Dzisiejszy temat będzie dotyczył epoki Oświecenia zwanej także wiekiem rozumu, czy też erą filozofów. Czas jej datowania to okres pomiędzy kresem XVII wiek, a początkiem XIX. W Oświeceniu panowało uwielbienie oświeconego wyzwolonego z wszelkich więzów rozumu ludzkiego, który miał być światłem rozjaśniającym drogę do poznania prawdy o świecie i człowieku.

Epoka Oświecenia pozwala ówczesnym myślicielom zagłębić się w zastrzeżoną dotąd dziedzinę polityki i religii, co więcej następuje tu powiększenie, wręcz wyolbrzymienie roli człowieka dodatkowo będącego ściśle powiązanego z rozwojem państwa. Państwo samo w sobie, jako czynnik aktywny i skuteczny w rozwoju społeczeństwa zaczęło dążyć do siły i do przestrzeni, pragnęło lepiej i surowiej władać, a wręcz opanować ludność. Do tego celu stworzyło między innymi podstawowe dane statystyczne i zaczęło liczyć ludzi. Główną tego przyczyną były ciągłe, regularne nawroty pandemii, jaka nawiedzała obszary Europejskie od XIV wieku. Czarna śmierć – dżuma męczyła Europę aż do początków XIX wieku.

Wiek XVIII przyniósł Europie centralnej wyzwolenie z innych utrapień. Głód stał się mniej częsty, a wojny odsunęły się na dalszy tor i bardziej się zhumanizowały. Ludzie całą swą uwagę zwrócili ku rozwojowi. Dążyli do postępu technicznego, rozbudowy dziedzin nauki, a w szczególności do unormowania polityki.

Jednakże zanim przejdę do konkretnych zagadnień przedstawię wam najważniejsze wydarzenia historyczne tamtego okresu.
1700-1721 - wielka wojna północna
1701-1714 - wojna o sukcesję hiszpańską
1707 - Unia angielsko-szkocka, powstała Wielka Brytania
1708 - podział Rosji przez Piotra I na gubernie
1713 - traktat w Utrecht: Wielka Brytania otrzymała Gibraltar i przywileje handlowe w Ameryce Łacińskiej
1714 - traktat w Rastatt- hiszpański tron i kolonie hiszpańskie w Ameryce otrzymał wnuk Ludwika XIV Filip V - Hiszpańskie dominia w Italii otrzymała Austria
1714 - doszło do unii personalnej brytyjsko-hanowerskiej (Jerzy I)
1715 – śmierć Ludwika XIV – „Króla-Słońce”
1715 - pierwsze powstanie jakobickie w Szkocji
1717 - sojusz Francja-Wielka Brytania (przetrwa do ok. 1735)
1721 - pokój w Nystad – kres potęgi Szwecji
1733 - rozpoczęła się wojna o sukcesję polską
1752 - traktat między Austrią a Hiszpanią, wzajemne uznanie stref wpływów we Włoszech
1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego 
1768-1772 – konfederacja barska
1771 – kasata zakonu jezuitów
1772 – I rozbiór Polski, powstanie KEN
1788-1892 – obrady Sejmu Wielkiego
1789 - wybuchła rewolucja francuska
1791 – uchwalenie Konstytucji 3 Maja
1792 – konfederacja targowicka i II rozbiór Polski
1792 - powstała I Republika Francuska
1794 – insurekcja kościuszkowska
1795 – III rozbiór Polski
1797 – stworzenie legionów polskich we Włoszech
1799 - 9 listopada - Napoleon Bonaparte dokonuje zamachu stanu
1804 – Napoleon Cesarzem Francji
1807 – powstanie Księstwa Warszawskiego

Rozwój polityki z założenia miał scentralizować społeczeństwo Europejskie, chciano odzyskać straty (terytorialne/cywilne) oraz wyrównać granice. Od północy na południe i ze wschodu na zachód chciano wprowadzić równowagę sił, która dzięki współzawodnictwu miała być zachowana w Europie. Założenia stanowiły o jednorodności wśród państw, niestety w praktyce oznaczało to powrót do przeszłości i przyznanie państwom większych lub mniejszych ról na arenie politycznej i terytorialnej. Myśl oświecenia niejednokrotnie oddziałuje na rządzących gryząc się z chęcią rozwoju ambicji rozrostu władzy i absolutyzmu.

Wiek XVIII nie jest epoką wstrząsową w polityce o losach państw decyduje przede wszystkim przestrzeń, którą praktycznie w 100% ustalały wielkie mocarstwa. Lata 1680-1780 to okres silnych zmian na mapie. Przede wszystkim rok 1713, gdy została ona silnie zmieniona. Europa została podzielona na dwie części. Granicą była linia Hamburg-Triest. Z jednej strony stabilność, tradycja, stały przyrost ludności, szybki równomierny i be zrywów, przeciwstawiały się agresji, ciągłym zrywom, braku stabilności i jarzmie terroru, strachu niebezpieczeństwa i niepokoju.

Silny zachód przeciwstawia się, a wręcz napiera na słabszy wschód, częściej zmiany granic wchodzą w jego liniowy głąb. Jest to spowodowany relacją państwo-społeczeństwo. Na zachodzie ten charakter jest bardziej ścisły i unormowany, przedstawia on silne oddziaływanie na ludność. Wschód opiera się na polityce terroru, ludność jest zastraszona, nie ma prawa głosu, ani myśli, jest stłamszona przez panów, junkrów magnatów i wielkich posiadaczy. Nadal występuje tam struktura senioralna i dominalna. Nie ma tu miejsca na wyzwolenie.

Państwa zachodnie swymi zmianami terytorialnymi powodują poważne wahania demograficzne i silną emigrację ludności, co niekorzystnie wpływa na prowadzoną statystykę. Problem pojawia się także w sferze etnicznej. Z wyjątkiem Francji i Anglii większość silnych państw, ze względu na dużą różnorodność społeczności nie ma ukształtowanej rzeczywistości narodowej. Największymi przyczynami tego stanu są :
o Rozbiór polski 1772
o asymilacja Alzacji 1648 (traktat westfalski – dla Francji)
o aneksja Roussillon 1659 (dl Francji – rujnuje księstwo katalońskie)
o erozja hiszpańskich Niderlandów 1659-1679
o przesunięcie granic w 1748 między Lombardią a Piemontem
o aneksja śląska przez Prusy 1740 i 1742

Istotny jest wymieniony wcześniej rok 1713. Zawarty wtedy pokój w Utrechcie (Holandia) wciela peryferie europejskie państwa hiszpańskiego do monarchii austriackiej. Są to takie tereny jak :
o Niderlandy hiszpańskie
o księstwo Mediolanu
o Neapol
o Sardynia zamiennie z Sycylią ( w 1720 roku władzę nad Sardynią przejęła Sabaudia-Piemont -W 1708, w czasie wojny sukcesyjnej hiszpańskiej dostała się pod panowanie austriackie. W 1717 Hiszpania ponownie zajęła Sardynię, a w 1718 należącą do Sabaudii Sycylię – stało się to przyczyną powstania czwór przymierza Wielkiej Brytanii, Francji, Austrii i Niderlandów przeciw Hiszpanii i wybuchu wojny Hiszpanii z koalicją angielsko-francusko-austriacką. W kończącym tę wojnę traktacie w Hadze król Sabaudii Wiktor Amadeusz II zgodził się oddać Sycylię Austrii w zamian za Sardynię.)

W ten sposób wytworzyła się nowa równowaga sił. Wszystkim państwom zachodnim zależało na utrzymaniu granic wytworzonych pomiędzy XV a XVI stuleciem. Jedyna plastyczność miała przejawiać się na peryferiach. Państwom zależało na poszerzaniu gęstości zaludnienia, utrzymaniu relacji człowiek-środowisko, ochronie własnych interesów oraz na mnożeniu bogactw. Przejdę teraz do omówienia polityki poszczególnych państw :

FRANCJA
Ludwik XIV 1643-1715
Ludwik XV 1715-1774
Ludwik XVI 1774 – 1792
Ludwik XVII 1793-1795
DYNASTIA BURBONÓW panująca we Francji w latach 1589–1830, z przerwą w okresie rewolucji francuskiej i napoleońskim
Od roku 1680-1780 zachodzą tylko dwie ważne zmiany polityczne o których wcześniej nie było mowy :
1. Wcielenie pozostałych części Lotaryngii 1766
2. Nabycie Korsyki 1768
Większe modyfikacje poza wcześniej wymienionymi zachodzą na terenie kolonii. Wszelkie zmiany wpływają bardziej na rozwój państwa, a nie na jego strukturę. Nie mniej jednak kraj zajmujący około 80% centrum europejskiego jest politycznie rozdarty, (czego skutkiem jest rewolucja francuska i napoleoński zamach stanu. Więcej niż w agresji zbrojnej ekspansji terenowej dzieje się w filozofii.

ANGLIA
Anna Stuart 1702-1707
Jerzy I 1714-1727
Jerzy II 1727-1760
Jerzy III 1760-1820
DYNASTIA STUARTÓW /Dynastia hanowerska (Welfowie)
Anglia umacnia swoje wpływy na wyspach brytyjskich ma na to spory wpływ Unia zawarta w 1703 roku ze Szkocją. Jest to również czas poszerzenia swego Imperium. Między innymi kolonizacja północno-wschodniej Irlandii oraz wcielenie mniejszych wysepek okalających. Powoduje to znaczne zacieśnienie przyjaznych i współpracujących prężnie ze sobą państw brytyjskich. Skutkiem, czego jest podpisanie w 1800 roku unii realnej wysp brytyjskich. Wielka Brytania mimo zachowania ustroju monarchii podążyła ideami liberalizmu, które stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju, co doprowadziło do rewolucji przemysłowej w następnym stuleciu

PRUSY I AUSTRIA
1701-1713 - Fryderyk I Hohenzollern
1713-1740 - Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
1740-1786 - Fryderyk II Wielki
1786-1797 - Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern
1797-1840 - Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern

Leopold I 1657 – 1705
Józef I 1705 – 1711
Karol VI 1711 – 1740
Karol VII 1742 – 1745
Franciszek I 1745-1765
Józef II 1765 – 1790
Leopold II 1790-1792
Franciszek II 1792-1806

W Prusach i Austrii udało się stworzyć zręby państwa rządzonego według rad filozofów zachowując silną władzę monarchy; wprowadzając absolutyzm oświecony, którego symbolem są władca Prus Fryderyk Wielki i Austrii Józef II Habsburg. Symbolem oświecenia w Austrii był Józef II Habsburg, który nie niszcząc struktur kościelnych uczynił księży i biskupów wychowawcami, nauczycielami i urzędnikami państwowymi (józefinizm). Symbolem niemieckiego oświecenia jest dziś Immanuel Kant, który dokonał syntezy myśli Hume’a i innych filozofów europejskiego oświecenia. Rok 1713 przyniósł Niemcom niewielkie zmiany. Od 1648 roku po wojnie trzydziestoletniej (od 23 maja 1618 do 24 października 1648) między Niemcami katolickimi a protestanckimi utrzymuje się równowaga.

W Austrii zaszły diametralne zmiany :
o wprowadzono stałe podatki obciążające wszystkie warstwy społeczeństwa
o podzielono monarchię austriacką na gubernie
o rozbudowana została administracja
o funkcje urzędnicze zależały od wykształcenia urzędnicy otrzymywali pensję
o wprowadzono pewne prawa socjalne: dodatek za wysługę lat, renty
o utworzono świeckie szkoły ludowe
o przeprowadzono reformę armii , wprowadzając pobór rekruta
o zlikwidowano część klasztorów, a dochody z przejętych dóbr przeznaczono na fundusz religijny, z którego utrzymywano szpitale i szkoły, a także wypłacano pensje duchowieństwu
o Józef II ogłosił patent religijny, który zrównał w prawach protestantów i katolików

Fryderyk Wilhelm
o wprowadził stałe podatki na utrzymanie armii. Płacili je mieszczanie i chłopi
o rozbudował armię

Fryderyk Wilhelm I
o zwiększył liczebność wojska z 40 tys. do 195 tys. Armia ta składała się z rekrutów (chłopów i mieszczan).
o Stopnie oficerskie były zastrzeżone dla szlachty
o wprowadził do armii surową dyscyplinę
o wprowadził bardzo wysokie podatki
o zreformował administrację

Fryderyk II Wielki
o rozbudował policję
o uzależnił pełnienie urzędu od wykształcenia i zasług
o wprowadził przymus edukacyjny wobec dzieci płci męskiej
o zreformował program nauczania, kładąc nacisk na umiejętności potrzebne w gospodarce
o skodyfikował prawo
o wprowadził wysokie cła ochronne i liczne monopole
o był głową Kościoła luterańskiego i starał się podporządkować sobie Kościół katolicki

ROSJA
1685-1721 - Piotr I Wielki
1725-1727 - Katarzyna I
1727-1730 - Piotr II Aleksiejewicz
1730-1740 -Anna Iwanowna
1740-1741 -Iwan VI Antonowicz
1741-1762 - Elżbieta Piotrowna
1763 - Piotr III Romanow
1762-1796 -Katarzyna II Wielka

Rosja nie uczestniczyła czynnie w żadnych działaniach politycznych z centralną Europą skupiała się bardziej na zagarnianiu coraz większych terenów. Natomiast wiele zmieniło się w jej układzie wewnętrznym

Piotr I Wielki

O utworzył armię poborową, w skład, której weszli dożywotnio wcieleni rekruci
o utworzył flotę wojenną
o założył państwowe manufaktury produkujące broń 
o zlikwidował Dumę Bojarską
o powołał Senat Rządzącym, który był organem kolegialnym. Zajmował się kontrolowaniem o urzędników oraz przygotowywaniem projektów ustaw, był sądem najwyższym
o utworzył nowoczesne ministerstwa zwane kolegiami
o zlikwidował samorządy terenowe
o stworzył scentralizowaną administrację – podzielił kraj na gubernie, na czele których stali gubernatorzy podlegający carowi
o szlachta została zmuszona do wybrania 3 dróg kariery: urzędniczej, wojskowej lub duchownej
o urzędy administracyjne zostały podzielone na 14 stopni, podporządkowane carowi
o car zlikwidował patriarchat moskiewski i stał się zwierzchnikiem cerkwi
o w 1721 r. Piotr I przyjął tytuł imperatora Wszechrusi
o przeniósł stolicę do Petersburga
o wprowadził nowy, uproszczony krój pisma (grażdankę), która zastąpiła cyrylicę
o otworzył liczne szkoły wojskowe, inżynieryjne, medyczne i prawnicze
o wspierał rozwój manufaktur i handlu

Katarzyna II

o wprowadziła pensje dla duchowieństwa, które podporządkowała państwu
o szlachta uzyskała samorząd oraz monopol na obejmowanie wyższych stopni wojskowych i urzędniczych
o zwiększyła liczbę guberni zmniejszając ich powierzchnię
o przekształciła Kozaków zaporoskich w chłopów pańszczyźnianych

Wschodnia część Europy przeżywa pełny rozkwit demograficzny. Linie państwa są ciągle ruchome, a granice się zacierają. Żadne z państw środkowej Europy nie było w stanie wprowadzić racjonalnej władzy centralnej, a co za tym idzie równowagi sił, co było przyczyną późniejszego wchłonięcia przez mocarstwa. To bardzo zachwiało równowagą ze względu na zbyt duże podziały między państwem podbijającym a podbitym. Nastąpiła tzw. KATASTROFA DEMOGRAFICZNA spowodowana działaniami między 1630 a 1640 rokiem, pokojem westfalskim w 1648 roku oraz rozbiorami Polski (1772/1793/1795). Utrzymanie równowagi było też trudne przez napięcie, jakie panowało na linii Północ-Południe. Szczególnie było to zauważalne w Niemczech, gdzie ponownie wdarł się konflikt katolicyzm/protestantyzm. Świadczą o tym opinie filozofów niemieckich np. opinia Risbecka z 1788r „katolickie Niemcy mszczą się na swój sposób odrzucając zewnętrzne przekonania”

Cesarstwo kruszy się ostatecznie przez nadmierną ingerencje Austrii dążącej do całkowitej hegemonii naddunajskiej. Między rokiem 1648-1707 próbowano stworzyć cesarską politykę ekonomiczną, a nawet w obliczu zagrożenia ze strony Francji utworzyć wspólne zasady handlu.
Długi czas również juryści usiłują stworzyć prawną definicję cesarstwa.

Ekspansja Austrii oraz wzrost liczby jej wrogów przekreślają a na pewno wstrzymują sen o cesarstwie dodatkowo czynnikiem hamującym jest wojna siedmioletnia 1756-1763. Ówczesny rząd –sejm rezyduje w Ratyzbonie nad Dunajem. Tworzą go 3 kolegia :
o kolegium elektorów
o kolegium książąt
o kolegium miast
Od 1663 roku sejm obraduje stale, nie musi być specjalnie zbierany na żądanie cesarza. Powstaje SEJM NIEUSTAJĄCY, który trwa aż do 1806 roku. Ciekawe jest to, że w sejmie występuje szeroki podział. Kieruje nim rada Cesarstwa, na której czele stoi elektor Moguncji. W sprawach religii sejm jest podzielony na dwie części
1. Sekcja katolicka – przewodniczący elektor Moguncji
2. Sekcja ewangelicka – przewodniczący elektor saski
podział ten przedstawia anarchizm Cesarstwa – 65% to protestantyzm a sejm jest w znacznej mierze katolicki. Przez zbyt ruchome granice Cesarstwo jak również Polska chylą się ku upadkowi.

SZWECJA
Wprowadzono zasadę mare balticum, co oznaczało nic innego jak niegdysiejsza chęć Imperium Rzymskiego do utworzenia morza wewnętrznego. Stopniowo Szwedzi zaczęli przemieszczać się w głąb Europy. Szwedzkie usadowienie na Pomorzu miało oficjalnie charakter handlowy, a tereny Estonii i Inflanty były punktami kolonizacyjnymi (jest to m.in. czas potopu szwedzkiego 1655-1660) Po śmierci Karola XII i zawarciu pokoju w Nystad 1721 Szwecja przewodziła się w państwo narodowe. Upadek archaicznego bałtyckiego imperium szwedzkiego spowodował wzmocnienie się pozycji Rosji i Austrii, jako kolosów kontynentalnych. Wszystkie kraje skandynawskie należą w tym czasie do linii Zachodu – są terytorialne spójne o wyraźnie zaznaczonych konturach.

Oświecenie jest czasem w którym o wszystkim decydują przede wszystkim 3 państwa :
FRANCJA
ANGLIA
AUSTRIA
przy czym od roku 1689 relacje Anglia-Francja zaostrzają się.
Rok 1740 przynosi ze sobą nowego liczącego się przeciwnika: Prusy a w 1756 znacznie skorą do hegemonii Rosję. Wytwarza się tzw. WIELKA PIĄTKA

Ostatnim etapem oświeceniowej Europy jest czas do rewolucji francuskiej a zaczyna się w roku 1780, gdy ludy europejskie szczególnie Francja wyczuwają nadchodzącą epokę zmian, jaką niesie ze sobą romantyzm.
__________________________________________________________________________________
Tyle w temacie historii.
Wiek XVIII to przede wszystkim walka o dominację rozumu. Wszelkie rozważania ukazują jak głęboki jest kryzys świadomości Europejskiej. Oświeceni przedstawiciele filozoficzni tacy jak :

Baruch de Spinoza - (ur. 24 listopada 1632 w Amsterdamie, zm. 21 lutego 1677 w Hadze) – filozof niderlandzki zaliczany do jednych z największych myślicieli żydowskich. Uważany za ostatniego średniowiecznego filozofa żydowskiego i zarazem pierwszego nowożytnego.
Europa zawdzięcza mu przede wszystkim dwa traktaty polityczne. Zakładał w nich, że swobodny rozwój myśli ludzkiej jest najważniejszym celem państwa, dodatkowo twierdził, że wolność filozoficzna wcale nie zagraża prawdziwej żarliwości religijnej ani pokojowej, a jej ukrócenie odbiłoby się negatywnie na utrzymywanym spokoju i równowadze. Spinoza, jako pierwszy proponuje państwu, aby zadbało, a wręcz wsparło wyszukiwanie form szczęścia indywidualnego, czyli absolutną swobodę myślenia, publikowani, wyrażania się i pisania. Dążył do demokracji. Uważał, że monarchie dążą do pozbawienia ludzi, myśli oraz do ich ujarzmienia. Wywnioskował, że zadawalanie władcy i spełnianie jego zachcianek często egoistycznych i przynoszących wiele strat są upadlające a nie jak ludziom wmawiano honorowe i słuszne. Sądził, że władza musi przez swoje działania / subiektywne decyzje zasięgnąć rady najpierw rady mniejszości a następnie zasięgnąć opinii całości, aż ogółu aż wytworzy się demokracja. W swoim drugim traktacie Spinoza streszcza główne punkty polityki epoki oświecenia. Mówi w nim o władzy politycznej, której celem jest wskazanie, jakie instytucje powinny zachować formę rządów o charakterze monarchii, a które nie, aby utrzymać spokój i zgodę w państwie.
_____________________________________________________________________________

John Locke (ur. 29 sierpnia 1632 w Wrington, zm. 28 października 1704 w Oates) – angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem.

Najważniejsze dzieła:
o An Essay Concerning Human Understanding (Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego) (1690)
o Two Treatises of Civil Government (Dwa traktaty o rządzie) (1690)
o Letters Concerning Toleration (Listy o tolerancji) (1689)
o Myśli o wychowaniu
Jego działania prawie wyłącznie skupiają się na polityce. Formułuję również stanowisko kleru angielskiego oraz sfer królewskich. Do określenia ówczesnego stanu ich rzeczy używał słów „prerogatywy” i „antydesydecki”. Oznaczały one nic innego jak antyspołeczne /antyrządowe buntownicze /niedemokratyczne/ograniczające. Źródłem jego twierdzeń i radykalnego programu jest Biblia. Tam szukał prawdy i interpretacji. Prowadził m.in. rozmowy z Jamesem Tyrreller i Davidem Thomsonnem (1670/1671). Wiadomo z nich, że wszelkie rozważania nad rozumem ludzkim, które są punktem wyjścia (w XVIII wieku ) całej teorii poznania wynikają z zagadnień polityki religijnej. Doszedł do wniosku, że religia objawiona i zasady moralności nie mogą być wyraźnie określone dopóki człowiek nie zbada sam siebie i swoich możliwości poznania. Próbował walczyć również z teokracją angielską. Twierdził, wprost, że angielski absolutyzm zagraża społeczeństwu jego spokojowi i równowadze. Dążył do ustawienia człowieka w sposób naturalny i z naturą zgodny.
Jego koncepcja o charakterze unitarnym zakładała rygorystyczne ograniczenie władzy cywilnej/duchownej, co uczyni ją solidniejszą i skuteczniejszą. Obywatel musiał być posłuszny władcy gdyż działa ona na określonych prawach, ale gdy władza tych praw nie przestrzega ma prawo do jawnego buntu a nawet rewolucji, czy przewrotu, ponieważ reakcja władza-poddany jest obusieczna. Z jego założeniami silnie walczyli Stuartowie. Swoimi twierdzeniami dał logiczne wytłumaczenie „Glorious Revolution 1688” - Chwalebna rewolucja lub sławetna rewolucja − przeprowadzona przez parlament angielski zmiana panującego, miała miejsce w listopadzie i grudniu 1688, zwana też czasem bezkrwawą rewolucją

__________________________________________________________________________________
Gottfried Wilhelm Leibniz, znany także pod nazwiskiem Leibnitz (ur. 1 lipca 1646 w Lipsku, zm. 14 listopada 1716 w Hanowerze) – niemiecki polihistor: filozof, matematyk, prawnik, inżynier–mechanik, fizyk, historyk[1] i dyplomata.
Teoria poznania - nowa teoria prawdy i przyczyna konieczna
Leibniz zastanawiał się nad tym, jak poprawnie zdefiniować prawdę. Popularna, intuicyjna definicja głosi, że wypowiedź jest prawdziwa, gdy jej zawartość jest adekwatna do rzeczywistości. Adekwatność jest w istocie rodzajem logicznej relacji między wypowiedzią a stanem rzeczywistości. Skoro jest to relacja logiczna, to tak jak wszystkie inne relacje logiczne powinna ona być niezmienna i zależna tylko od zawartości wypowiedzi i „zawartości” rzeczywistości.
Teoria bytu – monady
Z reguły koniecznej przyczyny wynika, że każdy poszczególny byt musi przez cały czas zawierać w sobie całą o sobie prawdę, a zatem jest w sensie absolutnym niezmienny. Nie można z zewnątrz wpłynąć na jego strukturę ani na jego dzieje, bo gdyby można było, nie zawierałby on w którymś momencie całej prawdy o sobie. A zatem świat składa się z bliżej nieustalonej, ale ogromnej liczby całkowicie od siebie odseparowanych i niewpływających na siebie bezpośrednio bytów, z których każdy jest „całym światem dla siebie samego”. Te poszczególne byty Leibniz nazwał monadami. Dla Leibniza monadą było automatycznie wszystko, co dawało się wyróżnić, jako osobny byt. Leibniz stwierdził: „Nie ma nic oprócz monad, albo inaczej - wszystko, co istnieje musi być monadą, czyli osobnym bytem, który zawiera w sobie całą prawdę o sobie”.

Ze względu na swoje liczne podróże był dobrze zorientowany w polityce zagranicznej wiedział, jakie nastroje panują w danych społeczeństwach, szczególnie w Cesarstwie. Zauważył miedzy innymi zagrożenie ze strony silnej wówczas Turcji i widmo teoretycznego rozpadu państwa. Głosił pokój religijny oraz potrzebę wprowadzenia unii Cesarstwa i Chrześcijaństwa. Dążył również do infinityzmu, a jego poglądy dość mocno godziły w fundamentalne założenia epoki.
_______________________________________________________________________________
Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Królewcu, zm. 12 lutego 1804 tamże) – niemiecki filozof oświeceniowy, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim. Twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej, zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów („rzeczy samych w sobie” np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk. Jego głównym wkładem w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (por. Kartezjusz) a empiryzmem (por. Hume). Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja).
_______________________________________________________________________________

Pierwsza połowa XVIII wieku to wyraz uwielbienia dla modelu angielskiego, prezentowali go m.in. Wolter i Monteskiusz jednakże był tylko wskaźnikiem tendencji politycznej, a nawet rzeczą zachęcającą do wprowadzenia zmian. Wspomniany wcześniej traktat polityczno-teologiczny nie zupełnie wchodzi w życie jest natomiast bardzo chętnie cytowany.
Druga połowa XVIII natomiast otwiera nowy etap stosunków pomiędzy polityczną myślą Oświecenia i państwem. Wszystko to za sprawą tzw. Umowy społecznej.

WOLTER
Voltaire (Wolter), właśc. François-Marie Arouet (ur. 21 listopada 1694 w Paryżu, zm. 30 maja 1778 w Paryżu) – francuski pisarz epoki oświecenia, filozof, dramaturg i historyk. Tworzył satyry, powieści, dramaty oraz „Listy”. Prowadził ożywioną korespondencję (zachowały się 23 tysiące jego listów). Bulwersował opinię publiczną krytycyzmem i śmiałością przekonań. Wiele podróżował. Był osobowością złożoną, wyrażał nieraz sprzeczne poglądy, jego postępowanie nierzadko było kontrowersyjne, dlatego wiele różnych ideologii (posługując się wyrwanymi z kontekstu cytatami Voltaire’a) uznało go za swojego patrona (np. ateiści, deiści, rewolucjoniści). Voltaire’owi w rzeczywistości nie można przypisać w pełni żadnej ideologii. Był przede wszystkim zwolennikiem liberalizmu, traktującym z rezerwą każdą religię i ideologię.

Uważał, że należy się pozbyć przesądów religijnych, wszelkich zabobonów i zmyślnych opowiastek. Uważał, że odrzucenie kościoła jest rzeczą jak najbardziej zasadną. Głośno popierał empirystyczną naukę, sprzeciwiał się wszystkiemu, co zniewala człowieka (absolutyzm królewski, ustrój feudalny, i kościół) Był wielkim zwolennikiem konstytucji angielskiej, podziwiał jej ustrój i postawę obywateli, protestował przeciw inkwizycji, domagał się zniesienia kościelnej cenzury. Pod jego wpływem zaczęto kojarzyć oświecenie z postawą antyreligijną, a on sam stał się natchnieniem rewolucjonistów deistów i ateistów. Jako nieliczny z oświeconych był niewierzący, pragnął wolności i równości oraz tego, aby społeczeństwo miało wpływ na władzę oraz na losy własnego życia. Często był nazywany „fanatycznym wrogiem fanatyzmu”
__________________________________________________________________________________
Charles Louis de Secondat baron de la Brède et de Montesquieu (Karol Ludwik Monteskiusz; ur. 18 stycznia 1689 w La Brède, zm. 10 lutego 1755 w Paryżu) – francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz epoki Oświecenia. Monteskiusz w Listach perskich (1721) poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją, traktując ustrój państwowy Wielkiej Brytanii, jako wzorzec do naśladowania.

Największym dziełem Monteskiusza była składające się z trzydziestu jeden ksiąg praca „O duchu praw” (De l'esprit des lois), z roku 1748, w której dokonał analizy znanych ówcześnie form ustrojowych. Monteskiusz wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc (w niezgodzie z Hobbesem), że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw. Do tych uwarunkowań należą: wielkość terytorium państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia. Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa:
o despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,
o monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,
o republika, która może mieć ustrój demokratyczny (oparta jest wtedy na cnocie) albo arystokratyczny (oparta wtedy na umiarkowaniu warstw rządzących).

Monteskiusz uważał, że, o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez nie wolności obywateli. Filozof wysunął myśl, że sprzyja temu ograniczenie władzy, a zwłaszcza jej podział. Należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Monteskiusz postulował również powołanie dwuizbowego parlamentu, jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu. Spopularyzował w ten sposób klasyczną definicję trójpodziału władzy.
__________________________________________________________________________________
Umowa społeczna Thomas Hobbes (1651), John Locke (1689) i Jean-Jacques Rousseau (1762)

Jean-Jacques Rousseau (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville) – genewski pisarz tworzący w języku francuskim, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania. Główne dzieło Rousseau Umowa społeczna to klasyczna utopia polityczna, w której została opisana demokracja idealna. Praca ta pisana była w czasie absolutyzmu, gdy demokracja istniała tylko w Szwajcarii i Holandii, a także w chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej. Rousseau stworzył jej model na podstawie pism starożytnych i wspomnień z dzieciństwa w Szwajcarii. Demokracja była ustrojem niewyobrażalnym dla ówczesnych ludzi i popularność tego dzieła wynikała z mody na nonkonformizm ludzi XVIII w. Sama idea była całkowitą utopią, gdyż zakładała, iż można założyć od nowa państwo już istniejące – wystarczy jedynie zebrać wszystkich obywateli i „założyć” państwo od nowa – udając, że istniejący świat polityczny nie istnieje. Utopia miała powstać przy zignorowaniu dotychczasowych struktur władzy i państw. Projekt umowy ma charakter czysto racjonalistycznej abstrakcji: lud zbiera się i w jednym akcie głosowania „unieważnia” liczącą stulecia lub tysiąclecia tradycję narodową, polityczną i religijną społeczeństwa. Umowa delegitymizuje wszystko, co miało miejsce przed jej zawarciem. Lud ma prawo do rewolucyjnych zmian, przebudowy społecznej w każdej dziedzinie, może zmienić prawa natury, nadać sobie nową religię, a nawet napisać zupełnie od nowa swoją własną historię. Wszelkie rozważania o umowie społecznej opierają się na koncepcjach genewskich.
__________________________________________________________________________________
Denis Diderot (ur. 5 października 1713 w Langres we Francji, zm. 31 lipca 1784 w Paryżu) – francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia. Poglądy Diderota ewoluowały od teizmu, poprzez deizm do otwartego, materialistycznego ateizmu, połączonego z sensualizmem i determinizmem witalistycznym. Swoje poglądy religijne wyłożył w Liście o ślepcach (Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient, 1749). Postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spekulatywnymi, akcentował też względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy. Diderot uważał, że natura człowieka została zdemoralizowana przez niewłaściwy ustrój i brak kultury, dlatego postulował oświecenie ludu i odbudowę zasad moralnych poprzez silne więzi społeczne i reformę władzy we Francji. Politycznie był początkowo zwolennikiem absolutyzmu oświeconego. Potępił jednak absolutne rządy, kiedy caryca Katarzyna II – pozornie zainteresowana liberalną myślą – odrzuciła jego projekt reformy szkolnictwa wyższego w Rosji. Jego poglądy ewoluowały w kierunku demokratyzmu. Był przeciwnikiem kolonializmu i despotyzmu. Domagał się utworzenia parlamentu – reprezentanta suwerennego ludu i instytucję sprawującą kontrolę nad władzą wykonawczą. W kwestii gospodarki opowiadał się po stronie leseferyzmu, bogacenie się jednostek uznawał za przejaw dobrobytu ogółu. Popierał wolny handel i powszechną oświatę; sprzeciwiał się ograniczaniu prawa własności. Zauważał jednak, że sukcesy w tej sferze funkcjonowania państwa nie rozwiążą problemów społecznych, jakie spowodują rozwój techniki i kapitalistyczny wyzysk. Diderot zajmował się też krytyką malarstwa, a swoje poglądy przedstawił w esejach Salons (1759–1781).