPÓJNOŚCI

• Powstał w 1992r. (Traktat w Maastricht)

• Fundusz pomagający w realizacji kryteriów konwergencji (Unii Walutowej)

• Cel: promowanie trwałego i zróżnicowanego rozwoju

• Obszary wsparcia

• Transeuropejskie sieci transportowe (autostrady, sieci kolejowe)

• Środowisko naturalne (wiatr, słońce, biomasa)

• To instrument polityki regionalnej UE, ale nie zalicza się do funduszy strukturalnych

• Pomoc otrzymują kraje, a nie regiony

• Kraje, w których PKB per capita jest niższy niż 90% średniego PKB w 25 krajach UE

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY

• 1958r. (na mocy traktatów rzymskich)

• Kredyty i gwarancje

• Duże projekty (powyżej 25 mln euro) – kredyty 10-15 letnie

Mogą niego korzystać:

• Podmioty publiczne (miasta, samorządy) jak i podmioty prywatne (przedsiębiorstwo)

• Wysokość kredytu nie może być wyższa niż 50% wartości inwestycji

• Cel kierunkowy jest ważniejszy niż cel zarobkowy

Oprocentowanie niższe niż w „zwykłych” bankach komercyjnych.

ZASADY POLITYKI REGIONALNEJ UE

1. Subsydiarność

2. Koordynacja

3. Elastyczność

4. Równowaga i brak dyskryminacji

5. Zrównoważony rynek

6. Prognozowanie

7. Partnerstwo

8. Kompatybilność

9. Koncentracja

10. Dodatkowość.

Subsydiarność

Najważniejsza, nazywana zasadą pomocniczości. Polityka regionalna powinna być realizowana przez każde państwo członkowskie, ale gdy państwo sobie nie radzi, może zwrócić się o pomoc……

Pomoże w wypełnieniu celów, które stawia sobie państwo członkowskie.

Koordynacja

Komisja Europejska i Państwa Członkowskie są zobowiązane do koordynacja wszystkich instrumentów finansowych.

Pojedyncze przedsięwzięcie nie powinno być finansowane z więcej niż jednego funduszu.

Elastyczność

Komisja Europejska dostosowuje się d o odmiennych uwarunkowań państw członkowskich. Opracowano system NUTS, który uwzględnia te uwarunkowania i w oparciu o ten system Komisja dostosowuje środki.

Równowaga i brak dyskryminacji

Przy realizacji projektów współfinansowanych ze środków unijnych powinna być zachowana równość (tak, aby nie było dyskryminacji ze względu na wiek, kolor skóry, orientację seksualną, rasę, czy religię)

Zrównoważony rynek

Oznacza, że projekty dofinansowane ze środków unijnych powinny wspierać rozwój gospodarczy, ale też powinny być realizowane z troską o środowisko naturalne.

Programowanie

Konieczność planowania rozwoju regionalnego w okresach siedmioletnich.

Planowanie na przód a nie na „krótką metę”.

Partnerstwa

Obowiązek współpracy pomiędzy Komisją Europejską a Państwami Członkowskimi a także między państwem członkowskim i podmiotami regionalnymi (władze lokalne, miejskie przedstawiciele związków zawodowych, fundacji, lokalnych przedsiębiorstw, instytucji non-profit).

Komplementarność

Komisja Europejska powinna dbać o zgodność polityki regionalnej UE a innymi politykami (polityka transportowa, rozwojowa, ochrona środowiska).