Liliana Nowakowska

Zarządzanie I rok, zaoczne

ZANIECZYSZCZENIE MORZA BAŁTYCKIEGO

Morze Bałtyckie jest szczególnie narażone na wszelkie zanieczyszczenia, gdyż jest morzem niedużym, prawie zamkniętym i płytkim. Na obszarze zlewiska Bałtyku (1 721 233 km²) leży 9 wysoko uprzemysłowionych i dobrze rozwiniętych rolniczo państw, min : Niemcy, Czechy, Polska, , Finlandia i Szwecja. Wszystko to sprawia, że powstaje tu ogromna ilość zanieczyszczeń, które w postaci ścieków lub drogą powietrzną trafiają ostatecznie do morza. Najwięcej substancji szkodliwych wnoszą duże rzeki południowego i wschodniego Bałtyku, tj. Odra, Wisła, Dźwina, Niemen, Newa. Rejony przyujściowe tych rzek należą do "najbrudniejszych" akwenów Bałtyku.

Do głównych zanieczyszczeń należą:

• Substancje nieorganiczne

• Substancje organiczne

• Metale ciężkie

• Olej

• Przemysł

• Rolnictwo

• Transport i żegluga

Substancje nieorganiczne

Większość zanieczyszczeń nieorganicznych są to związki lub pochodne azotu, fosforu, siarki i węgla. W 1995 do wód naszego morza trafiło 760 746 ton związków azotu i 37 652 tony związków fosforu. Niestety, najwięcej tych substancji pochodzi z obszaru naszego kraju. Pochodzą one szczególnie z przemysłu, miast, rolnictwa i ruchu drogowego. Sporo zanieczyszczeń nieorganicznych dociera do Bałtyku przy odprowadzaniu ścieków. Niektóre z zanieczyszczeń z przemysłu ucieka również do atmosfery przez kominy (tlenki siarki). Obciążenie zanieczyszczeniami rolniczymi (azot itp.) dociera do morza głównie przez odprowadzanie wód powierzchniowych do rzek. Udział ruchu drogowego polega na emisjach powietrznych tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenku i dwutlenku węgla. Zanieczyszczenia te służą jako środki odżywcze w Bałtyku: za duża ich ilość powoduje eutrofizację wody morskiej. Niektóre gazy (np. dwutlenek węgla) również przyczyniają się do powstawania globalnego efektu cieplarnianego i uszkodzenia warstwy ozonowej.

Substancje organiczne

Związki organiczne, zwane również węglowodorami są to względnie duże molekuły złożone głównie z węgla i wodoru. Mogą one także zawierać między innymi atomy azotu, fosforu, siarki i chloru. W wyniku niekontrolowanego użycia pestycydów rolniczych, duże ilości toksyn organicznych dotarły do morza, niesione wiatrem lub przez rzeki. Toksyny te były wchłaniane przez różne gatunki zwierząt powodując wyjątkowe szkody w ogólnym stanie ich zdrowia. Zarówno rolnictwo jak i przemysł (przede wszystkim celulozowo – papierniczy) są odpowiedzialne za ogromny ładunek związków organicznych w Bałtyku. Lotne związki organiczne pochodzą także ze źródła, jakim jest ruch drogowy.

Metale ciężkie Do metali powodujących największe szkody w środowisku Bałtyku zaliczamy:
- Rtęć (Hg)
- Kadm (Cd)
- Ołów (Pb)
Obliczono, że w 1995 roku do Bałtyku dostało się co najmniej 13 330 kg rtęci, 23 610 kg kadmu, 4 032 770 kg cynku, 1 594 710 kg miedzi i 337 400 kg ołowiu. Trudno dokładnie określić ilość wprowadzanych zanieczyszczeń ropopochodnych. Szacuje się, że do Bałtyku dostaje się rocznie od 21 do 66 tys. ton tych substancji. W przeliczeniu na jednostkę objętości wody jest to dopływ dwa razy większy niż do Morza Północnego i trzy razy większy niż do Północnego Atlantyku.

Metale mogą docierać do morza drogą powietrzną z wylotów kominów przemysłowych i wydechów pojazdów spalinowych. Stężenia toksyn metali śladowych nakłada się w Bałtyku także z normalnymi procesami metabolicznymi u ryb i dzikich zwierząt. Metale te mogą być przenoszone do ludzi, którzy konsumują ryby; metale mają jednak odwrotne konsekwencje dla ludzkich procesów metabolicznych.

Olej

Zanieczyszczenie olejem w Morzu Bałtyckim pojawia się z rozmaitych źródeł w wielu różnych postaciach, w zakresie od lotnych gazów do gęstych szlamów ciekłych. Najbardziej rozpowszechnione są:
- wycieki oleju mineralnego ze statków i przybrzeżnych platform wiertniczych
- rozcieńczone wypływy oleju z miast i przybrzeżnego przemysłu
- przenoszone w powietrzu lotne węglowodory ze spalania paliwa kopalnego i wydechów pojazdów spalinowych
- opary węglowodorów z stacji końcowych dystrybucji oleju.

Większość oleju, który dostaje się do Bałtyku, pochodzi z rozcieńczonych ale stałych emisji lądowych. Dopływ poprzez rzeki, wypływy ścieków przemysłowych i miejskich i opady atmosferyczne oblicza się na ponad 80 % ogólnego rocznego dopływu. Najbardziej zagrożone są ptaki morskie i ekosystem dna morskiego.
Przemysł

Zanieczyszczenie z sektorów przemysłowych wokół Morza Bałtyckiego ma zasadniczy wpływ na środowisko w regionie Bałtyku. Przemysłami, które są najbardziej szkodliwe dla środowiska są przemysł celulozowo - papierniczy, chemiczny i instalacje przeróbki i wytwarzania metali. Zanieczyszczenia, najczęściej ścieki nieorganiczne, znajdują drogę do Bałtyku dwoma sposobami:
- powietrzem, w postaci tlenków (NOx, POx) z kominów
- przez spływ wód powierzchniowych, z wypływów ścieków z instalacji.
Rolnictwo

Blisko ¼ zlewni Bałtyku używane jest do uprawy roli. Na tym terenie stosuje się nawozy chemiczne i organiczne oraz pestycydy. Działalność rolniczą na tym obszarze szacuje się na około 200 000 ton azotu i 5 000 ton fosforu wpływających co roku do morza. Jest to odpowiednio 35 % i 10% ogólnego rocznego obciążenia azotem i fosforem w morzu. Masowy dopływ azotu oraz fosforu do Bałtyku jest główna przyczyną eutrofizacji morza, jednego z najpoważniejszych problemów środowiska Bałtyku. Rolnictwo wprowadza również do atmosfery i wody pozostałości pestycydów. Najważniejszymi źródłami zanieczyszczeń związanymi z rolnictwem są:
- wypłukiwanie azotu i fosforu z ziemi ornej
- wypłukiwanie azotu i fosforu z nieodpowiednich składowisk obornika
- emisje atmosferyczne amoniaku z gnojowic
- wypłukiwanie pestycydów spowodowane niewłaściwym zastosowaniem i składowaniem
- niedostateczne oczyszczanie ścieków na terenach wiejskich
Odwadnianie nadbrzeżnych mokradeł dodaje się do ładunku środków odżywczych docierającego do Bałtyku.
Transport i żegluga

Zanieczyszczenie ze źródeł transportowych głównie składa się z emisji gazów z systemów wydechowych samochodów, pociągów i statków. Sektor transportu przyczynia się do 40-80 % ogólnej emisji tlenków azotu. Tlenki te w połączeniu z wodą tworzą kwasy, które przyczyniają się do zakwaszania środowiska. Również żegluga często stanowi inne potencjalne zagrożenie. Przez ciasne i trudne w żeglowaniu duńskie cieśniny Sund, Mały Bełt i Duży Bełt oraz Kattegat i Skagerrak wpływają na Bałtyk duże tankowce. Zbiornikowce przewożą rocznie ponad 100 milionów ton ropy naftowej i jej produktów. Wycieki mogą uwalniać olbrzymie ilości ropy do morskiego ekosystemu, często o dewastujących skutkach. Wycieki spowodowane są wypadkami lub nielegalnymi zrzutami eksploatacyjnymi. Wzrastającą ilość nielegalnych spustów eksploatacyjnych można wyjaśnić zwiększoną żeglugą, rosnącą ilością statków niespełniających standardów i przestarzałymi urządzeniami do odbioru ścieków i zużytego oleju w wielu krajach.

Skutki zanieczyszczenia w wodzie morskiej

Skutki zanieczyszczenia Bałtyku można sprowadzić do 2 podstawowych aspektów, które odnoszą się do całego morza: nadmiernego użyźniania wód (eutrofizacja), zatrucia organizmów morskich (intoksykacja) Istnieje również szereg innych problemów np.:

• zaburzenie kodu genetycznego - poprzez zatruwanie mogą nastąpić zaburzenia kodu genetycznego organizmów żywych. Efektem tego jest zniekształcenie zarodków i zwiększenie śmiertelności dorosłych osobników.

• upadek rybołóstwa - najbardziej ucierpi rybołóstwo krajów nadbałtyckich. Wielu ludzi ma wątpliwości czy śledzie, dorsze i szproty są jeszcze zdatne do spożycia.

• upadek transportu - woda w morzu będzie na tyle gęsta od śmieci, brudu, ścieków, zwłok organizmów, że trudno będzie się w niej poruszać. Utracą na tym armatorzy, którzy będą musieli zrezygnować z rejsów wycieczkowych.

Zjawiska te są powodem niekorzystnych zmian w morzu - degradacji środowiska morskiego.
Najczęstszym problemem jest eutrofizacja. Eutrofizacja wód wywołana wzmożonym dopływem związków użyźniających objawia się intensywnym zakwitem planktonu w okresie wegetacyjnym, w wyniku czego następuje obniżenie przezroczystości wody. Następnie obumarły plankton opada na dno i zużywa tlen. Dalszą konsekwencją nadmiernego użyźniania wód jest ogólne obniżenie walorów rekreacyjnych morza, poważne zmiany w biocenozie, w tym również zanik wrażliwych przedstawicieli flory i fauny oraz zmiana składu organizmów żyjących w Bałtyku.

Obecnie, wiosną i latem, charakterystyczną cechą Bałtyku są duże warstwy fitoplanktonu, gdzie około 30 różnych gatunków fitoplanktonu może być szkodliwe. Rozległe plamy niebiesko – zielonych glonów, często toksycznych, kwitną prawie całe lato na właściwym Bałtyku i w Zatoce Fińskiej. Obraz satelitarny demonstruje, że powierzchnia do 60.000 km2 (~ 1⁄6 powierzchni Morza Bałtyckiego) jest pokryta latem niebiesko – zielonymi warstwami glonów. Ocenia się, że obecny poziom stężenia substancji toksycznych może być groźny dla początkowych stadiów rozwoju ryb i innych organizmów morskich. Dowiedziono też, że ma ujemny wpływ na wyższe ogniwa łańcucha pokarmowego - drapieżne ptaki i ssaki morskie.

LITERATURA

1. Brożek A.: Stan czystości rzek, jezior i Bałtyku na podstawie wyników badań wykonywanych w ramach państwowego monitoringu środowiska w latach 2002-2003. Warszawa, Wydaw. IOŚ 2004.

2. Żmudziński L.: Eutrofizacja Bałtyku. Magazyn Przemysłu Rybnego nr 1(13), 2000.

3. www.naszbaltyk.pl/zanp.php

4. levis.sggw.waw.pl/~ozw1/zgw/wis/05_06/Baltyk/index14.html