- Kościół jest zrzeszeniem świadomych mężczyzn i kobiet dzielących tę samą wiarę i nadzieję, żyjących w rozproszeniu, ale odnajdujących się w jedności.
- Kościół jako zrzeszenie ludzi, gromadzących się w jednym miejscu (Chrześcijaństwo - religia miast), tak jak w przypadku kościołów lokalnych (Antiochia, Korynt, Filippia i Lyon, podlegających kościołowi Jerozolimskiemu (Kościół macierzysty)).
Nauki pozostawione przez apostołów i ich wspólników. Dzięki kontynuacji dzieła apostołów kolejni zwierzchnicy przekazywali sobie relacje i nauki Ewangelii i tworzyli kościół, budując go na ich autorytecie. Przykład ostatniego apostoła Jana, który podróżował po Azji, gdzie utworzył wiele wspólnot (I/II w.). Taki apostoł dokonuje pierwszej ewangelizacji w gościnnym domu. Dom – macierzysta komórka, kolebka wspólnoty; dom zostaje oddany do dyspozycji misjonarza. Kiedy liczba wiernych wzrasta wynajmują salę; najczęściej wspólnota otrzymuje tą salę, a jej były właściciel zostaje głową wspólnoty.
Na samym początku kierowało nim kierownictwo kolegialne (starszych, prezbiterów). Później episkopi, czyli biskupi, nadzorujący, sprawujący pieczę (zapożyczenie z administracji cywilnej; przez pewien czas utożsamiani z prezbiterami). Przejście od organizacji kolegialnej do władzy biskupiej, było czasem burzliwym dla chrześcijan (IIw.). Najmniej spornym przejściem było wyłonienie biskupa z kolegium prezbiterów (w Rzymie przez pewien czas, zamiast o biskupie, mówi się o przewodniczącym rady starszych). Później papież
Podwójne zwierzchnictwo biskupa i diakona. Na biskupa wybiera się człowieka wykazującego najwięcej gotowości i wspaniałomyślności, który jest szanowany za swoją wzorowość i wartość. Funkcja ta odpowiada pozycji ojca rodziny, jego życie osobiste i rodzinne (ma jedną żonę) jest nienaganne, wyróżnia go gościnność i szacunek. Jest trzeźwy, rozsądny, przyzwoity, potrafiący nauczać, nie nadużywający alkoholu, opanowany, niekłótliwy, niechciwy, dobrze zarządzający własnym domem i dobrze wychowujący swe dzieci oraz być dojrzałym (50 l.) Nie powinien trudnić się żadnym handlem, ani piastować urzędów, poza tym ma znać Pismo i dobrze je objaśniać wiernym. Biskup przewodniczy w liturgii, wymierza sprawiedliwość i rozstrzyga spory; w Kościele pełni funkcję Boga. Wyboru dokonuje wspólnota na zgromadzeniu religijnym (SYNAKSA), podczas ustnego głosowania wszystkich wiernych. W funkcjach liturgicznych pomagają mu księża (niezależni mężczyźni). Diakon to jego młodszy współpracownik, którego zalety osobiste, rodzinne i społeczne, sprawiają, że może skutecznie pomagać biskupowi, powinien być taktowny i bezinteresowny, a także być młody popularny we wspólnocie. Pośredniczy pomiędzy wspólnotą, a biskupem, jego zadaniem jest działalność społeczna. Diakon to oko i serce biskupa, utrzymuje stały kontakt z wiernymi, informuje go o ich potrzebach i trudnościach. Miał też ubierać i przyozdabiać zmarłych (np. rozbitków znajdywanych na brzegach).
Chrześcijanie spotykają się według powinowactwa, w grupach etnicznych lub językowych (dlatego były np. różne terminy świąt). Zbierają się wokół nauczyciela lub prezbitera. Zaradzić temu miał biskup, który powinien być obrońcom i przewodnikiem małych kościołów. Wspólnota wybiera na biskupa chrześcijanina zamożnego (materialnie niezależnego), który może zaspokoić potrzeby gminy (dlatego czasami stanowisko biskupa było dziedziczone), dzieje się to podczas już wspomnianych synaks. Pod koniec II wieku wspólnoty zaczynają organizować się między sobą i zbierać na synodach i decydować w ważnych sprawach(konflikt w sprawie Wielkanocy). Kościół ma charakter patriarchalny i osobisty, zero biurokracji i administracji. Kasa wspólnoty była zasilana składkami wiernych, ofiary podczas nabożeństw, rozdawano potrzebującym. Datki były dobrowolne, spontaniczne i bezinteresowne, miały wartość braterstwa. Wyrównanie różnic pomiędzy członkami wspólnoty (miłosierdzie).
Pliniusz Młodszy wspomina o dwóch kobietach (w Azji, konieczność!) piastujących urząd diakonis, zajmowały się one żeńską częścią wiernych. Nie powinny jednak udzielać chrztów, ani głosić kazań. Dlatego niektóre z nich wstępowały do sekt, gdzie mogły czynnie brać udział w nabożeństwach i chrzcić (Marek gnostyk!). W tych czasach, wiele kobiet prorokuje, udziela porad. Inaczej ma się pozycja wdowy, ponieważ pozostaje bez opieki i obrony jest uprzywilejowaną członkinią wspólnoty. W Rzymie po śmierci męża,, wdowa była na łasce rodziny męża (ponieważ nie chroniły jej żadne przepisy prawne), nie polecano też ponownego zamążpójścia(wdowy nagradzane wieńcem), natomiast w świecie greckim wdowa winna była wyjść za mąż ponownie, albo powinna żyć w domu zamężnego chrześcijanina i opiekować się domem – monastyczna asceza.
W Starożytności grób miał charakter bardziej społeczny niż religijny, wszyscy jeszcze za życia decydowali o tym jak mają być pogrzebani, za jednorazową opłatą i comiesięcznymi składkami. Przywiązywano do niego tak wielką wagę ponieważ było to miejsce odpoczynku i kultu zmarłych.
W przypadku chrześcijan grzebanie zmarłych to ostatnia forma miłosierdzia np. w stosunku do ubogich. Kościół wypełniał obowiązek pochówku wobec wszystkich zmarłych bez grobu; biedni grzebani byli na koszt wspólnoty. Nie popierali kremacji, jeśli nie dało się chować na powierzchni, stwarzali katakumby. Rzeczą najważniejszą jest grzebanie zmarłych, dlatego największą karą dla męczenników był brak pochówku.
Prześladowania i męczeństwa były czynnikiem sprawiającym, że chrześcijanie byli tak bardzo solidarni. Więźniom zanoszono pokarm, płacono okup za uwolnienie, bracia spędzali z nimi noce, by ulżyć im w cierpieniach (młody Orygenes). Niektórych chrześcijan wysyłano do kopalń (wypalano im znamiona), gdzie pracowali w nieludzkich warunkach. Często chrześcijanie oddawali swe majątki by ratować swoich współbraci, czasami też oddawali własne życie. W ostatnich chwilach, chrześcijanie pocieszali się nawzajem, dawali sobie ciepło, a także obdarzali się pocałunkiem (tak jak podczas Eucharystii).
Od samego początku Kościół zalecał Panom by wyzwalali swych niewolników, ale nie kosztem wspólnego majątku. Nie troszczy się o ich zrównanie materialne czy społeczne, ważne jest tylko braterstwo, które konkretny niewolnik otrzymał od uwalniającego go Pana.
Łaska Objawienia – charyzmat dany Ignacemu i Polikarpowi; Talent pisarski – autor Ody Salomona obdarzonej niezwykłym liryzmem; Dar uzdrawiania języków, przewidywania przyszłości i wiedzy otrzymali Justyn i Ireneusz. Kościół uznaje charyzmaty apostolstwa, rozróżnienia duchów i władzy.
Profetyzm – pogląd głoszący istnienie proroków, wiarę w proroctwa, związany jest z natchnieniem lub powołaniem przez Boga określonego proroka. Określa dar przewidywania i tworzenia wizji przyszłości.
Hermas – uważał, że ma posłanie dla Kościoła, które powierza prezbiterom, działał wśród konkretnej gminy. Na jego przykładzie widzimy, że jako prorok nie stawia się ponad Kościołem lokalnym, a poddaje się jego osądowi i ocenieniu wartości jego przepowiedni.
Montanus – 172 r. we Frygii, głosi uległość Duchowi, nieustanne dążenie do doskonałości, wyrzeczenie się małżeństwa i jego konsumpcji, sprzedaż wszystkich dóbr na rzecz ubogich, pragnienie męczeństwa i oczekiwanie końca świata.
Gnostyk Marek – Lyon – namawiał piękne i bogate kobiety do prorokowania, te wpadają w ekstazę, mówią bezsensowne rzeczy (często bezwstydne) i oddają się rozkoszom cielesnym.
Często ofiarami fałszywych proroków padały całe wspólnoty.
Millenaryzm - pogląd religijny głoszący bliskie nadejście tysiącletniego panowania Królestwa Bożego, wiara w Millenium, które ma być okresem zbawienia i szczęśliwości na Ziemi (wg niektórych denominacji, w Niebie). Zwolennikami tego poglądu byli Justyn i Ireneusz (dzisiejsze sekty, adwentyści, świadkowie Jehowy)
Marcjon – wraz z uczniami głosił całkowitą wstrzemięźliwość, chrzest tylko dla osób bezżennych. Tworzą własną hierarchię, mają swoich ascetów i męczenników. Działają w Lyonie, Kartaginie, Aleksandrii i Rzymie.
Alcybiades – jeden z męczenników lyoniskich, pościł w więzieniu.
Akwarianie - Zastępowali w Eucharystii wino wodą!
Enkratyzm – ci co zachowują wstrzemięźliwość chrzczeni są jako pierwsi, pogląd potępiający małżeństwo.
Kościół próbuje oczyścić charyzmat z jego przesadnych przejawów, potępia okładanie klątwami dóbr stworzonych i małżeństwa. Zezwala na czynienie pokuty dla odzyskania spokoju.
Kościół jest otwarty dla wszystkich narodów, nie jest związany z cesarstwem/państwem/rasą/grupą społeczną. Jest dla wszystkich i wszystkim ukazuje takie samo braterstwo. W nim jedność i katolickość idą w parzę, pierwsze jest podstawą dla drugiego i na odwrót. Wierzący mają świadomość należenia w każdym miejscu do Kościoła. Chrystus założył jeden kościół – Kościół Katolicki.
| Kościół Wschodni (Kartagina –Lyon) | Kościół Zachodni (Antiochia – Rzym) |
|---|---|
|
|
Stolica Kościoła po zajęciu i zniszczeniu starego Syjonu(70 r. ?) przeniosła się z Jerozolimy do Rzymu – stolicy wszystkich państw, gdzie śmierć poniósł Piotr i Paweł, co nadało mu autorytetu. Rzym potęga światowa, łączność z nim, zapewnia łączność z całym światem. Decyzje, które zaaprobuje Rzym nabierają całej mocy.
Tradycja apostolska Anonim, Pasterz Hermas, Didaskalia Anonim (Syria), List Klemensa Rzymskiego do Koryntian, List Pawła do Tymoteusza,
Lapsi – prześladowania chrześcijan
Synaksa – Wspólne zgromadzenie religijne podczas którego wybierano biskupa
Oblata –ofiary w naturze zbierane przez diakonów (pożywienie, chleb i wino – kult, reszta biednym)
Annona – podatek w naturze (zboże), dawany na rzecz biednych
Sportula – Dary pieniężne rozdawane wedle potrzeb.
95 r. – Represje zastosowane przez cesarza Domicjana (brak rozróżnienia judaizm czy chrześcijaństwo) ?
107-108 – Ignacy, biskup Antiochii zostaje umęczony w Rzymie (już jako Chrześcijanin)
112 - prześladowanie chrześcijan w Bitynii, tylko przeciwko uczniom Chrystusa
| Grupy | Nazwa | Autor | Gdzie i kiedy? | O czym? |
|---|---|---|---|---|
| 1)Dokumenty odnoszące się do życia Kościołów | Diache (nauka) | Dzieło 12 apostołów | Pod koniec I w., ma syryjskie pochodzenie | - Nauka moralna (2 drogi, droga zła i droga dobra) -Liturgiczne instrukcje (odnośnie chrztu, postu, modlitwy, ewangelii) - Rezerwa wobec wędrownych apostołów (wyższość lokalnych biskupów - Idea ponownego przyjścia Pana |
| Drugi i Trzeci list Janowy | „Prezbiter”, być może Jan | W azjatyckiej prowincji rzymskiej, pod koniec I w. | - Ostrzeżenie przed przyjezdnymi gośćmi (1) - Reakcja na odmowę przyjęcia wysłanników prezbitera przez Diotrefesa (2) |
|
| List do koryntian | Klemens Rzymski | Około 95 r., Rzym | - Pisany w imieniu rzymskiego kościoła; gani podziały jakie nastąpiły u koryntian, nawołuje do przywrócenia biskupów i prezbiterów, wzywa do przywrócenia sytuacji sprzed kryzysu | |
| Listy | Ignacy Antiocheński | 107-108 r., Antiochia/Rzym | - Potępienie heretyków, akcentuje odmienność od judaizmu; przywiązuje wielką wagę do biskupów, kolegium prezbiterów i diakonów | |
| List do Filipian | Polikarp | Smyrna, kilka lat później niż Ignacy | - te same tematy co Ignacy, nie wspomina jednak o biskupach; kościoły zorganizowane niezależnie! | |
| 2) List do Hebrajczyków | List do Hebrajczyków | Anonim | Przed 95 r., | - Napisany elegancką greczyzną, komentuje Stary Testament, wyraźnie po rozdziale pomiędzy chrześcijaństwem a judaizmem, ponowne interpretowanie Pism, wyzwolenie od dosłownego znaczenia |
| 3) Teksty Janowe | Czwarta Ewangelia | Anonim (przypisuje się ją Janowi) | 100-110, być może w regionie efeskim | - po prostu Ewangelia;) |
| List | -‘’- | 90 r., j/w | - ojciec duchowy zwracający się do duchowych dzieci, nacisk na miłość wzajemną pomiędzy braćmi, idea przebaczenia grzechów. - kościół w którym został napisany list boryka się z heretykami |
|
| Apokalipsa | Jan | Około 95r. | - Wizja końca świata itd. |
| Co | Autor | Kiedy i gdzie? | O czym? |
|---|---|---|---|
| Ewangelia według św. Tomasza | Św. Tomasz | Pismo syryjskie, trudno ustalić datę | -nieeschatologiczna definicja Królestwa Bożego - odrzucenie żydowskich praktyk oczyszczenia - dowolna interpretacja reguł starotestamentowych dot. szabatu |
| Drugi list Piotra | Św. Piotr | Aleksandria egipska, 130 r. | - Obrona tradycyjnego pojęcia powrotu Chrystusa (ale hellenizacja!) |
| List Pseudo-Barnaby | Druga ćwiartka II wieku | - apelacja o zachowanie należnego miejsca i autorytetu Pism; propozycja alegorycznej interpretacji Pism – Zastosowanie hellenistycznej hermeneutyki! | |
| Pasterz | Hermas | 140 r., | - owocność żalu za grzechy -liczne zapożyczenia z literatury greckiej |
| Homilia – 2 list | Klemens Rzymski | Podobnie jak Pasterz | - Świat pogański powinien być pozyskany przez głoszenie nauk i przykazania miłości nieprzyjaciół. - Kościół pradawny! Judaizm - epizod |
Powolna zmiana punktu widzenia
Kwadratus z Aten w liście do Hadraian w 125r,. broni sprawy chrześcijańskiej
Arystedes w swej Apologii w 145r., potępia wierzenia pogańskie, uważa, że tylko chrześcijanie poprawnie czczą Boga
Justyn w swej Apologii (150r.) opisuje dokładnie obrzęd chrześcijański aby odeprzeć oszczerstwa jakie panowały wśród pogan, uważa że Chrześcijaństwo stało się szacowną religią, której już nikt nie ma prawa potępiać
W latach 135-150 tendencje zmierzające do obrony oryginalności chrześcijaństwa poprzez przeciwstawianie się dążeniu do asymilacji kulturowej z cywilizacją grecko katolicką.
- Ewangelia Ebonitów; pochodzi z Jordanii,
- Ewangelia Hebrajczyków; pochodzenie aleksandryjskie
- Kerygma Piotra (nauczanie Piotra) – zostało po nim tylko kilka cytatów w księdze IV Kobierców, Klemensa Aleksandryjskiego, pochodzenie pisma - aleksandryjskie; chrześcijanie jako 3 rasa!, różna od Greków i Żydów,
- Bazylides – działał w latach 125-155, pierwszy wielki mistrz gnostycki; jego dzieła znamy dzięki Ireneuszowi (130-200), Hipolitowi(160-236), Klemensowi Aleksandryjskiemu (180-203) i Epifanesowi (367-404). Głosił absolutną transcendencje Boga z którego wszystko powstało. Jahwe natomiast to według niego anioł Izraela, kłótliwy i autorytarny, jego lud był niezgodny. Bóg by temu zaradzić wysłał na świat swą Myśl, czyli Chrystusa, ale tak naprawdę Szymona z Cyreny został umęczony pod jego postacią, w ten sposób Chrystus wykpił Żydów. Zbawienie przynosiła wiedza (gnosis). Całkowite zerwanie z judaizmem i dziedzictwem żydowskim, nie było też miejsca na cywilizacje grecko-rzymską, być chrześcijaninem to znaczy zachować dystans.
- Marcjon (85-160), ur. W Synopie na wybrzeżu Morza Czarnego w rodzinie chrześcijańskiej. Konflikt z Polikarpem! W swym dziele Antytezy głosił że Bóg Jezusa nie ma nic wspólnego z Jahwe ze Starego Testamentu (złym bóstwem), Jezus natomiast jest synem Nieznanego Boga, a nie Mesjaszem. Marcjon wprowadził bardzo surowe zasady moralne w swoim kościele (wstrzemięźliwość seksualna, rezygnacja z życia codziennego). Niezgodę ns materialny świat i zło wyrażał poprzez bezwzględne odrzucenie wszelkich kompromisów z kulturą grecko-rzymską i z dziedzictwem żydowskim.
To zmusiło Wielki Kościół do lepszego zorganizowania się i obrony swej wiary oraz do określenia czym jest dla niego Pismo Święte. Przez to upowszechnił się monarchiczny episkopat, zanikło kierownictwo kolegialne, zredagowany i rozpowszechniony został skład apostołów i ustanowiony kanon Pism Świętych.