Gdzie jesteśmy? Wśród greckich miast-państw (polis). Ateny – to polis doskonałe. I najbardziej nas interesuje. Kultura grecka we wczesnym okresie rozwijała się głównie na wybrzeżach Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego, nie miała więc żadnego stałego centrum. W V w. p.n.e. takim ośrodkiem kulturalnym stały się Ateny, które zaczęły wieść prym wśród miast greckich głównie za sprawą zwycięstw odniesionych nad Persami i dobrej polityki militarnej. Odtąd do Aten zaczynają przybywać najwybitniejsi przedstawiciele świata kulturalnego Grecji: filozofowie (Demokryt, Sokrates, później Platon i Arystoteles), historycy (Herodot). Rozwija się tu wymowa, rozwijają się nauki społeczne, sztuki plastyczne. Swoją atrakcyjność zawdzięczają Ateny także wprowadzonemu w nich ustrojowi demokratycznemu, który oddawał władzę wszystkim obywatelom polis obradującym jako zgromadzenie ludowe. Poza przywilejami politycznymi demokracja dawała również wiele swobód w dziedzinie literatury. W V wieku rozwija się ateński dramat. Czas ten, nazwany złotym wiekiem Aten, wydał wiele wspaniałych dzieł sztuki: posąg Ateny autorstwa Fidiasza, bramę propylejską, Partenon – wzór świątyń, i Pinakotekę – pierwszą salę wystawową. Prymat kulturalny Aten, pomimo klęski, jaką to polis poniosło w wojnie peloponeskiej, trwał jeszcze przez prawie czterysta lat. Po Atenach stolicą umysłowego życia Greków staje się Aleksandria, kolonia grecka w Afryce. Starożytni twórcy – filozofowie, artyści, pisarze – ustalili jako wzorcowe pewne wartości, do dziś uznawane za trzon klasycznej kultury. Są to: Umiłowanie harmonii, symetrii, proporcji. Postulat umiaru i kierowania się w życiu rozumem. Szacunek dla męstwa, hartu ducha, sławy i talentu. Pojęcie cnoty (arete) i pięknej śmierci – w obronie ojczyz­ny. Humanizm antyczny – czyli szacunek dla człowieka, wiara w potęgę rozumu, potrzebę nauki i rozwoju. W filozofii – koncepcje dobra i szczęśliwego życia, które staną się punktem wyjścia poszukiwań przez wieki – do dziś. Ważne cytaty z antyku Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce – Terencjusz.  Te słowa stały się w XVI wieku dewizą renesansu i humanizmu – ujmują ideę, że najważniejszą wartością jest człowiek. (Homo sum: humani nihil a me alienum puto). Dulce et decorum est pro patria mori – Tyrteusz. (Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę.) Słowa poety przez stulecia umieszczano na grobach patriotów. Jedno wiem, że nic nie wiem – Sokrates.  Ta myśl jest istotą tzw. niewiedzy sokratejskiej, jedyną prawdą o ludzkiej wiedzy – ale i inspiracją do poszukiwań. Przechodniu, powiedz Sparcie, żeśmy polegli wierni świętym prawom ojczyz­ny – Simonides.  Ten epigram stał się wyrazem bohaterstwa obrońców Sparty, a także późniejszych patriotów. Napis inspirowany powyższym (przechodniu, powiedz Polsce...) widnieje na cmentarzu polskich żołnierzy poległych pod Monte Cassino. Non omnis moriar – (nie wszystek umrę) – to wers z pieśni Horacego o nieśmiertelności poety i jego dzieła. Exegi monumentum... – (zbudowałem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu…) Horacy tak zobrazował nieśmiertelność, którą daje sława poetycka.   Najważniejsze dziedzictwo Nie ma epoki, która w jakiś sposób nie czerpałaby z dorobku twórców antycznych. Literatura – antyk wytworzył stałe konstrukcje literackie, które obowiązują przez wieki. Jesteśmy literackimi dziedzicami Homera, epos dominował w kulturze aż do objęcia panowania przez powieść.  Podział na rodzaje literackie i określenia norm gatunków – zawdzięczamy głównie Arystotelesowi. Teatr grecki i jego zasady – dramaturdzy będą je wiernie praktykować lub modyfikować. Postawy i poglądy filozoficzne – etyka, po­szu­kiwanie szczęścia zaczyna się w antyku. Typy postaci – rycerz, podróżnik – do nich często odwołują się tematy egzaminacyjne (Achilles, Hektor, Odyseusz, Ikar). Normy piękna, wzorce, gatunki w literaturze, sztuce, architekturze. Nasza współczesna świadomość – np. oceny moralne lub estetyczne zostały ukształtowane właśnie w antyku! Dlatego podoba nam się uroda Wenus z Milo, a nie na przykład piękność zuluska. Co jest ważne do matury? Jesteś u źródła swojej kultury – aby zrozumieć późniejsze, a nawet współczesne zjawiska w literaturze, musisz sięgnąć do podstaw ukształtowanych przez Starożytnych. Zwróć uwagę na bazę, jaką tworzy antyk – wartości takie jak: klasycyzm, ład, harmonia, propozycje filozoficzne, choćby epikureizm i stoicyzm, normy literackie ustalone przez Arystotelesa będą powracać w całej późniejszej kulturze kręgu śródziemnomorskiego. Masz tu jedną obowiązkową lekturę – o nią może być oparty temat na pisemnej.Król Edyp Sofoklesa – połóż nacisk na typ i tragizm bohatera i rolę fatum w życiu ludzkim. Jak będzie pytanie – to o to. Utrwal sobie najważniejsze mity – pojawią się w poezji, w kontekstach lektur – ikaryjski, eulezyjski, prometejski – te słowa nie mogą być niejasne. Eposy Homera są niezbędne dla zrozumienia typów postaci, postaw, kompozycji dzieł późniejszych. Nie ma mocnych – maturzysta powinen wiedzieć, kto to Odyseusz, Hektor, Achilles. Zwróć uwagę na typ rycerza starożytnego – to ważne. Jak poezja to Horacy i jego idea złotego środka. Bez niej nie zrozumiesz  Kochanowskiego, nie odczytasz zakodowanych w literaturze motywów poety ptaka, nieśmiertelnej sławy… To minimum, które musi Ci coś mówić.

Tematy zwiazane z antykiem Człowiek – dobra sława, cnota, umiar, harmonia, ład, spokój. Fatum – spotka cię, co przeznaczone. Sztuka (mimesis) – wierne, proporcjonalne oddawanie rzeczywistości. Wiara – politeizm. Ważne terminy Starożytność – to pojemny termin – obejmuje odległe cywilizacje – takie jak starożytny Egipt, Babilonię, Chiny, Japonię, Izrael. To najdawniejsze kultury, rozwijające się odkąd człowiek poznał pismo aż do chrześcijańskiej Europy, czyli po nową erę i jej pierwsze stulecia. Wtedy właśnie chrześcijaństwo rozwinęło się i zapanowało w Europie a kolejną epoką po antyku stało się średniowiecze. Bliższy nam, a także uważany za bezpośrednie źródło kultury europejskiej – jest antyk (od łac. antiquus – dawny) – dorobek i dzieje starożytnej Grecji i Rzymu. To fundament naszej kultury – zwanej też kulturą kręgu śródziemnomorskiego, ale nie jedyny, bo drugim, równoległym i tak samo ważnym jest Biblia –Stary i Nowy Testament.Antiqus znaczy po prostu dawny (dlatego nazwa użyta do dostojnych mebli też jest słuszna).  Ponieważ obie kultury (grecka i rzymska)  rozwinęły się i lokalizowały w basenie Morza Śródziemnego – wymiennie nazywa się kulturę antykuśródziemnomorską. Ponieważ Europa jest spadkobierczynią dorobku starożytnych Greków i Rzymian – mówimy, iż nasza kultura europejska, w tym polska, należy do kręgu kultury śródziemnomorskiej. Klasyczny odnosi się do okresu w dziejach Grecji przypadającego na V i IV wiek p.n.e., kiedy to Atenami rządził Perykles. W tym czasie utrwaliły się artystyczne wzorce. Z czasem słowo klasyczny przestano odnosić do tego okresu i zaczęto określać tym mianem wszystko, co stworzono według klasycznych norm. Klasyczny znaczy również wzorcowy, powszechnie uznany, znakomity, godny naśladowania i takim uznano całe dzieje kultury Grecji i Rzymu. Klasycyzm – od classicus – wzorowy, doskonały. Za taki wzór uznano właśnie dorobek antyku: przyjęte wówczas (głównie w epoce klasycznej) kryteria piękna i kanony w sztuce. Jedno ze znaczeń tego terminu odnosi się do zjawisk w sztuce i literaturze, które nawiązują do starożytnych norm, stylu, ideału kultury. W literaturze szczególnym umiłowaniem antycznych reguł cechował się wiek XVII we Francji, a XVIII w innych krajach europejskich (także w Polsce) zwany klasycyzmem. Nurty klasyczne  (zwane neoklasycznymi) znajdujemy także w poezji współczesnej. Zapamiętaj różnicę • Kultura helleńska to kultura  starożytnych Greków ponieważ Grecy nazywali swój kraj Helladą, a siebie Hellenami. Kultura hellenistyczna jednak to nie to samo, co kultura helleńska! • Kultura hellenistyczna to kultura oparta na wzorcach greckich, czyli helleńskich, ale rozwijająca się już po upadku państwowości Grecji na terenach podbitych przez Aleksandra Wielkiego, już po upadku państwowości Grecji. Kultura hellenistyczna wzorowała się na normach greckich, łączyła je jednak z elementami kultur podbitych terytoriów (zwłszcza kultur wschodu) imperium perskiego.