Wykład I

Metody i techniki badań społecznych

Schemat poznania naukowego

Teorie Przewidywanie

Fakty Fakty

Etapy procesu badawczego

1. Sformułowanie problemu

2. Określenie zmiennych zależnych i niezależnych

3. Definiowanie i operacjonalizacja podstawowych pojęć

4. Zbieranie informacji dodatkowych

5. Wybór metody i technik badawczych oraz przygotowanie narzędzi badawczych

6. Dobór próby badawczej

7. Przeprowadzenie badań

8. Opracowanie i prezentacja wyników

Problem badawczy – pytanie na które poszukujemy odpowiedzi w trakcjie całego procesu badawczego

Badania

Opisowe wyjaśniające

W badaniach opisowych problem ma postać pytania: jak jest

W badaniach wyjaśniających staramy się wyjaśnić dlaczego tak jest czyli: od jakiej zmiennej X (X…X) i jak zależy zmienna Y.

Wpływ wynagrodzenia i czasu pracy, na zadowolenie pracowników.

Problem badawczy: Jak wynagrodzenie i czas pracy wpływają na zadowolenie pracowników?

Hipoteza:

1. Zdanie stwierdzające spodziewaną relację między jakimś zjawiskiem, czyli zmiennymi.

2. Prowizoryczne określenie związku między dwoma zjawiskami lub zmiennymi, często oparte na wynikach poprzedniej obserwacji, które sprawdzą się eksperymentalnie, niezbędne przy przewidywaniach , wyjaśnianiu i badaniu zachowań.

3. Pierwsza przypuszczalna odpowiedz na sformułowane pytanie badawcze.

Dobrze sformułowana hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą (wyjaśnić od jakiej zmiennej X i jak zależy zmienna Y)

Hipoteza:

Im wyższe wynagrodzenie i krótszy czas pracy tym większe zadowolenie.

Zmienna - badania właściwość/ wielkość która przybiera co najmniej dwie wartości np. płeć, wiek. Każda wielkość lub właściwość podlegająca zmianom

Zmienna niezależna – zmienna którą badacz zmienia lub różnicuje, aby stwierdzić czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną badań, oczekuje że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej

Zmienna zależna – zmienna którą badacz mierzy po to by stwierdzić czy ma na nią wpływ zmienna niezależna, badacz stawia hipotezę, że zmienna zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

W uproszczeniu zmienna niezależna jest przyczyną, a zmienna zależna skutkiem

Zmienna wynagrodzenie zadowolenie zmienna zależna

Niezależna

Hipoteza

,,Nikotynizm obniża zdolność prowadzenia pojazdów „

Grupy eksperymentalne Grupa kontrolna

Palący papierosy Palący Placebo

Symulator symulator

(samochód) (samochód)

Ilość wypadków ilość wypadków

Drogowych drogowych statystyczna istotność różnic

Między średnią liczbą wypadków

Definiowanie i operacjonalizacja

Operacjonalizacja – definiowanie abstrakcyjnym pojęciem (np.głód) lub zjawisk wewnętrznych (np.sen) w kategoriach operacji stosowanych przez mierzenie lub obserwacje (głód można zdefiniować operacyjnie jako X godzin bez pożywienia), a następnie wskazanie wszystkich krokó, operacji badawczych mających na celu ustalenie czy badane przez nas zjawisko występuje czy też nie lub z jakim natężeniem. Wymaga określenia wskaźników.

Wskaźnik- bezpośrednio obserwowane zjawiska, stany rzeczy, zdarzenia, zachowania, które można uznać za dowód istnienia zjawiska badanego (np. tego którego nie możemy bezpośrednio zaobserwować)

Wykład II

Metoda- sposób postepowania badawczego prowadzącego do gromadzenia danych , sposób zbierania materiałów ich opracowanie i prezentacja

Techniki badawcze:

1. Empiryczne (ilościowe) – badanie ankietowe, wywiad, obserwacja.

2. Interpretacyjne (jakościowe) – analiza dokumentów, analiza treści.

Wiedza badanych Pozycja badacza	Jawna	ukryta
Uczestnicząca	Obserwacja jawna uczestnicząca	Obserwacja ukryta uczesnicząca
Nieuczestnicząca	Obserwacja jawna nieuczestnicząca	Obserwacja ukryta nieuczestnicząca

Wywiad: Zdobywanie informacji w bezpośredniej rozmowie z respondentem. Wyróżniamy wywiad

1. Swobodny 0 prowadzony w formie niezobowiązującej rozmowy na interesujące badacza tematy

2. Kierowany – gdy osoba prowadząca wywiad oczekuje odpowiedzi na uprzednio przygotowane pytania

Ankieta- to pisemna forma wywiadu, której badany udziela odpowiedzi na pytania w dostarczonym mu kwestionariuszu. Jest to jedna z najczęściej używanych obecnie na gruncie socjologii technik badawczych.

Dobór próby badawczej

Próba- to część lub całość na podstawie której możemy wnioskować o populacji

Populacja- wszystkie osoby które powinny być objęte danym badaniem

1. Prostu dobór losowy

2. Dobór kwotowy

Dobór ma charakter losowy, jeśli prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie badawczej w przypadku każdej osoby jest takie samo

Dobór kwotowy – opiera się na założeniu, że jeśli rozkład podstawowych cech w próbie jest taki sam jak w populacji to taki dobór można uznać za losowy.

Opracowanie materiału i prezentacja wyników:

1. Kodowanie danych i wprowadzenie do komputera

2. Obliczenie – w tym przypadku testów statystycznych

3. Udzielenie odpowiedzi na sformułowane problemy badawcze, weryfikacja hipotez

Zasady formułowania pytań kwestionariuszowych:

1. Jasny i jednoznaczny język

2. Zasada niezbędności

3. Unikać pytań trudnych

4. Unikać pytań drażliwych

5. Unikać pytań sugerujących

6. Zdecydować o charakterze pytań „otwarte, zamknięte”

7. Unikać błędów multiplikacji

8. Zasada jedno pytanie – jedna odpowiedz ( jedna poszukiwana informacja)

9. W razie konieczności stosować pytania buforowe, relaksujące i filtrujące

1. Każdy powinien rozumieć pytanie i rozumieć je w ten sam sposób. Nie należy używać żargonu, nazbyt wyszukiwanych określeń, języka literackiego. Wskazana poprawna polszczyzna.

2. Każde zadane pytanie ma na celu ustalenie wartości konkretnej zmiennej lub wskaźnik (nie dotyczy pytań buforowych, relaksujących i filtrujących)

3. Pytania trudne – takie na które respondent nie umie udzielić odpowiedzi. Przyczyny: język jest dla respondenta zbyt trudny, respondent nie posiada wiedzy na dany temat, zadanie stawiane przed respondentem jest dla niego zbyt trudne np. wymaga umiejętności abstrakcyjnego myślenia, projekcji, itd.

4. Pytania drażliwe – wywołują u respondenta niepożądane stany emocjonalnie, złość, gniew, irytacja) w związku z tym nie chce on na nie udzielać odpowiedzi.

Przyczyny:

• Dotyczą spraw uważanych przez respondenta za prywatne , intymne (pieniądze, wyznanie, poglądy polityczne, seks, itp.)

• Wywołują u respondenta poczucie zagrożenia jego społecznej egzystencji

• Respondent obawia się, że prawdziwa odpowiedz może go ośmieszyć, postawić w złym świetle.

Przykładowe sposoby zwiększające prawdopodobieństwo uzyskania odpowiedzi na pytanie drażliwe:

• Tam gdzie jest to możliwe, prosić o odpowiedz przybliżoną

• Stosowanie poziomu jednomyślności

• Pytanie przez zaskoczenie (typu: kiedy ostatnio…)

1. Pytania sugerujące – w treści pytania zawarta jest odpowiedz lub przynajmniej jej kierunek (na tak lub nie.

Przyczyny:

1) Jednokierunkowa skala – dotyczy to pytań zamkniętych ze skalą np.

1. Zdecydowanie tak.

2. Tak

3. Ani tak, ani nie

4. Nie

5. Zdecydowanie nie

Tego typu skala jest prawidłowa, symetryczna – tzn. liczba odpowiedzi na „tak” jest taka sama jak na „nie” i odpowiedzi te występują z taką samą siłą: zdecydowanie tak – zdecydowanie nie, nie – tak. Gdybyśmy natomiast skonstruowali skalę:

1. zdecydowanie tak

2. tak

3. raczej tak

4. ani tak ani nie

5. nie

To taka skala byłaby niesymetryczna, gdyż liczba odpowiedzi na „tak” jest większa niż na „nie”. W ten sposób stwarzamy respondentowi większą szansę, aby wybrał którąś z odpowiedzi na „tak”.

2) Zwroty zabarwione emocjonalnie, wartościujące np. „Czy jak każdy światły i postępowy człowiek uważasz, że….”. Słowa „światły, postępowy” maja zabarwienie wartościujące, oceniające, mają pozytywna konotacje. Dobrze jest być „światłym” czy „postępowym” . W ten sposób sugerujemy respondentowi: chcesz uchodzić za „postępowego” to zgódź się z tym stwierdzeniem, powiedz: „tak, uważam że…”

3) W samej treści pytania zawarta jest odpowiedz – żartobliwy przykład: kto jest Twoim ulubionym bohaterem i dlaczego właśnie Lenin. Drugi człon pytania jest odpowiedzią na pierwszy.

Zdecydować czy pytanie ma być otwarte czy zamknięte

Pytanie otwarte – po treści pytania jest wykropkowane miejsce, w które wpisana będzie odpowiedź respondenta . Plusy: pełniejsza odpowiedź , zachowany oryginalny język, którym posługuje się respondent. Należy je stosować także wówczas gdy nie jesteśmy w stanie sformułować pełnej kafeterii. Minus: trudniejsze w opracowaniu

Pytania zamknięte- po pytaniu znajduje się lista odpowiedzi, spośród których respondent wybiera właściwą. Wyjaśniamy pytania wieloalternatywne ( kafeteryjne- np. w pytaniu, czym kierowałeś się przy wyborze studiów: odległość od miejsca zamieszkania, programem, możliwością zdobycia pracy, opinią znajomych, itd.) i alternatywne (ze skalą – zdecydowanie tak, tak,…) duchotomiczne: (tak, nie).

Obydwa rodzaje pytań są poprawne. W konkretnym przypadku trzeba zdecydować, które będzie dla nas lepsze ze względu na cel badań, rozważyć plusy i minusy każdego z nich..

Błąd multiplikacji – występuje , jeśli pytamy o całą klasę przedmiotó (obrazy, rodzice, lektury itp.) np. „Czy podobały Ci się lektury omawiane na języku polskim w klasie maturalnej?” 1. Tak 2. Nie. Lektury traktujemy tak, jak gdyby pytanie dotyczyło jednej książki, tymczasem wśród nich mogły być pozycje, które bardzo się komuś podobały i takie, które wogóle.

Ilość poszukiwanych informacji – jeśli jest ich więcej niż jedna, wzrasta prawdopodobieństwo pominięcia któregoś z członów odpowiedzi w trakcie udzielania odpowiedzi, utrudnia również kodowanie danych (pytanie trzeba rozbić na pojedyncze) – np. „Jaką szkołę średnią Pan ukończył, w którym roku i gdzie?”

Pytania buforowe- oddzielają od siebie poszczególne bloki tematyczne. Zamieszcza się je po to aby w trakcie rozmowy jaką jest przeprowadzenie wywiadu, nie przeskakiwać nazbyt gwałtownie z tematu na temat.

Pytania relaksujące – mają za zadanie rozładować napięcie powstałe w wyniku zadania pytania trudnego lub drażliwego – jeśli oczywiście nie da się danego pytania drażliwego iniknąć.

Pytania filtrujące – mają za zadanie podział wszystkich respondentów na tych, których kolejne pytanie/a dotyczy/ą i tych, których one nie dotyczą. Przykładowe w badaniach prowadzonych na ogólnopolskiej próbie dorosłych Polaków zadajemy blok pytań dotyczących pracy zawodowej. W próbie mogą się znaleźć renciści, bezrobotni i inne osoby, które nie pracują. Aby nie zadawać im pytań, o których wiemy że ich nie dotyczą zadajemy pytanie filtrujące: Czy Pan pracuje zawodowo? 1.tak

2.nie (pyt. Nr. 11)

W przypadku wszystkich osób które na pytanie odpowiedzieli „nie” pomijamy kolejne pytania (dotyczące pracy zawodowej) i zadajemy od razu pytanie 11, które dotyczy już innych spraw. Strzałka z dopiskiem pyt. 11 tzw. Reguła przejścia.

Budowanie kwestionariusza:

1. Kwestionariusz nie powinien być zbyt długi (ok. 45min.)

2. Pytania należy pogrupować tematycznie

3. Stosować pytania w ramach danej grupy tematycznej (od ogółu do szczegółu bądź odwrotnie)

4. W miarę potrzeby uzupełnić ankietę o pytania buforowe, relaksujące, filtrujące.

5. Metryczkę ( dane typu: płeć, wiek, miejsce zamieszkania itd.) należy umieszczać na końcu.

6. Pytania powinny być ponumerowane (cyfry arabskie).

7. Przygotować instrukcję dla ankietera oraz materiały pomocnicze ( np. liczba zaznaczanych odpowiedzi, itp.)

Wykład IV

GRUPA SPOŁECZNA

Grupa społeczna – dowolna ilość osób, które współdziałają ze sobą, są psychologicznie świadome siebie nawzajem oraz postrzegają siebie jako grupę. (E. Schein)

- zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych komponentach świadomościach i specyficznej kulturze (Encyklopedia Socjologii

Ilość stosunków interpersonalnych a funkcjonowanie grupy

Większa liczba członków:

1. Większa możliwość osiągania celów przez grupy zadaniowe

2. Mniejsza jednolitość grupy

3. Mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu

4. Mniejsza częstotliwość i niższy poziom kultury

Cel grupy – końcowy stan działania do którego dąży większość członków grupy

Motyw skłaniający do tego, aby określone osoby zaczęły wchodzić w kontakt ze sobą.

Inicjuje powstanie struktury grupy – struktury władzy i komunikacji

Normy grupowe – zasady postepowania, standardy które określają właściwe zachowanie się w grupie

Rola norm w grupie:

• Punkt odniesienia dla właściwego spostrzegania postaw i zachowań

• Określenie wzorcowych postaw i zachowań

• Ustalenie stopnia tolerancji wobec gwałcenia norm

• Określenie pozytywnych i negatywnych sentencji

Interakcje – wielość wzajemnych działań, oddziaływań tych samych partnerów

Pozycja społeczna – zbiór funkcji, które mają być realizowane przez zajmującą ją osobę

Role społeczne – zbiór oczekiwań jakie mają członkowie grupy i inne osoby względem osoby zajmującej daną pozycję w grupie

Pozycja Rola

Struktura zależności hierarchicznych

Pozycja – określona wartość struktury grupowe tworzą hierarchię wartości

Im wyższa pozycja – tym większe zadowolenie z uczestnictwa w grupie

Struktura komunikacji – typowy dla danej grupy sposób obieu informacji.

Im wyższa pozycja w strukturze prestiżu, tym większy zasób wiadomości w dyspozycji danej osoby.

Struktura socjometryczna – określa pozycję każdej osoby w grupie na wymiarze sympatia versus antypatia.

Badania struktury socjometrycznej uwzględniają dwa rodzaje interakcji odnoszące się do sytuacji zadaniowych

Fazy rozwoju grupy

Formowanie grupy (forming)

Docieranie (storming)

Wytwarzanie norm (norming)

Wykonywanie (performing)

Ankieta socjometryczna nie może być anonimowa.

Zachęcenie do ankiety: - podzielone grupy bez konfliktów

-osoba z zewnątrz, która nie będzie napędzać konfliktów

1. Ankieta

2. Macierz

3. Socjogram

4. Obliczamy indeksy i wyodrębniamy konfiguracje socjometryczne

5. Indeks integracji

WYKŁAD V

Wpływ społeczeństwa i konformizm

WPŁYW SPOŁECZNY– sytuacja , gdy jedna osoba kontroluje zachowanie drugiej, powoduje, że ktoś inny zachowuje się w określony sposób- zgodnie z jej intencją.

KONFORMIZM SPOŁECZNY

-postępowanie polegające na podporządkowaniu norm i wzorom grupy społecznej, do której dana jednostka należy lub którą przyjmuje za grupę odniesienia

-zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym albo wyobrażonym naciskiem ze strony osoby lub grupy ludzi.

PRZYCZYNY KONFORMIZMU

-natura człowieka

-poszukiwanie informacji

RODZAJE CZYNNIKÓW WPŁYWAJACYCH NA ZACHOWANIE KONFORMISTYCZNE

Cechy podmiotu działającego Uwarunkowania społeczne

CECHY PODMIOTU DZIAŁAJĄCEGO A KONFORMIZM

-Płeć

- Umiejętności twórczego i abstrakcyjnego myślenia

-Poczucie wiary we własne siły oraz przekonanie o własnych kompetencjach

UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE AKONFORMIZM:

• Cechy grupy

- wielkość

-jednomyślność

-skład (kompetencje, pozycja społeczna)

-spójność

• Cechy zadania

-trudności i poziom jasności

-czego dotyczy (informacje, normy)

MECHANIZMY WPŁYWU SPOŁECZNEGO

Źródła wpływu	Proces psychologiczny	Efekt wpływu
Przymus	Uleganie (posłuszeństwo)	Nietrwały
Atrakcyjność	Identyfikacja	Względnie trwały
Wiarygodność	Internalizacja (mieć słuszność)	Trwały

Władza- szczególny rodzaj wpływu

A B

Rodzaje władzy wg. Frencha i Revena

Władza	Przyczyny interakcji
Prawomocna	Proces wychowania i socjalizacja we wczesnym dzieciństwie. Nauczenie się hierarchicznej struktury władzy
Eksperta	Wiara w silny zasób wiedzy osoby kontrolującej zachowanie
Możliwość nagradzania	Zachowania nagradzane utrwalają się i wytwarza się pozytywny stosunek do osoby sprawującej władzę
Możliwość karania	Lęk przed karą, osłabienie pozytywnego stosunku do osoby sprawującej władze
Atrakcyjność	Identyfikacja silna pozytywna postawa wobec osoby mającej władzę, przyjemność poddawania się kontroli tej osoby