MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ

Podobnie jak w kończynie górnej mięśnie kończyny dolnej (musculi memhri irferioris) dzielą się na: mięśnie obręczy kończyny dolnej, mięśnie uda, goleni i stopy. Unerwienie wszystkich mięśni kończyny dolnej pochodzi od splotu lędźwiowo-krzyżowego (plexus lumbosacralis).

Mięśnie obręczy kończyny dolnej, czyli mięśnie miednicy

Mięśnie miednicy (musculi pelvis) są na ogół krótkie, rozpoczynają się na kościach miednicy, a kończą w bliższej części kości udowej. Stanowią one zazwyczaj silne mięśnie o dużym przekroju fizjologicznym.

Z uwagi na rozmieszczenie dzielą się na: wewnętrzne, czyli przednie i zewnętrzne czyli tylne mięśnie miednicy. Mięśnie wewnętrzne miednicy otrzymują nerwy odchodzące od splotu lędźwiowego (plexus lumbalis), zaś większość mięśni zewnętrznych unerwionych jest przez nerwy splotu krzyżowego (plexus sacralis).

Wewnętrzne mięśnie miednicy

W skład mięśni wewnętrznych miednicy wchodzą:

mięsień biodrowo-lędźwiowy,

mięsień lędźwiowy większy.

Mięsień biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas) składa się z dwóch mięśni: m. lędźwiowego większego i m. biodrowego, które kończą się wspólnym ścięgnem.

Mięsień lędźwiowy większy (m. psoas major) jest długim mięśniem, wchodzącym w skład tylnej ściany jamy brzusznej.

Przyczep początkowy ma dwie warstwy: powierzchowną i głęboką. Warstwa powierzchowna tego mięśnia odchodzi od bocznej powierzchni trzonów ostatniego kręgu piersiowego i czterech górnych kręgów lędźwiowych. Warstwa głęboka przymocowuje się do wyrostków żebrowych wszystkich kręgów lędźwiowych. Między dwiema warstwami tego mięśnia leży splot lędźwiowy (pIexus Iumbalis).

Przyczep końcowy. Mięsień lędźwiowy większy biegnie ku dołowi, nieco w bok, wydostaje się z jamy miednicy przez rozstęp mięśniowy (lacuna musculorum) położony pod boczną częścią więzadła pachwinowego (lig. inguinale) i wspólnie z mięśniem biodrowym kończy się wąskim ścięgnem na krętarzu mniejszym kości udowej.

Mięsień biodrowy (m. iliacus) wypełnia dół biodrowy, w którym przymocowuje się wachlarzowato swym przyczepem początkowym. Włókna mięśniowe biegną zbieżnie w dół i przechodzą we wspólne ścięgno razem z m. lędźwiowym większym.

Ścięgno końcowe przyczepia się na krętarzu mniejszym kości udowej.

Czynność. Mięsień biodrowo-lędźwiowy jest bardzo silnym zginaczem stawu biodrowego, może mu dorównać jedynie m. prosty uda (m. rectus femoris). W działaniu tym m. lędźwiowy większy dzięki znacznej długości swych włókien wpływa na wielkość i zakres ruchu zgięcia, m. biodrowy natomiast ze względu na swój duży przekrój fizjologiczny dysponuje znaczną siłą. Przy ustalonych kończynach dolnych lub w pozycji leżąc na plecach, podczas podnoszenia tułowia oba mięśnie współpracują z mięśniami prostymi brzucha. Jest on bardzo czynnym mięśniem podczas chodzenia. Mięsień biodrowo-lędźwiowy również przywodzi i odwraca udo. Z uwagi na przyczepy początkowe m. lędźwiowy większy działa także na kręgosłup lędźwiowy. Kurcząc się obustronnie zgina kręgosłup w przód przy jednostronnym skurczu w bok.

Unerwienie. Oba mięśnie lędźwiowe otrzymują gałązki odchodzące bezpośrednio od splotu lędźwiowego (plexus lumbalis) i od n. udowego (n. femoralis).

Porażenie mięśnia biodrowo-lędźwiowego upośledza w znacznej mierze funkcję chodzenia.

Mięsień lędźwiowy mniejszy (m. psoas minor) jest położony do przodu od m. lędźwiowego większego. Jest mięśniem niewielkim i niestałym, występuje w połowie przypadków. Czynność jego polega na napinaniu. powięzi biodrowej.

Zewnętrzne mięśnie miednicy

W skład mięśni zewnętrznych miednicy wchodzą:

mięsień pośladkowy wielki,

mięsień napinający powięź szeroką,

mięsień pośladkowy średni,

mięsień pośladkowy mały,

mięsień gruszkowaty,

mięsień zasłaniacz wewnętrzny,

mięsień bliźniacze górny i dolny,

mięsień czworoboczny uda,

mięsień zasłaniacz zewnętrzny.

Mięsień pośladkowy wielki (m. gluteus maximus) jest bardzo duży, przykrywa pozostałe mięśnie tej grupy.

Przyczep początkowy. Mięsień ten rozpoczyna się wzdłuż linii podłużnej na pograniczu kości biodrowej i krzyżowej: na powierzchni pośladkowej talerza biodrowego do tyłu od kresy pośladkowej tylnej, na bocznym brzegu kości krzyżowej i guzicznej oraz na więzadle krzyżowo-guzowym. Włókna jego biegną równolegle i skośnie ku dołowi i do boku.

Przyczep końcowy znajduje się w dwóch miejscach. Włókna części górnej mięśnia kierują się bardziej do boku, przechodzą nad krętarzem większym kości udowej i dołączają do pasma biodrowo-piszczelowego powięzi szerokiej uda (tractus iliotibialis fasciae latae). Włókna dolnej części przyczepiają się do guzowatości pośladkowej (tuberositas glutea) kości udowej. Czynność. Najważniejszym zadaniem mięśnia pośladkowego wielkiego jest utrzymanie pionowej postawy ciała podczas stania i chodzenia. Jest on najsilniejszym prostownikiem stawu biodrowego, a tym samym antagonistą m. biodrowo-lędźwiowego. Obustronny skurcz mm. pośladkowych wielkich, przy ustalonej kończynie dolnej wysuwa miednicę ku przodowi, zaś skurcz jednostronny w bok. Poprzez przyczep do pasma biodrowo-piszczelowego powięzi szerokiej uda prostuje kolano. Mięsień ten jest także najsilniejszym odwracaczem i przywodzicielem uda (przyczep udowy). Część mięśnia kończąca się w powięzi szerokiej, odwodzi udo.

Unerwienie. Mięsień jest unerwiony przez n. pośladkowy dolny (n. gluteus inferior) ze splotu krzyżowego, który z miednicy wydostaje się przez otwór podgruszkowaty i wnika do mięśnia od dołu. W przypadku uszkodzenia n. pośladkowego dolnego występują trudności w chodzeniu po nierównym podłożu, utrzymanie równowagi ciała jest zakłócone, występują trudności prostowania stawu biodrowego podczas wstawania z pozycji siedzącej.

Mięsień napinający powięź szeroką (m. tensor fasciae latae) jest jedynym mięśniem tej grupy, położonym do przodu od poprzecznej osi stawu biodrowego. Rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym i powięzi pośladkowej, biegnie ku dołowi i nieco do tyłu, a w okolicy krętarza większego przechodzi w ścięgniste pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis) powięzi szerokiej, które kończy się na kłykciu bocznym kości piszczelowej.

Czynność. Mięsień ten działa na staw biodrowy i kolanowy. Działanie jego jest silniejsze w stawie biodrowym, w którym mięsień zgina, nawraca i odwodzi udo. Mięsień ten, napinając powięź szeroką, ustala wyprostowany staw kolanowy, przyczyniając się tym samym do utrzymania pionowej postawy ciała, natomiast zgięty staw kolanowy zgina jeszcze silniej.

Unerwienie. Do mięśnia wnikają gałązki n. pośladkowego górnego (n. gluteus stuperior) ze splotu krzyżowego.

Mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) jest mięśniem grubym i silnym, położonym pod m. pośladkowym wielkim. Przyczep początkowy mięśnia znajduje się na powierzchni pośladkowej talerza biodrowego między kresą pośladkową przednią a tylną.

Przyczep końcowy. Wszystkie włókna tego mięśnia biegną zbieżnie ku dołowi, gdzie mięsień kończy się krótkim ścięgnem na krętarzu większym kości udowej.

Mięsień pośladkowy mały (m. gluteus minimus) rozpoczyna się wachlarzowato na powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej, między kresą pośladkową dolną i przednią. Kończy się również na krętarzu większym kości udowej.

Czynność. Działanie m. pośladkowego małego i m. pośladkowego średniego jest podobne i bardzo wielostronne. Najsilniej czynność ich przejawia się w odwodzeniu uda, a przy ustalonej kończynie dolnej pochylają miednicę w stronę boczną. Ze względu na wachlarzowaty przebieg włókien przednia i tylna część obu mięśni działa antagonistycznie. Część przednia, której przyczepy początkowe leżą do przodu od poprzecznej osi stawu, zgina staw biodrowy i nawraca, zaś część tylna prostuje i odwraca.

Unerwienie obu mięśni pośladkowych, średniego i małego pochodzi od n. pośladkowego górnego (n. gluteus superior). Z porażeniem nerwu wiąże się zazwyczaj nieprawidłowe ustawienie miednicy, szczególnie widoczne w trakcie czynności lokomocyjnych. Spostrzega się wówczas tzw. chód kaczkowaty.

Mięsień gruszkowaty (m. piriformis) rozpoczyna się na miednicznej powierzchni kości krzyżowej na wysokości od drugiego do czwartego jej segmentu. Biegnie on zbieżnie w bok, wydostaje się z jamy miednicy mniejszej przez otwór kulszowy większy i przechodzi w cienkie długie ścięgno, które kończy się na przyśladkowej stronie krętarza większego kości udowej.

Czynność. Działanie mięśnia jest stosunkowo słabe. Najsilniej odwraca udo, słabiej odwodzi, a najsłabiej prostuje.

Unerwienie. Gałązki nerwowe splotu krzyżowego, który na nim spoczywa.

Mięsień zasłaniacz wewnętrzny (m. obturatorius internus, podobnie jak poprzedni, rozpoczyna się wewnątrz miednicy mniejszej.

Przyczep początkowy mięśnia znajduje się na powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej (membrana obturatoria) i na kostnym ograniczeniu otworu zasłonionego.

Przyczep końcowy. Włókna mięśnia kierują się zbieżnie do otworu kulszowego mniejszego. W tym rejonie mięsień zmienia kierunek przebiegu pod kątem prostym i przewija się przez brzeg wcięcia kulszowego mniejszego.

Część zewnątrzmiedniczna przechodzi w ścięgno końcowe i dochodzi do dołu krętarzowego kości udowej.

Czynność. Główna czynność tego mięśnia polega na odwracaniu uda, ponadto słabo przywodzi i prostuje udo.

Unerwienie. Gałązki splotu krzyżowego.

Mięśnie bliźniacze górny i dolny (mm.gemelli superior et inferior) towarzyszą w swym przebiegu mięśniowi zasłaniaczowi wewnętrznemu. Mięsień bliźniaczy górny rozpoczyna się na kolcu kulszowym, m. bliźniaczy dolny na guzie kulszowym. Oba mięśnie kończą się razem z m. zasłaniaczem wewnętrznym w dole krętarzowym kości udowej.

Czynność. Oba mięśnie bliźniacze wspomagają działanie m. zasłaniacza zewnętrznego.

Unerwienie. Jak w mięśniu poprzednim.

Mięsień czworoboczny uda (m. quadratus femoris) w postaci czworobocznej płytki biegnie poprzecznie od guza kulszowego do grzebienia międzykrętarzowego kości udowej.

Czynność. Mięsień ten odwraca, przywodzi i nieznacznie prostuje udo w stawie biodrowym.

Unerwienie. Pochodzi ze splotu krzyżowego.

Mięsień zasłaniacz zewnętrzny (m. obturatorius externus) jest mięśniem spłaszczonym, wachlarzowatym, rozpoczynającym się na zewnętrznej powierzchni błony zasłonowej i kostnym ograniczeniu otworu zasłonionego. Ścięgno końcowe tego mięśnia dołącza do ścięgna m. zasłaniacza wewnętrznego, kończąc się także w dole krętarzowym kości udowej.

Czynność. Wspomaga on czynność mięśnia czworobocznego uda.

Unerwienie. Pochodzi ze splotu lędźwiowego, gdyż rozwojowo należy on do grupy mięśni przyśrodkowych uda. Dlatego otrzymuje unerwienie z gałęzi tylnej n. zasłonowego (n. obturatorius).

Mięśnie uda

Mięśnie uda (m. femoris) dzielą się na trzy grupy:

mięśnie przednie,

mięśnie przyśrodkowe czyli przywodziciele uda,

mięśnie tylne.

Mięśnie grupy przedniej prostują staw kolanowy i mają znaczną przewagę nad grupą tylną -

zginaczami.

Przednie mięśnie uda

Grupa mięśni przednich zajmuje największą przestrzeń w obrębie uda. Zasadnicza czynność tych mięśni polega na prostowaniu goleni w stawie kolanowym. Razem z mięśniami zewnętrznymi miednicy, które prostują udo w stawie biodrowym, mięśnie przednie uda utrzymują kończynę dolną w stanie wyprostu w stawie biodrowym i kolanowym. Mięśnie grupy przedniej są unerwione przez nerw udowy (n. femoralis), wychodzący ze splotu lędźwiowego.

W skład mięśni przednich uda wchodzą:

mięsień krawiecki,

mięsień czworogłowy uda,

mięsień stawowy kolana.

Mięsień krawiecki (m. sartorius) jest najdłuższym mięśniem ustroju ludzkiego i ma kształt długiej, wąskiej taśmy.

Przyczep początkowy mięśnia znajduje się na kolcu biodrowym przednim górnym i w swoim przebiegu towarzyszy tętnicy udowej.

Przyczep końcowy. Włókna tego mięśnia biegną równolegle ku dołowi w kierunku przyśrodkowej strony uda. Następnie mięsień przebiega do tyłu od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i kończy się płaskim, rozbieżnym ścięgnem poniżej kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej, przyśrodkowo od guzowatości piszczeli w tzw. gęsiej stopce (pes anserinus).

Czynność. Jest to mięsień dwustawowy. Jako jedyny mięsień, zginając udo w stawie biodrowym, równocześnie zgina podudzie w stawie kolanowym. W działaniu na staw biodrowy jest zginaczem, odwodzicielem i słabym odwracaczem uda. W stawie kolanowym mięsień ten zgina i nawraca goleń.

Mimo licznych czynności jest słabym mięśniem, gdyż posiada mały przekrój fizjologiczny.

Mięsień czworogłowy uda (m. quadriceps femoris). Jest to największy pod względem masy mięsień ustroju człowieka. Położony jest na przedniej powierzchni uda i z uwagi na swe przyczepy początkowe dzieli się na cztery głowy: najbardziej powierzchowną głowę stanowi m. prosty uda, który jest m. dwustawowym i najbardziej niezależnym spośród wszystkich czterech głów. Trzy pozostałe głowy to: mięsień obszerny boczny, mięsień obszerny przyśrodkowy i mięsień obszerny pośredni.

Mięsień prosty uda (m. rectus femoris) jest mięśniem wrzecionowatym, grubym, który rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym i na torebce stawu biodrowego. W dolnej części uda brzusiec mięśniowy przechodzi w grube, wspólne ścięgno końcowe dochodzące do rzepki.

Mięsień obszerny boczny (m. vastus lateralis) jest najsilniejszą częścią m. czworogłowego uda i zajmuje boczną powierzchnię trzonu kości udowej. Rozpoczyna się na krętarzu większym, kresie międzykrętarzowej i wardze bocznej kresy chropawej kości udowej. Włókna biegną łukowato w kierunku przyśrodkowym i w dół, przechodząc we wspólne ścięgno końcowe.

Mięsień obszerny przyśrodkowy (m. vastus medialis) jest położony po stronie przyśrodkowej i przedniej uda. Rozpoczyna się wzdłuż wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej. Włókna jego biegną równolegle, łukowato w kierunku bocznym ku dołowi i przechodzą we wspólne ścięgno końcowe.

Mięsień obszerny pośredni (m. astus intermedius) przylega do przedniej i częściowo bocznej powierzchni trzonu kości udowej, przykryty całkowicie przez m. prosty uda. Przyczep początkowy tego mięśnia znajduje się na przednio-bocznej stronie trzonu kości udowej, poniżej kresy międzykrętarzowej, sięgając u dołu do około 3/4 długości trzonu, gdzie przechodzi we wspólne ścięgno końcowe.

Wspólne ścięgno końcowe m. czworogłowego uda przyczepia się do podstawy i brzegów rzepki i przechodzi dalej w więzadło rzepki (lig. patelae), które stanowiąc przedłużenie ścięgna końcowego m. czworogłowego uda kończy się na guzowatości piszczeli. Część włókien ścięgna końcowego, należących do głowy przyśrodkowej i bocznej, rozchodzi się poniżej rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykcia bocznego i przyśrodkowego piszczeli jako troczek boczny i przyśrodkowy rzepki (retinaculum patellae laterale et mediale).

Czynność. Mięsień czworogłowy uda jest jedynym i bardzo silnym prostownikiem stawów kolanowego; trzykrotnie przewyższa swą siłą wszystkie mięśnie zginacze tego stawu. Mięsień prosty uda (m.rectus femoris) działa także na staw biodrowy. Jest obok m. biodrowo-lędźwiowego (m. iliopsoas) najsilniejszym zginaczem uda w stawie biodrowym. Ponadto m. prosty uda jest dość silnym odwodzicielem i słabym odwracaczem uda.

Unerwienie. Mięsień otrzymuje liczne gałązki od nerwu udowego (n.femoralis). W przypadku porażenia n. udowego niemożliwe jest aktywne prostowanie podudzia w stawie kolanowym. Charakterystycznym objawem dla porażenia n. udowego jest brak odruchu rzepkowego.

Mięsień stawowy kolana (m. articularis genus) jest niedużym mięśniem, rozpoczynającym się na przedniej powierzchni uda poniżej przyczepu początkowego głowy pośredniej m. czworogłowego uda, a kończy się w torebce stawu kolanowego.

Czynność. Wygładza fałdy torebki stawowej podczas prostowania stawu kolanowego.

Przyśrodkowe mięśnie uda

W skład mięśni przyśrodkowych uda wchodzą:

mięsie grzebieniowy,

mięsień smukły,

mięsie przywodziciel d ugi,

mięsień przywodziciel krótki,

mięsień przywodziciel wielki.

Mięśnie grupy przyśrodkowej swymi początkowymi przyczepami pokrywaj zewnętrzną powierzchnię gałęzi kości łonowej i gałęzi kości kulszowej, sięgając od przodu ku górze do grzebienia łonowego, u dołu i z tyłu - po guz kulszowy. Wszystkie mięśnie tej grupy, z wyjątkiem m. smukłego, są mięśniami jednostawowymi, a ich przyczepy końcowe mieszczą się wzdłuż wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej. Mięśnie przyśrodkowe są silnymi przywodzicielami uda, ponadto biorą udział w odwracaniu i nieznacznym zginaniu uda w stawie biodrowym.

Unerwiane są przez nerw zasłonowy (n. obturatorius) odchodzący od splotu lędźwiowego (plexus lumbalis). Uszkodzenie n. zasłonowego powoduje zanik funkcji przywodzenia, osłabienie zginania i prostowania w stawie biodrowym. Chodzenie i stanie jest niepewne.

Mięsień grzebieniowy (m. pectineus) jest płaskim mięśniem położonym przyśrodkowo od m. biodrowo-lędźwiowego. Rozpoczyna się na grzebieniu i guzku łonowym, a kończy na kresie grzebieniowej kości udowej, poniżej krętarza mniejszego.

Czynność. Przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo w stawie biodrowym.

Mięsień smukły (m. gracilis) jest najdłuższym i jedynym dwustawowym mięśniem tej grupy. Rozpoczyna się na gałęzi dolnej kości łonowej i przyległej części gałęzi kości kulszowej. Włókna jego biegną równolegle ku dołowi i w trzeciej dolnej części uda przechodzą w długie, cienkie ścięgno, które owija się razem z m. krawieckim od tyłu, dookoła nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i kończy poniżej kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej w tzw. gęsiej stopce.

Trzy mięśnie kończą się tu swymi ścięgnami, zachodząc wachlarzowato na siebie wytwarzają tzw. gęsią stopkę (pes anserinus).

Oprócz m. krawieckiego z grupy mięśni przednich uda i m. smukłego – będącego przedstawicielem grupy przyśrodkowej, w skład "gęsiej stopki" wchodzi jeszcze m. półścięgnisty, należący do grupy mięśni tylnych uda.

Czynność. Mięsie smukły jest mięśniem dwustawowym. Na staw biodrowy działa tak, jak wszystkie mięśnie tej grupy, tzn. przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo. W działaniu na staw kolanowy jest zginaczem tego stawu i równocześnie słabo nawraca podudzie.

Mięsień przywodziciel długi (m. adductor longus) ma kształt wydłużonego trójkąta. Rozpoczyna się na gałęzi górnej kości łonowej, obok spojenia łonowego, a ko czy się na środkowej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.

Mięsień przywodziciel krótki (m. adductor brevis). Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej i kończy się na trzeciej górnej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.

Czynność. Silnie przywodzi, choć słabiej od poprzedniego odwraca i zgina udo.

Wspólnie z m. przywodzicielem długim i m. grzebietowym umożliwia wykonanie ruchu zakładania nogi na nogę w pozycji siedzącej.

Mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus) jest najgłębiej położonym i największym z wszystkich mięśni grupy przyśrodkowej.

Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej, na gałęzi kości kulszowej i na przyległej części guza kulszowego

Przyczep końcowy składa się z dwóch części. Włókna mięśnia rozpoczynające się na gałęzi dolnej kości łonowej i na gałęzi kości kulszowej kończą się wzdłuż wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.

Wszystkie włókna mięśniowe odchodzące swymi przyczepami początkowym od guza kulszowego biegną w dół, przechodząc w samodzielny brzusiec, zakończony silnym obłym ścięgnem, które przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej. Między przyczepami końcowymi obu części mięśnia znajduje się kanał przywodzicieli (canalis adductorius).

Czynność. Mięsie ten jest najsilniejszym przywodzicielem uda. Poza tym część mięśnia, kończąca się na kresie chropawej - tak jak wszystkie mięśnie tej grupy odwraca i zgina udo, natomiast część kończąca się na nadkłykciu przyśrodkowym uda nawraca i silnie prostuje udo w stawie biodrowym.

Unerwienie. Ma dwa źródła. Część mięśnia, która kończy się na kresie chropawej, jest unerwiona przez n. zasłonowy (splot lędźwiowy), natomiast część dochodząca do nadkłykcia przyśrodkowego - przez n. piszczelowy (splot krzyżowy).

Tylne mięśnie uda

Do grupy tej należą trzy mięśnie półścięgnisty i półbłoniasty, położone przyśrodkowo oraz m. dwugłowy uda, biegnący bocznie. Z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego uda, wszystkie rozpoczynają się na guzie kulszowym i są mięśniami dwustawowymi, które prostują staw biodrowy, a zginają goleń w stawie kolanowym. Unerwienie pochodzi od splotu krzyżowego (plexus sacralis) drogą n. kulszowego (n. ischiadicus) oraz jego rozgałęzień w postaci nerwu piszczelowego (n. tibialis) i nerwu strzałkowego wspólnego (n. peroneus communis).

W skład tylnych mięśni uda wchodzą:

mięsień półścięgnisty,

mięsień półbłoniasty,

mięsień dwuowy uda.

Mięsie półścięgnisty (m. semitendinozus), położony najbardziej przyśrodkowo w tylnej okolicy uda, rozpoczyna się na guzie kulszowym, biegnie w dół, gdzie W połowie długości uda przechodzi w obłe ścięgno końcowe. Przyczep końcowy znajduje się poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli W tzw. gęsiej stopce (pes anserius).

Czynność. Jest on prostownikiem i słabym przywodzicielem uda w stawie biodrowyn. W stawie kolanowym uczestniczy w zginaniu i nawracaniu goleni.

Mięsień półbłoniasty (m. semimembranozus Rozpoczyna się długim, płaskim ścięgnem na guzie kulszowym. Ścięgno to sięga zazwyczaj aż do połowy długości mięśnia, po czym przechodzi stopniowo w szeroki brzusiec, który ogranicza od strony górnej i przyśrodkowej dół podkolanowy (fossa poplitea). Ścięgno końcowe kierując się ku dołowi przechodzi do tyłu od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i na wysokości kłykcia przyśrodkowego piszczeli dzieli się na trzy odnogi. Jedna odnoga kończy się na powierzchni kłykcia przyśrodkowego piszczeli, druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne, odnoga trzecia kieruje się ku dołowi i wnika do powięzi goleni.

Czynność. Działanie mięśnia półbłoniastego jest podobne do mięśnia półścięgnistego, znacznie silniejsze. Jest silnym prostownikiem i przywodzicielem stawu biodrowego, w stawie kolanowym zgina i nawraca.

Mięsie dwugłowy uda (m. biceps femoris) jest mięśniem długim, położonym po stronie bocznej, na tylnej powierzchni uda. W przyczepie początkowym mięśnia wyróżnia się głowę długą i krótką. Głowa długa (caput longum) rozpoczyna się na guzie kulszowym, głowa krótka (caput breve) na środkowej trzeciej części wargi bocznej kresy chropawej. Biegnąc ku dołowi obie głowy łączą się i tworzą górną i boczną granicę dołu podkolanowego.

Silne ścięgno końcowe jest umocowane na głowie strzałki.

Czynność. Na staw biodrowy działa tylko głowa długa mięśnia dwugłowego. Jest on prostownikiem tego stawu, poza tym przywodzi i słabo odwraca udo.

W działaniu na staw kolanowy obie głowy przejawiają wspólną funkcję: tj. silnie zginają i odwracają goleń.

Powięzie biodra i uda

Powięź biodrowa (fascia iliaca), pokrywająca m. biodrowo-lędźwiowy przyczepia się u dołu do więzadła pachwinowego i wyniosłości biodrowo-łonowej, wytwarza tu ścięgnisty łuk biodrowo-łonowy (arcus iliopectineus), który dzieli całą przestrzeń, położoną między więzadłem pachwinowym (lig. inguinale) a przednim brzegiem kości miednicznej, na część boczną i przyśrodkową.

Część boczna, zwana rozstępem mięśniowym (lacuna musculorum) jest drogą wyjścia z miednicy m. biodrowo-lędźwiowego i nerwu udowego; przez część przyśrodkową czyli przez rozstęp naczyniowy (lacuna vasorum) biegną naczynia udowe i nerwy.

Powięź pośladkowa (fossa glutea) pokrywa cały m. pośladkowy wielki oraz część‚ górną m. pośladkowego średniego. Przymocowana jest w górze do grzebienia biodrowego, a u dołu przedłuża się w powięź szeroką (fascia lata), która otacza wszystkie mięśnie uda. Powięź szeroka w określonych okolicach rozszczepia się na dwie blaszki obejmujące: m. napinający powięź szeroką, m. krawiecki i naczynia udowe. Włókna ścięgna końcowego m. napinającego powięź szeroką wplatają się w nią a biegnąc ku dołowi do kłykcia bocznego piszczeli wytwarzają ścięgniste pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis) powięzi szerokiej uda.

Powięź szeroka uda wysyła dwie przegrody międzymięśniowe: przyśrodkową (septum intermusculare femoris mediale) i boczną (septum intermusculare femoris laterale), które dochodzą odpowiednio do wargi przyśrodkowej i bocznej kresy chropawej kości udowej. Przegroda międzymięśniowa boczna - szersza i dłuższa od przyśrodkowej - oddziela grupę mięśni prostowników od zginaczy.

Przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa, węższa i krótsza, oddziela prostowniki od przywodzicieli. Mięśnie grupy przyśrodkowej (przywodziciele) są oddzielone od mięśni tylnej grupy (zginaczy) warstwą luźnej tkanki łącznej. W ten sposób każda z trzech grup mięśni uda posiada własną komorę kostno-włóknistą. Ponadto istnieje osobny przedział dla m. krawieckiego. Ku dołowi powięź szeroka uda przechodzi w powięź podkolanową i powięź goleni.

Trójkąt udowy (Trigonum femorale) leży w górnej, przedniej części uda. Podstawę trójkąta tworzy więzadło pachwinowe, brzeg bocznym. krawiecki, a przyśrodkowy - m. przywodziciel długi. W rejonie wierzchołka trójkąta udowego znajduje się wejście do kanału przywodzicieli.

Kanał przywodzicieli (canalis adductorius) długości kilku centymetrów prowadzi z wierzchołka trójkąta udowego do dołu podkolanowego.

Wejście do kanału ograniczają od boku m. obszerny przyśrodkowy, przyśrodkowo - m. przywodziciel wielki i od przodu blaszka ścięgnista. Otwór dolny, zwany rozworem ścięgnistym przywodzicieli, jest położony między kością udową a ścięgnem przywodziciela wielkiego. Przez kanał przechodzą naczynia i nerwy, biegnące do dołu podkolanowego i do stawu kolanowego.

Kanał udowy (canalis femoralis) jest położony w środkowej części rozstępu naczyń. Wejście do kanału stanowi pierścień udowy. Ograniczają go: żyła udowa, więzadło pachwinowe, grzebień kości łonowej i więzadło rozstępowe. Od jamy brzusznej jest oddzielony przegrodą udową i otrzewną. Tą drogą mogą dostawać się pod skórę górno-przyśrodkowej powierzchni uda trzewa tworząc przepuklinę udową (hernia femoralis). Przepuklina ta częściej występuje u kobiet.

Mięśnie goleni

Mięśnie goleni (m. culi crulis) posiadają brzuśce położone bliżej stawu kolanowego i - podobnie jak w mięśniach przedramienia - w dolnej trzeciej części przechodzą one w ścięgna końcowe. Z tego powodu goleń stożkowato zwęża się ku dołowi.

Większość mięśni goleni bierze początek na kościach-podudzia i błonie międzykostnej goleni, a ich przyczepy końcowe znajdują się na kościach stopy.

Biorą one udział w ruchach stopy względem podudzia, a także w zginaniu i prostowaniu palców stopy. Mięśnie goleni dzielą się na trzy grupy:

przednią, boczną i tylną.

Przednie mięśnie goleni

Cztery mięśnie grupy przedniej wypełniają przestrzeń położoną do przodu do błony międzykostnej goleni, ograniczoną od strony przyśrodkowej powierzchnią boczną kości piszczelowej, a od strony bocznej – powierzchnią przyśrodkową trzonu strzałki. Wszystkie mięśnie grupy przedniej unerwione są przez n. strzałkowy głęboki (m. peroneus profundus) - odgałęzienie n. strzałkowego, który jest przedłużeniem n. kulszowego.

Porażenie n. strzałkowego głębokiego upośledza czynność odwracania stopy (supinatio pedis) i najczęściej prowadzi do opadnięcia jej brzegu przyśrodkowego. Wypadnięcie funkcji mięśni przednich goleni uniemożliwia czynne zginanie grzbietowe stopy (flexio dorsalis pedis).

W skład mięśni przednich goleni wchodzą:

mięsień piszczelowy przedni,

mięsień prostownik długi palców,

mięsień strzałkowy trzeci,

mięsień prostownik długi palucha.

Mięsień piszczelowy przedni (m. tibialis anterior) rozpoczyna się na kłykciu bocznym, górnej części powierzchni bocznej trzonu kości piszczelowej oraz przyległej części błony międzykostnej goleni. Włókna tego mięśnia kierują się w dół, przechodzą w mocne ścięgno podążające po stronie przedniej piszezeli nad stawami skokowymi przez górny i dolny troczek mm. prostowników (retinaculum mm. Extensorum superius et inferius). Mniej więcej w połowie długości stopy, ścięgno owija się na jej brzegu przyśrodkowym i kończy na stronie podeszwowej kości klinowatej przyśrodkowej i I kości śródstopia.

Czynność. Główna czynność tego mięśnia polega na zginaniu grzbietowym stopy; jest on silniejszym prostownikiem od wszystkich pozostałych prostowników, które biorą udział w zginaniu grzbietowym stopy. Poza tym przywodzi i odwraca stopę, tj. unosi jej brzeg przyśrodkowy, dzięki czemu wywiera wpływ na prawidłowe wysklepienie stopy. Przy ustalonej stopie pochyla goleń do przodu.

Mięsień prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus) leży bocznie od poprzedniego i rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, na głowie strzałki i jej brzegu przednim oraz na przyległej części błony międzykostnej goleni. Brzusiec mięśniowy już w połowie goleni przechodzi w silne ścięgno. Ścięgno to po wyjściu spod górnego i dolnego troczka prostowników na grzbiecie stopy dzieli się na cztery ścięgna dla palców od II do V, które w tym rejonie są objęte pochewkami maziowymi. Kończy się w rozcięgnach grzbietowych palców (aponeuroses dorsales digitorum pedis) razem z m. prostownikiem krótkim palców (m. extensor digitorum brevis).

Mięsień strzałkowy trzeci (m. peroneus tertius) stanowi zazwyczaj odszczepioną boczną część prostownika długiego palców i kończy się po stronie grzbietowej podstawy V kości śródstopia.

Czynność. Oba mięśnie zginają stopę grzbietowo i wspomagają nawracanie i odwodzenie stopy. Mięsień prostownik długi palców wspomaga znacznie silniejszy od niego m. prostownik krótki palców w prostowaniu palców stopy.

Mięsień prostownik długi palucha (m. exlerrsor hnlucis longus) jest położony najgłębiej z wszystkich mięśni tej grupy, gdyż rozpoczyna się na środkowej części powierzchni przyśrodkowej trzonu strzałki i na przyległym odcinku błony międzykostnej goleni. Ścięgno końcowe tego mięśnia kieruje się do przodu i przyśrodkowo na grzbietową powierzchnię stopy i kończy się na podstawie dalszego paliczka palucha.

Czynność. Prostuje paluch i zgina grzbietowo stopę.

Boczne mięśnie goleni

Do grupy bocznej zalicza się dwa mięśnie strzałkowe: długi i krótki, które przebiegają wzdłuż bocznej powierzchni strzałki. Mięśnie strzałkowe długi i krótki unerwione są przez nerw strzałkowy powierzchowny (n. peroneus superficialis), drugą gałąź n. strzałkowego wspólnego.

Porażenie n. strzałkowego powierzchownego najsilniej upośledza czynność nawracania stopy (pronatio pedis), a istniejąca wówczas przewaga napięcia mięśni antagonistycznych powoduje ustawienie stopy w pozycji odwróconej. W takim przypadku mamy do czynienia z tzw. stopą końską, w której dochodzi do nadmiernego obciążenia brzegu bocznego stopy podczas stania i chodzenia.

W skład mięśni bocznych goleni wchodzą:

mięsień strzałkowy długi,

mięsień strzałkowy krótki.

Mięsień strzałkowy długi (m. peroneus longus). Rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, głowie strzałki, torebce stawu piszczelowo - strzałkowego i w górnym odcinku powierzchni bocznej trzonu strzałki. Ścięgno końcowe biegnie w dół po stronie tylnej kostki bocznej (malleolus lateralis), przytwierdzone do niej troczkami (retnaculum mm. peroneum superius et inferus) zmienia kierunek przebiegu i wzdłuż bocznej powierzchni kości piętowej podąża do brzegu bocznego stopy. Na wysokości kości sześciennej ścięgno wstępuje na stronę podeszwową stopy, kierując się następnie do jej brzegu przyśrodkowego .i kończy się obok przyczepu końcowego m. piszczelowego przedniego, tj. na kości klinowatej przyśrodkowej i na podstawie I kości śródstopia.

Miesień strzałkowy krótki (m. peronoeus breve) jest położony poniżej m. strzałkowego długiego. Rozpoczyna się na środkowej trzeciej części powierzchni bocznej trzonu strzałki, a ścięgno końcowe biegnie razem ze ścięgnem m.strzałkowego długiego do wysokości kości sześciennej.

Przyczep końcowy znajduje się na guzowatości V kośei śródstopia. Czynność. Oba mięśnie strzałkowe są głównymi nawracaczami stopy, równocześnie ją odwodzą. Ponieważ mięśnie te biegną za kostką boczną, czyli do tyłu od poprzecznej osi górnego stawu skokowego, zginają stopę w kierunku podeszwowym.

Działanie m. piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego podtrzymuje wysklepienie stopy.

Tylne mięśnie goleni

Mięśnie tylne podudzia stanowią najliczniejszą grupę mięśni w obrębie goleni i dzielą się na warstwę powierzchowną (trzy mięśnie) i głęboką (cztery mięśnie). Wszystkie tylne mięśnie goleni unerwia nerw piszczelowy (n. tibialis), będący przedłużeniem n. kulszowego (n.ischiadiuis).

Porażenie nerwu znosi prawie całkowicie funkcję zginania podeszwowego stopy i palców.

Jako zginacze stopy działają wówczas jedynie mm. strzałkowe. Wypadnięcie funkcji mięśni tylnych podudzia uniemożliwia przyciskanie stopy do podłoża oraz stawanie na palcach.

W skład mięśni tylnych goleni wchodzą:

mięsień brzuchaty łydki,

mięsień płaszczkowaty,

mięsień podeszwowy,

mięsień podkolanowy,

mięsień zginacz długi palców,

mięsień piszczelowy tylny,

mięsień zginacz długi palucha.

Warstwa powierzchowna

Mięsień trójgłowy łydki (m. Triceps surae) jest to największy mięsień grupy tylnej, który z uwagi na przyczepy początkowe dzieli się na dwa mięśnie:

mięsień brzuchaty łydki

mięsień płaszczkowaty.

Mięsień brzuchaty łydki (m. gastrocnemius) jest mięśniem dwugłowym, który rozpoczyna się powyżej stawu kolanowego.

Przyczep początkowy głowy bocznej (caput laterale) znajduje się powyżej kłykcia bocznego, głowy przyśrodkowej (caput mediale) - powyżej kłykcia przyśrodkowego kości udowej na powierzchni podkolanowej. Obie głowy łączą się w środkowej części goleni, gdzie przechodzą w płaskie i szerokie ścięgno. Ścięgno to łączy się ze ścięgnem m. płaszczkowatego, tworząc ścięgno piętowe (tendo calcaneus), zwane ścięgnem Achillesa (tendo Achillis), przymocowane do guza piętowego.

Mięsień płaszczkowaty (m. soleus) pokryty mięśniem brzuchatym jest płaski i gruby. Rozpoczyna się na tylnej powierzchni głowy strzałki i górnej części trzonu strzałki, na kresie m. płaszczkowatego i przyległej części tylnej powierzchni kości piszczelowej. Brzusiec mięśniowy przechodzi w ścięgno znacznie niżej, niż w mięśniu brzuchatym. Oba ścięgna łączą się tuż powyżej kości piętowej, tworząc wspólne ścięgno piętowe (tendo calcaneus), przymocowane do guza piętowego.

Czynność. W odniesieniu do stawów skokowych oba mięśnie przejawiają zgodną czynność; są najsilniejszymi mięśniami zginającymi stopę w kierunku podeszwowym. Mięsień trójgłowy łydki przyciska stopę do podłoża, umożliwia stawanie na palcach przy odrywaniu pięty od podłoża, jest więc czynnie zaangażowanym mięśniem podczas chodzenia, biegu czy skoków.

Oprócz ruchu zgięcia m. trójgłowy łydki odwraca i przywodzi stopę. Mięsień brzuchaty łydki z uwagi na swe przyczepy początkowe działa także na staw kolanowy; jest słabym zginaczem tego stawu.

Mięsień trójgłowy łydki wraz z m. pośladkowym wielkim i m. czworogłowym uda nie pozwala na zgięcie w stawach kończyny dolnej: biodrowym, kolanowym i skokowym, utrzymując ciało w pozycji pionowej.

Mięsień podeszwowy (m. plantaris) jest mięśniem o małym, spłaszczonym brzuścu, rozpoczynającym się razem z głową boczną m. brzuchatego łydki. Krótki brzusiec przechodzi w długie, cienkie ścięgno, które kończy się na guzie piętowym.

Czynność. Jest słabym mięśniem i w małym tylko stopniu wspomaga działanie mięśnia trójgłowego łydki.

Warstwa głęboka

Mięsień podkolanowy (m. popliteus) jest mięśniem krótkim, płaskim, kształtu trójkątnego.

Rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości udowej i na torebce stawu kolanowego, biegnie skośnie przyśrodkowo i kończy się na tylnej powierzchni kości piszczelowej powyżej przyczepu początkowego m. płaszczkowatego.

Czynność. Mięsień ten działa wyłącznie na staw kolanowy; zgina goleń i przy zgiętym kolanie nawraca.

Mięsień zginacz długi paIców (m. flexor digtorum longus) rozpoczyna się na tylnej powierzchni piszczeli poniżej kresy m. płaszczkowatego. W dolnej części goleni brzusiec mięśniowy przechodzi w ścięgno, które biegnie w dół po tylnej stronie kostki przyśrodkowej, przechodzi na stronę podeszwową stopy, gdzie dzieli się na cztery odnogi, kończące się na dalszych paliczkach od II do V palca. W rejonie kostki przyśrodkowej ścięgno omawianego mięśnia wraz ze ścięgnami mięśni: piszczelowego tylnego i zginacza długiego palucha oraz naczyniami i nerwami piszczelowymi jest objęte troczkami zginaczy (retiaculum mm. flexorum) i przytwierdzone do kości. Czynność. Mięsień ten zgina stopę podeszwowo, odwraca i przywodzi.

Wzmacnia wysklepienie stopy szczególnie, gdy stopa jest obciążona. Działanie jego na palce, które zgina jest słabsze.

Mięsień piszczelowy tylny (m. tibialis posterior) jest położony pośrodku między dwoma długimi zginaczami palców. Rozpoczyna się na błonie międzykostnej goleni i przyległych częściach tylnej powierzchni kości piszczelowej i strzałki. W dolnej części podudzia przechodzi w ścięgno, które biegnie za kostką przyśrodkową i na stronie podeszwowej stopy rozdziela się na odnogi, kończące się na: kości łódkowatej, trzech kościach klinowatych, kości sześciennej i trzech środkowych kościach śródstopia.

Czynność. Wśród mięśni głębokich jest on najsilniejszym odwracaczem i przywodzicielem stopy, natomiast słabym zginaczem podeszwowym. Obok m. piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego ma decydujące znaczenie dla utrzymania wysklepienia stopy.

Mięsień zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus) rozpoczyna się na tylnej powierzchni trzonu strzałki. Ścięgno tego mięśnia przebiega przez własną bruzdę położoną na kości skokowej i piętowej (sulcus tendinis m. flexoris halucis longi), następnie przechodzi na stronę podeszwową stopy i kończy się na podstawie dalszego paliczka palucha.

Czynność. Działając na stawy skokowe mięsień ten zgina stopę podeszwowo, odwraca i przywodzi. Ponieważ ścięgno końcowe przebiega w swym rowku pod podpórką skokową (sustenaculum tali) kości piętowej, zabezpiecza właściwe ustawienie kości skokowej, dzięki czemu wzmacnia podłużne wysklepienie stopy i chroni przed płaskostopiem. Mięsień zgina także paluch w obu stawach.

Powięzie goleni

Dół podkolanowy (fossa poplitea) leży w okolicy kolanowej tylnej, na granicy przejścia uda w goleń. Kształtem przypomina równoległobok, którego ostre kąty są skierowane w górę i dół. Ograniczeniem tego dołu są: od góry i przyśrodkowo położone mm. półbłoniasty i półścięgnisty, od boczno-górnej strony - m. dwugłowy uda. Dolne granice wyznaczają: głowa boczna i przyśrodkowa m. brzuchatego łydki. Dół podkolanowy wypełnia tkanka tłuszczowa. Poza tym w dole podkolanowym znajdują się: n. piszczelowy, ż. i t. podkolanowa oraz n. strzałkowy wspólny. Dół podkolanowy pokrywa powięź podkolanowa.

Powięź goleni (fascia cruris) otacza wszystkie mięśnie goleni, a na powierzchni przyśrodkowej piszczeli zrasta się z okostną. Od powięzi goleni odchodzą dwie przegrody międzymięśniowe: przednia i tylna. Przegrody te dzielą goleń na trzy komory mięśniowe: przednią dla prostowników, boczną dla mm. strzałkowych i tylną dla zginaczy. Część tylna powięzi goleni dzieli się na dwie blaszki : powierzchowną - pokrywa m. trójgłowy łydki i głęboką – pokrywa warstwę głęboką zginaczy goleni. Ku górze powięź goleni przechodzi poprzez powięź podkolanową w powięź szeroką uda. W dolnym odcinku przedniej części goleni występuje poprzeczne więzadło zwane troczkiem górnym prostowników (retinaculum extensorum superius).Troczek ten przymocowuje się jednym swym końcem do kości piszczelowej, a drugim - do kości strzałkowej na wysokości stawu skokowego górnego. Ponadto wysyła przegrodę do kości piszczelowej, dzieląc przestrzeń położoną między troczkiem a kośćmi goleni na dwa przedziały: przyśrodkowy dla m. piszczelowego przedniego oraz boczny dla m. prostownika długiego palców i m. prostownika długiego palucha.

Troczek dolny prostowników (retinaculum mm. extensorum inferius) znajduje się nieco niżej, na pograniczu goleni i stopy oraz posiada trzy przedziały dla przejścia trzech wyżej podanych mięśni.

Wzmocnienie powięzi goleni od strony bocznej wytwarzają dwa troczki mięśni strzałkowych (retinacula mm. peroneorum). Górny troczek jest rozpięty między kostką boczną a powierzchnią boczną kości piętowej; dolny troczek, położony nieco niżej, przytrzymuje ścięgna mm. strzałkowych przy bocznej powierzchni kości piętowej.

Po stronie tylnej w dolnej części goleni powięź wytwarza troczek zginaczy (retinaculum mm. flexorum), który przymocowuje się do tylnej powierzchni kostki przyśrodkowej i do guza piętowego, a przytrzymuje ścięgna mięśni: piszczelowego tylnego, zginacza długiego palucha i zginacza długiego palców.

Mięśnie stopy

Mięśnie stopy (mm. pedis), w przeciwieństwie do mięśni ręki są rozmieszczone nie tylko po stponie podeszwowej, leez występują ponadto na stronie grzbietowej stopy. Mięśnie grzbietowe stanowią dwa mięśnie: prostownik krótki palucha i prostownik krótki palców.

Mięśnie znajdujące się na stronie podeszwowej, podobnie do mięśni ręki, tworzą trzy grupy:

mięśnie wyniosłości przyśrodkowej (eminentia plantaris medialis),

mięśnie wyniosłości bocznej (eminentia plantaris lateralis),

mięśnie wyniosłości pośredniej (eminentia plantaris intermedia).

Mięśnie grzbietowe stopy unerwione są przez nerw strzałkowy głęboki (n. peroneus profundus), natomiast mięśnie podeszwowe przez końcowe gałęzie n. piszczelowego (n. tibialis), w postaci n. podeszwowego przyśrodkowego (n. plantaris medialis) i n. podeszwowego bocznego (n. plantaris lateralis).

Mięśnie grzbietu stopy

W skład mięśni grzbietu stopy wchodzą:

mięsień prostownik krótki palców,

mięsień prostownik krótki palucha.

Mięsień prostownik krótki palców (m.extensor digitorum brevis) rozpoczyna się na grzbietowo bocznej powierzchni kości piętowej przed zatoką stępu. Brzusiec mięśniowy przechodzi w trzy ścięgna dla II, III i IV palca, które zlewają się z odpowiednimi ścięgnami prostownika długiego palców i kończą się w rozcięgnach grzbietowych palców stopy.

Mięsień prostownik krótki palucha (m. extensor hallucis brevis) rozpoczyna się wspólnie z prostownikiem krótkim palców, a kończy się na paliczku bliższym palucha.

Czynność. Oba mięśnie prostują i zginają grzbietowo odpowiednie palce.

Mięśnie podeszwowe stopy

Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej

W skład mięśni wyniosłości przyśrodkowej wchodzą:

mięsień odwodziciel palucha,

mięsień zginacz krótki palucha,

mięsień przywodziciel palucha.

Mięsień odwodziciel palucha (n. abductor hallucis) jest najsilniejszym krótkim mięśniem stopy, który głównie kształtuje wyniosłość przyśrodkową podeszwy. Rozpoczyna się na: kości piętowej, łódkowatej, klinowatej przyśrodkowej i na rozcięgnie podeszwowym (aponeurosis plantaris).

Ścięgno końcowe przyczepia się do podstawy paliczka bliższego palucha i do trzeszczki przyśrodkowej.

Czynność. Zgina i odwodzi paluch oraz wzmacnia przyśrodkową, najbardziej wypukłą część sklepienia stopy.

Mięsień zginacz krótki palucha (m.flexor hallucis brevis) rozpoczyna się na podeszwowej powierzchni trzech kości klinowatych i na kości łódkowatej, a kończy się dwoma ścięgnami na podstawie paliczka bliższego palucha i na obu trzeszczkach.

Czynność: Zgina paluch i wzmacnia podłużne sklepienie stopy.

Mięsień przywodziciel palucha (m. addrcctor hallucis) posiada dwie głowy w przyczepie początkowym: skośną i poprzeczną.

Przyczep początkowy głowy skośnej (caput obliquum) znajduje się na podstawach od II do IV kości śródstopia, na kości klinowatej bocznej, kości sześciennej i więzadle podeszwowym długim (lig. plantare longum).

Głowa poprzeczna (caput transversum) przyczepia się na torebkach stawów śródstopno-paliczkowych II-V i na więzadłach tych stawów. Obie głowy kończą się na podstawie bliższego paliczka palucha i na trzeszczce bocznej.

Czynność. Mięsień ten przywodzi paluch i zgina go w stawie śródstopno-paliczkowym. poza tym głowa poprzeczna zwęża stopę, jest więc jednym z głównych mięśni, który wzmacnia wysklepienie poprzeczne stopy.

Mięśnie wyniosłości bocznej

W skład mięśni wyniosłości bocznej wchodzą:

odwodziciel palca małego,

zginacz krótki palca małego.

Mięsień odwodziciel palca małego (nr. abdcuctor digiti minimi) rozpoczyna się na dolnej powierzchni kości piętowej i na rozcięgnach podeszwowych, a kończy się na V kości śródstopia i na podstawie bliższego paliczka palca małego.

Czynność. Zgina i nieznacznie odwodzi palec mały oraz wzmacnia podłużne wysklepienie stopy.

Mięsień zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis) rozpoczyna się na podstawie V kości śródstopia i kończy się na podstawie paliczka bliższego palca małego.

Czynność. Zgina mały palec i wzmacnia podłużne wysklepienie stopy przez połączenie z więzadłem podeszwowym długim.

Mięśnie wyniosłości pośredniej

W skład mięśni wyniosłości pośredniej wchodzą:

mięsień zginacz krótki palców,

mięsień czworoboczny podeszwy,

mięsień glistowate,

mięsień międzykostne.

Mięsień zginacz krótki palców (m. flexor digitorum brevis) rozpoczyna się na dolnej powierzchni guza piętowego i na rozcięgnie podeszwowym, przechodzi w cztery brzuśce, których ścięgna kończą się na środkowym paliczku II-V palca.

Czynność. Zgina palce II-V i wzmacnia podłużne wysklepienie stopy.

Mięsień czworoboczny podeszwy (m. quodratus plantae) rozpoczyna się na dolnej i przyśrodkowej powierzchni kości piętowej, a dochodzi do ścięgna m. zginacza długiego palców.

Czynność. Reguluje on kierunek pociągania ścięgna zginacza długiego palców i wzmacnia wysklepienie stopy.

Mięśnie glistowate (mm. lumbricales) są to cztery małe, wrzecionowate mięśnie, rozpoczynające się na ścięgnach końcowych m. zginacza długiego palców, a kończące się na podstawach paliczków bliższych II-V palca.

Czynność. Mięśnie te zginają paliczki bliższe II-V palca i przywodzą je do palucha.

Mięśnie międzykostne (mm. interossei) wypełniają przestrzenie międzykostne śródstopia i tak, jak w ręce, dzielą się na: podeszwowe i grzbietowe. Rozpoczynają się na trzonach kości śródstopia a kończą na pod stawach paliczków bliższych i torebkach stawów śródstopno-paliczkowych.

Czynność. Mięśnie międzykostne podeszwowe (mm. interossei plantares) zginają bliższe paliczki w kierunku podeszwowym i przywodzą palce do osi orientacyjnej, biegnącej przez drugi palec.

Mięśnie międzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsales) odwodzą palce od tej osi. Ważnym zadaniem tych mięśni jest ustalanie stawów śródstopno-paliczkowych a tym samym ustalanie przednich punktów podparcia sklepienia stopy.

Powięzie stopy

Mięśnie grzbietu stopy pokrywa cienka powięź grzbietowa stopy (fascia dorsalis pedis), dochodząca do troczka dalszego prostowników.

Powięź podeszwowa stopy wytwarza rozcięgno podeszwowe (aponeurosis plantaris). Rozpoczyna się ona na guzie piętowym, podąża do przodu i dzieli się na pięć odnóg dla pięciu palców, sięgając do głów śródstopia.

Rozcięgno to stanowi silne, bierne wzmocnienie wysklepienia stopy. Od brzegów rozcięgna podeszwowego w głąb do kośćca przebiegają przegrody, które oddzielają od siebie trzy grupy mięśni podeszwowych.

Podobnie jak w długich ścięgnach, mm. przedramienia także wszystkie długie ścięgna mm. goleni są objęte w swym przebiegu pochewkami maziowymi ścięgien (vaginae tendinum).

Pochewki te rozpoczynają się w okolicy odpowiednich troczków, utrzymując ścięgna przy szkielecie stopy.

Po stronie grzbietowej występują trzy pochewki ścięgien, osobno dla każdego mięśnia (piszczelowego przedniego, prostownika długiego palców i prostownika długiego palucha). Po stronie bocznej ścięgna obu mięśni strzałkowych są otoczone wspólną pochewką zaś każde ścięgno trzech tylnych mięśni głębokich posiada własną pochewkę maziową.

Na wysokości palców stopy ścięgna zginaczy, podobnie jak na palcach ręki, objęte są pochewkami ścięgien.

Stopa jako całość

Stopa jako narząd podporowy ciała odznacza się dużą odpornością, a dzięki licznym stawom i charakterystycznemu sklepieniu jest również bardzo sprężysta.

Wysklepienie stopy składa się z pięciu podłużnych łuków kostnych i łuków poprzecznych.

Trzy przyśrodkowe łuki podłużne biegną od przodu ku tyłowi przez trzy kości klinowate, kość łódkowatą do kości skokowej, zaś dwa boczne łuki podłużne przechodzą przez kość sześcienną do kości piętowej.

Najwyższy jest pierwszy łuk przyśrodkowy. W kierunku bocznego brzegu stopy wysokość kolejnych łuków podłużnych stopniowo maleje. Podłużne wysklepienie stopy jest wzmocnione i ubezpieczone licznymi więzadłami, w szczególności zaś rozcięgnem podeszwowym stopy (apurieuro.sisplaritaris pedi.s), więzadłem podeszwowym długim (lig. plaritare longiim) i licznymi mięśniami.

Poprzeczne łuki sklepienia są całkowite w tylnej części śródstopia i przedniej stępu, jednak dalej ku tyłowi nie są już pełne i kierują się wklęsłością ku dołowi i przyśrodkowo. Są one także wzmocnione więzadłami podeszwowymi i mięśniami.

Stopa posiada trzy główne punkty podparcia: podporę tylną stanowi guz piętowy, przednimi punktami podparcia są głowy I i V kości śródstopia.

Stopa jest odpowiedzialna za dźwiganie masy całego ciała, zatem konstrukcja jej przystosowana jest do funkcji, jaka na niej spoczywa. Sama konstrukcja kostno-więzadłowa nie byłaby jednak w stanie podołać tak dużemu naciskowi (obciążeniu), jaki wywierany jest na stopę. Niepoślednią rolę dla utrzymania prawidłowego sklepienia stopy odgrywają zarówno liczne krótkie mięśnie podeszwowe, jak i niektóre spośród długich mięśni goleni. Dokładny opis przebiegu i funkcji mięśni, które są czynnie zaangażowane w utrzymaniu sklepienia stopy, przedstawiono w rozdziałach zawierających szczegółowy opis mięśni i goleni.

Podkreślić tu jednak należy, że poprzeczne wysklepienie jest zawieszone niejako na pętli ścięgnistej, wytworzonej przez ścięgna końcowe m. piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego, którą to pętlę uzupełnia i wzmacnia m. piszczelowy tylny i m. strzałkowy krótki. Spośród krótkich mięśni stopy najistotniejszą rolę odgrywa tu głowa poprzeczna m. przywodziciela palucha, która zwęża stopę w jej części dalszej, tj. na wysokości stawów śródstopno-paliczkowych.

Podłużne wysklepienie stopy utrzymuje głównie m. zginacz długi palucha, którego ścięgno końcowe, przebiegając pod podpórką skokową kości piętowej, unosi część przednią tej kości, ustawiając ją bardziej stromo. Dzięki temu kość skokowa zachowuje swe właściwe położenie. W utrzymaniu przyśrodkowej, najbardziej wypukłej części podłużnego łuku, m. zginacz długi palucha jest najsilniej wspomagany przez m. odwodziciel i m. zginacz krótki palucha oraz przez głowę skośną m. przywodziciela palucha.

Skurcz opisanych mięśni, którego siła jest regulowana odruchowo przy stawianiu stopy, działa jako siła ciągnąca sklepienie ku górze. Dzięki temu nawet przy zwiększonym obciążeniu stopa nie ulega spłaszczeniu, a tym samym nie następuje oddalenie się od siebie poszczególnych punktów jej podparcia. W prawidłowych warunkach obserwuje się raczej zjawisko przeciwne, tzn. skrócenie się stopy a tym samym silniejsze uwypuklenie się jej sklepienia pod wpływem nacisku.

Istotne znaczenie dla podtrzymania podłużnego wysklepienia stopy ma rozcięgno podeszwowe (aponeurosis plantaris), które jest zgrubiałą i silnie rozwiniętą środkową częścią powierzchownej powięzi podeszwowej stopy.

Rozcięgno podeszwowe rozpoczyna się na guzie piętowym, biegnie do przodu, pokrywając m. zginacz krótki palców i w połowie długości podeszwy dzieli się na pięć odnóg ścięgnistych, które umocowują się do torebek stawów śródstopno-paliczkowych. Pasma podłużne są zespolone w części przedniej poprzecznymi pęczkami ścięgnistymi. Podłużny układ włókien rozcięgna podeszwowego silnie spaja kościec stopy, przeciwdziałając spłaszczeniu podłużnemu wysklepienia stopy.

Przy płaskiej stopie wysklepienie jej jest obniżone do tego stopnia, że przyśrodkowy brzeg przylega do podłoża, stopa przybiera położenie pronacji. Równocześnie kości stępu zmieniają nie tylko swe położenie, ale z czasem nawet kształt. Wtedy dopiero można się przekonać, jak ważną rolę odgrywa prawidłowe wysklepienie stopy, które zabezpiecza przed uciskiem nerwy i naczynia krwionośne oraz stanowi bardzo ważny czynnik, amortyzujący wstrząsy.