Definicja - ,, Ubezpieczenie na życie to zarówno instrument rozłożenia skutków finansowych, jakie mogą wyniknąć w związku z realizacją ryzyka, które wystąpiło u niektórych tylko osób, ale groziło wszystkim ubezpieczonym, jak i instrument przemieszczania w czasie i pomnażania środków finansowych osób zawierających ubezpieczenie’’. E. Stroiński
1. Ubezpieczenia na życie
Zaliczamy tu ubezpieczenia nazywane klasycznymi, są to:
ubezpieczenia na całe życie
ubezpieczenia terminowe
ubezpieczenia na dożycie
ubezpieczenia mieszane na wypadek śmierci i dożycia
2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci
mają charakter ubezpieczenia na życie i dożycie osoby dorosłej
w warunkach ubezpieczenia zostaje określony maksymalny wiek uposażonego (np. 18, 25 lat)
ubezpieczenie to nie jest zawierane wyłącznie w celu zabezpieczenia dziecka przed nieszczęściami losowymi, lecz także w celu zgromadzenia odpowiedniego kapitału (forma oszczędzania)
ubezpieczonym jest w tym wypadku osoba, która wykupiła polisę, w przypadku śmierci ubezpieczonego polisa nie wygasa, obowiązek opłacania składek przejmuje ubezpieczyciel
3. Ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
Są produktami ,,niezwiązanymi’’ tzn. że poszczególne części składki (dot. ryzyka ubezpieczeniowego, administrowania, wpłat przeznaczonych na fundusz) są wyraźnie wyodrębnione
Ubezpieczony za wpłacaną składkę nabywa jednostki uczestnictwa w danym funduszu, jest informowany o ich liczbie i wartości
O sposobie lokowania składek decyduje ubezpieczający
Ryzyko inwestycyjne przeniesione jest z zakładu ubezpieczeń na ubezpieczającego
Polisy tego rodzaju charakteryzuje duża elastyczność (np. możliwość zawieszania opłaty składek, zmiany wysokości składki)
Produkt ten łączy w sobie funkcję ochronną z inwestycyjną
4. Ubezpieczenia rentowe
Ubezpieczenie to zapewnia wypłatę świadczenia z wybraną przez ubezpieczonego częstotliwością
Służy zabezpieczeniu sytuacji materialnej człowieka, w tych wszystkich okresach życia, w których potrzebuje on dodatkowego wsparcia finansowego (np. starość)
Istnieje możliwość wycofania wpłaconego kapitału wraz z odsetkami przed rozpoczęciem wypłacania renty ( po odliczeniu kosztów administracyjnych)
Renta może być wypłacana w równej lub zmiennej wysokości
Świadczenie może być wypłacane po określonym czasie lub też zaraz po zawarciu umowy
5. Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe
Ubezpieczenia te należą zarówno do działu I (ubezpieczenia na życie) oraz do działu II (pozostałe ubezpieczenia osobowe) - do działu I są zaliczane tylko wtedy, gdy stanowią uzupełnienie innych ubezpieczeń tego działu
Ryzyka dodatkowe (nazywane opcjami) prowadzone są w formie indywidualnej jak i grupowej (np. pobyt w szpitalu, uszczerbek na zdrowiu, śmierć w nieszczęśliwym wypadku)
W tego rodzaju ryzykach stosowane są dodatkowe ograniczenia jak np. określenie wieku ubezpieczonego, do którego obowiązuje wypłata świadczenia, określenie przyczyn niezdolności do pracy eliminujących wypłatę świadczenia
Funkcje ubezpieczeń na życie:
Zabezpieczenie na wypadek nieszczęśliwych zdarzeń
(np. niezdolność do pracy, choroba, kalectwo)
Akumulacja i pomnażanie oszczędności (połączenie funkcji ochronnej z oszczędnościową)
Zabezpieczenie finansowe innych osób (np. wspólnicy)
Przedmiot ubezpieczeń osobowych:
1. Życie
2. Zdrowie
3. Zdolność do pracy
Zdarzenia negatywne (ryzyko) w przypadku ubezpieczeń osobowych:
1. Utrata życia (śmierć), bez względu na przyczynę
2. Utrata zdolności do jakiejkolwiek pracy
3.Choroba, rozstrój zdrowia, czy też uszkodzenie ciała
Zdarzenia pozytywne (ryzyko) w przypadku ubezpieczeń osobowych:
1. Dożycie określonego wieku
2. Rozpoczęcie studiów
3. Zawarcie związku małżeńskiego
4. Urodzenie dziecka
Ustalenie sumy ubezpieczenia:
Poprzez oszacowanie strat finansowych będących skutkiem wystąpienia określonego zdarzenia
Uwzględnienie aktualnych i przyszłych potrzeb ubezpieczonego lub uposażonych
Podstawowe pojęcia:
Ubezpieczający – podmiot, który we własnym imieniu zawiera umowę ubezpieczenia i zobowiązuje się do zapłacenia składki ubezpieczeniowej
Ubezpieczony – osoba, której życie lub zdrowie są przedmiotem ubezpieczenia
Uposażony (uprawniony, beneficjent) – osoba, która została uprawniona do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego
Ocena ryzyka ubezpieczeniowego
Przed zawarciem umowy ubezpieczenia zakład ubezpieczeń musi ustalić, czy dana osoba nie próbuje jej zawrzeć w celach spekulacyjnych.
Zakłady ubezpieczeń uzależniają zawarcie umowy ubezpieczenia od złożenia przez ubezpieczonego odpowiedniego kwestionariusza. Informacje zawarte w kwestionariuszu dotyczą stanu zdrowia, chorób dziedzicznych, zagrożeń wynikających z wykonywanego zawodu, hobby, uprawianych sportów. Może się zdarzyć tak, że ubezpieczyciel skieruje ubezpieczonego na dodatkowe badania lekarskie. Badania te wykonywane są na koszt ubezpieczyciela. Dopiero na podstawie uzyskanych w ten sposób informacji ubezpieczyciel podejmuje decyzję, czy zaakceptować ryzyko.
Ocena ryzyka a ochrona ubezpieczeniowa
W czasie trwania procedury oceny ryzyka ubezpieczony korzysta z tzw. tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej.
Ochrona ta rozpoczyna się od dnia następnego, po otrzymaniu przez ubezpieczyciela wniosku ubezpieczeniowego oraz opłaceniu pierwszej składki. W czasie ochrony tymczasowej, która trwa max. 90 dni, ubezpieczonemu przysługuje ochrona w zakresie śmierci w skutek nieszczęśliwego wypadku.
W razie odrzucenia wniosku przez ubezpieczyciela ubezpieczonemu zwracana jest wpłacona składka, zostaje ona jedynie pomniejszona o składkę za okres udzielania ochrony tymczasowej.
Rezerwa matematyczna
Jej powstanie wiąże się z faktem pobieraniem składki uśrednionej w okresie ubezpieczenia. Tworzenie rezerwy wynika z tego, że ryzyko ubezpieczeniowe rośnie wraz z wiekiem ubezpieczonego.
! W klasycznych ubezpieczeniach na życie składka jest jednolita przez cały okres ubezpieczenia. Gdyby rosła ona wraz z wiekiem, osoby w starszym wieku nie byłyby w stanie uiszczać składki, gdyż prawdopodobieństwo śmierci, w oparciu o które ustalana jest składka ubezpieczeniowa, jest wówczas wysokie.
Ustalanie składki za ubezpieczenie
Zakłady ubezpieczeń ustalają składkę w ten sposób, że w początkowym okresie ubezpieczeni dopłacają do składki (rezerwa matematyczna), a w późniejszym okresie nie dopłacają do składki.
Najpierw składka netto jest wyższa niż prawdopodobieństwo śmierci, a potem niższa.
Na poziom składki uśrednionej za cały okres ubezpieczenia wpływają takie czynniki jak np. rodzaj ubezpieczenia, płeć, początkowy wiek ubezpieczonego czy stan jego zdrowia.
Indeksacja składki
W tradycyjnych ubezpieczeniach przy kalkulacji składki bierze się pod uwagę nie tylko ryzyko związane z ubezpieczeniem, ale również zmianę wartości pieniądza w czasie.
Zakłady ubezpieczeń stosują mechanizm indeksacji składki, która powoduje podwyższenie składki, a przez to sumy ubezpieczenia bez konieczności dokonywania ponownej oceny ryzyka.
W rocznicę polisy lub rzadziej (np. raz na 3 lata) ubezpieczający może skorzystać z prawa do wzrostu składki o ustalony przez ubezpieczyciela wskaźnik indeksacji. Wraz ze wzrostem wysokości składki rośnie również wysokość sumy ubezpieczenia.
Należy podkreślić, że rezygnacja z indeksacji składki, może spowodować utratę prawa do indeksacji.
Ubezpieczenie bezskładkowe
Prawo do ubezpieczenia bezskładkowego przysługuje najczęściej po upływie dwóch lat od rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej – jest to prawo do zawieszenia opłacania składek
jego czas trwania może być limitowany przez zakłady ubezpieczeń, np. na okres 6 lub 12 miesięcy.
Zmiana ubezpieczenia na bezskładkowe nie powoduje rozwiązania umowy, która nadal jest kontynuowana lecz na zmienionych warunkach (ze zredukowana sumą ubezpieczenia do wysokości wskazanej przez zakład ubezpieczeń).
Przekształcenie w ubezpieczenie bezskładkowe może nastąpić na pisemny wniosek ubezpieczonego lub też automatycznie. Dzieje się tak w przypadku, gdy ubezpieczony przerwie opłacanie składek.
Przekształcenie w ubezpieczenie bezskładkowe może być ostateczne, co oznacza, że ubezpieczony nie ma możliwości wznowienia ubezpieczenia.
Transfer ryzyka -
Działalność każdego zakładu ubezpieczeń opiera się na podobnych zasadach. Głównym narzędziem jakie jest stosowane przez ubezpieczycieli jest ubezpieczenie.
Ubezpieczenie pozwala na transfer ryzyka z jednostki (ubezpieczonego) na instytucję (zakład ubezpieczeń).
Mechanizm ten funkcjonuje zgodnie z zasadami ochrony ubezpieczeniowej.
Podstawowe zasady ochrony ubezpieczeniowej
Zasada realności ubezpieczenia – pewność ubezpieczonego, że w zamian za opłaconą składkę po wystąpieniu określonych zdarzeń otrzyma odszkodowanie. Zasada ta jest wspomagana gwarancjami prawnymi i ekonomicznymi. Postanowienia prawne mają chronić przed nieuzasadnioną odmową wypłaty odszkodowania, zaniżeniem świadczenia, czy też zwłoką w jego wypłacie
Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej – dotyczy ubezpieczeń majątkowych i jest głównym elementem ich konstrukcji. Warunki ubezpieczenia muszą proponować takie odszkodowanie, które w istotny sposób zrekompensuje wysokość poniesionej straty. Tam gdzie przedmiotem ubezpieczenia jest majątek, istnieje określona wartość majątku, która może zostać utracona.
Funkcje ubezpieczeń
Ochronna - Polega na zapewnieniu przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej. Zadaniem zakładu ubezpieczeń jest zapewnienie warunków i gotowości do wypłaty odszkodowania na skutek zajścia określonych zdarzeń.
Ubezpieczyciel musi również dopilnować ciągłości opłacania składek, zadbać o należytą realizację świadczeń oraz zapewnienie środków na wypłaty.
Prewencyjna – Określana inaczej mianem funkcji zapobiegawczej. Polega na czynnościach zmierzających do zmniejszenia liczby, rozmiarów i ekonomicznych skutków szkód losowych.
Prewencję wspomagają środki techniczne (np. urządzenia antyprzepięciowe, wały przeciwpowodziowe, konstrukcje niepalne, szczepienia) ekonomiczne (zwyżki i zniżki należnej składki np. za posiadanie drzwi antywłamaniowych, systemu alarmowego, czy bezszkodowy przebieg ubezpieczenia) i prawne (np. przepisy BHP).
Ważnym środkiem prewencji jest wprowadzenie tzw. udziału własnego w szkodzie. Może mieć on postać franszyzy redukcyjnej lub integralnej.
Finansowa - Ma istotny wpływ na stabilność i rozwój zakładów ubezpieczeń. Część pieniędzy ze składek jest inwestowana ( po opłaceniu kosztów obsługi). Zakłady ubezpieczeń najczęściej inwestują w bezpieczne instrumenty finansowe takie jak papiery skarbowe, czy też lokaty bankowe
Wychowawcza – Przejawia się w działaniach na rzecz podnoszenia świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Osoby decydujące się na zakup ubezpieczenia, mają świadomość wystąpienia pewnych zagrożeń
Ubezpieczyciele organizują również akcje skierowane do poszczególnych grup społecznych mające na celu uświadomienie ryzyka wystąpienia niebezpieczeństwa, jak też prezentację sposobów jego uniknięcia.
Większa świadomość wystąpienia zdarzenia to poczucie większej odpowiedzialności za siebie, jak i za swoich bliskich.
Sytuacja taka skutkuje wzrostem zainteresowania produktami ubezpieczeniowymi, jak tez spadkiem nieprzemyślanych działań
Franszyza redukcyjna - Polega na każdorazowym pomniejszeniu odszkodowania o określoną w polisie kwotę. Jeśli rozmiar odszkodowania nie przekracza tej kwoty, odszkodowanie nie jest wypłacane.
Franszyza integralna - Wartość do wysokości której ubezpieczyciel nie wypłaca odszkodowania, ale w momencie gdy rozmiar szkody przekroczy wskazaną w ogólnych warunkach ubezpieczenia wartość, wypłata odszkodowania następuje w całości, bez jakichkolwiek potrąceń.
Systemy ubezpieczenia majątku
W ubezpieczeniach majątkowych funkcjonuje kilka systemów wpływających na jakość ochrony ubezpieczeniowej, zakres odpowiedzialności jak też cenę ubezpieczenia. Wybór systemu zależy od produktu ubezpieczeniowego.
Wyróżniamy następujące rodzaje systemów ubezpieczenia majątku:
System ubezpieczenia na sumy stałe
Stosowany najczęściej w ubezpieczeniach od ognia i innych zdarzeń losowych, a także w ubezpieczeniu od kradzieży z włamaniem i rabunku
W systemie tym ubezpieczeniu podlega całkowita wartość mienia będąca w posiadaniu ubezpieczającego
Przy wypłacie odszkodowania ma zastosowanie zasada proporcji, która polega na identycznej relacji pomiędzy przyjętą suma ubezpieczenia, a wartością ubezpieczonego mienia i wysokością odszkodowania do wysokości szkody (ubezpieczenie w pełnej wysokości, nadubezpieczenie, niedoubezpieczenie)
Każda wypłata odszkodowania powoduje zmniejszenie sumy ubezpieczenia
System ubezpieczenia na pierwsze ryzyko
Polega na zgłoszeniu do ubezpieczenia takiej wartości mienia ruchomego, która stanowi równowartość maksymalnej straty (szkody), jakiej można doznać w następstwie wystąpienia jednego zdarzenia ubezpieczeniowego
Suma ubezpieczenia stanowi tu mniejsza lub większą część posiadanego mienia
System ten opłaca się stosować, przy założeniu iż ryzyko wystąpienia całkowitej utraty mienia jest stosunkowo niewielkie.
Zadeklarowana kwota jest limitem odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu wystąpienia szkody
W ubezpieczeniach zawieranych wg. tego systemu nie jest stosowana zasada proporcji
System ubezpieczenia na sumy zmienne
Przydatny jest gdy w okresie ubezpieczenia występują okresowe wahania wartości aktywów obrotowych
W systemie tym ubezpieczający powinien zgłosić do ubezpieczenia najwyższą dzienną wartość środków obrotowych, jaka może się znaleźć w miejscu ubezpieczenia w okresie obowiązywania polisy
Składka za ubezpieczenie jest obliczana i pobierana na początku okresu ubezpieczenia zaliczkowo (min. 50-80% rocznej składki) na podstawie zadeklarowanej sumy ubezpieczenia
Rozliczenie rocznej składki następuje po zakończeniu okresu ubezpieczenia
Ubezpieczenia – instytucja, która ma znieść lub przynajmniej ograniczyć ciężar pewnych zdarzeń losowych, których ryzyko nastąpienia towarzyszy człowiekowi na każdym etapie jego życia
Działalność ta musi być prowadzona tylko przez zakłada ubezpieczeniowy.
Ubezpieczenie społeczne – osobowe i obowiązkowe
Ubezpieczenia gospodarcze – osobowe(życie, zdrowie, zdolność do wykonywania pracy -> wypadkowe, na życie ) i majątkowe (rzeczy lub sytuacja majątkowa -> rzeczowe i majątkowe (wart majątku)
- zapewniają pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych , spowodowanych nieotrzymaniem od określonych kredytobiorców należności – ubez finansowe
Ubezpieczenia obowiązkowe – budynków i budowli w gosp. Rolnych, OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników, OC wybranych grup zawodowych
Ubezpieczenia nieobowiązkowe – nieruchomości
Rodzaj zdarzeń losowych:
Ubezpieczenia kradzieżowe , ogniowe , skutków gradobicia, wybuchu, zalania