WYKŁAD I
Chowanna
Galicja:
Cesarzowa Maria Teresa panowanie 1745-1780
Cesarz Jozef II (nasilil kurs germanizacji
W 1784r zalozyl Cesarsko-Krolewski Uniwersytet Lwowski
“Szkola polska” – I gazeta polska
1805- “polityczna ustawa szkolna”, wyznaczala kurs bezwzglednej germanizacji
J. Niemiecki we wszystkich szkolach ludowych
Nadzor szkolny powrocil do kosciola
Wychowanie w duchu religijnym i lojalnosc wobec panstwa
Metoda pamieciowa
Rygor i kary cielesne
„Zarys organizacji gimnazjow i szkol realnych – 1849r”:
8letnie gimnazjum klasyczne przygotowujace do studiow, konczone matura
Jezyk wykladowy – j.niemiecki
Zaklad Narodowy im. Ossolinskich: ufundowany w 1817r, otwarty 1827 w Lwowie, stal sie osrodkiem polskiego zycia naukowego i literackiego, laczyl biblioteke, wydawnictwo i muzeum.
Rzeczpospolita Krakowa (Wolne Miasto Krakow) – 1815/46
Nauczanie w j.polskim
Statut szkolny:
Obowizazek szkolny pod karami pinieznymi
Wysokie podatki szkolne: nauczyciele ludowi dostawali z kasy panstwowej pensje, nauka w szkole elementarnej byla bezplatna
Wladza szkolna byla Rada Uniwersytetu
1817r – uniwersytetowi nadano nazwe Uniwersytet jagiellonski
1826r odebranie autonomii i mianowanie kuratorem Jozefa Zaluskiego
1846r- powstanie krakowskie, austriacy zajmuja Krakow
Austro – Wegry (1867-1918)
Galicja uzyskala autonomie
Wspolne: monarcha, armia, polityka zagraniczna
Osobne:Rzad i parlament
Autonomia galicyjska ksztaltowala sie w 3 etapach:
Decentralizacja i federalizacja (przyznanie autonomii)
Liberalizacja (konstytucje nadal cesarz)
Polonizacja
Polonizacja:
1869r – j.polski w administracji, policji i sadownictwie
1867- polonizacja szkol elementarnych i srednich do 1873r – polonizacja uczelni wyzszych
Rada Szkolna Krajowa 1867-1921 (najwyzsza wladza szkolna zwierzchnia, obejumujaca zabor austriacki, prezesem byl namiestnik z galicjii, zastepowany przez wiceprezydenta Rady) – szkoly elementarne i srednie
J.Dietl (1804-1878)- lekotr, prezydent Miasta Krakowa, lekarz, „o reformie szkol krajowych”
Szkoly ludowe: austriacka ustawa szkolna z 14 V 1869r.
Szkoly podporzadkowane wladzom swieckim
Edukacja bezplatna
8-letni obowizaek szkolny obejmowal dzieci w wieku 6-14 lat
Nauczanie w j. Ojczystym
Charakter ogolnoksztalcacy
1871 – seminaria nauczycielskie przygotowujace kadre do szkol ludowych
1873r Sejm Krajowy w oparciu o ustawe panstwowa uchwalil 3 ustawy dostosowane do warunkow krajowych: skrocono obowiazek do 12r.z
1895- wprowadzono dwutypowosc szkol
Wyzsza 7 letnia szkola ludowa miejska
Nizsza 6letnia wiejska
Michal Bobrzynski (wiceprezydent RSK )
Szkoly srednie:
Gimnazjum klasyczne (8letnie, konczylo sie matura i przygotowano do studiow
Szkola realna (7klasowa, rozszerzona matematyka, fizyka, przyroda, bez greki i laciny
Srednie szkoly zenskie:
Licea zenskie – od 1900 szkoly srednie ktorych ukonczenie nie dawalo wstepu na studia
Gimnazja zenskie – I powstalo w 1896r w krakowie
Od 1897r kobiety mogly studiowac jako studentki zwyczajne i nadzwyczajne na Wydziale Filozoficznym i od 1900 na W. Lekarski
Szkolnictwo wyzsze:
UJ – 1861r, wprowadzono j.polski jako wykladowy
Spolszczyznienie Uniwersytetu Lwowskiego
Akademia Umiejetnosci w Krakowie
Zabor rosyjski:
Katarzyna II Wielka
Wilenski Okreg Naukowy (szkolny) 1803/32, proba utrzymana dorobku KEN, jego wspolpracownikiem byl ks.Adam Czartoryski
Ministerstwo Oswiecenia Publicznego (1802)
↓
Kurator
↓
Uniwersytet
↓
Okreg naukowy szkolny
Cesarski Uniwersytet Wilenski 18 V 1803r
Szeroki samorzad
Zarzad nad szkolnictwem osmiu guberni
Towarzyszenie Filomatow: 1817/23
Tomasz zan, I.Domeyko, A.Mickiewicz, J.Czeczot, A.Odyniec
1 V 1832r. Zakmniecie Uniwersytetu Wilenskiego
„Ustawa dla szkol parafialnych” 1804
Szkoly miejskie 2klasowe
Gimnazjum Wolynskie
↓
Liceum Krzemienieckie
Nauczanie 10letnie na II poziomach
4 lata szkola pamieci
6lat szkola refleksji
2 letni kurs dla absolwentow
Po upadku powstania listopadowego w 1832r, Wilenski Okreg naukowy zostal zlikwidowany, a wraz z nim polskie szkolnictwo
Ksiestwo Warszawskie- 1807/ 1815
Izba Edukacyjna 26 I 1807, naczelna wladza panstwowa oswiatowa
„urzadzenie szkol miejsckich i wiejskich elementarnych „ 1808r
Starano sie laczyc wszystkie szczeble szkolnictwa w przemyslana strukture
Wszystkie typy szkol podlegaly wladzy panstwowej
Kazda szkola miala organ szkolny – dozor
Krolestwo polskie (Kongresowe) 1815r, Aleksander I, wielki ksiaze konstanty( zarzadza armia), nowosilcow (przesladowca mlodziezy)
Komisja Rzadowa Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego
Minister: Stanislaw Potocki
System szkol srednich zreformowano w 1819r, W 1816r wprowadzono mature jako warunek wstepu na studia.
Powstaja szkoly zawodowe,
Uniwersytet Warszawski – 1816/18, 5 wydzialow-teologiczny, szkola prawa i nauk administracyjnych i szkola lekarska,
Rozwoj szkolnictwa zenskiego:
1825-Szkola guwernantek w W-szawie
1826-Instytut rzadowy wychowania plci zenskiej
Powstanie listopadowe: Represje popowstaniowe przkreslily dorobek Wilenskiego Okregu naukowego, Ksiestwa Warszawskiego i Krolestwa Kongresowego. Przystapiono do rusyfikacji szkol polskich i likwidacji odrebnosci polskiego systemy szkolnego w Krolestwie.
Iwan paskiewicz – namiestnik w latach 1832/56, jego rzady w polsce nazywa sie „noca paskiewiczowska”.
Literatura pedagog 1 pol. XIXw
J.Sniadecki – lekarz, chemik
Klementyna Hoffmanowa –
Nowy ideal kobiety dopasowanej do rzeczyswistosci (dobra zona, matka, gospodyni – kobieta trzezwa, rozsadna, praktyczna, nauka to nie cel ale „ozdoba zycia”), napisala I czasopismo dla dzieci
Programy nauczania: j.ojczysty, historia geografia sa NAJWAZNIEJSZE
Konard Pruszynski – Promyk:autor elementarza, stosowany w tajnym nauczaniu polskich dzieci
Uniwersytet latajacy – 1885, kobiety pobieraja nauke, wykladaja najlepsi uczeni mieszkajacy w warszawie
Kasa Mianowskiego – 1881r,
WYKŁAD II
Granice XIX w w Europie wyznaczaja:
• Rewolucja francuska (1789-99) ktora zburzyla feudalny porzadek spoleczny
• I wojna swiatowa (1914-18), w wyniku ktorej, zmienila sie mapa polityczna Europy
1815 – kongres wiedenski, nowe zasady europejskiego ladu
1. Rozwoj przemysku
2. rozwoj komunikacji
3. zapotrzebowanie na informacje.
4. Eksplozja demograficzna 1800 -180mln
5. Ksztaltuje sie nowoczesne spoleczenstwo przemyslowe
6. Powstaja nowe warstwy spoleczne (burzuazja i robotnicy)
7. Ruch kobiecyumacnia sie demokracja parlamentarna
8. Dominuje liberalizm i doktryna konserwatywna, pojawia sie:
• nacjonalizm, socjalizm, anarchizm
9. Kultura masowa (prasa,muzyka, kino, tania ksiazka, sport)
10. Intensywny rozwoj nauki, zwlaszcza przyrody (K.Darwin –teoria ewolucji, L.Pasteur – szczepionka przeciw wsciekliznie, R.Koch – odkrycie pratka gruzlicy)
Rodzi sie przekonanie, ze czlowiek potrafi zrozumiec i ksztaltowac otaczajacy go swiat w oparciu o nieograniczone mozliwosc nauki -> SCJENTYZM
Rodzi sie kult nauki i wiara w mozliwosc nieograniczonego postepu w swiatopogladzie i filozofii w 2 pol XIX -> POZYTYWIZM
Wyksztalcenie staje sie wartoscia ceniona, poniewaz warunkuje kariere i sukces zyciowy.
Rewolucja francuska – 1789/99
1.Koniec systemu stanowego,
2. Wysunela hasla powszechnosci, bezplatnosci, obowiazku szkolnego
(Szkoly powinny byc otwarte dla wszystkich, wyksztalcenie powinno miec charakter ogolny)
3. Obalono stanowosc w wychowaniu. Rodzi sie sie zrozumienie potrzeby edukacji ogolnej (wyksztalcenia ogolnego) dla wszystkich ludzi a przy tym laickiego(swieckiego), obywatelskiego.
LIBERALIZM – (dot. Wolnosci), kierunek swiatopogladowy i polityczny dla ktorego wolnosc i prawo wlasnosci sa nadrzedna wartoscia, celem spoleczenstwa i panstwa jest ochrona wolnosci poszczegolnych jednostek.
Koncepcja liberalna wraz z rozwojem pedagogiki naukowe leza u podstaw ksztaltowania sie nowoczesnego systemu oswiatowego.
Ochronka – wczesna forma przedszkola.Zaklad dobroczynny, zakladany w celu opieki i wychowania ubogich, malych dzieci, pozbawionych opieki matek.Zapewniano opieke fizyczna, religi i moralna. (Zapowiedz przedszkola). Pierwsza ochronka powstala w 1769r przez pastora J.Oberlina w Waldersbach. Dzieci uczyly sie spiewu.
Pierwsze przedszkole zwane zakladem Ksztalcenia Charakteru zalozyl Robert Owen w New Lanark w 1816r. Dzieci mialy zapewniony rozwoj fizyczny, moralny, uspolecznienie – kontat z grupa. Wazna role odgrywala praca – w ogrodku a potem w fabrykach. Krotki zywot szkoly, ze wzgledu na przeniesienie sie Owena do USA.,
Kontynuatorem szkoly byl S.Wilderspin – dbal o to by nauka teoretyczna byla laczona z praktycznymi, chcial wyrobic manualne zdolnosci, poniewaz byly to dzieci robotnikow, ktore w przyszlosci rowniez mialy pracowac manualnie. (Towarzystwo szkolek dzieciecych 1824r)
Pierwsza ochronka na ziemiach polskich powstala w 1838r w Warszawie z inicjatywy Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynnosci ( wryroznia sie: P.Lubienski, T.Janikowski, S. Jachowicz) cieszyla sie duzym zainteresowaniem, ale brakowalo wyksztalconej kadry.
Edmund Bojanowski (1814-71)
1850r- otwarcie ochronki w Podrzeczu i zalozenie Bractwa Ochroniarek, a przeksztalcone w 1866 r w Zgromadzenie Siostr Sluzebniczek NMP Niepokalanie Poczetej. Intensywnie sie rozwijaly.
F.W.Frobel (1782/1852) – tworca teorii wychowania przedszkolnego, nauczyciel, przyrodnik.
Instynkt: pracy, wiedzy, artystyczny, religijny. Instynkty nalezy pielegnowac jako wspolna, zwarta calosc. Zwrocil uwage na to czym sie bawia dzieci, najlepsze sa dla dzieci – kula, walec, szescian ktore nazwal „darami”. Uznal wychowanie przedszkolne za integralna czesc wychowania ogolnego. Praca pedagogiczna miala przygotowac dziecko do dalszej nauki. Kladl nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwoj dziecka.
Zaklad wychowawczy dla malych dzieci w Blankenburgu – 1837.
Berta von Marenholtz-Bulow - > zalozyla w 1872r Miedzynarodowy Zwiazek Wychowawczyn
W XIXw zainstytucjonalizowana edukacja stala sie potrzeba wieszkosci ludzi w krajach gdzie rozwijal sie kapitalizm.
Zasada powszechnosci,obowiazkowosci, bezplatnosci szkoly elementarnej przyjmowala sie wszedzie choc trwalo to dlugo, Zreformowano metodyke nauczania i programy, tak by szkola stala sie ogolnoksztalcaca.
Metoda wzajemnego nauczania / monitorialna lub Bella –Lancastera.
Andrew Bell (1753/1832) Joseph Lancaster (1778-1838)
W 1811r system Bella – Lancastera zostal wprowadzony do szkol elementarnych w Anglii a ok, 1815 e Europie. Zaniknal ok. Polowy stulecia.Przyczynil sie do zlikwidowania analfabetyzmu, ale zmechanizowane nauczanie prowadzone nie przez przygotowanych nauczycieli nie moglo byc ksztalcace.
J.H.Pestalozzi (1746/1827) – ojciec ogolnoksztalcacej szkoly ludowej.
Jako mlody czlowiek zaczal studia w Zurychu jednak zadnych nie ukonczyl. Trafil do wieziania, po wyjsciu ozenil sie z corka kupca, ktora urodzila syna. Probowal go wychowawywac na koncepcji J.J.Rousseau.
Zakupil gospodarstwo rolne w Nuhof w 1775r. Ktore przeksztalcil w zaklad rolniczo-wychowawaczy i zatrudnil pobliskie dzieci, ktore w trakcie pracy wychowywal je w duchu spoleczenstwa i aby umialy sobie zapewnic srodki do zycia. Stworzyl program nauczania: pisanie, czytanie, nauka rachunku. Chlipcy mieli zajmowac sie uprawami, a dziewczeta –rzemiosla. Zaklad nie przynosil wystarczajacych zyskow, wiec zaczal pisac: „wieczor samotnika”, „leonard i gertruda”.
W 1799, Szwajcarski rzad pozwala mu kierowac zakladem dla sierot wojennych w Stans, a potem szkola zostala przeniesiona do Burgdorf w 1799r.Przyjmowal dzieci w wieku 5-13 lat. Uczono francuskiego, niemieckiego, nauk przyrodniczych, muzyki. Nie uzywano ksiazek i zeszytow, przeciwnik nauki pamieciowej – nauka chorowa. Do nauki czytania uzywal ruchomych liter.Liczono z pamieci. Bardzo powoli przechodzono przez kazdy etap nauczania, wazna byla rola postrzegania
Z nauczania pogladowego Pestalozziego wyrasta nowy kierunek – nauka o rzeczach, dominujacy w XIXw
Nauka o rzeczach to nauczanie poczatkowe, ktore zaznajamia dzieci z ich najblizszym otoczeniem w sposob pogladowy.
Punkt ciezkosci pracy wychowawczej znajduje sie w samym dzicku, w jego naturalnych sklonnosciach, zdolnosciach i silach.
Pestalozzi wyroznil 3 podstawowe stopnie poznania:
• Spostrzezenie przedmiotu
• Okreslenie jego cech
• Nazwanie go
↓
Liczba, ksztalt, slowo (dziecko okresla przedmiot)
↓
Umiejetnosc licznenia, mierzenia i mowienia
Wiedzy musi towarzyszyc umiejetnosc jej praktycznego zastosowania oraz doskonalenie manualnej zrecznosci dziecka,
To program ksztalcenia pocztakowego, do ktorego dodal rysunki i spiew.
Zaklad przeniesiono do Yverdon – 1805r. Oprocz szkoly sredniej i seminarium dla chlopcow, utworzono instytut dla dziewczat.
Zasluga Pestalozziego jest:
1. Obudzenie zainteresowania oswiata ludu i szkolnictwa poszczatkowego
2. Uporzadkwoal prace w szkole i nadal jej logiczny porzadek polaczony z psychologia dziecka
WYKŁAD III
1. Wielkie reformy szkolne w Polsce wiek XVIII
• Reforma szkol pijarskich
• Reforma szkol jezuickich
• Szkola rycerska korpusu kadetow
• komisja edukacji narodowe
2. Reforma szkol pijarow
3. Stanislaw Konarski (1700/73)
1737-powrot do kraju i dzialalnosc edukacyjna
• Praca nauczycielska w seminariach pijarskich w krakowie i rzeszowie
• Organizowanie nowej szkoly w Warszawie: Collegium Nobilium 1740r.
4. 1754 – mowa Konarskiego
„O ksztalceniu uczciwego czlowieka i dobrego obywatela”
Ideal pedagogiczny:
• Czlowiek uczciwy: religijny, sprawiedliwy, posluszny
• Dobry obywatel: czlowiek troszczacy sie o ojczyzne (szacunek, lojalnosc wobec krola, poszanowanie praw, posluszenstwo wladzom i urzedom).
5. Collegium Nobilium – piec klas (siedem lat)
• Poczatki laciny i historia biblijna
• Gramatka i historia polska
• Poczatki retoryki i prawa polskiego
• Retoryka i polityka(2lata)
• Filozofia(2lata)
Nauka mogla byc przedluzona o 2 letnie kursy prawa
6. „Ustawy szkolne” 1755 (wyd. 1925) – zawieraja program reform szkol pijarskich.
Obejmuja calosc zagadnien szkolnych. Sa pierwowzorem polskiego ustawodastwa szkolnegi i pragmatyki nauczycielskiej.
7. Szkola 7-klasowa (8letnia)
• Parva i infima – polrocze
• Gramatyka, syntaksa, humanitas – roczne
• Retoryka i filozofia – dwuletnie
Zachowano kierunek jezykowo-retoryczny
Uporzadkowano zycia wewnetrzne szkoly
Nauczyciel ma miec wyksztalcenie pedagogiczne
8. Reforma Konarskiego miala zakres ograniczony:
• Dotyczyla tylko szkol pijarskich i to stopnia sredniego
• „ustawy” nie mialy mocy prawa panstwowego
9. Dekret Kongregacji generalnej 1730/1: zezwolenie na wprowadzenie nauk scislych
10. W Wilnie zapoczatkowala rozwoj nauk scislych. Od 1732r. Rozpoczal sie okres odradzania sie Akademi Wilenskiej.
• Tomasz Zebrowski, Marcin Poczobutt
11. Szkola Rycerska Korpusu Kadetow,
- wzorce: Szkola rycerska w Luneville (1737/66) S. Leszczynski
-Collegium Nobilium( 1740)
12. Stanislaw August Poniatowski panowal w latach 1764/95
13. Szkola rycerska byla szkola:
• Stanowa-dla ubozszej mlodziezy szlacheckiej
• Niemal panstwowa
• Perwsza w polscw szkola swiecka
• Eksperymentalna
14. Szkola o charakterze wojskowym
Srednnia szkola ogolnoksztalcaca – z dodatkiem przedmiotow : inzynieryjno –wojsowych i cywilnych (prawo)
-oficerowie, urzedniy cywilni
Klasa VII i VI – uczono glownie jezyka
Klasa V-III – na poziomie szkoly sredniej
Klasa II – I – przygotowanie do zawodu wojskowego oraz do sluzby cywilnej
Istnialy dwie specjalizacje :
Prawo i nauka o administracji
Wojskowa
Glownym celem bylo wzorowe wychowanie obywateli.
Komendantem byl- ksiaze Adam Kazimierz Czartoryski.
Wychowankowie: T.Kosciuszko, gen. J.Jasinski, gen.J.Sowinski, J.U. Niemcewicz
Szkola rycerska zostala rozwiazana decyzja wladz zaborczych 20.XI.1794
15. Komisja Edukacji narodowej- powstaje w czasach burzliwych
I rozbior Polski – traktat rozbiorowy:zostal podpisany w Petersburgu 5.VIII 1772r. Przez katarzyne II, Fryderyka II i Marie Terese.
Sejm rozbiorowy w Warszawie: wiosna 1773 – wiosna 1775r.
16. 14 X 1773r. KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ
Pierwsza w Europie – centralna swiecka wladza oswiatowa, powolana przez parlament przed nim odpowiedzialna.
Ustawa sejmowa oddawala Komisji pod opieke tylko wychowanie mlodziezy szlacheckiej i zarzad szkol publicznych.
Komisja byla cialem kolegialnym: I.Massanski, Michal Poniatowski, J.Chreptowicz, A.sulkowski
17 X 1773 Komisja zbiera sie po raz pierwszy
24 X 1773 wydala uniwersal do narodu
Grzegorz Piramowicz wydal broszurke „list do przyjaciela o Komisji rzeczpospolitej nad Edukacja Narodowa
17. Pierwszy okres dzialalnosci KEN (1773-1776):
a) Ogolne rozpoznanie sytuacji
b) Opracowanie przepisow dla szkol w zakresie programu, metod pedagogicznych i dydaktycznych.
- przepisy dla szkol parafialnych, dla szkol wojewodzkich, dla pensji zenskiej, rozeslanie wizytatorow, powolanie towarzystwa do Ksiaf Elementarnych
c) 3 X 1776 – sejm przyznaje KEN zarzad nad majatkiem pojezuickim.
18. Towarzystwo do Ksiad Elementarnych 10 II 1775 – towarzystwo przejelo calosc prafc nad programami i planami nauk, metodyka i podrecznikami, a potem tez dzalalnoscia administracyjna.
Towarzystwo podlegalo Komisji, bylo jej wydzialem pedagogicznym.
19. Okres II dzalalnosci KEN (1776-
20. Hugo Kollataj – rekotr Akademi Krakowskiej 1783-1785
21. 1778-81 reforma Akademi Krk
• Uporzadkowanie finansow
• Reforma wydzialu filozoficznego, ktory mial przygotowac nauczycieli dla szkol srednich (m.in. wproawdzenie j.polskiego jako wykladowego)
• Wprawdzenie kolegio w zamiast dawnych fakultetow:
-kolegium fizyczne-nauki metematyczno-przyrodnicze, medycyna
-kolegum moralne-prawo, teologia, filologia
• Zmodernizowanie infrastruktury naukowej.
22. Budowa hierarchii szkolnej:
Zadania akademii:
-dzialalnosc naukowa
- ksztalcenie nauczycieli dla szkol srednich
-administrowanie szkolami nizszych poziomow
1780r-Akademia Krakowska: Szkola głowna Koronna
1781r-Uniwersytet Wilenski:Szkola glowna litewska
Szkoly wojewodzkie – szkoly wydzialowe (rektor)
Szkoly powiatowe-szkoly podwydzialowe (prorektor)
Szkoly parafialne i pensje prywatne
23. „Ustawy KEN dla Stanu Akademickiego i na szkoly w kreajach Przeczpospolitej przepisane” 1783r – Pierwszy w europie kodeks szkolny.
WYKŁAD IV
Rozwój nowoczesnych systemów szkolnych w XIX wieku.
Upowszechnianie i demokratyzowanie sie szkolnictwa w XIX w., acz powolne i nie bez okresów regresu, jest następstwem kilku dziejowych procesów. Jest następstwem prądów liberalnych, które postulowały i próbowały w różnych państwach realizować parlamentarno-demokratyczny ustrój społeczno-polityczny, oparty na tzw. swobodach obywatelskich. Jest następstwem rewolucji przemysłowej, jaka dokonuje się w tym okresie w krajach Europy Zachodniej dzięki szerokiemu wykorzystaniu takich wynalazków technicznych, jak np. maszyna parowa, maszyna tkacka, nowe środki lokomocji. Jest następstwem coraz bardziej wzmagającej się walki o prawa i oświatę zdobywających uświadomienie niższych warstw społeczeństwa oraz narastania w tym okresie ruchu socjalistycznego.
Już rewolucja francuska, a także amerykańska, i w ich następstwie dziewiętnastowieczny liberalizm przyznały każdej jednostce ludzkiej prawa człowiek, niezależnie od pochodzenia społecznego i rodzaju pracy zawodowej. Podniosły zwłaszcza godność „człowieka zwykłego”. W ten sposób znikały ideowe przeszkody na drodze dopuszczania mas ludowych do oświaty. Szkoła mieszczańska przestaje stopniowo być szkołą stanową, co nie oznacza oczywiście automatycznego „otwierania” bram szkolnych dla najniżej urodzonych. Niemniej narastają postulaty organizowania bezpłatnego szkolnictwa dla wszystkich.
Z kolei szybki postęp techniczny i ogromny rozwój przemysłu oraz kwalifikowanego rzemiosła domagają się robotników i pracowników kwalifikowanych o wykształceniu specjalistycznym. Umieć czytać i pisać nie wystarczy.
Jednocześnie przewrót techniczny i rosnące uprzemysłowienie rujnują do reszty podział na sztywne stany społeczne: ziemiaństwo i rody szlacheckie podupadają i deklasują się; na szczyty drabiny społecznej dostają się bogacący się przedsiębiorcy, przemysłowcy wywodzący się przede wszystkim z mieszczaństwa; chłopi dość masowo zasilają szeregi klasy robotniczej, która zyskuje na znaczeniu. Ruch robotniczy – zwłaszcza w drugiej połowie XIX w. – w wersji coraz bardziej radykalnej właśnie w oświacie widzi oręż w walce o prawa proletariatu.
Wreszcie same rządy różnych państw widzą własny interes w udostępnianiu elementarnej oświaty szerokim masom. Pragną przez odpowiednio zorganizowaną i ideologicznie zaprogramowaną szkołę wpływać na ludność, kierować jej potrzebami i przekonaniami, tak aby wychowanie szkolne urabiało posłusznych, obowiązkowych i lojalnych obywateli, a przeciwdziałało ideom wywrotowym i rewolucyjnym.
Takie było dziedzictwo oświatowe oświecenia i rewolucji francuskiej oraz takie przesłanki ideowe, społeczne, polityczne i ekonomiczne legły u podstaw polityki edukacyjnej wielu państw w XIX stuleciu. W miarę rozpadania się ustrojów feudalnych, narastania prądów liberalnych i ekspansji gospodarczej kapitalizmu różne państwa zaczynają organizować u siebie powszechne, obowiązkowe i bezpłatne szkolnictwo ludowe, zaczynają udostępniać szkoły średnie (tradycyjne gimnazja klasyczne i nowe - realne) młodzieży bez względu na jej pochodzenie społeczne, otwierając przed nią uczelnie wyższe, tj. uniwersytety i szkoły wyższe nowych typów, np. politechniki, akademie leśne, rolnicze. Wzrasta też zainteresowanie szerzeniem oświaty wśród dorosłych.
Śledzić to można w różnorodnych – podejmowanych, uchwalanych i zmienianych – ustawach i „regulatywach” szkolnych różnych państw.
Jednym z interesujących przejawów tych tendencji może być Rosja. Europeizująca się od czasów Piotra I, naśladowała różne poczynania Zachodu zarówno na polu gospodarczym (rozbudowa manufaktur, komunikacji, stoczni i budowa nowej stolicy – Petersburga), jak i w dziedzinie oświaty.
Znamienne pod tym względem są ustawy i przepisy szkolne z lat 1803-1804. Współuczestniczył wówczas w reformowaniu szkolnictwa rosyjskiego – w duchu poczynań Komisji Edukacji Narodowej – książę Adam Jerzy Czartoryski, zastępca ministra spraw zagranicznych Rosji i kurator wileńskiego okręgu naukowego w latach 1803-1824. W myśl wspomnianych ustaw ustrój szkolny został ustopniowany: od szkół parafialnych (jeden rok) poprzez szkoły powiatowe (2 lata) i gimnazja (4 lata) do uniwersytetów (4 lata). Wychowanie miało być „liberalne” (raczej „na pokaz”) i dostępne dla wszystkich warstw społecznych – faktycznie w pewnym stopniu upowszechniło oświecenie wśród „dobrze urodzonych” dzięki rozwojowi szkół powiatowych i gimnazjów. Jednakże „postępowość” oświatowa tych ustaw już wkrótce - za Mikołaja I – zostaje zahamowana ustawą szkolną z 1828r. Dewizą polityczną staje się formuła: „samowładztwo, prawosławie, nacjonalizm”. Przez cały XIX w. będą walczyć i upominać się o sprawiedliwość oświatową (podobnie jak społeczną) rosyjscy rewolucyjni demokraci i najświatlejsi pisarze i pedagogowie. Nowy ferment zacznie się pod koniec tego stulecia, kiedy dołączą do niego rewolucyjne ruchy robotnicze – socjalistyczne, socjaldemokratyczne i komunistyczne.
We Francji wielką „kartą oświaty elementarnej” nazywana jest ustawa ministra oświecenia publicznego Francois P. Guizota, wydana w 1833r., nakazująca powoływanie szkoły początkowej w każdej gminie. W okresie Wiosny Ludów pragnął oświatę jeszcze dalej zradykalizować i upowszechnić minister Lazare H. Carnot, ale już 1850r. ustawa oświatowa Frederica Falloux likwidowała demokratyzm i świeckość szkół, powierzając nadzór nad nimi biskupom i proboszczom.
W Prusach obowiązek szkolny w zakresie szkoły elementarnej i nadzór świecki nad szkołami wprowadzono w 1825r.
W Stanach Zjednoczonych Ameryki konstytucja z 1787r. pomijała sprawy wychowania całkowitym milczeniem. Wychowanie należało do grup i gmin religijnych. Ruch reformatorski zaczął się w latach 1825-1830 i łączył się z dążeniem do tworzenia ogólnego świeckiego systemu publicznych szkół bezpłatnych.
Elementarne szkolnictwo ludowe.
Z trudem upowszechniana elementarna szkoła ludowa – z tradycyjnej parafialnej szkółki „katechizmu” – stopniowo przekształcała się w elementarną szkołę ogólnokształcącą pierwszego stopnia, propedeutyczną w stosunku do wszystkich innych i dalszych szczebli wykształcenia szkolnego.
W kwestii szerzenia i metodycznej realizacji wykształcenia początkowego zarysowały się na początku XIX w. dwa stanowiska:
• ekstensywne, zmierzające do szybkiego uczenia jak największej liczby dzieci, ale powierzchownego, wyrażające się w tzw. systemie monitorialnym;
• indywidualizujące, zmierzające do nauczania pogłębionego, reprezentowane przez Pestalozziego.
System monitorialny powstał ok. 1800r. w Anglii. W tworzonych szkółkach dla dzieci biedoty stosowano metodę wzajemnego nauczania się dzieci, tzn. uczniów młodszych uczyli uczniowie starsi, zwani monitorami. Nauczanie odbywało się w dużej sali, w której tłum dzieci dzielił się na grupy wedle wieku i pojętności. Nauczyciel wyuczał najstarszych i najzdolniejszych, a ci z kolei uczyli młodszych.
Pestalozzi walczył o godność każdego człowieka, choćby najnędzniejszego. Szkołę ludową widział jako szkołę człowieczeństwa. Prawdziwy wychowawca – pisał – „widzi w każdym dziecku tę samą godność i szlachetność ludzką” i do natury każdego wychowanka odnosi się z równą serdeczną troską. „Mamy tylko szkoły czytania, pisania i katechizmu – twierdzi – a brak nam szkół człowieka”. Uznając zasadę poglądowości za „absolutną podstawę wszelkiej wiedzy” i opierając się na własnej teorii „liczby, kształtu i słowa” jako podstawowych elementów poznania jasnego i dokładnego, wypracował on nową efektywną metodykę nauczania początkowego.
Ducha i idee pestalozzyzmu przeniósł na grunt wychowania małego dziecka, dziecka w wieku przedszkolnym, wybitny pedagog niemiecki F.W.A. Fröbel. Był twórcą tzw. ogródków dziecięcych oraz nowoczesnej metodyki wychowania przedszkolnego i kształcenia wychowawczyń dla takich placówek. W pracy wychowawczej kładł nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój dzieci, a metodę swoją oparł na pobudzaniu aktywności, samodzielności i współdziałania dzieci za pomocą przemyślanych zabaw, śpiewu, śpiewu, rysowania, pielęgnowania roślin, opowiadań itp.
Neohumanistyczne szkoły średnie i wyższe.
Gimnazja klasyczne.
Kiedy szkolnictwo ludowe w Europie dziewiętnastowiecznej – mimo uznania jego potrzeb – rozwijało się raczej opornie, szkolnictwo średnie cechował rozwój i ekstensywny, i intensywny. Wykształcenie na poziomie co najmniej średnim staje się niezbędne zarówno w życiu kulturalnym, jak i gospodarczo-politycznym.
Najwcześniej ukształtowało się po nowemu tradycyjne gimnazjum humanistyczne, które jako tzw. gimnazjum klasyczne uznane zostaje za najlepszy typ szkoły średniej XIX w. Przyczynił się do tego nurt filozoficzno-kulturalny zwany neohumanizmem. Podstawą neohumanizmu stały się wielostronne i gruntowe, archeologiczne i filologiczne badania naukowe nad dziejami kultury, myśli i estetyki starożytnej. Neohumaniści zwracali się do źródeł i korzeni hellenistycznych, aby na tej podstawie „odrodzić” współczesnego sobie człowieka, aby budować nowy ideał wewnętrznie i zewnętrznie harmonijnie rozwiniętej osobowości ludzkiej.
W reformach szkolnych w duchu neohumanizmu przodowały Niemcy. Wilhelm von Humboldt tworzył nowe programy dla gimnazjów i podnosił poziom wykształcenia profesorów gimnazjalnych (musieli mieć wykształcenie uniwersyteckie). W 1812r. został oficjalnie wprowadzony egzamin dojrzałości (matura) jako dowód ukończenia gimnazjum i warunek umożliwiający wstęp na uniwersytet.
We Francji charakter klasycznej szkoły średniej przybrały licea. W Anglii ukształtował się typ prywatnej internatowej klasycznej szkoły „fundacyjnej”, tzw. public schools.
Gimnazja realne.
Na przełomie XVIII i XIX w. kraje zachodnie szybko przekształcały się w społeczeństwa uprzemysłowione i liberalne. Następowało stulecie pary i elektryczności – życie „rewolucjonizowały” technika i przemysł. Gimnazjum klasyczne było szkołą trudną, kosztowną, „oderwaną od życia” i nauka trwała w nim długo (przeważnie 8 lat). W ten sposób stawało się środkiem selekcji społecznej: przygotowywało głównie elitę kulturalną i inteligencję urzędniczą.
We wszystkich krajach europejskich kształtuje się nowy typ szkoły średniej – szkoła realna (gimnazjum realne). Formuje się wyraźny typ szkoły średniej, bardziej praktycznej niż gimnazjum klasyczne, szkoły z językami nowożytnymi i zaakcentowaniem w programach nauczania nauk przyrodniczych: biologii i chemii, fizyki i geologii.
Pozytywizmowi dał początek Auguste Comte. Jego filozofia trzymała się faktów, a unikała spekulacji. Dewizami jego filozofii praktycznej były: ludzkość, porządek i postęp.
Kierunek kształcenia realnego znalazł szczególnie szerokie uzasadnienie w poglądach i dziełach Herberta Spencera. Uważa on, że wychowanie powinno przygotowywać ludzi zdolnych „do walki o byt”. Wychowanie musi bowiem:
• nauczyć sztuki zachowania siebie samego przy życiu,
• nauczyć sztuki zdobywania środków do życia,
• przygotować do małżeństwa i do wychowania własnych dzieci,
• przygotować do pełnienia obowiązków społecznych i politycznych,
• rozwijać zdolności korzystania z przyjemności kultury (sztuki, literatury, itp.).
Równocześnie narasta ruch i myśl socjalistyczna.
Pedagogika Marksa głosi, że i robotnika – już w procesie kształcenia – należy zaznajamiać z podstawami produkcji i technologii, czyli czynić go świadomym wykonywanej pracy.
Uniwersytety i politechniki.
Uniwersytety typu francuskiego wzięły początek w reformach napoleońskich i miały charakter wyższych szkół specjalistycznych, zawodowych, kształcących dla państwa urzędników, lekarzy, nauczycieli, itd.
Uniwersytety typu niemieckiego ukształtowały się na następujących zasadach: wolności głoszenia z katedry uniwersyteckiej przekonań naukowych profesora oraz traktowania uniwersytetu jako instytucji badawczej, a zarazem szkoły najwyższej.
Na czoło wysuwają się nauki ogólne, kształtujące umysł i osobowość, a reprezentatywne stanowisko przypada wydziałom filozoficznym.
Kształcenie do coraz bardziej zróżnicowanych zawodów inżynierskich podejmowały na poziomie wyższym powstające politechniki.
Nowe wychowanie – “goraczka” reform wychowawczych I “wrzenia” w pedagogice, ktore ujawnily sie u schylku XIXw, ich rozwoj nastapil tuz przed I WS a trwal do konca lat 30 XX.
Nowe wychowanie – Europa
Pedagogika reformy – Niemcy
Progesywizm – USA
Krytyka szkoly tradycyjnej:
• Intelektualizm
• Formalizm dydaktyczny
• Rygoryzm
• Surowy, oceniajacy nauczyciel
Dziecko jest przedmiotem dzialan wychowawczych, a wiedza nie ma zwiazku z jego zyciem, doswiadczeniami i srodowiskiem
↓
Nowe wychowanie
Roznorodnosc koncepcji i kierunkow – wspolne cechy:
• Dziecko podmiotem w procesie nauczania i wychowania
• Uwzglednianie wlasciwosci psychicznych dziecka, jego indywidualnych potrzeb i zainteresowan
• Aktywnosc i tworcze dzialanie
• Zwiazek z zyciem
Charakterystyczne nazwy szkol: aktywna, tworcza, czynna, zycia, dzialania, pracy etc
Nowe wychowanie:
↓ ↓
Socjologia psychologia eksperymentalna (1879 laboratorium psychologiczne w Lipsku – W.Wundt)
G.S Hall (1844-1924) – amerykanski psycholog i nauczyciel, zalozyciel ruchu badan nad dziecmi, pracowal u Wundta.
Prawo rekapituacji: okres dojrzewania, okres „burzy i naporu”, konflikt z rodzicami, wahania nastroju, sklonnosc do ryzykownych zachowan.
Bez wychowania postep nie jest mozliwy, by nastepowal trzeba obudzic w dziecku chcec do PRACY I POSWIECANIA SIE DLA INNYCH, zasada swobody i zainteresowania, zasada zblizenia szkoly do rzeczywistego zycia, wychowanie spoleczno-obywatelskie.
A.Binet – 1905- skala inteligencji Bineta (okresla iloraz inteligencji)
E.Claparede – koncepcja „szkoly na miare dziecka”, ciagla aktywnosc dziecka, indywidualne traktowanie, wykorzystywanie naturalnych zachown, swobodna atmosfera
Tradycyjna psychologia:
• Nie dostrzgala roznic miedzy psychika dziecka a doroslego
• Przecenia role intelektu w rozwoju czlowieka
Nowe koncepcje psychologiczne staja sie baza dla rozwoju pedagogiki
• Rozwoj w zgodzie z natura dziecka
• Rola czynnikow pozaintelektualnych – instynkty, popedy
• Podejscie indywidualne
• Aktywnosc
• Rozwijanie samodzielnosci
• Wychowawca wspolpracownikiem ucznia
• Wazne jest otoczenie, rowiesnicy
Pedologia: nauka o dziecku, obejmuje calosc problematyki zwiazanej z rozwojem psychicznym i fizycznym dziecka, i zastosowanie tej wiedzy w wychowaniu i nauczaniu.
Jozea Joteyko – polka, 1912 – Miedzynarodowy Fakultet Pedologiczny w Brukseli
Maria Grzegorzewska – tworczyni polskiej pedagogiki specjalnej
Pajdocentryzm – dziecko jest centralnym punktem wszelkiej dzialalnosci pedagogicznej, wychowanie podporzadkowane jest nieskrepowanemu rozwojowi dziecka do ktorego ma sie dostosowac tez nauczyciel.
M.Montessori – lekarz, pedagog, napisala”domy dzieciece” 1909, zalozycielka przedszkola „domu dla dzieci”, powstala I w rzymie 1907r,
• Przedszkole ma przygotowac dziecko do samodzielnego zycia,
• Przedszkole stworzono na wzor domu rodzinnego
• Dziecko jest budowniczym samego siebie
• Zasada swobodnego wyboru (material, miejsce, czas i forma pracy)
• Polaryzacja uwagi
Ellen Key:zwiazana z pajdocentryzmem, szwedka, pisarka, podstawowa rola wychowania w rodzinie, wizja szkoly przyszloscim, wg. Niej najwazniejsze jest wychowanie w domu, dom jest naturalnym srodowiskiem ktore ksztalctuje dziecko,
Szkola przyszlosci E.Key:
• Szkola bez klas
• Celem jest rozwoj osobowosci
• Nauczyciel wspiera tylko prace samej natury
• Bliska wspolpraca domu i szkoly
4 zasady dzialalnosci szkoly:
• Samodzielna praca ucznia
• Kontakt z rzeczywistoscia
• Indywidualnosc ucznia
• Koncentracja materialu
Nowe stulecie przywroci dzieciom piekno ich swiata
Szkoly nowego typu:
I szkola powstala w 1889 w Abbotsholm kolo Londynu przez C.Reddie, szkoly elitarne i drogie, dbanie o rozwoj, dewiza – wychowanie dla zycia
1893r – szkola w bedales, koedukacyjna,
Hermann Lietz – Niemieckie Domy Ogniska Wiejskie
Odmiany nowych szkol: „wolne gminy szkolne”, nauczanie spoleczne, rozwoj osobowosci,
G.Wyneken – stworzyl pojecie „kultury mlodych ludzi”
E. Demolins – wydal ksiazke „nowe wychowanie”, przyjelo sie z ksiazki do zycia, szkola otwarta nowego typu,
Ruch wychowania przez sztuke: H.Gaudig i A.Lichtwark
J.Dewey – zalozykl szkole eksperymentalna w Chicago, napisal wiele ksiazek,
Pragmatyzm:
↓
• Pedagogika musi przystawac do idei demokratycznego zycia amerykanskiego
• Czlowiek istnieje tylko jako istota spoleczna, wiec nauka i filozofia (wychowanie) maja sluzyc potrzeba zycia spolecznego
↓
Wychowanie: aspekt spoleczny i psychologiczny
↓
Proces wychownia jest funkcjonalny i dynamiczny
↓
Pkt ciezkosci wychowania lezy w dziecku, ktoremu nalezy stworzyc warunki by jego zachowanie bylo czynne i tworcze.
Koncepcja szkoly dzialania:
„uczenie sie poprzez dzialanie”, samodzielna aktywnosc uczniow w czasie roznorodnych zajec praktycznych ( ktore maja wartosc nauczajaca i wychowawcza).
Szkola pracy:
• Praca jako podstawowy srodek wychowania
• Zerwanie z nauczaniem werbalnym
• Aktywnosc ucznia wyrazajaca sie w pracy recznej
• Przygotowanie do zycia i uspolecznienie,
• Cel: samodzielne i tworcze jednostki,
G.Kerschensteiner – ok. XX w, przeprowadzil reforme monachijska przeprowadzaona w duchu pracy – jakos srodek wychowawczym, metoda nauczania, jako uzytkowe osoby spoleczenstwa
• Wiedza jest miara wyksztalcenia zdobyta w toku pracy
• Wyksztalcenie zawodowe powinno wyprzedzac wych. Ogolne
• Ksztalcenie do pracy i poprzez prace
• Ksztalcenie charakteru
• Wychowanie panstwowe i obywatelskie
W I pol XXw, powstaly liczne odmiany szkol pracy o roznych nazwach np. szkola aktywna, tworz(H.Rowid) a, czynu dzialania, aktywna etc
Nauczanie calosciowe: koncepcja dydaktyczna usilujaca dostosowac proces ksztalcenia do naturalnego sposobu postrzegania otoczenia przez dziecko traktujacego swiat calosciowo. Wprowadza nauczanie tematyczne skoncentrowane na okreslonych tematach. Tematy dotycza zajawisk w otoczeniu dziecka.
↓
Wspolczesne nauczanie zintegrowane
O.Decroly – 1907, wymyslil metode osrodkow zainteresowan, zorganizaowal nauczanie wg osrodkow tematycznych zwiazanych z fazami rozwoju, potrzeb, czynnosci umyslowych i ruchowych. Osrodki te stawaly sie osrodkami zainteresowan i dzialalnosci dziecka. „wychowanie do zycia przez zycie”.
Metoda projektow – W.Kilpatrick
Nauczanie laczne – K.Linke
H.Parkhaust – tworczyni planu daltonskiego, zastosowany w szkole sredniej w dalton.
Plan pracy rocznej:
• Przedmioty glowne i poboczne
• Uczen podspisuje zobowiazania
• Okresy miesiecznej pracy
Swoboda wyboru zadan w danej chwili (metoda, tempo)
Pracownie-laboratoria, specjalisci, pomoce dydaktyczne, kart pracy
C.Freinet - 1928, szkola w Vence, „drukarnia w szkolach”- uczniowe wydaja swoje gazetki, „doswiadczenie poszukujace”- dziecko musi bezposrednio wchodzic w stycznosc ze swiatem ktory go otacza, nawiazywac relacje, ustosunkowac sie do niego,
Lata 30 XXw, krytyka nowego wychowania:
• Restytucja autorytetu szkoly i nauczania
• Powrot do systemu klasowo-lekcyjnego
• Zaostrzenie dyscypliny
• Ustalenie zadan szkoly, systemu ocen, zasady pracy ucznia i nauczyciela.
Rewolucja przemysłowa a upowszechnienie oświaty elementarnej
Rewolucja przemysłowa - proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIIIw w Anglii i Szkocji.
Przejście od rolnictwa i produkcji manufakturowej do produkcji fabrycznej na dużą skalę. Główną przyczyną rewolucji przemysłowej była eksplozja demograficzna, która oprowadziła do wzrostu liczby mieszkańców, w wyniku którego rosły również potrzeby rynków.
SKUTKI I KONSEKWENCJE REWOLUCJI:
a) społeczne:
a. urbanizacja związana z masową migracją ludności ze wsi do miast,
b. postęp wiedzy medycznej i higieny,
c. zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie – zwiększenie w przemyśle,
d. powstanie związków zawodowych,
e. upadek znaczenia rzemieślników, chłopów oraz wielkich właścicieli ziemskich,
f. wzrost znaczenia nowej klasy robotników (proletariatu) i burżuazji przemysłowej,
b) ekonomiczne:
a. powstanie i rozwój kolei,
b. zastosowanie maszyn parowych w fabrykach, na statkach, kolei,
c. rozwój transportu wodnego i żeglugi parowej,
d. mechanizacja rolnictwa,
Istotny wpływ na przemiany oświatowe w Europie w XIX w. wywarły zmiany społeczno-polityczne i gospodarcze zapoczątkowane przez rewolucję francuską (1789).
Głosząc hasła wolności i równości wszystkich stanów społecznych opowiedziała się za powszechną, bezpłatną i publiczną oświatą ludową. Prawo do edukacji ma każdy bez względu na płeć, stan, zawód i zamożności. Dla upowszechnienia oświaty elementarnej ważne było zarówno rozbudzenie wśród najniższych warstw społecznych zainteresowania edukacją jak i wprowadzenie obowiązku szkolnego. Już na początku XIX w., niemal wszystkie kraje niemieckie formalnie usankcjonowały obowiązek posyłania dzieci do szkoły.
We Francji każda gmina miała szkołę początkową, najpierw dla chłopców a następnie dla dziewcząt. Nauczanie było obowiązkowe, początkowo do 12 r.ż następnie do 14. Były to szkoły publiczne bądź państwowe, utrzymywane z dochodów publicznych.
Szkoły wiejskie: nauczano czytania, pisania, arytmetyki, religii, miar a także przedmiotów przygotowujących do pracy na roli.
Szkoły miejskie: przygotowywano do pracy w przemyśle, geometrii, fizyki, biologii, historii, geografii i j. nowożytnego.
W kwestii szerzenia i realizacji wykształcenia początkowego zarysowały się dwa stanowiska:
ekstensywne- szybkie uczenie jak największej ilości dzieci, powierzchowne poprzez "system monitorialny"
indywidualizujące - nauczanie pogłębione Pestalozziego
System monitorialny powstał w Anglii. W tworzących szkółkach dla dzieci, stosowane metodę wzajemnego nauczania się dzieci, tzn. młodsi uczniowie byli nauczani przez starszych zwanych monitorami. Nauczanie odbywało się w dużej sali, gdzie nauczyciel wyuczał najzdolniejszych, a Ci z kolei uczyli najmłodszych. Pestalozzi wałczył o godność każdego człowieka.
SZKOŁY ŚREDNIE:
Szkolnictwo średnie cechował rozwój intensywny. Wykształcenie na co najmniej poziomie średnim było niezbędne w życiu kulturalnym jak i gospodarczo - politycznym.
Najwcześniej ukształtowało się gimnazjum humanistyczne (tzw. klasyczne) zostało uznane za najlepszy typ szkoły średniej XIXw., które zwracało się do źródeł i korzeni hellenistycznych aby "odrodzić" współczesnego człowieka i odbudować ideał osobowości ludzkiej. W 1812r, wprowadzono egzamin dojrzałości - maturę, która umożliwiała wstęp na uniwersytet. Gimnazjum klasyczne było szkołą trudną, kosztowną a nauka trwała ok.8 lat
We Francji charakter szkoły klasycznej przybrały licea.
W Anglii ukształtowała się prywatna szkoła klasyczna tzw. "fundacyjna" (public school)
Gimnazjum realne (kraje zachodnie), jest to typ szkoły bardziej praktycznej, z językami nowożytnymi i nauczaniem: biologii, geologi, chemii czy fizyki. Nauczanie realne zyskało uzasadnienie w poglądach S. Herberta, który twierdził, że wychowanie ma przygotować ludzi do "walki o byt".
UNIWERSYTETY:
Uniwersytet typu francuskiego wzięły początek w reformach napoleońskich i miały charakter wyższych szkół specjalistycznych, zawodowych, kształcących dla państwa urzędników, lekarzy, nauczycieli.
Uniwersytet typu niemieckiego ukształtował się na następujących zasadach: wolność głoszenia przekonań naukowych profesora, traktowanie uniwersytetu jako instytucji badawczej i najwyższej.
POCZĄTKI KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH:
Szybki postęp w technice i gospodarce zmuszał dorosłych do zdobywania wiedzy, gdyż wykształcenie było im coraz częściej niezbędne dla uzyskania pracy, utrzymania się przy niej oraz dla awansu. W Anglii powstawały szkoły wieczorowe a we Francji szkoły elementarne i kursy elementarne. W Anglii powstały uniwersytety powszechne. Uniwersytet w Cambridge zapoczątkował organizowanie (1867) serii odczytów z wybranych dziedzin wiedzy (wydawał syllabusy, bibliografię), a Uniwersytet w Oksford – letnich sesji wakacyjnych. Ich słuchacze mieli kontakt z profesorami oraz dostęp do bibliotek.
PROBLEM KSZTAŁCENIA DZIEWCZĄT:
Domagano się wyrównania poziomu i uprawnień szkół dla dziewcząt ze szkołami dla chłopców, organizowania szkół koedukacyjnych (by uczyły się obcowania z chłopcami) funkcjonujących pod opieką państwa oraz zorganizowania dla nich pełnej edukacji średniej przygotowującej do studiów wyższych. Dużą popularnością cieszył się wśród nich Uniwersytet Latający (założony przez J. Dawidową), zwany „babskim”, organizujący wykłady z literatury i historii oraz z nauk przyrodniczych i społecznych. Panny po pensjach prywatnych zdobywały w nim wiedzę potrzebną w zawodzie nauczycielskim.
METODA WZAJEMNEGO NAUCZANIA:
Metoda Bella-Lancastra:
Jest to system wzajemnego nauczania stworzony w XVIII/XIXw. w Anglii przez A. Bella i J. Lancastera. Polegał on na wykorzystywaniu w nauczaniu uczniów zdolniejszych zwanych monitorami, którzy mieli pod swoją opieką grupkę (ok. 10) uczniów i uczyli tego, czego sami nauczyli się od swojego nauczyciela. Spełniali również funkcje kontrolne wobec uczniów, promowali ich do następnej klasy. Nauczyciel w tym systemie zajmował się głównie sprawami organizacyjnymi, uczył monitorów oraz udzielał im wskazówek dotyczących uczenia innych. System ten został po raz pierwszy zastosowany 1797 przez A. Bella w angielskiej szkole dla sierot w Madrasie w Indiach, a w szkołach w Wielkiej Brytanii wprowadził go w pocz. XIX w. J. Lancaster. System ten upowszechnił się w wielu innych krajach, zwłaszcza w XIX w. W Polsce jego zwolennikami byli J.K. Krzyżanowski i J. Lipiński.
Niestety monitorowi nauczani byli zaledwie w zakresie tego, co mieli wpoić młodszym uczniom, po czym przekazana przez nich wiedza szła w niepamięć na rzecz kolejnych partii materiału. Z czasem system ten zaprzestano ze względu na częsty efekt wtórnego analfabetyzmu.
SZKOŁA PRACY:
Szkoła pracy (szkoła aktywna): przeciwieństwo szkoły werbalnej. Szkoła pracy wiązała nauczanie z różnymi formami aktywności uczniów, przede wszystkim z pracą wytwórczą.
1.Szkoła pracy (działania) Johna Deweya:
Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, natomiast wiedzę zdobywało się niejako przy okazji.
W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów.
Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:
a) odczucie trudności
b) określenie trudności – sformułowanie problemu
c) szukanie rozwiązań – formułowanie hipotez
d) wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań – logiczna weryfikacja hipotez
e) dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy – empiryczna weryfikacja hipotezy.
f)
Według Dewey’a tradycyjna szkoła poprzez swój totalitarny system nauczania wykształcała osobników egoistycznych. Z kolei nowy program był przeciwieństwem starego systemu, gdyż poprzez szkołę pracy dzieci uczyły się współpracy, udzielały sobie wskazówek, doradzały i pomagały.
„Szkoła pracy” miała być embrionalnym odwzorowaniem życia społecznego.
2. Szkoła pracy J. Kerschensteinera:
Kerschensteiner oparł swą myśl pedagogiczną na wierze w ideę państwową - jego zdaniem człowiek żyje tylko dla państwa. Tylko państwo dobrze urządzone zapewnić może człowiekowi prawidłowy rozwój kulturalny i moralny. Wychowanie powinno zatem wpajać obywatelom takie wartości, aby przez swoje działania zbliżali oni swoje państwo ku ideałowi. Wychowanie idące takim kierunkiem nazywać się może obywatelskim. Wg. niego państwo pod względem kształcenia powinno każdemu zapewnić i dostarczyć środków a szczególnie dbać o najzdolniejszych. Budowa wewnętrzna szkoły, związków uczniowskich itd. musi uczyć młodzież służby społecznej; dobrowolnego podporządkowania się interesom zbiorowym.
3. Szkoła życia Owidiusza Decroly
W 1907 roku otworzył szkołę nauczania początkowego własnej koncepcji, w której stosowano metodę tzw. "ośrodków zainteresowań". Według tych założeń odrzucano podział materiału na przedmioty i lekcje, a podejmowano zagadnienia odpowiadające naturalnym zainteresowaniom dzieci, wyzwalając aktywność w zdobywaniu wiedzy. Głosił potrzebę wychowania „dla życia przez życie”. Jego założenia systemu dydaktycznego zrywały z rutyną szkoły tradycyjnej, odwoływał się do otaczającej dziecko rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, uwzględniał zainteresowania, potrzebę aktywności dzieci.
4. Plan Daltoński - system organizacji pracy szkolnej, którego nazwa wywodzi się od miasta Dalton (1904 - 1920) polegający na pozostawieniu uczniom pełnej swobody w wyborze zajęć szkolnych i czasu pracy, byleby tylko wykonali w określonym terminie zlecone im zadania. Nauczyciel pełni funkcję konsultanta: udziela w pracowni swego przedmiotu indywidualnych porad, zajęć zbiorowych z całą klasą prowadzi niewiele, sprawdza natomiast wykonanie przydzielonych uczniom zadań.