Wymiana barterowa – bezpośrednia wymiana dóbr między ludźmi. Była ona czasochłonna, niewygodna, kosztowna, wiec aby ułatwić transakcje wprowadzono pieniądz.

(kiedy produkty wymiany: muszle, sól, kość słoniowa, kruszce)

Pieniądz – powszechnie zaakceptowany środek regulujący zobowiązania, może mieć postać gotówkową(pieniądz papierowy, bilony) i bezgotówkową(depozyty na rachunkach, na postawie których wystawia się czeki.

Pieniądz przyczynił się do obniżki kosztów transakcyjnych, specjalizacji i rozwoju produkcji. Pieniądz przekształcił wymianę barterową w gospodarkę towarową pieniężną nastawioną na szeroki handel dobrami i usługami.

Aby skutecznie obsługiwać akty kupna sprzedaży pieniądz musi być: płynny, podzielny, łatwo przenośny, trwały, trudny do sfałszowania, podaż pieniądza musi być ograniczona.

Istota pieniądza przedstawia się w jego funkcjach. Jest on:

-środkiem wymiany – pośredniczy w aktach kupna-sprzedaży przy transakcjach gotówkowych

-środkiem płatniczym – reguluje zobowiązania przy transakcjach kredytowych (czek, odcisk karty kredytowej)

-miernikiem wartości – jako jednostka pomiaru wartości umożliwia porównywanie wartości różnych dóbr

-środkiem tezauryzacji (gromadzenia skarbu) – przechowuje wartości, nie tylko wtedy gdy ma stosunkowo stałą siłę nabywczą.

Agregaty pieniężne, zwane miarami pieniądza, najczęściej spotykanymi są M1, M2, M3. Kolejne miary obejmują szerszy zakres zasobów pieniądza, który jest coraz mniej płynny. Oznacza to, że pieniądz w coraz mniejszym stopniu realizuje funkcje wymiany, a w coraz większym służy jako środek gromadzenia oszczędności.

Miara M1 obejmuje pieniądz najbardziej płynny, który można wykorzystać w każdej chwili do dokonywania transakcji, takich jak gotówkę w biegu i wkłady na rachunkach bankowych a’vista.

Miara M2 zawiera wszystkie składniki M1 oraz depozyty terminowe w bankach. Korzystanie z tych rachunków jest możliwie po spełnieniu określonych warunków.

Miara M3 zawiera wszystkie składniki M2 oraz depozyty terminowe najmniej płynne.

Gotówka w obiegu oraz rezerwy gotówkowe systemu bankowego tworzą agregat M0 zwany baza monetarna.

Posiadanie gotówki oraz środków na rachunkach a wista pozwala szybko i łatwo zawierać transakcje, a dla wielu stanowi poczucie bezpieczeństwa. Społeczeństwo gromadzi więc pieniądze z trzech powodów

a)aby prać udział w transakcjach – popyt transakcyjny; zależy od poziomu realnego PKB, poziomu cen w gospodarce, systemu wypłat w gospodarce, wydolności systemu rozrachunkowego banków czyli łatwości zamiany depozytów na gotówkę

b)na wszelki wypadek – popyt przezornościowy; zależy od dochodów realnych

c) w celu powiększenia majątku – popyt spekulacyjny; zależy od przeciętnej stopy procentowej w gospodarce. Przejawia się w uczestnictwie inwestorów w grze na giełdzie papierów wartościowych.

Zamieniają oni pieniądz na walory, gdy przewidują hossę, lub papiery wartościowe na gotówkę gdy spodziewają się bessy.

Zapotrzebowanie społeczeństwa na określone ilości pieniądza na wydatki transakcyjne, przezornościowe i spekulacyjne zależy od

a)stopy procentowej oferowanej przez banki

b)ilości dóbr, które można kupić (realnego PKB)

Popyt na pieniądz (MD) – zależność między ilością pieniędzy, którą ludzie pragną posiadać, a stopą procentową.

Jeżeli zmienia się stopa procentowa, zmienia się też wielkość popytu na pieniądz, co graficznie ilustruje ruch po krzywej popytu w górę (wzrost stopy procentowej) lub w dół (spadek st. %). Wraz ze wzrostem stopy % maleje zapotrzebowanie społeczeństwa na pieniądz. Wiąże się to z ty, że gotówka nie przynosi dochodu w postaci procentu, tak jak np. depozyty bankowe. Kiedy więc stopa procentowa rośnie ludzie wolną trzymać pieniądze w banku niż przy sobie. Jeżeli stopa procentowa maleje, lepiej gotówkę przeznaczyć na inwestycje np. na rynku kapitałowym niż trzymać w banku.

Tak więc wzrost ilości dóbr przesunie krzywą popytu na pieniądz w prawo, gdyż przy każdej stopie procentowej będzie rosła ilość transakcji, na które ludzie będą potrzebowali większych ilości pieniędzy.

Inni ekonomiści (monetaryści) są zwolennikami ilościowej teorii pieniądza, wg której popyt na pieniądz zależy przed wszystkim od poziomu cen, od oczekiwań dotyczących ogólnego poziomu cen a nie od stopy procentowej. Gdy rośni ogólny poziom cen rośnie popyt na pieniądz. Teoria ta opiera się na: M=(P*T)/V M-ilość pieniądza w biegu, P-cena transakcji, T-ogólna liczba transakcji, V-szybkość krążenia pieniądza wyrażana liczbą transakcji przypadających średnio na jednostkę pieniężną.

Przytoczona formuła Fishera była uzupełniana przez innych ekonomistów, którzy transakcyjne koncepcji zapotrzebowania na pieniądz przeciwstawiali dochodową, co można wyrazić wzorem: M=(P*Y)/V gdzie: rozmiary transakcji T zastąpiono realnym produktem krajowym brutto w cenach stałych, P*Y – oznacza wskaźnik przeciętnego poziomu cen dóbr wchodzących w skład PKB zwany deflatorem, V-szybkość obiegu pieniądza

Podaż pieniądza (MS) jest to ilość pieniądza dostępna w gospodarce przy każdej stopie procentowej, jest ona doskonale nieelastyczna. Bank centralny w Polsce NBP, dysponuje narzędziami ekonomicznymi pozwalającymi na kształtowanie wielkości podaży pieniądza w gospodarce. Stąd na układzie współrzędnych obrazującym zależność ilości pieniądza do stopy procentowi, podaż pieniądza ma postać pionowej linii prostej.

Równowaga na rynku pieniężnym osiągana jest wówczas gdy wielkość zapotrzebowania zgłaszana przez podmioty na realne zasoby pieniądza odpowiada takiej samej wielkości realnej podaży.

Realna podaż pieniądza jest to podaż w ujęciu nominalnym podzielona przez deflator PKB.

Korzyści ze stosowania pieniądza: obniżenie kosztów transakcyjnych, rozwój rynku, specjalizacja produkcji, możliwość prowadzenia rachunki ekonomicznego.

Gdyby pieniądz został zatrzymany przez bank lub inna instytucje finansową mogło by dojść do zachwiania równowagi w gospodarce

Aby pieniądz służył jako środek wymiany nie musi posiadać wartości samej w sobie. Jest to kwestia umowna, dogadania się, że jeżeli coś coś reprezentuje jest akceptowane.

W gospodarce w skali makro pieniądz jako miernik wartości wyraża PKB

Kosztem alternatywnym trzymania pieniędzy w domu jest utrata odsetek lub zysku.

Motywem trzymania przez ludzi pieniędzy w domu jest transakcyjność i przezorność, że można je utracić jak bank np. splajtuje.

Pieniądz w modelu okrężnym przepływu produktu i dochodu: podaż pieniądza pływa na wielkość wydatków, a to decyduje o zatrudnieniu, cenie i wielkości produkcji