Oświecenie - wszystko na temat tej epoki
Oświecenie w Polsce i w Europie.
Oświecenie było wiekiem filozofów, wiekiem rozumu, wiekiem, w którym żyli ludzie światli, mądrzy, wykształceni. Ojczyzną nowego kierunku umysłowego była Europa zachodnia, a w szczególności Anglia, Francja i Holandia. Podstawę idei oświeceniowej stworzyli XVII wieczni filozofowie, tj. Kartezjusz, który zapoczątkował racjonalizm twierdząc, że prawdziwe jest to wszystko, co możemy poznać tylko za pomocą rozumu. Jego kontynuatorem był wielki uczony Spinoza. to on rozpowszechnił pogląd, iż racjonalizm sprzeciwia się wierzeniom religijnym i odrzuca wszelkie dogmat wyznaniowe. Racjonaliści podzielili się na tych, którzy są za ateizmem, bądź opowiadają się za deizmem, który zakładał istnienie Boga, ale tylko jako stwórcy świata.
Wielcy filozofowie angielscy zapoczątkowali empiryzm, którego głównym twórca był Franciszek Bacon. Twierdził on, że poznanie prawd życia możliwe jest dzięki doświadczeniu. Jego teorie kontynuował John Locke. Myśliciel ten uważał umysł ludzki za tabula rasa, czyli czystą, nie zapisaną kartę, która zapełnia się w wyniku nabytego doświadczenia formującego osobowość człowieka.
Oświecenie to termin pochodzący z kultury niemieckiej (Aufklarung). W historii kultury polskiej to okres panowania króla Stanisława Augusta (1764-1795), a datą początkową jest rok 1740, kończy się w 1830 roku, kiedy oświecenie wchodzi w fazę schyłkową, tzw. klasycyzm postanisławowski. Oświecenie polskie opierało się na tych samych zasadach, co na zachodzie Europy, czyli we Francji, Anglii i Niemczech. Tam znaki nowych czasów widoczne były już w XVII w. Główne założenia światopoglądu oświeceniowego: filozofia wolności narodowej, racjonalizm, naukowe spojrzenie na świat, oświata, powstanie nowych instytucji społecznych i kulturalnych, krytyka pozostałości feudalizmu. Ogromną rolę w rozpowszechnianiu idei oświeceniowych odegrały czasopisma, do których należały: „Monitor”, „Magazyn Warszawski”, „Polak Patriota”. W fazie wstępnej, rządy Augusta III, Załuscy otworzyli w Polsce, w Warszawie publiczną bibliotekę; rozkwitał ruch wydawniczy, publikowano mnóstwo dzieł naukowych. W 1765 roku z inicjatywy króla Stanisława Augusta powstał Teatr Narodowy i Szkoła Rycerska.
Dydaktyczny charakter bajek Krasickiego.
Podobnie jak Kochanowski pisał fraszki, tak Krasickiego upodobał sobie bajki. Miały one zazwyczaj dydaktyczny charakter. Wyśmiewał w nich Krasicki przywary ludzi, do których należały: pycha i głupota. Posłużył się w tym celu zwierzętami, które były maskami, za którymi kryły się określone charaktery i zachowania ludzkie. Swoje przesłanie artystyczne zaprezentował w bajce zatytułowanej "Wstęp do bajek". Utwory te są jak najbardziej szczere i prawdziwe, a tematy do nich czerpał poeta z życia, z obserwacji ludzi i starał się pokazać te charakterystyczne postawy, aby pokazać całą prawdę o nich. W utworze, pt.: "Szczur i kot" przedstawione zostały dwa typy ludzkie: pyszność, wyniosłość oraz spryt. Szczur został złapany przez kota, ponieważ był zarozumiały i uważał, że nie ma przed nim żadnego niebezpieczeństwa. Wiersz pt. "Ptaszki w klatce" opisują życie dwóch ptaków. Jeden żył od zawsze na wolności i teraz w niewoli nie umie funkcjonować i za wszelką cenę chce się wyrwać stąd. Drugi natomiast nie rozumie odczuć pierwszego, gdyż on urodził się w niewoli i to jest dla niego dom. Morał: wszyscy chcą wolności. Utwór jest aluzją do sytuacji Polski pod rozbiorami.
Bohaterem utworu pt. "Filozof" jest człowiek, który nie wierzy w Boga, ale kiedy zachorował szybko zmienił zdanie i zaczął uwielbiać Boga. Człowiek jest zmienny a ludzie ułomni.
W bajce, pt.: "Jagnię i wilcy" autor mówi i przewadze i sile. Mocniejsze wilki zjadają jagnięta zupełnie bez powodu, które symbolizują tu kruchość i czystość. Natomiast wilki są uosobieniem człowieka silnego i okrutnego. Jest to aluzja do Polski, która była tym jagnięciem dla zaborców.
W utworze zatytułowanym "Dewotka" Krasicki pisze o obłudnej i powierzchownej wierze. Twierdzi, że trzeba mieć zasady i według nich żyć i wierzyć.
Bajka "Kruk i lis" prezentuje dwie postacie ludzkie, które są znaczące. Lis symbolizuje człowieka chytrego, skąpego i przebiegłego, a kruk uosabia głupotę i nadmierną ufność. Utwór "Malarze" opowiada o zakłamanym przedstawianiu świata. Wszystkie bajki są ponadczasowe i dydaktyczne, czyli bawiąc, uczą. Posiadają dużo pouczeń i zasad, które sprawdzają się nawet dzisiaj. Ludzie są istotami zmiennymi. Siła, pycha i głupota zdominowały świat i to zmusza człowieka nad zastanowieniem się nad sowim życiem i całym światem.
4. Satyry Krasickiego jako krytyka wad ludzkich.
Ignacy Krasicki pisze, że "satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka, wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka". W jednej z nich o tytule "Do króla" autor tych słów zastosował ironię. Utwór jest tak napisany, ze sugeruje, iż będzie to krytyka króla, ale nie jest tak, bo okazuje się on być atakiem na szlachtę sarmacką. Krasicki chwali króla Stanisława Augusta Poniatowskiego za to, ze jest młody, jest Polakiem, że troszczy się o losy Polski, o kulturę i dba o swoich poddanych. Oskarżenia są zatem skierowane przeciwko szlachcie, która jest przeszkodą dla króla w kierowaniu państwem.
W utworze, pt. "Świat zepsuty" Krasicki rozżala się nad zachowaniem ludzi mu współczesnych. Dla kontrastu zestawia je z postępowaniem i obyczajami przodków, którzy szanowali prawo, dbali o cnotę, dobrą sławę. A teraz jest odwrotnie. Panuje nierząd, lenistwo, egoizm, wszyscy zapatrzeni są w obce w, lubują się w ucztach i pijaństwie. A tymczasem Polska spada na dno i dlatego poeta wzywa wszystkich, aby ją ratowali.
Satyra, pt. "Pijaństwo" jest krytyką największej wady polskiego społeczeństwa, czyli alkoholizmu, który częściowo wiąże się ze źle pojętą gościnnością. Alkoholicy często popadają w długi finansowe, a ludzie trzeźwi są zdrowi i szczęśliwi. Pijak porównany jest do zwierzęcia, ale ono i tak jest mądrzejsze, bo nigdy nie piło. Tylko trzeźwość może dać radość i dostatek.
W satyrze, pt.: "Żona modna" potępia autor marnowanie pieniędzy na uciechy życia, podróży oraz interesowne zawieranie małżeństw. Jest to najlepsza droga do upadku szlachty i dołka finansowego.
5. Krytyka życia zakonnego w "Monachomachii" Krasickiego
"Monachomachia" opisuje wojnę mnichów. Akcja toczy się w nieznanym mieście, w którym są "trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki". Zakonnicy nazwani są przez autora "wielebnym głupstwem" i śmieje się z ich wad i głupoty. Komiczny charakter "Monachomachii" polega na tym, że ma on kształt poematu, ale bardzo przyziemną tematykę. Poemat heroiczny pisze się na cześć sławnych bohaterów, chwali się czyny, opisuje niezwykłe wydarzenia, najczęściej dotyczy spraw wojennych. Dzieło Krasickiego natomiast zajmuje się wojną, ale między duchownymi, a w dodatku robi to zupełnie inaczej niż w poemacie heroicznym. Cała kłótnia ma komiczny charakter, bo zwykły puchar vitrium gloriosum napełniony winem powodował, ze nagle zapanowała zgoda.
Krasicki był wielkim moralistą, dlatego i tu załączył myśl dydaktyczną: "I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa", i według zasady: "Prawdziwa cnota krytyk się nie boi" zachęcał: "Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych".
6. ."Kandyd" Woltera - krytyczny obraz "najlepszego ze światów"
Wolter był jednym z najważniejszych filozofów epoki oświecenia, autorem wielu dzieł literackich, m.in. "Kandyda". „Kandyd czyli optymizm” jest utworem, w którym autor zaznacza już w tytule, ze jest z Niemiec, doktor Ralf. Wszystko to wiązało się z ówczesną cenzurą, ponieważ nie chciano wydawać książek Woltera, i nawet jeden egzemplarz został spalony, aby pokazać że jest niedozwolony dla ludzi. „Kandyd” jest utworem polemizującym z filozofią oświeceniową. Jest krytyką filozofii G. W. Leibniza, który cały świat widział jako budowlę stworzoną z tzw. Monad, czyli struktur, które tworzą większe całości, uporządkowane i zamierzone w planach Boga. Historia Kandyda pokazuje, że filozofia ta jest nieprawdziwa. Kandyd w czasie podróży po świecie dochodzi do wniosku, że wszędzie panuje zło, niezgoda, gwałty, oszustwa i nietolerancja. Widzi teraz, że filozofia mistrza Panglossa okazała się złudna i nierealna. Neguje ją w całości i uznaje za wyidealizowaną. Utwór zawiera w sobie wielkie przesłanie zawarte w słowach: "Należy uprawiać własny ogródek", co oznacza, ze pomimo licznych przeszkód trzeba realizować swoje cele i nie zważać na przeciwności losu. To jest filozofia Kandyda, który postanawia kupić folwark i rozpocząć uprawę ziemi. Okazuje się, ze przyniosło to dobry skutek. Kandyd teraz już wie, ze tylko uczciwa pracą można pokonać zło na świecie i osiągnąć szczęście.
"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"
Ignacy Krasicki jest twórcą pierwszej polskiej powieść w dziejach literatury nowożytnej zatytułowanej: "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki". Krasicki połączył tu elementy z trzech typów powieści: cechy utworu satyryczno - obyczajowego (I księga), cechy powieści przygodowo - awanturniczego (II księga) oraz cechy powieści utopijnej (III księga). Utwór ma formę pamiętnika. Krasicki pisząc go, chciał zabić czas pożytecznie. Utwór ten nie tylko bawi i uczy, ale również wychowuje. Jest to autobiograficzna opowieść o życiu ówczesnego Polaka, przeciętnego szlachcica żyjącego w połowie XVIII wieku.
DZIEJE BOHATERA
Opis dzieciństwa i młodości młodego szlachcica Mikołaja Doświadczyńskiego. Mieszkał on ze swoimi rodzicami, którzy byli wielkimi i szczerymi patriotami. Ojciec nie był wykształcony i całe swoje życie poświecił na zjazdach sejmików, jest Sarmata. Natomiast matka raczej przebywała w domu cały czas i doglądała majątku. Rodzice raczej nie przejmowali się wykształceniem syna. Wynajmowali wielu guwernerów, jednak nie przynosiło to skutku. Potem zapisali go do szkoły, ale nie skończył jej. Wreszcie zjawił się kolejny nauczyciel, który okazał się oszustem i nauczył Mikołaja wielu złych rzeczy. Pewnego dnia uciekł obrazem z guwernerem z domu i grając w karty stracił wszystko, co miał narobił sobie mnóstwo długów. Wtedy wyjechał do Paryża, ale tam również popadł w hazard i ścigany przez wierzycieli znowu wyjechał. Dotarł do Amsterdamu, gdzie zaciągnął się na statek, jako majtek, ale statek rozbił się i fale wyrzuciły Mikołaja na wyspę Nipu. Była to utopijna kraina, gdzie nie znano kłamstwa i zła. Mikołaj spotkał tam mędrca o imieniu Xaoo, który nauczył go wielu zasad obowiązujących w państwie. Kiedy Mikołaj powrócił do ojczyzny osiadł na wsi, odziedziczonej po rodzicach i stał się ziemianinem - filozofem. Jego gospodarstwo funkcjonowało na takich samych zasadach jak państwo Nipu.
8. "Chudy literat"- satyra Adama Naruszewicza na ciemnotę szlachty.
Satyra została wydana w 1773r oku. Jej autor Adam Naruszewicz to duchowny, tłumacz, historyk i pisarz. Najbardziej fascynował się historią Polski, co zawarł w niektórych swoich utworach. Był również redaktorem czasopisma "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne". „Chudy literat” należy do najbardziej znanych jego dzieł. Ma on formę dialogu. Satyra powstała w okresie, kiedy rodziła się Komisja Edukacji Narodowej. Traktuje o nieuctwie i zacofaniu szlachty na prowincji, dla której zupełnie nie liczyła się literatura i książki i wystarczały im jedynie kalendarze. Naruszewicz zaprezentował tu postać dynamicznego narratora - literata, który zastanawia się nad przyczyną małej ilości publiki literackiej. W rozmowie ze sprzedawcą warszawskim na ulicy Świętojańskiej, dyskutuje o "wendeńskim podstolim". Zawarte w tym dialogu są dygresje na temat pasożytnictwa szlachty i duchowieństwa oraz ciężka praca zwykłych ludzi: "Chłopi tylko a kupcy są obywatele". Wiersz rozpoczyna motto: "Któż się nad tym zadziwi, że wiek jeszcze głupi? Rzadko kto czyta księgi, rzadko je kto kupi."
10. "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza - komedia polityczna powstała w atmosferze Sejmu.
"Powrót posła" jest komedią polityczną, którą Niemcewicz napisał w okresie działalności Sejmu Czteroletniego, zaś często wystawiano go w przerwach obrad w Teatrze Narodowym. Niemcewicz chciał, aby ten utwór pomoże obozowi reform w zrealizowaniu programu. Przedstawiony tu został konflikt pomiędzy dwoma stronnictwami: oświeconą szlachtą, która tutaj reprezentują Walery i jego ojciec Podkomorzy (uosobienie cnót), a zacofaną grupą sarmatów, do których należą: starosta Gadulski, jego modna i głupia żona starościna Gadulska oraz największy fircyk i łowca posagów, czyli Szarmancki. Akcja komedii ściśle wiąże się z wydarzeniami politycznymi w tym czasie. Rozmowy bohaterów również zdominowane są programem reform: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, poprawie sytuacji chłopów. Wszystkie argumenty obozu postępowego są zestawione z argumentami konserwatystów, którzy nie dbają o losy Polski i negują wszelkie próby zmian, twierdząc, że: "tak jest najlepiej jak dawniej bywało". Gadulski z żalem wspomina okres swawoli szlacheckiej i wolności, kiedy mógł spokojnie zrywać sejm na rozkaz swego zleceniodawcy (bogatego magnata, który mu dużo zapłacił)i nikt mu nic nie mówił. Poseł Walery i jego ojciec Podkomorzy krytykują takie zachowanie i chcą takich właśnie ludzi przekonać do reform. Niemcewicz pochwala wszystkie propozycje stronnictwa postępowego, a to, co mówią pozostali jest ośmieszane i krytykowane. Jest tu wyjątkowo stronniczy.
„Powrót posła” ma szczęśliwe zakończenie i wzywa do pojednania w imię dobra kraju, ponieważ nigdy nie jest za późno na zgodę. Komedia cieszyła się ogromną popularnością wśród widzów i miała naprawdę duży wpływ na poglądy posłów, czego dowodem jest postawa posła Suchorzeskiego (przeciwnika reform)., który chciał zabronić wystawiania tej sztuki.
10. Charakterystyka Podkomorzego i Starosty Gadulskiego - bohaterów "Powrotu posła" J.U. Niemcewicza.
Ogólna charakterystyka:
Podkomorzy: patriota, wykształcony i światły człowiek, popiera reformy, interesuje się sytuacją w kraju, który stoi na granicy upadku; krytykuje przeszłość oraz zamiłowanie do francuszczyzny.
Starosta: zacofany i niewykształcony, nie interesuje go literatura i nie czyta książek ("Ja co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało,..."), konserwatysta, który zabiega o utrzymanie starych obyczajów, zupełnie nie ma pojęcia o polityce i dlatego niechętnie o tym rozmawia.
Charakter bohaterów:
Podkomorzy: idealista, zatroskany o dom rodzinny, szczodry, kocha i szanuje najbliższych, spokojny, opanowany, tolerancyjny, szlachetny, bezkonfliktowy, przyjaźnie nastawiony, postępuje konsekwentnie. Starosta: głupiec, liczą się dla niego tylko pieniądze : "U waćpana maksymy w najpierwszym są względzie - co u mnie, to pieniądze"; skąpiec, interesowny w uczuciach, egoistyczny, konfliktowy, gaduła, uparty.
Stosunek do ojczyzny i poglądy polityczne:
Podkomorzy: oddany niezmiernie krajowi, wielki patriota: "Niech każdy ma szczęśliwość powszechną w pamięci i miłość własną - kraju miłości poświęci”; rozumie położenie ojczyzny i widzi konieczność przeprowadzenia reform; akceptuje: zlikwidowanie liberum veto, uwłaszczenie chłopów, powiększenie armii. Starosta: zupełnie nie docenia postępu, tęskni za swawola w czasach saskich, sprzeciwia się reformom (opłakuje projekt zniesienia liberum veto), nie chce znieść pańszczyzny, chce zawiązania sojuszu z innymi państwami, nie dopuszcza mysi o zmianie formy Sejmu.
Ogólna ocena postaci.
Obaj reprezentują kontrastowe zachowania i charaktery. Różnią się bardzo w swoich poglądach. Podkomorzy to człowiek uczciwy i szlachetny. Jest wzorem dla innych ludzi. Starosta natomiast to osoba nieuczciwa, zacofana, która reprezentuje tych wszystkich, którzy przyczynili się do utraty wolności przez Polskę.
12. Poglądy społeczno-polityczne zawarte w pracach Stanisława Staszica.
Stanisław Staszic wywodził się z rodziny mieszczańskiej, jego ojciec był burmistrzem. jako mieszczanin miał niewiele dróg, więc został księdzem, co umożliwiło mu zdobycie wpływów na życie publiczne kraju. Był badaczem Karpat, członkiem, a w rezultacie prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Przysłużył się znacznie do zreformowania szkolnictwa i górnictwa w Polsce. Swoje poglądy przedstawił w dwóch wielkich dziełach, pt.: "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" oraz "Przestrogi dla Polski". Jego myśl i poglądy na sprawy społeczno-polityczne wywodzą się z wielkiego patriotyzmu i troski o dobro kraju, z obawy o możliwość utraty niepodległości. Chciał również polepszyć warunki życia mieszczaństwa i chłopów. Dla Staszica ogromne znaczenie ma wykształcenie młodzieży, którą trzeba wychowywać na patriotów, gotowych się poświęcić dla dobra ojczyzny. Znamienne są tu jego słowa: "końcem edukacji krajowej być powinna użyteczność obywatela". Popiera w nauczaniu metody, które umożliwiają logiczne myślenie oraz łączenie teorii z praktyką, nauczanie historii Polski, matematyki, fizyki i chemii. Domagał się, aby odebrano Kościołowi władze nad oświatą, czego chcieli wszyscy zwolennicy reform. Zajął się w swych utworach także prawodawstwem i ustrojem. Chciał zlikwidować liberum veto ("szczęśliwość większej części obywateli jest dobrem publicznym"), dać sejmowi władzę wykonawczą, przedstawiciele mieszczaństwa powinni zasiadać w sejmie obok szlachty i mieć prawo decydowania o swoim losie, domagał się zniesienia pańszczyzny. Sprzeciwiał się wolnej elekcji, domagając się dziedziczności tronu. Pisał o utworzeniu i lepszym uzbrojeniu armii, którą miałaby utrzymywać szlachta. Szczególnie mocno przejął się dolą chłopów, chcąc znieść feudalizm i zastąpić pańszczyznę czynszem, aby pan nie mógł wyrzucić chłopa z ziemi, aby zlikwidować tzw. sądy patrymonialne. Chciał większych praw dla mieszczan i możliwości swobodnego rozwoju miast w celu lepszego uprzemysłowienia kraju. Nie mało miejsca poświęca też krytyce magnaterii, którą obarcza winą za wszystkie złe rzeczy, które spotkały kraj: "Z samych panów zguba Polaków".
13. Hugo Kołłątaj - przedstawiciel obozu postępu i reform.
Hugo Kołłątaj należał tak jak Staszic do obozu postępowego. Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej. Studiował na Akademii Krakowskiej i uzyskał doktorat z filozofii. Brał udział w pracach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i współpracował z KEN- em. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego całkowicie poświęcił się pracy na rzecz kraju. Napisał utwór, pt.: "Do Stanisława Małachowskiego... Anonima listów kilka", w którym przedstawił program reform, który przyczynił się do uchwalenia Konstytucji 3 maja. Stworzył grupę o nazwie Kuźnica Kołłątajowską, złożoną z radykalnych pisarzy. Podczas powstania kościuszkowskiego wchodził w skład Rady Najwyższej Narodowej. Został aresztowany przez Austriaków i uwięziony, Kiedy wrócił do Polski zajął się pisaniem dzieł z historii, filozofii. Do najważniejszych z nich należą: "Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima listów kilka" oraz "Prawo polityczne narodu polskiego" z apelem "Do Prześwietnej Deputacji". On również domagał się dziedziczności tronu, zniesienia liberum veto, większych praw dla mieszczan i polepszenia doli chłopów. Chciał oddać władze wykonawczą w ręce ministrów, a nie sejmu, który miałby się składać z dwóch izb: dla szlachty i dla mieszczan. Sprzeciwia się pańszczyźnie, chce wolności osobistej chłopów.
Kpina i żart - Ignacy Krasicki
Ignacy Krasicki chciał wpłynąć na zmianę postępowania ludzi mu współczesnych, a jeśli nie to chociaż zmusić człowieka do przemyśleń i dlatego napisał mnóstwo utworów, w których skrytykował wady ludzkie zaobserwowane u Polaków. Jego dzieła nie były wymierzone w konkretną jednostkę, lecz ogólnie w całość społeczeństwa.
Krasicki, jako doskonały obserwator, dostrzegał mnóstwo wad w człowieku. To one były najczęściej tematem jego bajek i satyr. Celem głównym było pozytywne wpłynięcie na społeczeństwo, aby zmienić je na lepsze. Wszystkie bajki posłużyły Krasickiemu do przedstawienia gorzkiej prawdy a satyry do ośmieszenia wad społecznych.
"Przyjaciele" to bajka, która opowiada o fałszywej i niewiernej przyjaźni między ludźmi. Ich zakłamanie prowadzi do przykrych sytuacji. Morał tej bajki można streścić za pomocą przysłowia: "prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie".
Bajka, pt.: "Szczur i kot" prezentuje dwie przeciwstawne postawy. Szczur reprezentuje człowieka zarozumiałego, egoistycznego, zarozumiałego i bardzo wyniosłego. Zostaje on wkrótce skarany za swoje zachowanie poprzez zjedzenie przez kota, który uosabia tu cwaniactwo, wyrachowanie i przebiegłość.
W bajce, pt.: "Kruk i lis" jest podobna sytuacja. Bohaterami są dwie postacie o kontrastowych charakterach. Kruk jest bardzo naiwny i strasznie łakomy na komplementy. Poza tym okazuje ogromną lekkomyślność, naiwność dziecka czy wręcz głupotę. Lis z kolei symbolizuje osobę o następujących cechach: cwaniactwo, przebiegłość, spryt, bezwzględność, chytrość oraz zdolność do manipulowania innymi oczywiście z korzyścią dla siebie.
"Dewotka" to kolejna bajka, która mówi o sprawach religijnych. Przedstawia tu Ignacy Krasicki fałszywą pobożność, na pokaz, która jest tak na prawdę obłudą względem Boga i niedopuszczalna jest dla prawdziwych chrześcijan.
Satyry pełniły troszkę inną rolę niż bajki. Ich zadaniem było ośmieszanie ludzkich przywar i wyszydzanie ich. Najbardziej znaną jest satyra, pt.: "Pijaństwo", w której Krasicki na zasadzie kontrastu przedstawia dwie postacie. Jedna ma same złe cechy, natomiast druga przeciwnie, dobre. Z kolei satyra, pt.: "Do króla" przedstawia pozornie wady króla. Jednak tak na prawdę wady te są skierowane w stronę szlachtę.
Ignacy Krasicki wyraził swój krytyczny stosunek do społeczeństwa, ponieważ bardzo raziła go jego zła postawa. Nie chciał być bierny wobec tego, co robią ludzie. Chciał za pomocą swoich utworów zmienić, a przynajmniej spróbować wpłynąć na człowieka. Dlatego tak wiele ich napisał. Jego dzieła literackie są uniwersalne i do dnia dzisiejszego nie straciły na wartości. Trudno powiedzieć, czy to dobrze czy może źle, gdyż ludzie zawsze będą mieli pełno wad, ale przecież nikt nie jest ideałem i zawsze można chcieć się zmienić na lepsze.
Ignacy Krasicki piętnował wady i przywary ludzkie w swoich "Bajkach" i "Satyrach", chcąc tym samym wpłynąć na zachowanie społeczeństwa. Krasicki pisał o tym wszystkim, co zaobserwował w otaczającym go świecie i krytykował, ośmieszał, próbując jednocześnie naprawić rzeczywistość i pouczyć ludzi. Przykłady krytyki wad widać "Dewotce" (obłuda i zakłamanie), "Malarzach" (pochlebstwa), "Filozofie" (chwiejność poglądów), "Szczurze i kocie" (pycha i zarozumialstwo) . Bajki opisują wiele sytuacji w XVIII - wiecznej Polsce, uwypuklają współczesnemu czytelnikowi problemy i wady społeczeństwa tamtego okresu. "Satyry", tak jak "Bajki", pokazują obraz życia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej, ilustrują świat z tamtych czasów. Krasicki wyśmiewa i neguje liczne wady obywateli oświeconej Polski, tj.: pijaństwo, skłonność do hazardu, zacofanie i ciemnotę szlachty, która bezkrytycznie podchodzi do wszystkiego. Satyry mają zwykle doraźny cel, np.: "Do króla", ale często także mają charakter uniwersalny, najbardziej, gdy dotyczą wad społecznych, np.: "Pijaństwo". Sam Krasicki o swoich satyrach wyrażał się następująco: "Występek karać, oszczędzać osoby", w czym uwidaczniał się jego obiektywnym i sprawiedliwe traktowanie wszystkich.
Troska o losy ojczyzny
"Powrót posła" zajmuje się problematyką polityczną kraju i dotyczy wprowadzenia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. Wiąże się ściśle z pracą Sejmu Czteroletniego, pomagając mu w czasach szczególnego kryzysu politycznego i społecznego narodu. Jest echem wszystkich spraw rozstrzyganych na Sejmie Wielkim.
Stanisław Staszic wywodził się z rodziny mieszczańskiej, jego ojciec był burmistrzem. jako mieszczanin miał niewiele dróg, więc został księdzem, co umożliwiło mu zdobycie wpływów na życie publiczne kraju. Był badaczem Karpat, członkiem, a w rezultacie prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Przysłużył się znacznie do zreformowania szkolnictwa i górnictwa w Polsce. Swoje poglądy przedstawił w dwóch wielkich dziełach, pt.: "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" oraz "Przestrogi dla Polski". Jego myśl i poglądy na sprawy społeczno-polityczne wywodzą się z wielkiego patriotyzmu i troski o dobro kraju, z obawy o możliwość utraty niepodległości. Chciał również polepszyć warunki życia mieszczaństwa i chłopów. Dla Staszica ogromne znaczenie ma wykształcenie młodzieży, którą trzeba wychowywać na patriotów, gotowych się poświęcić dla dobra ojczyzny. Znamienne są tu jego słowa: "końcem edukacji krajowej być powinna użyteczność obywatela". Popiera w nauczaniu metody, które umożliwiają logiczne myślenie oraz łączenie teorii z praktyką, nauczanie historii Polski, matematyki, fizyki i chemii. Domagał się, aby odebrano Kościołowi władze nad oświatą, czego chcieli wszyscy zwolennicy reform. Zajął się w swych utworach także prawodawstwem i ustrojem. Chciał zlikwidować liberum veto ("szczęśliwość większej części obywateli jest dobrem publicznym"), dać sejmowi władzę wykonawczą, przedstawiciele mieszczaństwa powinni zasiadać w sejmie obok szlachty i mieć prawo decydowania o swoim losie, domagał się zniesienia pańszczyzny.
Gatunki literackie
bajka - jest gatunkiem epicko lirycznym. To alegoryczna opowieść, której bohaterami są zwierzęta, ludzie, przedmioty, które SA pomocne w wyrażeniu pewnej nauki moralnej mającej charakter ogólny i powszechny. Czasami prawda ta jest przekazana bezpośrednio w postaci pointy, a czasami wyjawiona jest już na początku utworu lub autor ja tylko sugeruje. Prawda to inaczej morał. Postacie mają charakterystyczne, jednoznaczne cechy. Mamy dwa rodzaje bajek: narracyjna ( która opowieść o prostej budowie) oraz epigramatyczna (czterowersowa historyjka). Najbardziej popularna jest tzw. bajka zwierzęca, której bohaterowie są upersonifikowanymi zwierzętami, za którymi kryją się ludzie, a relacje miedzy zwierzętami odpowiadają relacjom ludzkim. Pierwszym twórca bajek jest żyjący w starożytności Ezop (VI wieku p.n.e.). W Polsce pierwsze bajki tworzył w XV wieku Biernat z Lublina. Natomiast w oświeceniu pisali je: w Rosji I. Kryłow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzorujący się na La Fontaine.
satyra - utwór o charakterze dydaktycznym, wywodzi się ze starożytności a za jej twórcę uznaje się Horacego. Jest to gatunek epicko liryczny. W satyrze autor przedstawia swój krytyczny stosunek do zjawiska lub osoby. Jej istota jest krytyka i ośmieszenie prezentowanych zjawisk lub osób. Rozróżniamy następujące typy satyr: portretowe, sytuacyjne, obyczajowe. W Polsce satyra była charakterystyczna najbardziej dla XVIII wieku (Krasicki, Naruszewicz) i była głównym narzędziem krytyki stosunków społeczno - obyczajowych.
oda - utwór poetycki ukształtowany w starożytności, który odznacza się podniosłym stylem i jest pisany na cześć jakiejś osoby, idei lub wydarzenia. Zgodnie z poetyka klasyczna oda łączyła retorykę z elementami lirycznymi. Miała pewną swobodę kompozycyjna, ponieważ musiała wyrażać uniesienie. W oświeceniu oda była wykorzystywana tylko dla celów filozoficznych lub okolicznościowych.
poemat heroikomiczny - powstał już w starożytności i miał być parodią eposu bohaterskiego. Parodia miał służyć ośmieszaniu negatywnych zjawisk, złych osób przez nieudolne naśladowanie.
Cechy poematu heroikomicznego: parodia, charakter żartobliwy, satyryczny, celem jest ośmieszenie zachowań, wysoki styl, typowy dla epopei, inwokacja, porównania homeryckie, brak zasady decorum, patetyczny język dla błahej tematyki.
Powiastka filozoficzna
Narracyjny utwór pisany prozą, napisany w celu zilustrowania jawnego określonej idei światopoglądowej lub moralnej. Powstała w oświeceniu, i był jednym ze sposobów rozpowszechniania ważnych filozofii oświeceniowych, formą krytyki i satyry społeczno - obyczajowej oraz instytucji politycznych. Sięga do dawnych gatunków prozy, takich jak: romans awanturniczy, opowieść egzotyczna. Posiada ona wspólne cechy z tymi gatunkami, takie jak epizodyczna fabuła (zbudowana wokół wątku podróży), uproszczony schemat bohaterów i brak konsekwencji w działaniu oraz motywacji. Postacie i konflikty, opisywane zdarzenia są zwykle traktowane w żartobliwy sposób, z ironicznym dystansem, co powodowało, że czytelnik wiedział, iż przedstawiane zdarzenia mają znaczenie drugoplanowe, są tylko pretekstem, zaś najważniejsze stają się ukryte za nimi przesłania moralizatorskie i filozoficzne. Przykłady: "Kandyd" Woltera, "Kubuś fatalista i jego pan" D. Diderot.
Nurty
Kontrreformacja - kierunek związany z reformacją i narodził się w Kościele. W zwalczaniu reformacji pomagał utworzony w 1531r. klasztor jezuicki. Jego zadaniem było prowadzenie cenzury książek oraz edukowanie katolickie. Kościół chciał dbać o czystość dogmatów i dlatego ingerował w sztukę i naukę, aby wyciągnąć z niej to, co katolickie. Największe uznanie zyskał utwór hagiograficzny, pt.: "Żywoty świętych" napisany przez Piotra Skargę. Na szeroką skalę zajmowano się tłumaczeniami Biblii oraz sztuką.
Marinizm był nurtem poetyckim zapoczątkowanym przez Giambattista Marino. Uważał, że celem poezji jest zadziwianie odbiorcy, zaskakiwanie go sztuczkami językowymi; dziwnymi metaforami, zastosowanie paradoksów, antytez i odważnych porównań. Przykład stanowią techniki użyte przez J. Morsztyna w sonecie "Cuda miłości".
Podobnym kierunkiem do marinizmu był konceptyzm, określany mianem gongoryzmu. Starał się uwypuklać w utworze nie tylko to, co harmonijne, ale także kontrastowe zjawiska. Czynił to przy pomocy następujących środków artystycznych: anafora (powtórzenie), oksymoron (zestawianie sprzeczności), gradacja (stopniowanie zjawisk), hiperbola (wyolbrzymianie). Wszystko to sprawiało, ze utwór miał charakter niespodziewanej pointy. Kierunek ten zmysły, które odbierały różne odczucia świata określił jako "informatory duszy".
Racjonalizm - Kartezjusz, autor "Rozprawy o metodzie"; Rozum jest jedynym sposobem na poznanie prawdy o świecie, dochodzenie do prawdy powinno odbywać się systematycznie, rozumowo, bez włączania zabobonów i przesądów; przedstawiciele: Wolter i Denis Diderot.
Deizm - wynikał z empiryzmu; Bóg jest stwórca świata, ale nic poza tym, nie ingeruje w życie ludzkie i akceptowali zasady moralne wynikające z religii, natomiast odrzucali fanatyzm religijny; znani deiści to Diderot oraz Wolter.
Ateizm - zwany inaczej materializmem, odrzucał całkowicie istnienie Boga; jego głównym przedstawicielem był filozof francuski Paul Holbach.
Empiryzm, czyli inaczej doświadczenie; twórca kierunku był angielski filozof Francis Bacon; najważniejszą i jedyną droga poznania prawdy jest doświadczenie, a wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie nie istnieje.
Utylitaryzm - to postawa charakteryzująca mówiąca, że najwyższym celem człowieka jest działanie pożyteczne. Każda praca musi powodować szczęście jak największej grupy ludzi. Literatura również przybierała cechy użytkowe oraz charakter edukacyjny i wychowawczy. Kierunek ten uznawał człowieka za jednostkę myślącą, która jest w stanie zmieniać przyszłość świata. Z postawą tą jest związany dydaktyzm, który zmierza do upowszechnienia literatury wśród najniższych grup społecznych. Przykładem są "Bajki" Ignacego Krasickiego, które krytykowały resztki feudalizmu, złe zachowania, próżność, głupotę, niesprawiedliwość społeczną. Literatura publicystyczna czasów Sejmu Czteroletniego kładła nacisk na patriotyzm oraz rozumowe kierowanie państwem, które może doprowadzić do potęgi ojczyznę. Przestrogą przed szkodliwym działaniem na rzecz kraju, który doprowadziło do rozbiorów jest utwór J. U. Niemcewicz zatytułowany "Powrót posła".
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.