Podstawy prawa- wykłady, dr. Tomasz Czapiewski

Wielość systemów normatywnych- normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje i mity)

Funkcje prawa:

• ochronna

• organizacyjna

• represyjna

• wychowawcza

Język prawny- w nim budowane są akty prawne, inna stylistyka, gramatyka, terminologia

Język prawniczy- w nim mówimy o prawie obowiązującym

Norma prawna- reguła, zasada postępowania, podstawowa cząstka prawna

Przepis prawa stanowi samodzielną całość redakcyjną fragmentu aktu prawnego. W przepisach prawnych zakodowane są normy prawne.

Dany przepis prawny może zawierać tylko elementy normy. Przepisem prawa jest artykuł, paragraf, ustęp, punkt, litera.

Prawo materialne (Kodeks karny) Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnianie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień.	Prawo formalne (Kodeks Postępowania Karnego) Określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej, związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji.	Prawo publiczne Prawo regulujące stosunki między państwem a obywatelem, między organami państwa (prawo karne, administracyjne, finansowe)	Prawo prywatne Regulujące stosunki między równoprawnymi podmiotami, głownie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp. (prawo cywilne, handlowe, rodzinne)

Obowiązywanie prawa:

Prawo by obowiązywało musi być ogłoszone.

Norma obowiązuje od momentu, który wyznacza ustawodawca, nie wcześniej niż od dnia opublikowania.

W Polsce akty normatywne wchodzą w życie po 14 dniach od ogłoszenia w Dz. U., chyba że przepis wprowadzający podaje jakiś inny termin (Vacatio legis).

Nie mają końcowego obowiązywania.

Desuetudo (odwyknięcie)- zjawisko długotrwałego nieprzestrzegania lub niestosowania normy.

Prawo obowiązuje na całym terytorium państwa, może obowiązywać na jego części (np. prawo miejscowe). Każdy, kto znajduje się na terytorium danego państwa, podlega jego prawu.

Konflikty między normami:

Norma wyżej usytuowana w hierarchii uchyla normę niższą.

Norma szczegółowa uchyla normę ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu). - reguła kolizyjna

Norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (chyba, że norma późniejsza jest normą niższego rzędu)- reguła kolizyjna

Jakie powinno być prawo stanowione?

- ogólne

- jawne

- nie działa wstecz’

- zrozumiałe

- niesprzeczne

- trwałe

Stosowanie prawa:

Jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych, indywidualnych i kompetentnych.

1. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne.

2. Udowodnienie zaistnienia faktu

3. Ustalenie norm obowiązujących

4. Subsumcja i podjęcie decyzji

5. Wykonanie decyzji

Podziały prawa- metoda regulacji:

- prawo cywilne

- prawo karne

- prawo administracyjne

- prawo pracy

- prawo międzynarodowe

Podziały prawa- przedmiot

- autorskie

- bankowe

- budowlane

- celne

- kanoniczne (o kościele)

- konstytucyjne

- lotnicze

- medyczne

- międzynarodowe

- o ruchu drogowym

- ochrony środowiska

- podatkowe

- upadłościowe

i wiele wiele innych

Źródła prawa karnego- Kodeks Karny:

Ustawa z 6 kwietnia 1997r., trzyczęściowy

1. Część ogólna jest podstawą dla całego prawa karnego

2. Część szczegółowa zawiera z kolei szczegółowo opisane znamiona przestępstw.

3. Część wojskowa zawiera ogólne i szczegółowe przepisy karne, odnoszące się do żołnierzy.

Inne źródła prawa karnego:

1. Umowa międzynarodowa- Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950r. oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r.

2. Konstytucja

3. Prawo karne (materialne)- dziedzina prawa określająca czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne, środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasadami odpowiedzialności karnej.

4. Prawo karne procesowe- reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym

5. Prawo karne wykonawcze- tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych (jego częścią- prawo penitencjarne)

6. Prawo karne skarbowe

7. Prawo karne wojskowe

8. Postępowanie ws. nieletnich

9. Prawo o wykroczeniach

10. Międzynarodowe prawo karne

Nauki pokrewne prawa karnego:

Kryminologia- o przestępczości i przestępcach

Wiktymologia- o ofierze przestępstwa

Kryminalistyka- o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego

Zasady prawa karnego:

1. Odpowiedzialności karnej za czyn

2. Winy

3. Odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

4. Humanitaryzmu

5. Nullum cromen sine lege (nie ma kary bez ustawy)

6. Zakaz analogii

7. Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)

Immunitet:

- Materialny- stałe uchylenie karalności czynu wypełniającego znamiona przestępstwa (adwokat)

- Formalny- czasowe wyłączenie możliwości wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego (Prezydent RP, poseł, Rzecznik Praw Obywatelskich [RPO], sędziowie, dyplomatyczny i konsularny)

Przestępstwo:

Czyn

Człowieka

Zabroniony przez ustawę

Pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek

Bezprawny

Zawiniony

Społecznie szkodliwy w stopniu większym

Niż znikomy

Szkodliwość społeczna:

• Elementy przedmiotowe:

- rodzaj i charakter naruszonego dobra

- rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody

- sposób i okoliczności popełnienia czynu

• Elementy podmiotowe:

- postać zamiaru

- motywacja sprawcy

- rodzaj naruszonych regoł ostrożności i stopień ich naruszenia

Zbrodnie i występki:

Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą

Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Wina umyślna i nieumyślna:

Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzzi (zamiar ewentualny)

Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możność popełnienia tego czynu przewidywał (lekkomyślność) albo mógł przewidzieć (niedbalstwo).

Podziały przestępstw:

1. Z działania lub zaniechania

2. Podstawowe, kwalifikowane, uprzywilejowane

3. Publicznoskargowe ( w tym wnioskowe) i prywatnoskargowe

4. Indywidualne (właściwe i niewłaściwe) i powszechne

Ad.2.

Podstawowe- zabójstwo

Kwalifikowane- ze szczególnym okrucieństwem

Uprzywilejowane- w afekcie; dzieciobójstwo (matka zabija własne dziecko w okresie połogu)

Ad.3.

Publicznoskargowe- prokurator

- publiczno skargowe wnioskowe (podkategoria)- prokurator nie rozpocznie postępowania dopóki pokrzywdzony nie złoży wniosku (np. gwałt, kradzież w rodzinie)

Prywatnoskargowe- my sami występujemy (np. zniesławienie, zniewaga)

Ad.3.

Powszechne- może zrobić każdy (np. zabójstwo)

Indywidualne- mogą popełnić niektórzy; osoby zajmujące określone stanowiska (np. korupcja)

Wiek sprawcy- minimum 17 lat

Wyjątek: 15-17 lat, gdy dopuści się zamachu na prezydenta

Szczególne kategorie przestępstw:

1. Trwałe (dezercja, pozbawienie wolności0

2. Wieloosobowe (bójka)

3. Wieloczynowe (szpiegostwo, rozpijanie małoletniego) <- kilka razy

4. Zaniechanie (niepodjęcie przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany lub spowodowanie określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania)

Związek przyczynowy między zachowaniem sprawcy a skutkiem:

1. Teoria ekwiwalencji- gdyby nie nastąpiło zachowanie A, to nie byłoby skutku B

2. Teoria relewancji- (?)

3. Teoria adekwatności

Formy zjawiskowe przestępstwa:

1. Sprawstwo- wykonuje czyn zabroniony sam

2. Współsprawstwo- wspólnie i w porozumieniu z inną osobą

3. Sprawstwo kierowane- kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

4. Podżeganie- kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego

5. Pomocnictwo- kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji przed lub w trakcie czynu.

Formy stadialne przestępstwa:

1. Zamiar- niekaralny

2. Przygotowanie- sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia działania zmierzającego bezpośrednio do dokonania tegoż czynu zabronionego, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Niekaralne, chyba, że ustawa stanowi inaczej (fałszerstwo, ludobójstwo).

3. Usiłowanie

1. Zamiar popełnienia czynu zabronionego

2. Zachowanie bezpośrednio zmierzające ku jego dokonaniu

3. Brak jego dokonania

1. Usiłowanie nieudolne- brak przedmiotu lub środka

2. Czynny żal- nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie ustąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu zmianę czynu zabronionego.

Okoliczności wyłączające bezpośredniość czynu:

Czyn wypełnia znamiona przestępstwa, ale nim nie jest na podstawie specjalnego przepisu prawa lub zwyczaju.

Przykłady: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień lub obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, karcenie małoletnich, uprawianie sportu, uzasadnione ryzyko (eksperyment naukowy), ostateczna potrzeba (wojskowa).

Obrona konieczna:

Odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobra chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Stan wyższej konieczności:

Zachowanie w zasadzie sprzeczne z prawem karnym polegające na poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli zachowanie było podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu dobru chronionemu prawem, jeżeli: niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane.

Zgoda pokrzywdzonego:

1. Osoba może dysponować dobrem

2. Zgoda jest dobrowolna

3. Zgoda istnieje w chwili czynu

Czynniki lecznicze, warunki:

1. Cel leczniczy

2. Zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej

Wyłączenie winy:

1. Niepoczytalność (brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, które zachodzi w chwili czynu i spowodowane jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych)

2. Stan odurzenia (?)

3. Błąd co do faktu

4. Błąd co do prawa (?)

Kary:

Zgodnie z art.32. kodeksu karnego, karami są:

1. Grzywna

2. Ograniczenie wolności

3. Pozbawienie wolności (do lat 15)

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. Dożywotnie pozbawienie wolności

Grzywna:

Wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość 1 stawki, najniższa liczba stawek 10, zaś najwyższa 360.

Sąd może w określonych przypadkach wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub ją osiągnął.

Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka dzienna nie może być niższa niż 10zł, ani przekraczać 2 tys.zł.

Kara ograniczenia wolności:

Trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy. Wymierza się ją w miesiącach.

W czasie jej odbywania skazany:

- nie może bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu

- jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

- ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Środki karne:

Są to kary dodatkowe wymierzane zazwyczaj łącznie z pozostałymi karami:

1. Pozbawienie praw publicznych

2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

3. Zakaz prowadzenia pojazdów

4. Przepadek (strata rzeczy)

5. Obowiązek naprawienia szkody

6. Nawiązka

7. Świadczenie pieniężne

8. Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Warunkowe zawieszenie wykonania kary:

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna.

Jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

Warunkowe zawieszenie kary występuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (od roku do 5).

Warunkowe przedterminowe zwolnienie:

Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary.

Postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

Możliwe po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach. Musi być odbyta minimum połowa kary.

PODSTAWY PRAWA CZ.2.

Prawo wewnętrzne:

Reguluje stosunki na terytorium danego państwa.

Cechy:

- Podmioty: osoby fizyczne, prawne, instytucje

- organy państwowe tworzą prawo wewnętrzne

- sankcja przymusu odgrywa ważną rolę

Prawo międzynarodowe:

• Prywatne:

Normuje stosunki prawne, w których występuje tzw. element obcy (małżeństwo Polki z cudzoziemcem)- wskazuje, którego kraju system jest właściwy.

• Publiczne:

Podmiotami są państwa i organizacje międzynarodowe.

Tworzenie w drodze umów, głownie między państwami

Prawo a moralność:

Różne teorie o zakresach prawa i moralności, najważniejsza:

Prawo to minimum moralności

Każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej, ale są regulacje moralne, których prawo nie dotyczy.

- sporne: czy jeżeli normy prawne są niesłuszne czy niesprawiedliwe, ale są formalnie poprawnie ustanowione to obowiązują (ustawy nazistowskich Niemiec)

Normy a inne rodzaje wypowiedzi:

Zdania w sensie logicznym:

Są to zdania oznajmujące i to tylko te, o których można orzec, iż są prawdziwe czy fałszywe, np. „W miejscu M, w czasie T, miało miejsce zdarzenie Z.”

Normy:

Grupa wypowiedzi dyrektywnych obejmujących zalecenia, rady, życzenia, wskazówki itd. „jak być powinno?”

Można stwierdzić, że są słuszne lub nie, obowiązujące lub nie, ale nie czy to kłamstwo czy prawda.

Oceny i wypowiedzi per formatywne:

Oceny:

Za pośrednictwem ocen wyrażamy naszą postawę aprobaty lub dezaprobaty wobec czegoś lub kogoś.

Subiektywne (wolę oglądać TV od nauki)

Wypowiedzi per formatywne:

Dokonują różnego rodzaju czynności, aktów symbolicznych (przyjmujemy Panią na studia), wywołują nowy skutek, jeśli spełniają określone wymogi proceduralne (uprawniona osoba, forma pisemna itp.)

Norma prawna- DEFINICJA L. Morawskiego

Zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej 2 następujące pytania:

1. „Kto i w jakich okolicznościach?”

2. „Jak powinien się zachować?”

Sporne czy musi określać: jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?

Budowa normy prawnej:

• Hipoteza: określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachowywać się w sposób przewidziany przez normę

• Dyspozycja: formułuje nakaz, zakaz, dozwolenie, uprawnienia, obowiązki

• Sankcja: konsekwencje, jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą

Przykład budowy normy:

„Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (hipoteza), to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (dyspozycja), bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności (sankcja).”

Szczególne rodzaje PRZEPISÓW:

• Przepisy kompetencyjne- upoważniają organy państwowe do stanowienia norm, decyzji lub dokonywania czynności.

• Przepisy odsyłające- odsyłają do innych przepisów prawnych (odesłanie systemowe) lub reguł pozaprawnych, np. zasad religijnych (odesłanie pozasystemowe).

• Przepisy blankietowe- przepisy, które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają zostać wydane.

Inne rodzaje przepisów prawnych:

• Przepisy imperatywne (ius cogens)- przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmieniane wolą stron.

• Przepisy dyspozytywne- przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób niż przewiduje dany przepis.

Inne rodzaje NORM:

Normy programowe- wskazują jaki cel powinien osiągnąć adresat prawa, np. „Władzę publiczne popierają rozwój kultury fizycznej.”

Zasady prawa:

- Zasady uniwersalne- zasada całego systemu prawa (np. zasada państwa prawa)

- Zasady części systemu prawa (np. zasada domniemania niewinności oskarżonego)

Prawo kontynentalne a common law

Common law to system prawa w krajach angielskich (USA, Zjednoczone Królestwo)

Cechy odróżniające prawo kontynentalne:

- oddzielanie tworzenia i stosowania prawa

- zakaz tworzenia prawa przez sądy

- często czerpie się z prawa rzymskiego

- ważną rolę odgrywają kodeksy

Powyższych norm NIE MA Common law!!!

HIERARCHIA PRAWA:

1. Konstytucja- najwyższa moc prawna, reguluje głównie elementy ustroju oraz gwarantuje prawa i wolności obywateli

2. Ustawy- ustawy tworzone przez Parlament

3. Akty podstawowe- akty wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania (w Polsce to rozporządzenia)

4. Prawo miejscowe- są wydawane przez organy samorządu terytorialnego i organy administracji terenowej, mają moc terytorialnie ograniczoną

Inne pojęcia:

Materie ustawowe- uregulowane tylko w ustawie, nie mogą być regulowane za pośrednictwem aktów organów administracji publicznej.

Kodeks- akt normatywny, w formie ustawy, zawiera podstawowe dla danej gałęzi prawa zasady i normy prawne.

Prawo międzynarodowe w Polsce:

Ratyfikowane umowy międzynarodowe mogą być bezpośrednio stosowane w Polsce.

Jeżeli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą ustawową- pierwszeństwo przed ustawami.

Prawo europejskie (inaczej: unijne, wspólnotowe):

Podlega bezpośredniemu stosowaniu na terenie Polski, ma pierwszeństwo nad prawem wewnętrznym.

Prawo europejskie- mieszany charakter (prawo międzynarodowe + prawo wewnętrzne)

Źródła prawa europejskiego:

• Traktaty założycielskie wraz z załącznikami i protokołami oraz traktaty akcesyjne;

Prawo wszystkie akty normatywne ustanowione przez organy UE (???)

• Umowy międzynarodowe zawierane przez Unię

TWORZENIE USTAWY- etapy:

1. Inicjatywa ustawodawcza- zgłoszenie projektu przez upoważniony organ, które obowiązuje parlament do jego rozpatrzenia.

2. Dyskusja nad projektem- 3 czytania projektu

3. Głosowanie- przy obecności pewnej minimalnej liczby swoich członków (quorum)

4. Głosowanie zwykłą większością głosów- przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, (inaczej wobec zmiany konstytucji- konieczne 2/3 głosów).

5. Do uchwalonej przez Sejm ustawy, Senat może zgłosić poprawki, które jednak Sejm może odrzucić.

6. Prezydent może odmówić podpisania ustawy- jego veto sejm odrzuca większością kwalifikowaną 3/5.

NOWELIZACJA- zmiana aktu normatywnego, musi być wyrażona, np. „…w ustawie …. wprowadza się następujące zmiany: …”

FORMY NOWELIZACJI

odrębna ustawa przepis nowelizujący

nowelizująca jako część ustawy

Inne pojęcia:

1. Tekst jednolity ustawy- tekst uwzględniający wszystkie dokonane w nim zmiany (nowelizacje) wydawany przez organy państwowe.

2. Tekst ujednolicony- uwzględnia nowelizacje, ale ujednolicały osoby prywatne, nie organy.

3. Sprostowanie błędów- poprawianie prostych błędów (np. literówki, błędy językowe), a nie wprowadzanie zmian merytorycznych w tekście prawnym. Łatwiejsza niż nowelizacja.

Główne elementy uzasadnienia wyroku lub decyzji:

Część historyczna- dotychczasowy przebieg postępowania (żądania stron, zapadłe decyzje)

Podstawa faktyczna decyzji- co udowodniono

Postawa prawna decyzji- jakie przepisy sąd zastosował, dlaczego te.

Wykładnia prawa:

Czynności prowadzące do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego= proces rozumienia przepisów prawa.

Jakie metody wykładni wykorzystujemy?

• Lingwistyczne (gramatyczna, językowa)- nie zawsze łatwe, bo wyrażenia są bardzo często nieostre, niejasne, wieloznaczne.

• Systemowe- przepis ma określone miejsce w akcie normatywnym, w gałęzi prawa. Rozumienie każdego przepisu musi być zharmonizowane z rozumieniem innych przepisów.

• Funkcjonalne- czynniki społeczne, ekonomiczne, moralne (np. intencja ustawodawcy)

Kto dokonuje wykładni?

1. Wykładnia autentyczna- przez ten sam organ, który ustanowił daną normę. Może być oficjalna (zawarta w akcie prawnym) lub nieoficjalna (np. dokumenty robocze).

2. Legalna- przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa.

3. Operatywna- przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych. Wiąże jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano.

4. Doktrynalna (naukowa)- dokonywana w głosach do orzeczeń, w komentarzach do tekstów prawnych, opracowaniach naukowych. Nie wiąże, ale ma znaczny wpływ.

Jaki wynik wykładni?

1. Wykładni literalna- zgodna z literą prawa; przyjmujemy znaczenie językowe

2. Wykładnia rozszerzająca- daje wynik szerszy od wykładni językowej

3. Wykładnia zwężająca- przyjmujemy znaczenie węższe od językowego, ponieważ normo dawca powiedział więcej niż zamierzał.

Kiedy można odstąpić od wykładni językowej?

1. Gdy prowadzi do absurdu

2. Gdy prowadzi do rozstrzygnięcia rażąco niesłusznego lub niesprawiedliwego

3. Sprzeczna z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi

4. Oczywisty błąd

Inne reguły wykładni:

1. Różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia

2. Tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń

3. Nie wolno interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne

Materiały interpretacyjne:

Wszystkie jakie są potrzebne do ustalenia sensu przepisu prawnego,

np. akt normatywny, orzecznictwo sądowe, literatura naukowa, materiały przygotowawcze, projekty aktów, teksty uchylonych aktów, obce teksty prawne, orzecznictwo i doktryny, ekspertyzy naukowe, wiedza specjalistyczna, nieprawnicza.

Ciężar dowodu (łac. onus probandi) (!)

Kto powinien przedstawić dowody?

Kto poniesie ryzyko nieudowodnienia określonych twierdzeń?

Przykłady domniemań:

- Dziecko urodziło się żywe (art. 9 k.c.)

- Osoba, która obcowała z matką dziecka w okresie koncepcyjnym jest jego ojcem (art. 85 §1. k.r.io.)

Schemat: „Jeżeli zaszedł fakt A, to domniemywa się zajście faktu B.”

Rodzaje dowodów:

1. Dowód poszlakowy- dowód, którym poszczególne fakty dowodowe izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia fatu sprawy (w tym sensie są one poszlakami), ale w całości już mogą.

2. Dowód ze słyszenia- brak naocznego świadka, ale istnieją świadkowie, którym świadek naoczny przekazał informację o danym zdarzeniu

3. Dowód osobowy- źródłem informacji jest osoba

4. Dowód rzeczowy- źródłem informacji jest rzecz

5. Ordalia- sąd boży

Podstawowe kategorie dowodów:

1. Zeznania świadków

2. Przesłuchanie stron

3. Opinia biegłych

4. Dokumenty

5. Oględziny

Zasady oceny dowodów:

Określają kryteria, jakie muszą być spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenie za udowodnione.

Historyczne 2 zasady: - legalnej oceny dowodów

- swobodnej oceny dowodów

Teraz dominuje ta ostatnia.

Postępowanie odwoławcze:

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji.

Współczesne prawo każdego człowieka- podstawą odwołania:

- błąd co do prawa- sąd błędnie zastosował prawo

- błąd co do faktu- błędna ocena materiału dowodowego

Zakazy dowodowe:

Zakazy dowodu określonych faktów oraz stosowania określonych środków i metod dowodowych.

Np. Obrońcy, Duchownego, stosując przymus fizyczny lub psychiczny.

System polski- sądy:

• Sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne oraz Sąd Najwyższy)

• Sądy szczególne (wojskowe i administracyjne)

• Środki odwoławcze: apelacja, kasacja, wznowienie postępowania

Regułą w Polsce jest postępowanie dwuinstancyjne.

Osoba prawna:

jednostka organizacyjna z przyznaną wyraźnie przez ustawę zdolnością prawną, może nabywać prawa i obowiązki, może mieć majątek, którym odpowiada za swoje zobowiązania. Działa za pośrednictwem organów.

Przykłady osób prawnych: skarb państwa, przedsiębiorstwa państwowe, szkoły wyższe, banki, jednostki samorządu terytorialnego, kapitałowe spółki handlowe i stowarzyszenia.

Państwo prawa- cechy:

1. Sprawowanie władzy musi się opierać na regułach prawa, a nie fanaberiach władców.

2. Obywatelowi wolno wszystko, czego mu prawo nie zabrania, organom państwa tylko na co im prawo zezwala.

Zasady postępowania administracyjnego:

1. Czynnego udziały strony postępowania

2. Pisemność

3. Dwuinstancyjność

4. Sądowej kontroli legalność decyzji administracyjnych

5. Szybkości postępowania

6. Nakłaniania do ugody

7. Pogłębiania zaufania do obywateli

8. Uwzględniania interesu społecznego, słusznego interesu obywateli

Akt administracyjny

• Pojęcie nauki prawa. W ustawach mowa jest o decyzji i postanowieniach.

• Akt stosowania prawa- na podstawie prawa

• Akt władczy- kształtuje sytuację prawną adresata w sposób prawnie wiążący.

• Charakter jednostronny- podmiot administrujący kształtuje ostatecznie treść obowiązków lub praw drugiej strony

• Wywołuje skutki w sferze prawa administracyjnego, ale czasem i innych gałęziach prawa (np.. cywilnym)

Akt administracyjny a wyrok sądowy

Oba to akty stosowania prawa.

Oba są konkretne i indywidualne.

Wyrok nigdy nie jest wydawany z urzędu.

Wyrok wydaje niezawisły, niezależny sąd.

Zaś akt administracyjny wydaje organ, który często jest stroną.

Decyzja administracyjna- elementy obowiązujące:

• Data wydania decyzji

• Wskazanie organu wydającego

• Wskazanie strony lub stron postępowania

• Podstawa prawna decyzji

• Rozstrzygnięcie- sentencja decyzji lub osnowa decyzji

• Uzasadnienie faktyczne i prawne

• Pouczenie

• Podpis

Wadliwość decyzji:

Nieistotna- oczywiste błędy pisarskie, rachunkowe lub inne oczywiste omyłki (np. błąd w dacie, ortograficzny)- decyzja i tak jest ważna i wywołuje skutki prawne

Istotna- gdy decyzja w sposób istotny narusza prawo- podlega uchyleniu bądź zmianie przesłanki: błędne ustalenie przez organ stanu faktycznego prawy, zastosowanie niewłaściwych przepisów prawa, błędna wykładnia przepisów.

Rażąca wadliwość decyzji

Powoduje stwierdzenie nieważności decyzji

Przesłanki:

• Wydanie decyzji przez organ niewłaściwy miejscowo bądź rzeczowo

• Wydanie decyzji bez podstawy prawnej bądź rażącym naruszeniem prawa

• Wydanie decyzji w sprawie już rozstrzygniętej decyzją ostateczną

• Skierowanie decyzji do osoby nie będącej stroną w sprawie

• Niewykonalność faktyczną i prawną

• Gdy prowadzi do przestępstwa bądź wykroczenia

Uznanie administracyjne

W pewnych sprawach organ administracyjny może rozstrzygnąć sprawę w różny sposób przy tym samym stanie faktycznym i każde rozstrzygnięcie sprawy jest dopuszczalne i legalne.

Uznanie występuje w sprawach, gdy przepisy pozwalają organowi podejmować działanie gdy uzna to za stosowne lub są zwroty nieostre (interes społeczny, względy bezpieczeństwa państwa, spokój publiczny itp.)

Ma to pomóc w skróceniu aktów prawnych i umożliwić organowi wzięcie pod uwagę wszelkich aspektów przed podjęciem decyzji.

Właściwość

• Pozwala odpowiedzieć na pytanie kto jest powołany do załatwienia spraw danego rodzaju

• Zapobiega sporom kompetencyjnym

• Inne pojęcie używane w tym kontekście o odmiennym znaczeniu to:

Zakres działania- wskazuje jakimi sprawami ma się zajmować dany organ lub jego komórka, ale sama w sobie nie stanowi podstawy do działania (potrzebny przepis kompetencyjny)

Rodzaje właściwości:

• Rzeczowa- dotyczy przydzielonych danemu organowi kategorii spraw (np. sprawy budowlane)

• Miejscowa- dotyczy terytorium (np. województwo zachodniopomorskie)

• Instancyjna- w której instancji rozpatruje sprawę (zazwyczaj w pierwszej czy drugiej, jeżeli następuje odwołanie)

• Funkcjonalna- która z komórek organizacyjnych danego podmiotu właściwa jest do załatwienia danej sprawy (np. Wydział Rolnictwa w Urzędzie Marszałkowskim)

Inne formy działania prawnego administracji

• Ugoda administracyjna- ugoda między stronami postępowania administracyjnego, zawierana przed organem, przed którym toczy się postępowanie

Tylko w konkretnej sprawie. Organ zatwierdza ugodę.

• Porozumienie administracyjne- zawierają organy administracji publicznej (np. wojewoda z zarządem województwa, gminy)

Sądy administracyjne:

Zadania:

- kontrola działalności administracji publicznej

- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między organami administracji

Sądami administracyjnymi są: wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny

Samorządowe kolegium odwoławcze

• Organ odwoławczy w sprawach administracji publicznych leżących we właściwości samorządu terytorialnego, chyba że ustawy przewidują inny organ odwoławczy.

• Rozpatrują: odwołania od decyzji, zażalenia na postanowienia, żądania wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji

Najpowszechniejsze rodzaje samorządów:

• Terytorialny- społeczność lokalna zamieszkująca na wspólnym terytorium (miasta, województwa itd.)

• Zawodowy- osoby wykonujące ten sam zawód (radców prawnych, lekarzy)

• Gospodarczy- łączy ludzi o wspólnych interesach gospodarczych (izby gospodarcze)

Stowarzyszenia:

• Zasady swobody zrzeszania się

• Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych

• Członkami stowarzyszenia: osoby fizyczne

• Rodzaje stowarzyszeń:

• Zarejestrowane (!)

• Zwykłe

• Związki stowarzyszeń