Lateralizacja, inaczej stronność – asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn niż lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych dochodzących z jednej strony ciała.
Lateralizacja pojawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.
Asymetria funkcji językowych i emocjonalnych objawia się w ten sposób, że lewa półkula dominuje w regulacji procesów językowych, a prawa w regulacji procesów emocjonalnych.
Ostatnie lata przyniosły znaczny postęp w badaniach nad organizacją funkcji emocjonalnych w mózgu. Ważnym aspektem tych badań jest udział lewej i prawej półkuli mózgowej w generowaniu, ekspresji i percepcji emocji. Istnieje wiele danych wskazujących, że ten podział jest zróżnicowany.
Doświadczenia dotyczące lateralizacji przeprowadzone w ostatnich latach:
Heilman ze współpracownikami (1975)
Eksperyment: Prezentacja pacjentom z uszkodzeniem skroniowo-potylicznej części mózgu to samo zdanie wypowiedziane różną intonacją, wskazującą na przeżycie radości, smutku lub złości.
Obserwacje: Pacjenci z prawostronnymi uszkodzeniami mieli większe trudności z tym zadaniem niż pacjenci z uszkodzeniami lewostronnymi.
Wnioski: Prawa półkula pełni dominującą rolę w percepcji emocji wyrażanych zarówno w mimice, jaki i tonie głosu.
Reutez – Lorenz i Davidson (1981)
Eksperyment: prezentacja osobom badanym fotografii twarzy wyrażających emocje oraz twarzy obojętnych. Fotografie te eksponowane były po dwie jednocześnie. Jedna w lewym polu widzenia, a druga w prawym. W jednym polu pojawiała się twarz wyrażająca emocje, a w drugim twarz obojętna.
Obserwacje: Autorzy stwierdzili, że osoby badane miały krótsze czasy reakcji i popełniali mniej błędów gdy twarze smutne prezentowano w lewym polu widzenia, a więc gdy adresowano je do półkuli prawej oraz gdy twarze wesołe pojawiały się w prawym polu widzenia, a więc były adresowane do półkuli lewej.
Wnioski: związek pozytywnych emocji z lewą półkulą, zaś negatywnych z prawą.
Levy i współpracownicy (1983):
Eksperyment: Pokazywanie osobom badanym twarzy chimerycznych, czyli fotografii twarzy utworzonych z połówek dwóch różnych fotografii. Połowa takiej twarzy pochodziła z fotografii uśmiechającego się mężczyzny, a druga z fotografii tego samego mężczyzny lecz o wyrazie twarzy obojętnym. Zadanie osób badanych polegało na wskazaniu twarzy która wydaje się bardziej szczęśliwa.
Obserwacje: Okazało się, że osoby badane zgodnie wybierały tę twarz, której śmiejąca się połowa znajdowała się w ich lewym polu widzenia.
Wnioski: Autorzy interpretowali ten wynik, w ten sposób, że instrukcja nastawiająca osobę badaną na ocenę emocji aktywizuje prawą półkule specjalizującą się w tym zadaniu, a w konsekwencji nakierunkowuje uwagę na lewą stronę pola widzenia.
Sackeim i Gur (1978)
Eksperyment: Przecinano fotografie twarzy wyrażających emocje na dwie połówki, wykonywali kopie stanowiące ich lustrzane odbicie, a następnie zestawiali ze sobą tak, że otrzymywali twarz składającą się bądź z dwóch lewych bądź z dwóch prawych połówek.
Obserwacja: Większość mięśni lewej połowy twarzy sterowana jest przez prawą półkulę, zaś prawej połowy – przez lewą półkulę.
Wnioski: Badacze stwierdzili, że lewe połówki są bardziej ekspresyjne niż prawe, dowodząc tym samym, że prawa półkula jest bardziej zaangażowana w wyrażanie emocji.
Gainotti (1987)
Eksperyment: Badanie licznej grupy pacjentów z uszkodzeniem lewej i prawej półkuli, którzy wykonywali różnorodne testy psychologiczne.
Obserwacja: U pacjentów z uszkodzeniem lewej półkuli dominowały zachowania katastroficzno– depresyjne wyrażające się lękiem, skłonnością do płaczu, niepokojem, agresją. U pacjentów z uszkodzeniem prawej półkuli przeważały zaś stany apatii, obojętności lub nawet podwyższonego nastroju i wesołkowatości.
Wnioski: Odmienne role dwóch półkul w przeżywaniu emocji. Lewa półkula- emocje pozytywne, prawa- negatywne.
Davidson i współpracownicy (1979, 1992)
Eksperyment: Autorzy prezentowali osobom badanym fragment telewizyjnych programów wywołujących pozytywne lub negatywne emocje oraz rejestrowali EEG z czołowych i ciemieniowych obszarów lewej i prawej półkuli mózgu.
Obserwacje i wnioski: Większa aktywacja lewej półkuli następuje w trakcie przeżywania emocji pozytywnych, a prawej emocji negatywnych.
Schiff i Lamon (1989)
Eksperyment: Prosili oni osoby badane by uniosły lewy lub prawy kącik ust i by po jednej minucie utrzymywania tego grymasu opisały swoje odczucia.
Obserwacje: Grymas w lewej połowie twarzy wywoływał raczej negatywne emocje podczas gdy grymas w prawej połowie twarzy emocje pozytywne.
Wnioski: Podczas przeżywania emocji pozytywnych bardziej aktywna jest lewa półkula zaś podczas emocji negatywnych– prawa.
Lateralizacja emocji wcale nie jest cechą charakteryzującą jedynie mózg ludzki, lecz że jest ona powszechna w świecie zwierzęcym:
Dennenberg i Yutzey (1985)
Eksperyment: Zwierzętom (szczurom) podawano słodzone mleko, a następnie wstrzykiwali substancję, która powoduje dolegliwości gastryczne. Podział zwierząt na trzy grupy: I gr -usunięcie lewej kory mózgowej , II gr.– usunięcie prawej kory mózgowej, III gr.- nie dokonywano żadnej operacji (grupa kontrolna).
Obserwacje: Pamięć przykrego wydarzenia związanego z piciem mleka najlepiej zachowała się u zwierząt, które miały nieuszkodzoną prawą półkulę. U szczurów z grupy kontrolnej pamięć bodźców awersyjnych była wyrażona najsłabiej.
Wnioski: Prawa półkula odgrywa szczególną rolę w warunkowaniu lęku. Hipoteza: lewa półkula hamuje bardziej emocjonalną prawą.
Rogers (1986)
Eksperyment: Jednostronne lub obustronne podanie środka hamującego syntezę białka do mózgu zwierzęcia.
Obserwacje: Zarówno atak, jak i kopulacja miały gwałtowniejszy przebieg, gdy preparat wprowadzono do lewej półkuli. Wprowadzenie go do półkuli prawej nie wywoływało zmian w zachowaniu.
Wnioski: Zarówno atak jak i kopulacja zależą od współdziałań między półkulami przy czym półkula prawa odgrywa rolę wzmacniającą, zaś lewa hamującą.
DWA MODELE LATERALIZACJI EMOCJI W MÓZGU
Model zakładający, że prawa półkula odgrywa dominującą rolę w percepcji i ekspresji zarówno pozytywnych jak i negatywnych emocji. Liczne dane wskazują, że prawopółkulowe uszkodzenia prowadzą z jednej strony do trudności w prawidłowej interpretacji zarówno wyrazu twarzy jak i intonacji głosu, z drugiej zaś do zaburzeń ekspresji własnych emocji. Ponadto badania wykazują, że lewa połowa twarzy jest bardziej ekspresywna oraz że identyfikacja emocji jest łatwiejsza w odniesieniu do informacji prezentowanych w lewym polu widzenia.
Model zakładający, że udział każdej z półkul mózgowych w regulacji procesów emocjonalnych w znacznym stopniu wyznaczany jest przez rodzaj emocji. I tak emocje pozytywne sterowane są przez lewą półkulę, a zaś negatywne przez prawą. Po uszkodzeniu lewej półkuli, gdy ster w zachowaniach emocjonalnych przejmuje prawa półkula pacjenci demonstrują objawy obniżonego nastroju, negatywnego nastawienia do rzeczywistości oraz depresję, podczas gdy uszkodzenia prawej półkuli prowadzą do reakcji zobojętnienia, ignorowania obiektywnych trudności, podwyższonego nastroju lub nawet stanu euforii.
Skąd te różnice?
Istotnie wydaje się, że przeżywanie emocji wiąże się z asymetryczną aktywacją przednich części mózgu, przy czym znak emocji determinuje kierunek asymetrycznej aktywacji. Z drugiej zaś strony percepcje emocji oraz wyrażanie tych emocji prawdopodobnie zależy również od aktywacji jeszcze innych położonych bardziej do tyłu prawostronnych struktur.
Można też założyć, że prawa półkula jest dominująca dla wszystkich przeżyć emocjonalnych, niemniej jednak to, czy emocje są pozytywne czy negatywne zależy od poziomu aktywacji tej półkuli (negatywne emocje – nadmierne pobudzenie, pozytywne – zbyt niskie pobudzenie). Jeżeli przy tym założy się, że dwie półkule pozostają we wzajemnych hamulcowych oddziaływaniach zmiany aktywacji jednej z nich powodują przeciwne zmiany w drugiej. Lewa półkula może więc pełnić funkcje modelujące reakcje emocjonalne dla których dominującą jest półkula prawa.