673-oświecenie charakterystyka epoki, Szkoła liceum !!!, J. Polski


Oświecenie - charakterystyka epoki

RAMY CZASOWE OŚWIECENIA

POLSKA

faza wstępna

od XVII w (lata 40.). do 1764(elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego)

faza dojrzała

1764 - 1795 (trzeci rozbiór Polski)

faza schyłkowa

1795 - 1822 (Ballady i romanse Mickiewicza - początek romantyzmu)

EUROPA

od ok. 1680 do XIX w. (początki romantyzmu)

WYZNACZNIKI - racjonalizm i doświadczenie w poznawaniu świata. Postęp, rozwój nauki i oświaty.

NAZWY - „wiek rozumu”, „wiek światła” (w Anglii), „wiek filozofów”, „wiek światła” (we Francji), „wiek oświecony”, „epoka świateł”.

FILOZOFIA

NAZWA

PRZEDSTAWICIELE

ZAŁOŻENIA

RACJONALIZM

(od łac. ratio - `rozum')

Kartezjusz

Wolter

Denis Diderot

- cogito ergo sum („myślę, więc jestem”)

- rozumowe poznanie świata i człowieka

- niezależność wiedzy od wiary, przesądów

EMPIRYZM

(od gr. émpeiros - `doświadczony')

John Locke (poprzednikiem Locke'a był Francis Bacon)

- tabula rasa („czysta tablica”)-człowiek w trakcie życia nabywa doświadczenia i dzięki temu „zapisuje tablicę”

- poznanie i wiedza dzięki doświadczeniu

SENSUALIZM

Etienne Bonnot de Codillac

- poznanie dzięki zmysłom: wzroku, słuchu, dotyku, zapachu, smaku

MATERIALIZM

Julien Offray de La Mettrie

- istnieje tylko materia, nie ma idei i ducha

DEIZM

- Bóg istnieje, stworzył świat, ale nie ingeruje w sprawy świata

ATEIZM

-niewiara w istnienie Boga

UTYLITARYZM

-najbardziej liczy się pożyteczne działanie dla społeczeństwa i jednostki

IRRACJONALIZM

(łac. irrationalis - `nierozumny')

- rzeczywistości nie da się poznać rozumowo, należy odwołać się do intuicji, instynktu

KIERUNKI ARTYSTYCZNE OŚWIECENIA

KLASYCYZM

Prąd literacko - kulturalny, który wystąpił z dużym nasileniem w całej Europie w wieku XVII i XVIII. Nawiązywał do wzorców starożytnych. Za filozofię nadrzędną uznał racjonalizm. Dla klasyków liczyło się bowiem przede wszystkim poznanie rozumowe. Klasycy byli wyznawcami estetyki antyku - popierali harmonię i ład w sztuce, uznawali jedynie symetrię. Starali się wprowadzać antyczne ideały piękna. Klasycy wierzyli także w ponadczasowość i niezmienność istoty zjawisk. Literatura powinna być przydatna i dydaktyczna, ale również sprawiać czytelnikowi przyjemność. Celem jej jest uczenie czytelników właściwych, prawych i moralnych zachowań. Ważne jest zachowanie prawdopodobieństwa, nie należy pozbawiać dzieł logiczności i rzeczywistych realiów.

SENTYMENTALIZM

Rozwijał się w drugiej połowie XVIII wieku w Europie, w epoce oświecenia. Jest to kierunek umysłowy i literacki. Powstał jako opozycja do klasycyzmu. Twórcą sentymentalizmu jest Jan Jakun Rousseau.

Pochodzenie nazwy - od tytułu powieści Laurence'a Sterne'a: Podróż sentymentalna.

W centrum zainteresowania sentymentalistów był uczuciowy człowiek, przeżywający głęboko i doznający wzruszeń. Byli przeciwnikami cywilizacji, jako przyczyny upadku podstawowych wartości i dobroci człowieka. Głosili więc, że należy zwrócić się ku naturze. Wzorem człowieka był dla nich człowiek pierwotny, nieskażony cywilizacyjnie.

Empiryzm (poznanie przez doświadczenie) i sensualizm (poznanie przez zmysły) to sposoby na poznawanie otaczającego ludzi świata.

Utwory literackie powinny skupić się na ukazaniu uczuć, psychiki człowieka, jego emocjonalności.

Gatunki typowe dla sentymentalizmu:

Główni przedstawiciele:

Sentymentalizm rozwijał się w różnych krajach europejskich. Był nurtem nastawionym przeciwko racjonalizmowi, uznającym poznanie zmysłowe i poprzez samodzielne doświadczanie świata. To miało stanowić podstawę wiedzy człowieka o świecie, uważanym przez nich za nieharmonijny i pozbawiony ładu.

Gatunki, do których rozwoju się przyczynił:

Bohater sentymentalny - wrażliwy, czuły, a nawet czułostkowy człowiek, bliski naturze, kochający ją i dostrzegający jej wartość.

Inspiracją i podstawową bazą twórczości były według sentymentalistów uczucia, jednostkowe przeżycia. Celem jej powinno być kształtowanie więzi między ludźmi. Budowanie takich pozytywnych uczuć jak przyjaźń, miłość. Rozwijanie uczuć rodzinnych.

Początkowo w Polsce sentymentalizm pojawił się tylko w dramacie mieszczańskim, później stopniowo wkraczał również do innych gatunków literackich, np. do wierszy lirycznych.

ROKOKO

Rokoko jest stylem w sztuce i w literaturze. W literaturze wystąpił u schyłku baroku, uznawany za jego odmianę. Powstał w XVIII wieku we Francji. Charakteryzował się lekkością i elegancją formy. Stosowany w różnych gatunkach literackich, szczególnie takich, które miały niewielką formę, np. epigramatach, anakreontykach. Utwory charakteryzowały się także sielankowością i skłonnością do sentymentalizmu. Styl ten pojawiał się także w lekkich salonowych komediach (których celem było zabawienie widza, a nie jego pouczanie), operach, sielankach, powiastkach filozoficznych, esejach. W każdej formie, która wymagała inteligentnych zabaw słownych, wymyślania zaskakujących puent i ostrego dowcipu.

Rokoko jako nurt w sztuce, można zaobserwować głównie w działach rzemiosła artystycznego (np. meble), malarstwie, w charakterystycznych ornamentach, specyficznej dla tego okresu architekturze wnętrz (szczególnie wystrój pałaców). W Europie rozwijał się w połowie XVIII wieku. Cechami tego stylu są swobodna kompozycja, niesymetryczność, motywy z dalekich, egzotycznych krajów, np. Chin, płynność linii. Ważna również była lekkość i dekoracyjność kształtów dzieł sztuki. Lubowało się w niewielkich formach, np. malarskie miniatury o tematyce miłosnej. Sztukę traktowano jako formę wyrafinowanej zabawy.

Rokokowe utwory były wytworne i subtelne, odznaczały się kunsztownością formy. Liczyło się, żeby zachwycały swoim pięknem. Forma była ważniejsza niż treść.

Rokoko nawiązywało do libertynizmu i epikureizmu. Odrzucało klasyczne reguły piękna, opartego na symetrii. W odbiorze liczył się dobry gust widza, przygotowanego do dojrzałego obcowania ze sztuką. Istotne było także poczucie dobrego smaku, delikatność, wrażliwość, sentymentalność.

W Polsce rokoko pojawiło się np. w twórczości literackiej Tomasza Kajetana Węgierskiego.

i Franciszka Dionizego Kniaźnina

NAZWA

RAMY CZASOWE

ZAŁOŻENIA

KLASYCYZM

największy rozkwit XVII - XVIII w.

- podłoże filozoficzne - racjonalizm

- nawiązanie do wzorców tradycji antycznej

- łączenie ideału piękna i prawdy

- wiara w harmonię i porządek świata

- wiara w istnienie niezmiennej istoty zjawisk

- sztuka miała spełniać określone kanony piękna

- sztuka miała być rzeczywista

- ważne były cele dydaktyczne

- sztuka powinna służyć społecznemu pożytkowi i przyjemności

- forma powinna odpowiadać tematowi

NAZWA

TWÓRCY

ZAŁOŻENIA

ROKOKO

- Franciszek Dionizy Kniaźnin

- Tomasz Kajetan Węgierski

- twórczość subtelna i wyrafinowana

- sztuka nastawiona na eksponowanie piękna, dobrego smaku

- intelektualna zabawa słowem

- w literaturze - pojawia się w komediach salonowych, miniaturach lirycznych (np. epigramat)

- w architekturze - małe formy architektoniczne, specyficzny wystrój wnętrz odznaczający się lekkością i dekoracyjnością oraz elegancką ornamentyką

- w malarstwie - miniatury miłosne

NAZWA

TWÓRCY

ZAŁOŻENIA

SENTYMENTALIZM

- Franciszek Dionizy Kniaźnin

- Franciszek Karpiński

- podłoże filozoficzne -sensualizm

- zwolennicy natury i prostoty

- uważali cywilizację za przyczynę kryzysu moralnego, odbierająca człowiekowi jego przyrodzoną dobroć

- typ bohatera literackiego: wrażliwy, sentymentalny, czuły człowiek, kochający przyrodę i ludzi

- inspiracją twórczą - indywidualne przeżycie

Omów wiersz Franciszka Karpińskiego Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta w kontekście wydarzeń historycznych, które skłoniły autora do jego napisania

Trzeci rozbiór Polski był ciężkim przeżyciem dla Polaków. Kraj utracił suwerenność, zniknął z mapy świata. Z wielkiego, dążącego do reform kraju, powoli dźwigającego się z zacofania i ograniczającego prawnie (Konstytucja 3 Maja) samowolę szlachty, nie pozostało nic.

Każdy, kto czuł się patriotą odczuwał żal i niewypowiedziany smutek. Strata była bardzo wielka. Zaborczość sąsiednich państw zniszczyła wszystkie starania o unowocześnienie struktur politycznych i społecznych w Polsce.

Boleść była tym większa, że Polska była kiedyś potężnym i liczącym się w świecie krajem. Zarówno pod względem politycznym, jak gospodarczym i kulturalnym.

Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta powstały właśnie w tym czasie. Tuż po trzecim rozbiorze Polski. Jest to elegia, w której autor opłakuje ostateczny upadek ojczyzny, po której nie pozostał nawet król.

Podmiot liryczny apeluje do zmarłego króla, który staje się w wierszu symbolem minionej wielkości państwa.

Odebrano Polsce w brutalny sposób niepodległość, zhańbiono Polaków, uciemiężono. Teraz stanęła przed nimi potrzeba odzyskania niepodległości, zdobycia na powrót władzy we własnym kraju. Poprawienia swoich dotychczasowych błędów.

Sarmata, stojąc nad grobem króla, zastanawia się nad przyczynami upadku. Zadaje sobie pytania, na które trudno znaleźć odpowiedź. Pyta, czym zawinili Polacy, że zasłużyli sobie na taką karę, dlaczego utracili łaskę Boga. Nie otrzymuje odpowiedzi. Załamany poddaje się. Odkłada szablę. Zamiast walki pozostają mu łzy i rozpacz. Ma jednak cichą nadzieję, że ta sytuacja kiedyś się zmieni i znajdzie się człowiek, który wydostanie ojczyznę z niewoli.

Omów twórczość Franciszka Karpińskiego jako przedstawiciela sentymentalizmu z uwzględnieniem wiersza „Laura i Filon”

Sielanki są to utwory poetyckie sięgające swoją genezą do starożytności. Pierwotnie były to piosenki pasterzy, idealizujące uroki życia na wsi. Później staje się rodzajem lirycznego monologu, który może być urozmaicany opisami lub dialogiem.

W Grecji sielanki tworzył np. Teokryt. W Rzymie - Wergiliusz, który traktował sielankę jako obraz życia pasterzy w Arkadii. W Polsce pisali sielanki np. Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic, Szymon Zimorowic, a także Franciszek Karpiński czy Franciszek Kniaźnin.

Typy sielanek:

Sentymentalizm - jako prąd sprzeciwiał się racjonalizmowi i klasycyzmowi, za punkt centralny uważał człowieka i jego uczuciowość, nie zgadzał się z twierdzeniem, że świat rządzi się prawami, które budują harmonię i porządek, cywilizacja była według sentymentalistów zagrożeniem dla podstawowych wartości wyznawanych przez człowieka, dlatego powinien zwrócić się ku naturze.

Czołowy przedstawiciel sentymentalizmu, Jan Jakub Rousseau, głosił, że tylko powrót na łono natury pozwoli człowiekowi zachować jego dobro, jego człowieczeństwo. Uchroni jego najlepsze cechy przed zniszczeniem przez cywilizację. Uważał, że człowiek pierwotny jest pozbawiony takich wad jak: umiłowanie do zbytku, chciwość, lenistwo, próżność.

Sielanka Laura i Filon

Laura i Filon to utwór będący sielanką, wykorzystującą wszystkie cechy sentymentalizmu.

Akcja rozgrywa się w otoczeniu przyrody, w pobliżu wsi.

Bohaterami są zakochani w sobie młodzi ludzie, Laura i Filon.

Treść - Laura przybywa na spotkanie z ukochanym. Staje pod umówionym jaworem. Dostrzega, że Filona jeszcze nie ma. Niecierpliwi się, zaczyna snuć domysły, co się stało. Podejrzewa Filona o zdradę i niewierność. Zaczyna się złościć. Wpada w rozpacz, że została porzucona. Wtedy z ukrycia wychodzi Filon. Pociesza ją. Wyjaśnia, że chciał tylko sprawdzić uczucia ukochanej. W końcu dochodzą do porozumienia. Wszystko kończy się szczęśliwie. Kochankowie wyznają sobie nawzajem miłość i przysięgają wieczną wierność.

Ogólnie - sielanka Laura i Filon uniwersalizuje przeżycia kochanków, pokazuje uczucia, które mogłaby pojawić się u każdego, kto przyszedłby na spotkanie i nie zastał ukochanej osoby, pokazuje rozterki i radości miłości

Bohaterowie sielanki są tylko przebrani w wiejskie stroje, w rzeczywistości to ludzie wyższych sfer.

Uczucia, przeżycia wewnętrzne to to, co interesuje autora. Stara się zgłębić wnętrze człowieka, jego psychikę. Bada jego zachowanie emocjonalne w określonej sytuacji.

Laura i Filon - cechy sielanki sentymentalnej:

Laura i Filon jako sielanka konwencjonalna:

Omów cechy powiastki filozoficznej

POWIASTKA FILOZOFICZNA

Jest to gatunek literacki powstały w oświeceniu, forma prozy narracyjnej. Wywodzi się z Francji. Powstała w celach rozpropagowywania filozofii racjonalistycznej wśród współczesnych ludzi. Była sposobem krytyki zacofania i przesądów, przestarzałych lub niesprawiedliwych systemów władzy (monarchia absolutna), Kościoła i administracji. Atakowała ostrym językiem satyry stosunki społeczne i ówczesną obyczajowość. Zmuszały czytelnika do zastanowienia się nad naturą człowieka.

Twórcami powiastki filozoficznej byli autorzy skupieni wokół prac nad Encyklopedią, czyli Denis Diderot oraz Wolter.

Gatunek ten nawiązywał do dawnej literatury popularnej. Czerpał z takich gatunków, jak: opowieść egzotyczna i romans awanturniczy.

Powiastka charakteryzuje się wielowątkową fabułą, której osią podstawową jest podróż, bohaterowie nie zawsze postępują konsekwentnie a ich postacie i charaktery przedstawione są w sposób uproszczony. Przeżywają oni niejednokrotnie różne przygody, które służą podtrzymaniu akcji, a zarazem mają pomóc w zilustrowaniu pewnej tezy moralnej lub światopoglądowej autora.

Autorzy pod przykrywką ironii i żartu ukazywali sprawy ważne i mądre. W lekkiej formie próbowali przekazać czytelnikowi trudne zagadnienia filozoficzne i moralne.

Obawiając się represji ze strony absolutnych władców twórcy musieli uciekać się do podstępu. Dlatego nie wypowiadali swoich poglądów bezpośrednio i jasno, lecz wykorzystywali w tym celu powiastki filozoficzne.

Przykładami powiastek filozoficznych są:

Głównym bohaterem Kandyda Woltera jest młodzieniec, który przeżywa w swoim życiu wiele przygód, kłopotów i radości. Jest on zwolennikiem oświeceniowej filozofii i napotyka z tego powodu niejednokrotnie na trudności. Wchodzi w konflikty z ludźmi, wyznającymi dawne poglądy. Początkowo pracuje jako nauczyciel, ale wkrótce wdaje się w romans (z córką barona, Kunegundą)i traci posadę. Wygnany w brutalny sposób, wyjeżdża z kraju. Trafia na skutek tego do krainy Eldorado. Jest ona rodzajem raju na ziemi. Mieszkańcy żyjący tutaj są szczęśliwi, pieniądz dla nich nie przedstawia żadnej wartości. Kandyd opuszcza jednak tę krainę. Podróżuje. W końcu decyduje się osiąść na stałe w jednym miejscu. Odnajduje Kunegundę. Razem z przyjaciółmi osiedlają się. Kandyd już nie chce niczego więcej ponad „uprawę własnego ogródka”, czyli nie ma ochoty na zajmowanie się innymi sprawami niż swoje własne.

Jaką filozofię prezentuje Diderot w Kubusiu Fataliście i jego panu?

Denis Diderot (1713 - 1784) wybitny francuski twórca oświecenia, pisarz, filozof, krytyk. Jeden z twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. Autor, m. in., powiastki filozoficznej: Kubuś Fatalista i jego pan (1796). Jest to najbardziej znany jego utwór.

Kubuś Fatalista i jego pan to powiastka filozoficzna. Opowiada historię podróży dwóch mężczyzn - pana i jego sługi, Kubusia. Obaj podróżują konno, przeżywają wiele przygód, czasami wyjątkowo nieprzyjemnych. Na przykład Kubuś przeżywa straszne chwile, gdy jego koń zawozi go pod szubienicę. Podróż pana urozmaicają opowieści jego sługi. Są one niejednokrotnie frywolne, żartobliwe, ale i poważne. Kubuś opowiada swoje życie, wydarzenia, w których brał udział. Mówi też o ludziach, z którymi się zetknął. Snuje też czasami poważne filozoficzne refleksje na temat przeznaczenia człowieka. Jest zwolennikiem fatalizmu, uważa, że cokolwiek robi człowiek, zostało już wcześniej zapisane w Księdze, więc właściwie nie musi nic robić, gdyż i tak stanie się to, co ma się stać. Dla zabawienia pana, Kubuś opowiada także o swoich podbojach miłosnych. Interesują one jego pana o wiele bardziej niż rozważania o przeznaczeniu i losie człowieka. Jednak często opowiadanie jest przerywane przez różnego rodzaju zdarzenia lub dygresje samego Kubusia.

Omów działalność prekursorów polskiego oświecenia

XVIII wiek stał się czasem reform. Były one konieczne, gdyż Polska, po latach rozkwitu gospodarczego i kulturalnego w XVI wieku i stopniowym chyleniu się ku upadkowi w wieku XVII, stała daleko w tyle za rozwijającymi się krajami Europy Zachodniej. Opóźnienia gospodarcze, spowodowane opieraniem gospodarki na rolnictwie i wyzysku pańszczyźnianym, słabym rozwojem innych jej dziedzin obniżały jakość życia Polaków. Szczególnie dotkliwie odczuwali tę sytuację chłopi, którym, dla powetowania strat w handlu zbożem podnoszono nieustannie pańszczyznę. Przemian wymagały także stosunki społeczne. Szlachta żyła bowiem dalej w mniemaniu o swojej wyjątkowości i wyższości, pilnując starannie, żeby nikt nie zmniejszył jej przywilejów. Stopowała w ten sposób rozwój państwa. Kiedy na Zachodzie w siłę rosło mieszczaństwo, chłopi cieszyli się względną swobodą, nie musieli wykonywać prac pańszczyźnianych, a swoją pracę otrzymywali wynagrodzenie, w Polsce kwitła samowola warstw wyższych. Problemem Rzeczypospolitej były również ogromne rzesze niewykształconych ludzi i nie mówię tu tylko o chłopach, których odcinano od wszelkich społecznych form życia, ale o szlachcie. Ograniczona umysłowo, niedouczona, pełna przesądów i obaw przed nowościami, miała swój udział w rządzeniu krajem. I to stało się jednym z podstawowych problemów. Istniało bowiem nadal przestarzałe prawo liberum veto, które dawało nawet najmniej obeznanemu z sytuacją ojczyzny i najsłabiej wykształconemu szlachetce prawo do zerwania sejmu. Co gorsza, właśnie takie nienadające się do rządzenia jednostki były najbardziej podatne na łapówki. Nic zatem dziwnego, że próby naprawy Rzeczypospolitej napotykały na takie trudności. Należałoby również wspomnieć o ówczesnej sytuacji szkolnictwa. Nie przedstawiała się ona zbyt dobrze. Nauczanie w większej mierze skupiał w swoich rękach Kościół i jezuici, niezbyt podatni na nowości. Sytuacja zmieniła się właśnie w XVIII wieku. Zaczęto rozwijać szkolnictwo świeckie. Już w pierwszej połowie tego stulecia zaczęto dokonywać stopniowych przeobrażeń i je unowocześniać. Kolejne zmiany nastąpiły po 1773 roku, kiedy to rozwiązano zakon jezuitów i należało przejąć jego obowiązki w tej dziedzinie.

Pierwszymi ludźmi, działającymi w okresie poprzedzającym reformy oświeceniowe, którzy przyczynili się do reformowania Polski byli: Stanisław Konarski, bracia Załuscy (Józef Andrzej i Andrzej Stanisław) oraz Stanisław Leszczyński.

Stanisław Konarski - żył w latach 1700 - 1773. Pijar, gruntownie wykształcony, studiował m.in. w Niemczech i we Francji. Był pisarzem, publicystą, a także pedagogiem.

Najważniejszym dokonaniem Stanisława Konarskiego w dziedzinie szkolnictwa było założenie w 1740 szkoły wyższej dla młodzieży szlacheckiej Collegium Nobilium. Odznaczała się ona nowoczesnym, bardziej dostosowanym do potrzeb rzeczywistości, programem. Nauczycielami byli wykształceni ludzie, stosujący nowoczesne metody nauczania. Studenci mieli być przygotowywani do nowoczesnego przekształcania Rzeczypospolitej, stać się pokoleniem reformatorów. Konarski w swojej szkole ograniczył znaczenie języków klasycznych na rzecz nowożytnych, a szczególnie języka polskiego. Zapoznawano też studentów z naukami ścisłymi i przyrodniczymi. W ogóle, wprowadzono wiele nowych przedmiotów, których nie było w dawnym nauczaniu, jak np. ekonomia. Uczono również retoryki (ładnego i jasnego sposobu wyrażania się, stosowania argumentów w dyskusji). Szkoła spełniła swoje zadanie. Wykształciła wielu Polaków, którzy w późniejszym okresie dbali o rozwój państwa.

Ważnym dziełem Stanisława Konarskiego jest czterotomowe dzieło O skutecznym rad sposobie. Był to traktat, w którym zajął się sprawami politycznymi. Ukazał w nim wady ustroju Polski (m.in. skrytykował liberum veto, które było powodem zrywanie obrad sejmu). Przedstawił również własny program reform państwa.

Jest także autorem działa O poprawie wad wymowy.

Napisał Mowę o kształtowaniu człowieka uczciwego i prawego obywatela. Podaje w niej wzorzec takiego człowieka. Pokazuje cechy, którymi powinien się odznaczać. Są to prawdomówność, szacunek dla prawa, działanie zgodne z honorowymi zasadami, sprawiedliwość. Aby człowiek mógł się wykazać tymi zaletami, konieczne jest, żeby był wierzący. gdyż religia jest gwarancją na to, że będzie on wyznawał powyższe wartości.

W nagrodę za swoje zasługi dla ojczyzny Konarski otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medal z napisem: „Sapere auso” (`Temu, który odważył się być mądry').

Innymi patriotami, którzy działali dla dobra Polski byli bracia Załuscy. Józef Andrzej (1702 - 1774) biskup kijowski, wielki mecenas sztuki i Andrzej Stanisław (1695 - 1758) biskup, kanclerz wielki koronny w latach 1735 - 1746. Obaj byli wielkimi bibliofilami. Jeszcze za czasów panowania Augusta III Sasa ufundowali w 1747 roku bibliotekę w Warszawie. Jedną z pierwszych bibliotek publicznych na świecie. W 1795 roku zbiory biblioteki na rozkaz carycy Katarzyny II zostały skradzione i przewiezione do Rosji.

Stanisław Leszczyński (1677 - 1766). Był kolejnym zwolennikiem reform w okresie poprzedzającym oświecenie. Wybrany na króla Polski dwukrotnie. Panował w latach 1704 - 1709 i 1733 - 1736. Za każdym razem zmuszony do abdykacji. Wyjechał z Polski do Francji. Tam napisał (prawdopodobnie) traktat polityczny Głos wolny wolność ubezpieczający. Postulował w nim wzmocnienie władzy króla i administracji państwowej. Domagał się poprawy życia chłopów i wzmocnienia stanu mieszczańskiego.

ROZWÓJ PRASY I TEATRU W POLSCE W EPOCE OŚWIECENIA

Czasopiśmiennictwo

Publicystyka polska zaczęła rozwijać się w XVIII wieku. Oświeceniowe ideały sprzyjały bowiem szerzeniu wiedzy, oświacie i dydaktyce. Prasa zaś, jako nośnik informacji była idealna do popularyzowania haseł tępiących zabobony i zacofania, głoszących potrzebę tolerancji religijnej i przemian obyczajowych. Służyła również rozprzestrzenianiu wzorców narodowych przeciwstawianych nadmiernym wpływom kultur obcych, gdyż zalewana cudzoziemszczyzną Polska zatracała swój charakter narodowy. Stawała się ślepym naśladowcą cudzych obyczajów i wzorów, nie zawsze odpowiednich dla miejscowych warunków.

Pierwszym polskim czasopismem publicystycznym był „Monitor”. Jego pierwszy numer dotarł do rąk czytelników 21 marca 1765 roku. Celem „Monitora” było rozpowszechnianie wśród jego czytelników haseł oświeceniowych, nastawionych przeciwko ciemnocie i nietolerancji. Walczących z upadkiem obyczajów. Nastawionym na ruch reformatorski.

Kilka lat później, bo w roku 1770 ukazało się czasopismo „Zabawy przyjemne i pożyteczne”. Miało charakter literacki. Celem jego ożywienie ówczesnego życia literackiego.

W tamtym okresie wydawane były również gazety codzienne, takie jak np. „Gazeta Warszawska”.

W czasie obrad Sejmu Czteroletniego pojawiły się na rynku prasowym nowe tytuły, takie jak np. „Gazeta Narodowa i Obca”. Miały one za zadanie głoszenie haseł politycznych obozu reformatorskiego.

Inne czasopisma to: „ Polak Patriota”, „Magazyn Warszawski”, „Pamiętnik Polityczno - Historyczny”.

„Monitor” - pierwsze polskie czasopismo. Powstało w marcu 1765 roku. Jego założycielami byli Franciszek Bohomolec i Ignacy Krasicki. Działaniom tym patronował Stanisław August Poniatowski, który wspierał ją finansowo, a jednocześnie był inicjatorem pomysłu. Pismo redagowano opierając się na wzorcu angielskiego „Spectatora”. Pojawiało się dwa razy w tygodniu - od 21 marca 1765 do 1785 roku. Było organem obozu reformatorskiego. Pisali dla niego m.in. Ignacy Krasicki, Franciszek Bohomolec, Adam Naruszewicz i Adam Kazimierz Czartoryski.

W „Monitorze” poruszano wiele aktualnych tematów, związanych z potrzebami reform - w oświacie, obyczajowości, stosunkach społecznych i politycznych. Krytykowano tutaj epokę saską.

Do przekazywania własnych poglądów wykorzystywano takie formy jak: reportaże, eseje, felietony, powiastki filozoficzne, listy do redakcji, dzienniki.

Twórcy „Monitora” byli zwolennikami filozofii racjonalistycznej. Przeciwstawiali się ideałom sarmatyzmu, pragnęli tolerancji religijnej i reformy szkolnictwa.

„Monitor” był także miejscem, gdzie przedstawiano poglądy filozoficzne światłych umysłów epoki, takich jak Rousseau czy encyklopedyści francuscy. W kontrastujących obrazach przedstawiano różnice między zacofaną Polską a krajami rozwijającymi się. Pokazywano czytelnikom odmienne od znanych wzory. Szlachcicowi - sarmacie przeciwstawiano szlachcica - nowożytnego, wykształconego patriotę, dbającego o dobro społeczne, tolerancyjnego.

„Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (pełny tytuł: „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne z Sławnych Ludzi Wieku Tego Autorów Zebrane”) - pierwsze polskie czasopismo literackie. Ukazywał się w latach 1770 - 1777 w Warszawie. Czasopismo to stało się nieoficjalnym organem tzw. obiadów czwartkowych, organizowanych przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Popierało politykę króla, stawiało go za wzór mecenasa sztuki.

Czasopismo zajmowało się prawie wyłącznie literaturą, chociaż czasami pojawiały się w nim tematy polityczne. Zamieszczano w nim np. przekłady dzieł starożytnych (Horacego, Wergiliusza), a także współczesnych (Moliera, Woltera, Rousseau). Poprzez ukazywanie wzorów literatury obcej stawały się „Zabawy” inspiracją dla twórców, przyczyniały się bowiem do powstawanie nowych form literackich, w poezji i prozie. Szczególne znaczenie miały tu wpływy literatury starożytnych Rzymian czy współczesnych im Francuzów. Ważne było także nawiązywanie do literatury renesansowej, twórczości m.in. Kochanowskiego, Reja i zachowywanie w ten sposób ciągłości tradycji polskiej literatury.

Na łamach „ Zabaw” pojawiały się różne style i gatunki literackie: poematy, sielanki, ody, epigramaty. Wprowadzano także utwory prozą, nawiązujące do wzorców Cycerońskich.

Z „Monitorem” współpracowali wybitni twórcy oświecenia:

„Magazyn Warszawski” (pełna nazwa brzmi: „Magazyn Warszawski pięknych nauk, kunsztów, i różnych wiadomości dawnych, i nowych, dla zabawy, i pożytku osób oboiey Płci, wszelkiego stanu, i smaku”) był wydawany w latach 1784 - 1785. Zajmował się tematyką kulturalną, także literacką. Propagował w Polsce odkrycia naukowe i kulturowe, także innych krajów. Dzięki niemu czytelnicy mogli zapoznać się szerzej z twórczością Szekspira. Był też pierwszym polskim czasopismem, które tłumaczyło twórczość niemiecką.

„Gazeta Warszawska” - gazeta codzienna, ukazująca się od 1774 roku. Jej redaktorem naczelnym był ksiądz Stefan Łuskina. Walczyła z hasłami głoszonymi przez reformatorów oświeceniowych. Była gazetą konserwatystów. Zajmowała się tematyką polityczną.

„Pamiętnik Historyczno - Polityczny”- wydawcą „Pamiętnika” był Piotr Świtkowski (były jezuita). Popierał ugrupowanie Hugona Kołłątaja i jego reformatorskie plany. „Pamiętnik” był miesięcznikiem skierowanym do elitarnego kręgu odbiorców. Tematyka popularno - naukowa.

Teatr

Początki polskiego teatru publicznego sięgają XVIII wieku. Wtedy to, w roku 1765, z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, rozpoczął działalność pierwszy taki teatr. Celem teatru publicznego miało być dotarcie do dużej liczby odbiorców. Pierwszym jego dyrektorem był Franciszek Bohomolec. Na początku, z powodu braku rodzimego repertuaru, wystawiane były głównie sztuki obce, dostosowywane przez Bohomolca do potrzeb polskiego widza. Wykorzystywał on ten sposób do propagowania ideałów oświeceniowych. Wyśmiewał sarmatyzm, przesądy, zacofanie, bezmyślne naśladowanie obcych wzorów, szczególnie francuszczyzny.

Na rozwój polskiego teatru wpłynął również Franciszek Zabłocki, komediopisarz. Dostosowujący swoje utwory do popularnego hasła: „uczyć bawiąc”. Autor m.in. sztuk Fircyk w zalotach czy Sarmatyzm.

Początki nie były łatwe. Borykano się z trudnościami finansowymi. Ze względu na brak polskich utworów dramatycznych, pojawiały się także kłopoty z wypełnianiem repertuaru. Powoli wszystkie te przeszkody zaczęto pokonywać. Powstawały nowe dzieła, król wspomagał teatr finansowo ze swojej prywatnej kieszeni. Później sytuacja finansowa poprawiła się jeszcze bardziej. Stało się to w 1783 roku, kiedy dyrektorem teatru został Wojciech Bogusławski i pozostał na tym stanowisku przez najbliższe trzydzieści lat. Nazwał on teatr, który prowadził Teatrem Narodowym. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego Bogusławski pomagał w propagowaniu haseł obozu reformatorskiego. Najbardziej znaną sztuką Wojciecha Bogusławskiego są Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale.

********************************************************************************

Reformy oświeceniowe w Polsce

********************************************************************************

Co wiesz o sentymentalizmie i ideałach jego twórcy Jana Jakuba Rousseau?

Sentymentalizm - europejski kierunek umysłowo - literacki, który rozwinął się w drugiej połowie XVIII wieku. Czołową postacią tego kierunku i jego twórcą jest Jan Jakub Rousseau. Nastawiony był opozycyjnie do haseł klasycyzmu.

W centrum zainteresowania - wewnętrzne życie człowieka i kształtowanie więzi między ludźmi, opartych na miłości, przyjaźni, lojalności itp.

Motto sentymentalistów: „Życie bez miłości, to czarodziejska latarnia bez światła” (Johann Wolfgang Goethe).

Pomimo nastawienia na uczucia, sentymentalizm nie pozbywa się całkowicie logiki rozumu, chociaż większe prawa pozostawia wolności emocjonalnej. Trzeba bowiem nauczyć się panować nad swoimi emocjami. Trudno zupełnie pozbawić się wpływu rozumu - istnieje on w człowieku obok sfery uczuć.

Utwory sentymentalne bardzo często poruszały tematykę miłosną, np. Do Justyny Franciszka Karpińskiego. Pojawiała się w nich również np. tematyka żałobna (Żale Sarmaty nad grobem Stanisława Augusta Poniatowskiego Franciszka Karpińskiego itp.)

Wzorcem miłości sentymentalnej - związek Laury i Filona - z sielanki Franciszka Karpińskiego Laura i Filon

Człowiek sentymentalny:

Jan Jakub Rousseau nawoływał do zwrócenia się do natury. Uważał, że tylko człowiek uwolniony od cywilizacji może odnowić swoją moralność i system wartości. Dlatego ważne dla sentymentalistów było bliskie obcowanie z przyrodą. Poszukiwanie sposobów na ocalenie człowieczeństwa świadczy o tym, że liczyły się dla nich subtelne uczucia i wrażliwość na drugiego człowieka, piękno i dobro świata. Zalety ducha były bardzo ważne - ceniono szczerość, ofiarną postawę, uczciwość. Uczucia takie jak miłość czy przyjaźń stawiano na pierwszym miejscu w hierarchii. Człowiek sentymentalny był indywidualistą, twórcy obrazowali go jako jednostkę, w prywatnym otoczeniu, a nie jako np. działacza społecznego. Często buntował się przeciwko normom społecznym, które uważał za niesprawiedliwie.

Jaki sąd o społeczeństwie polskim prezentuje Adam Naruszewicz w „Chudym literacie”?

Chudy literat jest satyrą. Oparta jest na dialogu, jaki prowadzi księgarz ze swoim znajomym. Literat skarży się na swój los, na to, że Polacy nie czytają, a co więcej, nie kupują ksiąg. Wolałby nawet za darmo oddawać dorobek swoich myśli i brać tylko zwrot za papier, żeby tylko księgi docierały do ludzi. Drukarnie bowiem nie przejmują się tym, że nie ma zbytu i domagają się pieniędzy za wydrukowane dzieła. Literat uważa, że wybrał zły zawód, gdyż więcej od niego zarabia byle oszust lub „lada dudek”, który potrafi nadskakiwać panom. Ksiąg nie czytają księża, mnisi, szlachta, mieszczanie ani chłopi. Zawsze mają coś ważniejszego do zrobienia. Poza tym, uważają, że posiadają wystarczającą wiedzę i nie muszą czytać. Literat uważa to za niebezpieczne, gdyż szlachta, rządząca krajem, swoim niedouczeniem przyczynia się do jej upadku. Nie ma pojęcia o rządzeniu, nie dba o dobro społeczne, interesuje się tylko własną korzyścią i pomnażaniem swojego majątku. Szlachcice zbierają się, żeby obradować w sejmie

„Lecz kiedy jedno ciało zrobisz z tej gromady,

Ni serca do czynności, ni mózgu do rady.

Drugi gadać nie umie, ba, i cóż on powie?

Nic nie czytał, nie myślił, same wiatry w głowie

Albo pycha szalona, że swe antenaty

Od trojańskiego jeszcze zasięga Achaty,

I, siedząc nad herbarzem z nosem osiodłanem,

Pochycha, że pan przodek jego był hetmanem.”

i w rezultacie do niczego pożytecznego nie dochodzą.

Literat opowiada też historię, którą kiedyś zasłyszał o szlachcicu, który przyszedł do księgarni kupić jakąś książkę. Sprzedawca oferował mu przeróżne dzieła, o różnorodnej tematyce, ale kupujący ciągle był niezadowolony. W końcu po długim grymaszeniu kupił tylko kalendarz i „receptę do dryjakwi”. Pisarz łudzi się nadzieją, że być może jakiś szlachcic, czytając kalendarz zetknie się z jakimś jego utworem i zaciekawiony, zakupi jego książkę.

Omów problematykę komedii Powrót posła, kiedy powstała i jaki były jej cele

Powrót posła jest pierwszą polską komedią polityczną. Powstała ona w czasie obrad Sejmu Czteroletniego, wystawiono ją w 1791 roku. Niemcewicz napisał ją jako utwór propagujący program umiarkowanych reform. Ukazał w niej zarówno poglądy obozu reformatorskiego, które reprezentowane były przez Podkomorzego, jego żonę i ich syna, Walerego, ale również ich oponentów, konserwatystów, małżeństwo Gadulskich i Szarmanckiego. Obóz reformatorów popiera również Teresa, córka Gadulskiego, wychowana przez Podkomorstwo.

W Powrocie posła Niemcewicz posłużył się chwytem często wykorzystywanym w komediach politycznych. Stworzył w nim dwa przeciwstawne sobie obozy polityczne, do których przyporządkował poszczególne postacie utworu. Do obozu reformatorskiego zaliczył Podkomorzego z żoną, Teresę i Walerego oraz dwójkę służących - Agatkę i Jakuba. Różnią się oni od pozostałych stylem wypowiedzi - nie stosują makaronizmów (wtrętów obcojęzycznych), głoszą nowoczesne poglądy, zachowują się zwyczajnie, nie pozują. Wykazują się rozsądkiem i gospodarnością, a także troską o losy ojczyzny.

Do obozu konserwatywnego należą starosta Gadulski (chytry bogacz, typowy Sarmata, reprezentujący wszystkie jego wady, takie jak mówienie po próżnicy, zarozumialstwo, niedouczenie, umiłowanie zbytków, lenistwo; wyrodny ojciec - nie przejmował się szczęściem swojej córki), jego żona (typowa kosmopolitka, ślepo naśladująca wzory francuskie, nawet mówić po polsku nie potrafi poprawnie, miesza słownictwo i gramatykę), Szarmancki (można o nim powiedzieć, że jest rodzajem salonowego podrywacza, fircyka, typem dbającym o swój wygląd, starającym się nadążać za najmodniejszymi trendami, dodatkowo jest łowcą posagu, kiedy dowiaduje się, że Teresa nie otrzyma wiana, rezygnuje ze starań o jej rękę).

Podkomorzy jest przykładem szlachcica - patrioty. Człowieka wykształconego, dobrego gospodarza, dbającego o dobytek i o rodzinę. Jako ojciec przyczynia się do dobrej edukacji syna, wychowuje go na mądrego i przyzwoitego człowieka, mającego ideały i kochającego ojczyznę. Jest również szanowany i kochany przez służbę, dla której jest także autorytetem. Służąca Agatka mówi o nim: „on jest ojcem aniżeli panem”. Walery jest nieodrodnym synem swojego ojca. Dobrym i szlachetnym człowiekiem, prawdomównym, szczerym i wiernym mężczyzną, słownym i odważnym. Liczy się dla niego miłość do Teresy, o której rękę stara się pomimo tego, że jej ojciec nie chce dać jej posagu. Stawia w ten sposób uczucia nad materialnymi korzyściami. Jest również patriotą.

Niemcewicz był posłem na Sejm Czteroletni, zwolennikiem reform. Wygłaszał w nim mowy, które miały zdobywać poparcie dla postępowego stronnictwa. Pisał w tym celu także bajki polityczne. Rozprzestrzeniano je anonimowo między mieszkańcami stolicy. Także komedia polityczna Powrót posła powstała, aby wspierać reformatorów (została dobrze przyjęta przez widzów, dlatego konserwatyści żądali, żeby usunąć ją ze sceny). Niemcewicz pisząc Powrót posła pragnął nie tylko przedstawić program reform (popierał np. dziedziczność tronu, wychwalał dawne wartości), ale także ośmieszyć przestarzałe poglądy i zachowania, a także wytknąć wady Polakom. Przedstawił w niej sytuację, jaka miała miejsce kilka miesięcy przed ogłoszeniem Konstytucji 3 Maja. Oddał nastroje z tamtego okresu i tematykę, która żywo interesowała obywateli. Przedstawił zagadnienia dotyczące takich palących problemów, jak: konieczność wzmocnienia władzy króla i wprowadzenia dziedziczności tronu, zniesienia szkodliwego dla polskiego ustawodawstwa liberum veto, wprowadzenia reformy szkolnictwa, poprawienia doli chłopstwa, poprawienie sprawności i praworządności sejmu, uzdrowienie morale posłów. W kwestii polityki zagranicznej postulował zawarcie sojuszu z Prusami. Niemcewicz był również zwolennikiem wychowywania młodzieży na wykształconych i postępowych obywateli, rozumiejących sprawy ojczyzny i dbających o jej dobro. Autor Powrotu posła skrytykował sarmackie przywary, ciemnotę i zacofanie, niechęć do zmian, upieranie się przy przestarzałych poglądach.

Scharakteryzuj przedstawicieli obozu konserwatywnego - starostę Gadulskiego i Szarmanckiego z komedii Powrót Posła.

Starosta Gadulski. Jego nazwisko jest najlepszym określeniem jego największej przywary - gadulstwa. Gadulski mówi dużo i głośno, ale nigdy nie mówi rozumnie. Wymądrza się w kwestii wielu spraw, ale w rzeczywistości nie ma o nich zielonego pojęcia. Na przykład, gdy wypowiada się na temat wojny Turcji z Austrią i Rosją, plecie stek bzdur. Każda z jego długich i męczących przemów zawiera mnóstwo nonsensu i wiele frazesów. Dodatkowo Gadulski jest Sarmatą starej daty, z wszystkimi wadami przypisanymi stanowi szlacheckiemu. Po pierwsze, nie jest wykształcony. Szczyci się tym, że nigdy lub prawie nigdy nie czyta. Stąd wynikają jego bezsensowne wypowiedzi. Po drugie, jest awanturnikiem i pieniaczem, chętnie procesującym się. Dodatkowo, jest człowiekiem, który kieruje się prywatą i dba tylko o własne korzyści. Żeni się po raz drugi tylko i wyłącznie dla pieniędzy, odbiera córce prawo do posagu. Jest chciwy. Nie sprawdził się także jako ojciec. Kłami i oszukuje. Nie potrafi honorowo dotrzymać słowa. Stara się nie dopuścić do małżeństwa Walerego z Teresą (jego córką), chociaż taka była wcześniejsza umowa. Jako Sarmata jest oczywiście konserwatystą. Nie zgadza się więc na żadne reformy kraju. Uważa je za zbędne. Zachwala czasy saskie, kiedy to Polak „jadł, pił i popuszczał pasa”. Jest zwolennikiem wybierania króla przez szlachtę, „złotej wolności” szlacheckiej i liberum veto. Jego uczucia patriotyczne są takie, jak jego uczucia do własnej rodziny - czyli żadne. Nie obchodzi go, że w sprawy polskie interweniują obce mocarstwa. Nie obchodzi go, kto będzie na tronie, byle jemu było dobrze. Jest typowym ograniczonym, zacofanym i szkodzącym swoją głupotą Polsce szlachcicem.

Szarmancki jest młodzieńcem, którego poglądy przypisują go do obozu konserwatywnego. Nie reprezentuje sobą żadnych godnych naśladowania wartości. Jest lekkoduchem, samolubnym kobieciarzem, donżuanem. Polityka jest dla niego nudziarstwem (będąc we Francji nie obchodzą go zdobycze rewolucji, lecz tylko zabawa, kobiety, przedstawienia teatralne, ogrody itp.). Nie potrafi docenić doniosłości okresu reform, w jakim żyje. Jest nie tylko bawidamkiem i fircykiem, ale także łowcą posagu. Pragnie zdobyć pieniądze szybko i przy jak najmniejszym nakładzie własnej pracy. Kłamie i oszukuje, żeby tylko osiągnąć swój cel. Zaleca się do Teresy, sądząc, że skoro ma bogatego ojca, to otrzyma pokaźne wiano. Dowiedziawszy się prawdy - stary Gadulski okazuje się sknerą i wyrodnym ojcem, nie dbającym o szczęście córki - szybko rezygnuje ze starań o jej rękę. Szarmancki dobrze czuje się na wielkopańskich dworach, gdzie ciągle organizowane są bale, spotkania towarzyskie, gdzie kwitną intrygi i plotki. Młodzieniec nie wyobraża sobie życia, w którym praca i codzienne trudy zmusiłyby go do zerwania z dotychczasowym życiem. Uważa, że plany reformatorskie patriotów są złe i Polska na skutek ich zmienia się na gorsze. Szarmancki jako człowiek wychowany na dworze, musi zawsze podążać za najnowszymi modami. Ubiera się nowocześnie, kopiuje zachodnie wzorce zachowań. Nie jest także zupełnie odpowiedzialny. Nie potrafi pracować. Z każdej posady zostaje wyrzucony. Np. traci posadę w kancelarii królewskiej, gdyż zdradza tajemnice państwowe i plotkuje. Również nie potrafi sprawdzić się jako żołnierz. Każda poważna sprawa budzi w nim niechęć. Nie interesują go sprawy polityczne, obrady sejmu. Poszukuje jedynie łatwej rozrywki, a nadrzędnym tematem dla niego są kobiety i flirty.

Przedstaw sylwetkę twórczą biskupa Ignacego Krasickiego

Ignacy Krasicki (urodzony w 1735 roku w Dubiecku, zmarł w 1801 w Berlinie). Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był polskim poetą, publicystą i dramaturgiem doby oświecenia. Nazywany „księciem poetów polskich”. Gruntownie wykształcony. Przyjaciel króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, uczestnik sławnych obiadów czwartkowych. Przyczynił się do powstania Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Rodzice przeznaczyli go do stanu duchownego, dlatego ukończył kolegium jezuickie. Następnie podjął studia we Lwowie, Warszawie i w Rzymie, tu spędził dwa lata już jako młody ksiądz. Po powrocie pracował w sekretariacie prymasa. Wkrótce też zaprzyjaźnił się z młodym Stanisławem Poniatowskim, który w przyszłości zostanie królem Polski. Kiedy to się stało, Krasicki zaczyna stopniowo awansować w hierarchii kościelnej. Początkowo jest kapelanem króla, następnie otrzymuje tytuł biskupa warmińskiego. Nadany mu zostaje tytuł książęcy. Zostaje także senatorem. U schyłku swojego życia otrzymuje arcybiskupstwo gnieźnieńskie.

Krasicki był biskupem warmińskim, gdy w 1772 roku dokonano pierwszego rozbioru Polski. Warmia dostaje się pod panowanie pruskie. Krasicki jako patriota mocno to przeżywa. Daje tego wyraz w swojej twórczości.

Ignacy Krasicki był twórcą niezwykle inteligentnym, posiadającym błyskotliwe poczucie humoru, miał zacięcie moralizatorskie, potrafił ironizować i krytykować, bawić i uczyć jednocześnie (uważał, że „I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar nie z osób natrząsa”). W jego dorobku możemy znaleźć satyry, bajki, poematy heroikomiczne. Napisał także pierwszą polską powieść nowożytną. Współpracował z pierwszym polskim czasopismem: „Monitorem”.

Utwory Ignacego Krasickiego:

Omów Hymn do miłości Ojczyzny Ignacego Krasickiego

Ignacy Krasicki zadebiutował w 1774 roku Hymnem do miłości Ojczyzny. Wydrukowano go w czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Wkrótce utwór ten zyskał sobie wielką popularność. Korpus Kadetów przyjął go za swój hymn.

Krasicki był patriotą. Swoje poglądy wyraził m.in. w Hymnie do miłości Ojczyzny. Nazywa tam miłość do ojczyzny świętą. Uważa, że zaszczytem jest dbanie o jej dobro. Pochwala działania, mające na celu jej rozwój. Każdy Polak powinien być oparciem dla ojczyzny. Wykazać gotowość do najwyższych dla niej poświęceń, łącznie z poświęceniem życia.

Omów bajkę jako gatunek literacki.

Bajka - krótki utwór wierszowany, posiadający fabułę, zakończony puentą (morałem). Ma cele dydaktyczne i moralizatorskie. Czasami poucza w sposób dosłowny, zdarza się jednak, że posługuje się alegorią (ma wówczas znaczenie przenośne). Ze względu na długość dzieli się bajki na epigramatyczne (krótsze) i narracyjne (dłuższe). Bohaterami bajek mogą być zwierzęta, rzeczy, rośliny lub ludzie. Ich cechami są: zwięzłość, jasność, prostota, moralizatorstwo, precyzyjność, paraboliczność. Zawierają one ogólne prawdy.

Krasicki pisał zarówno bajki narracyjne, jak i epigramatyczne. Opierał je często na zasadzie kontrastowania, czyli przeciwstawiał sobie zło i dobro, głupotę i mądrość czy słabość i siłę. Często pisał również bajki zwierzęce, czyli takie, w których bohaterami są zwierzęta. Bajki służyły pokazywaniu świata ludzkiego, wad człowieka, jego cech pozytywnych i negatywnych. Zwierzęta w bajkach miały cechy ludzkie.

Pochodzenie bajki sięga czasów starożytnych. Początkowo nie występowała ona jako odrębny gatunek. Była wplatana w większe dzieła. Dopiero Ezop, twórca grecki, żyjący w VI w. p. n. e., zaczął pisać samodzielne bajki. Różniły się one od późniejszych tym, że napisano je prozą. Z czasem dokonano przeróbek ezopowych bajek i zapisano je wierszem.

Cechy bajki ezopowej:

Podział bajek:

Jaki charakter mają bajki Ignacego Krasickiego, wybrane przykłady

Istotą bajek jest uczyć bawiąc. Dlatego zawsze w tych niewielkich formach można znaleźć tak wiele mądrości. Krasicki był bajkopisarzem, mistrzem w tej dziedzinie. Potrafił w zabawny i inteligentny sposób przemawiać w nich do czytelnika. Co więcej, jego bajki nie straciły nic ze swojej aktualności. Wszystkie wady i przywary, które opisał, wszystkie ostrzeżenia, które w nich zawarł docierają swoją wymową także do współczesnego odbiorcy. Świat nadal rządzi się tymi samymi prawami, o jakich pisał Krasicki w XVIII wieku. Nadal silniejsi zjadają słabszych, ciągle głupota przegrywa ze sprytem. Dlatego ludzie powinni czytać bajki i uczyć się prawdy o samych sobie.

Dewotka

Bajka epigramatyczna.

Krasicki ukazuje w tej bajce obłudę fałszywej pobożności. Pokazuje jak ludzie wierzą na pokaz, nie rozumiejąc zasad prawdziwej wiary.

Tytułowa dewotka modli się. Wtedy pojawia się jej służąca i zakłóca jej modlitwę. To doprowadza „modlącą” się do szału. Zaczyna bić dziewczynę bez litości. Nieważne, że tuż przed momentem wypowiedziała słowa „... i odpuść nam nasze winy,/ Jako my odpuszczamy”. Okazuje się, że bezmyślnie „odklepywała” pacierz.

Jagnię i wilcy

Bajka epigramatyczna.

Świat rządzi się dzikimi prawami. Tu silniejszy zjada słabszego, sprytniejszy oszukuje tępego. I nikt nie pyta: „Jakim prawem?”, gdyż jest to pytanie bezcelowe. Wiadomo przecież, że liczy się tylko korzyść własna. Dlatego tytułowe jagnię, protestując i zadając takie pytanie, otrzymuje na nie prostą odpowiedź: „Smacznyś, słaby i w lesie!”. Jest to wystarczające wytłumaczenie na zaatakowanie go i zjedzenie.

W bajce tej można się doszukać aluzji politycznych do rozbioru Polski.

Szczur i kot

Bajka epigramatyczna, zwierzęca.

Wydawałoby się, że bycie „na świeczniku” jest powodem do dumy. Tak sądzi tytułowy szczur zarozumiale przechwalając się przed swoim rodzeństwem. Sądzi, że jest tak ważną osobistością, że palą dla niego kadzidła. Okazuje się jednak, że bardzo się pomylił. Jest niewiele znaczącą postacią, którą byle kot może porwać z ołtarza i uśmiercić. Podobnie dzieje się z ludźmi, którzy pełnią wysokie stanowiska, zawsze za ich plecami kryje się niebezpieczeństwo, że pojawi się ktoś silniejszy. Zbytnie zarozumialstwo i pewność siebie usypia czujność. Nie należy nigdy zapominać o tym, że na ziemi trwa ciągle walka o przetrwanie.

Bajka nie jest zakończona końcową puentą, morał wynika z treści utworu.

Ptaszki w klatce

Bajka epigramatyczna.

Wolność jest wartością najwyższą. Utrata jej powoduje smutek i rozpacz, a także chęć wyzwolenia się z niewoli. Każdy, kto zasmakował wolności wie, że nie ma nic cenniejszego. Nikt, zrodzony w niewoli nie jest w stanie tego zrozumieć. Nie zaznał przecież innego stanu jak niewola, nie potrafi go sobie wyobrazić.

Stary czyżyk płacze w klatce. Jego reakcji nie rozumie jego młody współtowarzysz, który pociesza go, że przecież teraz ma lepiej. Na co stary czyżyk tłumaczy młodemu, że płacze, bo był kiedyś wolny.

Bajkę tę oprócz znaczenia uniwersalnego, dotyczącego każdego rodzaju zniewolenia, można rozumieć też jako aluzję do ówczesnej sytuacji w kraju, w której część narodu polskiego dostała się pod obce panowanie po I rozbiorze Polski. Krasicki, będący biskupem warmińskim, również.

Kruk i lis

Bajka narracyjna, zwierzęca.

Krasicki ukazuje tutaj, w jaki sposób można osiągnąć korzyść dzięki swojemu sprytowi i przy pomocy pochlebstw. Udowadnia, jak łatwo jest omamić drugiego i wmówić mu cechy, których nie posiada, po to, żeby połechtać jego próżność. Lis ma cel. Pragnie uzyskać ser. Niestety, jest on dla niego niedostępny, gdyż trzyma go w dziobie kruk. Musi wymyślić więc podstęp. Stosuje do tego wypróbowaną sztuczkę z komplementami. Kruk nie wyczuwa podstępu i daje się nabrać. Za swoją próżność zostaje ukarany utratą sera.

Morał bajki znajduje się na jej początku: „Bywa często zwiedzionym,/ Kto lubi być chwalonym.”. Wynika z tego prosty wniosek, że trzeba zawsze uważać na ludzi, którzy prawią nam komplementy, gdyż być może czynią to tylko po to, żeby uzyskać jakieś korzyści dla siebie i chcą nas wykorzystać.

Filozof

Bajka epigramatyczna.

Autor ukazuje tutaj przewrotność myślenia ludzkiego, niekonsekwencję w głoszeniu własnych poglądów. Zmienianie ich w zależności od okoliczności.

Tytułowy filozof jest ateistą. Człowiekiem nie wierzącym w nic poza materią. Wyśmiewa świętych. Uznaje tylko naukowe metody poznawania świata. Jednak, kiedy ciężko zachorował nastąpiła cudowna zmiana - filozof uwierzył nie tylko w Boga, ale nawet upiory.

Co to jest satyra?

Satyra - gatunek literacki. Jego celem jest skrytykowanie i ośmieszenie jakiegoś człowieka, jego wad, zachowań i poglądów itp., może także krytykować instytucje państwowe. Satyra nie ma pokazywać sposobu na pozbycie się wad czy poprawienie błędów, lecz tylko je wytknąć i zanegować.

Częstą formą satyry jest wiersz.

Odmiany satyry:

Podział satyr ze względu na sposób przedstawienia treści:

Omów problematykę satyr Ignacego Krasickiego: Pijaństwo, Żona modna, Świat zepsuty.

Pijaństwo

Satyra dialogowa. Rozmowa między dwoma znajomymi szlachcicami.

Jeden z rozmówców skarży się na ból głowy. Powstał on na skutek zbytniego przepicia poprzedniego dnia. A właściwie całego ciągu nadmiernego spożywania alkoholu. Ponieważ ów szlachcic stale znajduje okazję do picia. Nieważne, czy są to imieniny żony, odwiedziny znajomych, czy tylko kieliszeczek dla zdrowia. Każdy pretekst jest dobry. Szkoda tylko, że później, gdy znika nastrój upojenia, wszystko go boli. Dlatego przeklina pijaństwo: „Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo!/ Cóż w nim? Tylko niezdrowie, zwady, grubijaństwo.”

Jego rozmówca jest przeciwnikiem pijatyk. Dlatego zgadza się z potępiającym alkohol zdaniem współrozmówcy. Krytykuje wszystkie kłopoty związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, takie jak trwonienie majątku, tracenie czasu na czcze gadaniny, z których nic nie wynika, kłótliwość, pieniactwo i wszczynanie bójek. Wspomina także o negatywnym i otępiającym wpływie alkoholu na rozum.

Pijacy nie potrafią pić z umiarem. Nie wiadomo kiedy opróżniają kolejne butelki. Szlachcic wspomina o dziesięciu opróżnionych ostatnio. Zaś jedynym efektem ich opróżnienia okazały się „nudności, guzy i plastry”.

W końcu dochodzi do pożegnania szlachciców. Rozchodzą się w dwie strony. A kiedy zwolennik trzeźwości pyta znajomego, gdzie idzie, ten odpowiada beztrosko: „Napiję się wódki”. Źle to o nim świadczy. Zna bowiem wszystkie negatywne konsekwencje pijaństwa, a jednak nie robi niczego, żeby pozbyć się nałogu.

Omów satyrę Do króla Ignacego Krasickiego. Jaka jest jej wymowa?

W pierwszej chwili, gdy czyta się satyrę Krasickiego Do króla, może się wydawać, że ma ona służyć jego krytyce. Swoje sądy wypowiada w monologu o nim szlachcic, należący do konserwatywnego odłamu społeczeństwa polskiego. Wytyka on „wady” króla. Nie podoba mu się, że jest Polakiem, w dodatku wykształconym, dbającym o rozwój kultury i nauki w kraju. Krytykuje jego postępowe poglądy, a także dobroć i łagodność. Za wadę uważa również jego młody wiek.

Jeżeli jednak zna się poglądy Krasickiego i wie się o tym, że był przyjacielem króla i uczestnikiem obiadów czwartkowych, to satyra z krytykującej króla okazuje się pochwalną. Zaś ostrze krytyki obraca się w stronę owego krytykującego szlachcica i całego obozu, który reprezentuje. Krasicki ośmiesza w ten sposób wąskie horyzonty umysłowe, zacofanie szlachty i niezdolność do przystosowania się do nowych czasów.

Świat zepsuty

Już sam tytuł wskazuje, o czym będzie utwór. Krasicki pokazuje w nim zepsute i złe społeczeństwo, niemoralne i egoistyczne. W takim okrutnym świecie liczy się tylko zabawa, spełnianie swoich zachcianek i zdobywanie ciągle nowych doświadczeń. Szlachta nie jest godna reprezentować społeczeństwo, jest zepsuta i nie wyznaje żadnych wartości. W takim społeczeństwie, w którym nie ma żadnych zasad i praw, nie opłaca się mówić prawdy ani być uczciwym. Wszędzie króluje „nierząd, rozpusta, występki szkaradne”.

Żona modna

Szlachcic, wychowany i mieszkający na wsi, ożenił się z kobietą z miasta. Uczynił to dla czterech wsi, które miała wnieść w posagu. Wydawało mu się to idealnym rozwiązaniem, gdyż sąsiadowały z jego posiadłościami. Wkrótce okazało się, jak bardzo się pomylił. Żona wyznawała bowiem zupełnie inne wartości niż on. Nie ceniła ani wiejskiego spokoju, ani zasłużonych, wiernych sług. Nie podobało jej się wszystko, co robił mąż. Po wprowadzeniu się do jego domu dokonała wręcz rewolucji. Przyjęła nową służbę, przekwalifikowała starą. Zmieniła cały wystrój domu, przerabiając jego proste i funkcjonalne wnętrze w zagracone zbędnymi drobiazgami. Zajęła się również ogrodem. Bezkrytycznie zaczęła wprowadzać do wiejskiego dworku zwyczaje miejskie. Wkrótce cichy i spokojny dom stał się hałaśliwym przybytkiem, pełnym gości opróżniających z zapasów spiżarnie. Pan domu zamienił się w służącego, obsługującego rozrywkowych pasożytów, żałującym swojej decyzji ożenku. Kobieta, z którą się związał okazała się bowiem niezwykle rozrzutna i niegospodarna. Śledziła z wielką uwagą najnowsze trendy w modzie i wszystko to wdrażała od razu w życie. A za wszystko musiał płacić mąż. Na jej zachcianki zabrakło wkrótce pieniędzy z jej wiana. W efekcie małżonkowie musieli opuścić wieś i przenieść się do miasta, gdzie nadal żona trwoniła majątek na rozrywki. Utwór kończy się smutnym wnioskiem męża, że stał się mądry dopiero po szkodzie.

Krytyka duchowieństwa w Monachomachii Ignacego Krasickiego.

Dwa zakony żebracze, karmelici bosi i dominikanie, żyły ze sobą w zgodzie rywalizując jedynie pod względem swojego zamiłowania do obżarstwa i pijaństwa. Niestety w ich spokój wkroczyła bogini niezgody Eris i wywołała zamieszanie. Mnisi postanowili urządzić zawody na polu intelektualnym. Nie było im łatwo przygotować się do uczonej dysputy. Zgnuśnieli bowiem zupełnie umysłowo, skupiając się jedynie na dobrach doczesnych, jedzeniu i piciu. Co gorsza, zapomnieli gdzie znajduje się ich biblioteka. Dopiero długie i wytrwałe poszukiwania przyczyniły się do jej odnalezienia przez aptekarza i krawca. Uszczęśliwieni odkryciem mnisi, zabrali się do zgłębiania ksiąg. W końcu nadszedł dzień „próby”. Naprzeciwko siebie stanęli gotowi do walki na argumenty mnisi. Początkowo polemika przebiegała pokojowo. Później coraz bardziej się zaostrzała, żeby w końcu przeobrazić się w ogólną bijatykę. Poszły w ruch wszystkie rzeczy, które mieli pod ręką, a więc sandały, kufle do piwa, pasy, trepy, uczone księgi. Jeden z mnichów posłużył się nawet kropidłem, którym zalewał oczy przeciwnikom, przez co nie mogli walczyć. Walka była zażarta. Nie było wiadomo, kto wygra. W końcu jednak stał się „cud”. Ktoś postawił na widocznym miejscu „dzban nad dzbany”, który wzbudził zachwyt wszystkich i spowodował, że zaprzestali walki. Pogodzili się i zaczęła się ogólna pijatyka. Okazało się, że znaleźli wspólną nić porozumienia. W taki oto sposób zakończyła się „wojna mnichów”.

Krasicki w poemacie heroikomicznym Monachomachia ukazał ówczesne duchowieństwo. Stosunki, jakie panowały w zakonach. Pokazał ogólne rozprężenie obyczajowości i upadek morale, próżniactwo, zacofanie i nieuctwo kleru. Wykazał też, jak daleko odeszli od ideałów ubóstwa i pokory, które zgodnie ze swoimi ślubami zakonnymi powinni byli zachowywać. Krasicki nazywa ich „świętymi próżniakami” i „wielebnymi głupcami”. Nie potrafili bowiem ani zachować umiarkowania w jedzeniu i piciu, ani w sposób ugodowy przeprowadzić rozmowy na tematy teologiczne. Zresztą, w tym ostatnim wypadku nie ma się czemu dziwić, gdyż w momencie, gdy człowiekowi brakuje inteligentnych argumentów słownych, często skłania się ku rękoczynom lub wyzwiskom.

Mnisi zostali w poemacie przedstawieni w sposób krytyczny i ośmieszający ich wady. Dlatego czytelnikowi nasuwa się wniosek, że nie wystarczy założyć habit i zostać wyświęconym na księdza, żeby być świętym i stać się przykładem dla innych. Aby być wzorem należy postępować wzorowo.

Streść krótko powieść Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego i podaj jej cele.

Powieść MikołajaDoświadczyńskiego przypadki jest napisana w formie pamiętnika, spisanego przez tytułowego bohatera. Dzieli się na trzy części. Pierwsza opowiada o latach młodzieńczych głównego bohatera, druga - o jego życiu w idealnej krainie Nipu, a trzecia - opowiada o latach dojrzałych bohatera.

Pierwsza część powieści zapoznaje nas z małym Mikołajem Doświadczyńskim i jego rodziną. Doświadczyński opowiada o swoim dzieciństwie i młodości, opisuje obyczaje i życie dworu szlacheckiego, w którym się wychował. Zachwala swojego ojca, wspominając o jego zasługach. Chociaż z tekstu można wnioskować, że był to człowiek, wyznające dawne zasady. Nie dbał o wykształcenie syna, czym ułatwił sprawę matce, gdyż ta nadmiernie kochając dość słabowitego syna, nie chciała zezwolić na jego naukę. Chłopiec wychowuje się wśród służby, która napełnia jego dziecięcą główkę różnymi zabobonami i fantastycznymi historiami o czarownicach i upiorach. Sytuacja zmienia się, gdy w odwiedziny do Doświadczyńskich przyjeżdża wykształcony wuj. Dowiedziawszy się, że siedmiolatek nie umie czytać ani pisać, doprowadza do zmiany poglądów jego rodziców. Ojciec decyduje się posłać go do szkoły. Mikołaj nie przykłada się jednak zbytnio do nauki. Gdy ma szesnaście lat, umiera jego ojciec. Matka decyduje się przerwać edukację syna. Teraz dla młodzieńca zaczyna się okres rozrywek. Czas zabaw zakłóca przyjazd wuja. Matka angażuje dla syna guwernera Francuza. Ten zamiast skupić się na wykształceniu światłego człowieka, podsuwa mu jedynie do czytania francuskie romanse. Co sprawia, że młodzieniec staje się sentymentalnym romantykiem. Zakochuje się w wychowanicy swojej matki i pragnie się z nią ożenić, na co nie dostaje zgody. Wyjeżdża do Warszawy. Ma tutaj dalej poszerzać swoją wiedzę, ale w rezultacie tylko ciągle się bawi. Zaczyna marzyć o wyjeździe za granicę. Udaje mu się i po pokonaniu wielu przeszkód wyjeżdża do Paryża. Tutaj wkracza w tzw. wielki świat, obraca się w wesołym i dobrze sytuowanym towarzystwie. Wystawny sposób życia, mnożące się wydatki powodują, że popada w olbrzymie długi i musi uciekać. Wyrusza w podróż morską. Statek, którym podróżuje rozbija się.

W części drugiej Doświadczyński po katastrofie morskiej trafia na utopijną wyspę Nipu. Na wyspie tej wszyscy są sobie równi, żony mają te same prawa co mężowie, panowie pracują tak jak służba. Nie widać tu podziałów społecznych. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, którego plony dzielą równo między wszystkich. Panuje tutaj powszechna zgoda, miłość i szacunek. Ludzie nie popełniają przestępstw i żyją uczciwie, w poszanowaniu tradycji. Nie znają czegoś takiego jak pochlebstwo, zdrada czy kradzież. Dzieci są wychowywane już od najmłodszych lat. Mikołaj zostaje przyjęty na parobka przez mędrca Xaoo. Uczy się tutaj szanować pracę. Zmienia się również, pod wpływem obserwacji życia mieszkańców Nipu, pod względem moralnym. Tak „odrodzony” wraca do kraju.

W części trzeciej Doświadczyński wraca do kraju. Tutaj wykorzystuje wszystko, czego nauczył się w kraju Nipu. Ciężko pracuje, zwalnia chłopów z pańszczyzny na rzecz oczynszowania, walczy o swoje ideały w sejmie. Na początku jego reformy wzbudzają drwiny sąsiadów, później jednak zaczynają oni dostrzegać plony takich działań. Okazuje się bowiem, że Doświadczyński jest świetnym gospodarzem i osiąga spore dochody za swoją pracę i pomysły. Staje się wzorem dla innych.

Celem Krasickiego w powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki było pokazanie nie tylko wad i zła, ale również sposobu na ich zwalczenie. Krytyka poparta jest więc radami, jak je naprawić.

Autor krytykuje złą edukację w Polsce, oddawanie wychowania dzieci w niewłaściwe ręce, a co za tym idzie cały ciąg problemów z tym związanych. Od nieuctwa narodu począwszy na trwonieniu majątków i hulaszczym życiu skończywszy. Według Krasickiego należy zająć się wykształceniem Polaków już od najmłodszych lat. Im bowiem światlejsze społeczeństwo, tym większy dobrobyt w kraju.

Mazurek Dąbrowskiego.

Utwór patriotyczny. Hymn polski od 26 lutego 1927 roku.

Napisany przez Józefa Wybickiego, autor melodii nieznany. Pierwotny tytuł Pieśń Legionów Polskich we Włoszech.

Utwór powstał we Włoszech, w Reggio w 1797 roku.

Na początku śpiewana przez Legiony Dąbrowskiego, później była znana we wszystkich trzech zaborach polskich.

Towarzyszyła Polakom w czasie wielkich zrywów narodowych i na emigracji. Także w czasie II wojny światowej.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
1878-oświecenie wszystko na temat tej epoki, Szkoła liceum !!!, J. Polski
1867-oświecenie charakterystyka epoki, czytam i wiem, szkoła, j.polski
Pozytywizm - charakterystyka epoki, SZKOŁA, Polski
Charakterystyka sredniowiecza oraz sztuka epoki, Szkoła, Język polski, Wypracowania
14079-motywy religijne w literaturze różnych epok, Szkoła liceum !!!, J. Polski
14423-praca w świetle nauczania kościoła, Szkoła liceum !!!, J. Polski
16159-obraz miłości w różnych epokach literackich, Szkoła liceum !!!, J. Polski
1199-praca maturalna cz 2, Szkoła liceum !!!, J. Polski
20882-człowiek zawsze jest zagrożony przez zło bakcyl dżumy nigdy nie umiera, Szkoła liceum !!!, J.
ROMANTYCZNA WIZJA REWOLUCJI W NIEBOSKIEJ KOMEDII, Szkoła liceum !!!, J. Polski
Charakterystyka średniowiecza, Szkoła, Język polski, Wypracowania
16320-dwanaście prac heraklesa, Szkoła liceum !!!, J. Polski
Charakterystyka Antygony, szkola technikum, polski mowtywy
Wskazówki jak pisać Ogłoszenia, Szkoła liceum !!!, J. Polski
Pozytywizm charakterystyka epoki, Szkoła, Wypracowania
Charakterystyka Edypa, szkola technikum, polski mowtywy
Opracowania epok literackich, OŚWIECENIE, OŚWIECENIE - CHARAKTERYSTYKA EPOKI

więcej podobnych podstron