INFLACJA – RODZAJE, PRZYCZYNY I SKUTKI
Wyjaśnienie zjawiska inflacji należy do jednego z najtrudniejszych problemów teoretycznych ze względu na wielkość przyczyn a zarazem różnorodnych interpretacji. Istnieje powszechna zgoda, że inflacje należy mierzyć przeciętną stopą wzrostu cen.
Inflację definiuje się jako stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabyte przez ludność. Jest to definicja ujmująca inflację od strony jej objawów a nie przyczyn czy też skutków. W wieku XIX i do końca lat 40. Ubiegłego stulecia zjawisku wzrostu cen towarzyszyło okresom wojny lub wzrostu koniunktury gospodarczej i występowało na przemian z okresami spadku cen w czasie recesji.
Zjawisko ogólnego spadku poziomu cen określany jest jako deflacja. Utrzymujący się dłużej proces spadku cen prowadzi do ograniczania produkcji, masowych zwolnień, wzrostu bezrobocia, a w konsekwencji do dalszego spadku popytu i bankructw. Klasycznym przypadkiem deflacji był spadek cen największego kryzysu gospodarczego w latach 1929-1933. Po II wojnie światowej niewielkie spadki cen wystąpiły w Stanach Zjednoczonych w latach 1949, 1954. W latach 50 XX wieku tendencja do spadku cen w czasie recesji przestała narastać i w poszczególnych krajach w większym lub mniejszym nasileniu utrzymują się zjawiska inflacyjne. W latach 70. i 80. XX wieku w gospodarce niektórych krajów kapitalistycznych wystąpiły dwa nowo jakościowe zjawiska określane jako stagflacja i slumpflacja.
Stagflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu odpowiada stagnacja PKB
Slumpflacja charakteryzuje się wzrostem ogólnego poziomu cen i spadkiem PKB.
Warto zwrócić uwagę na dwa momenty występujące w tej definicji:
Inflacja jest procesem, oznacza to, że mamy z nią do czynienia, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały (1razowa podwyżka – to nie inflacja)
Inflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, wynika z tego, że nie każdy wzrost cen jest inflacją; jeśli podwyżką niektórych cen towarzyszą odpowiednio wysokie obniżki cen to ogólny poziom cen nie musi wzrosnąć
Obliczaniem zmian ogólnego poziomu w praktyce zajmuje się instytucja -> w Polsce GUS. W tym celu konstruuje się wskaźnik cen będący miarą zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr tzw. koszyka, w jakimś okresie.
Najczęściej stosowanym miernikiem służącym do pomiaru inflacji jest indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych zwanych także indeksem wzrostu kosztów utrzymania. Indeks ten odgrywa podstawową rolę w negocjowaniu podwyżek płac lub rewaloryzacji świadczeń emerytalnych, rentowych itp.
Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup reprezentatywnego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy.
Inflacja może przejawiać się w dwóch pods. formach:
Inflacji jawnej (cenowej)
Inflacji ukrytej (stłumionej
I.jawna (to def. Inflacji)jest typową forma przejawiania się inflacji w krajach o gosp. Rynkowej. Druga forma inflacji przejawia się sporadycznie w niektórych okresach historycznych. Najczęściej administracyjne ograniczenia wzrostu cen i płac wprowadzano w okresie wojny lub po jej zakończeniu przy niedostatecznej podaży dóbr. Polityke taką stosowano także w krajach o gospodarce rynkowej np. w Wielkiej Brytanii oraz w krajach socjalistycznych. Ograniczenia wzrostu cen, miały na celu przeciwdziałanie inflacji, doprowadziły jednak do powstania inflacji ukrytej char. Się wys. Luki inflacyjnej -> czyli nadwyżki globalnego popytu nad podażą. Nadwyżka prowadziła do: kolejki, sprzedaż pod ladą, różne systemy rozdzielnictwa i reglamentacji, powstanie czarnego rynku.
Jako miernik inflacji ukrytej może służyć kształtowanie się cen na czarnym rynku lub zmiany kursu waluty krajowej w stosunku do innych walut.
I.ukryta była przez wiele lat char. Cechą rozwoju gospodarek centralnie zarządzanych. Zjawiska inflacyjne mogą charakteryzować się różnym nasileniem. Tak z punktu widzenia wielkości wzrostu cen, (stopnia inflacji) można wyróżnić inflację:
Pełzającą
Umiarkowaną
Galopującą
Hiperinflację
Inflację traktuję się jako pełzającą, gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie. Gdy wskaźnik cen oscyluje w granicach 5-10% rocznie to taką inflacje określa się zwykle mianem inflacji umiarkowanej. Z inflacją galopującą mamy do czynienia wtedy gdy wskaźnik cen wacha się od 10-99. Gdy zaś ceny rosną w tempie przekraczającym 100% to mówimy o hiperinflacji.
Inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza tzn. za tą samą ilość jednostek pieniądza można nabyć mniej towarów. Zjawisko to nazywanie jest DEPRECJACJĄ. gdy urzędowo obniżamy wartości waluty mamy do czynienia z deprecjacją. Przeciwieństwem deprecjacji jest aprecjacja czyli wzrost siły nabywczej pieniądza.
3 podstawowe teorie przyczyny inflacji :
1) popytowa
2) kosztowa
3) monetarystyczna
Ad.1
Ma miejsce wtedy kiedy w gosp. pojawia się nadwyżka popytu pieniężnego. Źródła jej to wydatki publiczne, inwestycje, wzrost wartości eksportu itp. Nadwyżka popytu pienieżnego jest rezultatem o korzystne dla grup społ. podział wytworzonego dochodu narodowego. Zwiększone dochody z tytułu wzrostu zysków , płac, świadczeń socjalnych i innych wydatków budżetowych przewyższają realny poziom dochodu narodowego. W następstwie czego utrzymanie równowagi w gosp. wymaga wchłonięcia
Walka z inflacją powinna polegać na łagodzeniu konfliktów na tle podziału dochodu narodowego przy czym szczególna rola przypada tu państwu. Państwo powinno kontrolować tempo wzrostu wynagrodzeń, zysków, cen przez odpowiednią politykę fiskalną i pieniężną. Jeżeli inflacja ma charakter popytowy za wzrost cen obciąża się sąd, dopuszcza do nadmiernych wydatków budżetowych, bądź bank centralny który prowadzi zbyt liberalną politykę i zachęca do nadmiernej kreacji pieniądza ( za pośrednictwem taniego kredytu)
Ad.2
Kosztowa teoria inflacji akcentuje znaczenie rosnących kosztów prod. wymuszających wzrost ogólnego poziomu cen. Wzrost kosztów prod. może wynikać z przesłanek tj wzrost płac związanych z dział. związków zawodowych, wzrost cen związanych z monopolem , wyższe ceny surowców, materiałów itp. Przyczyny uruchamiają spiralę inf. : wzrost płac - > wzrost kosztów , wzrost kosztów -> wzrost cen, wzrost cen - > koszty utrzymania i ?? rządania płacone. Jeżeli inflacja jest kosztowa odpowiedzialnością obciąża się związki zawodowe. Inflację kosztową mogą wywołać przedsiębiorstwa monopolistyczne , które podnoszą ceny dóbr finalnych co powoduje ,że ceny rosną.
Ad. 3
Współcześnie modne są monetarystyczne teorie inf. Inflacja monetarna wywołana jest wzrostem podaży pieniądza. Winowajcą jest rząd wymuszający dodruk, co powoduje stan, który występuje szybszy wzrost ilości pieniądza w porównaniu z ilością wytwarzanych dóbr i usług. Prowadzi to do inflacji. Zależność między podażą pieniądza a wzrostem cen można zobrazować za pomocą formuły równanie wymiany: M * V = P * Y
M - Ilość pieniądza w obiegu
V - Szybkość obiegu pieniądza
P - Przeciętny poziom cen
Y - Poziom dochodu narodowego
Monetaryści przyjęli założenie, że w krótkim okresie szybkość obiegu pieniądza V jest stała. W krótkim okresie nie zmienia się także poziom realnego dochodu narodowego Y.
Przy założeniu że V i Y są stałe każdy wzrost ilości pieniądza w obiegu M, musi prowadzić do wzrostu przeciętnego poziomu cen P jeśli równowaga ma być zachowana.
Teoria ta dostarczała praktycznych wskazówek jaką politykę powinien prowadzić bank centralny, aby nie dopuścić do inflacji lub zahamować trwającą inflację i zapewnić ustabilizowany wzrost gospodarczy.
Polityka ta powinna opierać się na fundamentalnej zasadzie, że podaż pieniądza M, powinna rosnąć w stałym tempie na poziomie przewidywanego tempa wzrostu dochodowego z uwzględnienia minimalnego wzrostu cen.
Charakter inflacji w Polsce zmienił się istotnie po 1989r. Inflacja występująca do 89r. miała char. Inflacji popytowej. W 1990r., przeprowadzono szokowy wzrost cen, który był związany z korekcyjnymi podwyżkami cen administrowanych. (ceny wzrosły od 3- razy, miała znaczenie inflacji popytowej i korekcyjnej, od 91r., char. Inflacji kosztowej
Skutki inflacji:
Każdy przedsiębiorca wie, że inflacja powoduje duże zamieszanie w kalkulacji kosztów produkcji
Niepewność w przewidywaniu wzrostu realnych zysków co wpływa destabilizująco na działalność gosp i zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji
Spadek siły nabywczej pieniądza
Osłabia motywację do zwiększania eksportu gdyż eksporterzy otrzymują wpływy w walucie krajowej, która stopniowo traci a wartości
Inflacja wprowadza b.duże zamieszanie na rynku p.wartościowych co zakłóca sprawne funkcjonowania całego systemu finansowego kraju
Pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności
Bezrobocie
Bezrobocie wywołuje negatywne skutki społeczne i ekonomiczne mające znaczenie zarówno dla osób bezrobotnych jak i gospodarki jako całości. Nie tylko oznacza ono pogorszenie trybu życia, frustracje, wzrost niezadowolenia i rozwój niekorzystnych zjawisk lecz również niepełne wykorzystanie siły roboczej w związku z tym produkuje faktyczną niższą od potencjalnej.
Skala i skutki istniejącego bezrobocia są na tyle poważne, że dosyć powszechne jest przekonanie o konieczności ingerencji państwa zmierzającej do ograniczenia tego zjawiska.
Najczęściej do osób bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym (jako granice wieku produkcyjnego przyjmuje się lata 18-67 dla wszystkich wg nowej ustawy ( dla kobiet 18-59, dla mężczyzn 18-64 wg starej ustawy)
które są po pierwsze zdolne do podjęcia pracy na typowych warunkach w gospodarce oraz
pozostają bez pracy pomimo poszukiwań.
Z powyżej definicji wynika że bezrobotni są częścią ludności w wieku produkcyjnym. Ludność produkcyjną można podzielić
aktywną zawodowo – do aktywnych zawodowo (określonych zasobów siły roboczej) zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach zwłaszcza płacowych dla danej gospodarki.
bierną zawodowo- pozostałe osoby w wieku produkcyjnym
Stosunek liczby aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej Sr) do liczby ludzi w wieku produkcyjnym (Lp) nazywamy czynnikiem aktywności zawodowej
$$az = \ \frac{\text{Sr}}{\text{Lp}}$$
Im wyższy jest ten współczynnik tym większa częśc ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo.
Wysokość współczynnika aktywności zawodowej zależy od czynników:
poziom i stały dochód płac,
preferencje jednostek w zakresie kształcenia,
model rodzinny,
liczba dzieci w rodzinie
możliwości znalezienia pracy
TYPY BEZROBOCIA
W literaturze spotykamy różne klasyfikacje bezrobocia. Zgodnie z przyjętą przez nas klasyfikacją można wyodrębnić bezrobocie z
niedopasowaniami strukturalnymi oraz
bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą
Bezrobocie związane z niedopasowaniami mogą wystąpić zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Obejmuje bezrobocie frykcyjne oraz bezrobocie strukturalne
Bezrobocie frykcyjne zawsze jest nieredukowalne w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością dostosowań podaży siły roboczej na siłę roboczą na niedoskonałym rynku pracy
W dynamicznej gospodarce pojawiają się niedopasowania (frykcje między wolnymi miejscami pracy a wolną sią roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu na rynek pracy i odpływu, oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników.
W rezultacie tych procesów, zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnym ze względu na to że informacje posiadane przez pracodawców i pracowników są niedoskonałe, musi wpłynąć czas zanim ludzie bezrobotni znajdą czekające miejsca pracy. Bezrobocie nie jest stałe, mogłoby się obniżyć gdyby informacja o rynku pracy szybciej docierała do zainteresowanych. Istotną rolę mają tu do odegrania takie czynniki jak rozwój sieci urzędów pracy, wzrost liczny pracowników biur oraz poprawa wyposażenia biur w środki techniczne.
bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku lub rozwoju pranych branż i gałęzie związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami podziału pracy (międzynarodowego). Pojawiające się bezrobocie strukturalne może mieć charakter dość trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu z z koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy miejsca zamieszkania.
Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej, a więc podaży w skali całej gospodarki nad całkowitym popytem na siłę roboczą jest często określany mianem bezrobocia wywołanego osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej. Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze różnice poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia.
Keynesiści tłumaczą je niedostatecznym popytem na dobra i dlatego ten typ określamy mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem.
Neoklasycy tłumaczą je zbyt wysokimi płacami.
Bezrobocie a działalność państwa
W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić część aktywną mającą na celu redukcję bezrobocia oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna na rzecz bezrobotnych.
Aktywna polityka państwa na rynku pracy polega na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Wyróżniamy ty aktywną politykę mikroekonomiczną i makroekonomiczną.
Polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków) i pieniężnych (stopy procentowej, podaży, pieniądza) w celu zlikwidowania bezrobocia. W zależności od tego, która teoria jest podstawą prowadzenia polityki, instrumenty te skierowane są na stymulowanie globalnego popytu na towary albo na stwarzanie producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków do rozwijania produkcji.
Polityka MIKRO obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcje bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Wśród ich instrumentów należy wymienić:
publiczne programy zatrudnienia w szczególności „roboty publiczne” polegające na tworzeniu przez państwa dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem w sektorze publicznym
Subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowej redukcji zatrudnienia lub tworzą miejsca pracy
Pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek
Szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnych zmianę kwalifikacji
Usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pacy ( gromadzenie i udzielanie informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących miejsca pracy)
Instrumenty te mają charakter selektywny czyli adresowane są do określonej siły roboczej ( młodzieży, długookresowych bezrobotnych)
Pasywna polityka państwa na tynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy dla bezrobotnych. Należy wymienić zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy i inne
Najważniejszą formą pomocy są zasiłki dla bezrobotnych