OŚWIECENIE

Temat: Oświecenie – wiekiem rozumu.

1. Daty graniczne:

   1. Europa – koniec XVII do końca XVIII w.; w Niemczech są to lata 70., rozpoczyna się wtedy okres zwany Sturm und Drang (okres burzy i naporu) – okres ten kończy epokę oświecenia i rozpoczyna epokę romantyzmu

   2. Polska:

      • Wczesne oświecenie – lata 40. XVIII w., do 1764r.

      • Dojrzałe oświecenie (czasy stanisławowskie) – lata 1764 – 1795r.

      • Schyłkowe oświecenie – lata 1795 – 1822 – koniec oświecenia, a początek romantyzmu – wydanie dzieła „Ballady i romanse” – Adama Mickiewicza

2. Nazwa epoki – związana z metaforą światła; często powtarzany cytat: „naturalne światło rozumu”, które ma pomóc w zrozumieniu świata i człowieka, nazwa związana jest z racjonalizmem.

3. Ważne wydarzenia, które wpłynęły na ukształtowanie oświecenia:

   1. Za granicami polski:

      • USA

        • 1776r. – ogłoszenie Deklaracji niepodległości

        • 1787r. – uchwalenie pierwszej Konstytucji - wydarzenia te doprowadziły do uniezależnienia się od Wielkiej Brytanii, propagowania wolności, niezależności, demokracji, niepodległości, równouprawnienia.

      • Europa

        • Od 1717r. – działalność wolnomularstwa (masoneria) – tajne, elitarne stowarzyszenie, które głosiło hasła równości i braterstwa

        • 1789r. – Wielka Rewolucja Francuska – efekt dążenia do równouprawnienia wszystkich warstw społecznych; zginęli Maria Antonina i Ludwik XVI

        • Przeobrażenie się feudalizmu w kapitalizm

        • 1769r. – wynalezienie maszyny parowej przez Jamesa Watta – wpłynęło to na powstanie nowej, bogatej warstwy społecznej – burżuazji

        • W Europie powstał nowy model władzy – absolutyzm oświeceniowy np. władcy Prus, Austrii i Rosji tworzyły mocarstwa, zapewniały prawa społeczne, stawali się mecenasami sztuki; głosili nowe poglądy

      • Polska

        • 1772r. – I rozbiór Polski

        • 1792r. – II rozbiór Polski

        • 1795r. – III rozbiór Polski

        • 1791r. – uchwalenie przez Sejm Wielki zwany Czteroletnim Konstytucji 3 Maja

        • 1794r. – powstanie kościuszkowskie – pierwsze powstanie przeciwko zaborcom, zakończone klęską Polaków, ale spełniło ważną rolę w podtrzymywaniu wartości takich jak duch polskości, honor, wiara, patriotyzm, odwaga

        • Reformy edukacyjne

▪ 1740r. – ks. Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium – nowoczesną szkołę dla młodzieży szlacheckiej, która miała kształcić przyszłą elitę kraju

▪ 1747r. – powstanie biblioteki Załuskich – założona przez braci Załuskich pierwsza w Polsce i jedna z pierwszych w Europie bibliotek ogólnodostępnych

▪ 1765r. – z inicjatywy króla założono Szkołę Rycerską – szkołę dla biedniejszej młodzieży szlacheckiej – hymnem szkoły był utwór – „Do miłości kochanej ojczyzny” – I. Krasickiego

• Komisja Edukacji Narodowej

▪ 14.10.1773r. – powołanie Komisji Edukacji Narodowej z inicjatywy króla Stanisława Augusta poniatowskiego

▪ Na jej potrzeby przekazano majątek skasowanego zakonu jezuitów

▪ Komisja zreformowała system szkolnictwa w Polsce, a działające w jej ramach Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych opracowało wile pionierskich podręczników, czuwało nad czystością języka narodowego, gdy Polacy zafascynowani byli francuszczyzną

1. Działalność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako mecenasa sztuki i inicjatora reform:

   • Zainicjował powstanie Szkoły Rycerskiej

   • Obiady czwartkowe – spotkania poetyckie wybitnych literatów oświeceniowych; utwory tam czytane publikowane były w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych”

   • Zainicjował powstanie Komisji Edukacji narodowej, teatru

   • Zainicjował powstanie Łazienek

   • Współredaktor „Monitora”

   • Wspierał działalność czasopism – „Monitor”, „Zabawy przyjemne i pożyteczne”

   • Sprowadzał do Polski wybitnych artystów – malarzy, architektów, np. Bacciarelli Marcello („Stanisław August w stroju koronacyjnym”), Bernardo Belotto zwany Canaletto

Ocena postawy króla jest dwuznaczna, ambiwalentna – z jednej strony doceniany jako mecenas sztuki, człowiek wykształcony, światły; z drugiej strony nieudolny władca, którego sposób sprawowania władzy doprowadził do rozbiorów.

1. Czasopisma oświeceniowe:

   1. „Monitor”

      • Wzorowany na angielskim „Spektatorze”

      • Przyczynił się do powstania nowych gatunków publicystycznych

      • Krytykował/ośmieszał szlachcica sarmatę, jego ograniczenia, zaściankowość, konserwatyzm

      • Skład redakcji: Ignacy Krasicki, ks. Adam Kazimierz Czartoryski, Franciszek Bohomolec, Stanisław August poniatowski

   2. „Zabawy przyjemne i pożyteczne”

      • Organ obiadów czwartkowych

      • Popierały, głosiły zasady klasycyzmu

2. Teatr i opera.

   1. Teatr

      • Powstaje w 1765r. z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego

      • Powstaje teatr publiczny – otwarty na społeczeństwo, zwany potem teatrem narodowym (do tej pory teatr był dla elity)

      • Twórcy sztuk – Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki

      • Pisane były głównie komedie (ośmieszały, krytykowały Sarmatę) – komedie stworzyły nowy wzór osobowy epoki – oświeconego Sarmatę

      • Oświecony sarmata – człowiek związany z tradycją Polską, ale jest człowiekiem postępowym, ponieważ dba o dobro kraju

      • Najbardziej znana sztuka – „Powrót posłów” – 1790r. – kontrast dwóch postaw – starego Sarmaty (starosta Gadulski) z oświeconym podkomorzym i jego trzema synami

   2. Opera

      • Najbardziej znanym twórcą opery jest Wojciech Bogusławski – „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”

3. Filozofia oświecenia

   1. Racjonalizm

      • Ratio – łac. rozum (wywodzi się z filozofii greckiej i łacińskiej)

      • Rozum źródłem wiedzy o świecie

      • Patron racjonalizmu – Kartezjusz - :Cogito ergo sum” – myślę, więc jestem

   2. Empiryzm

      • Z greckiego emperios – doświadczenie

      • Pogląd filozoficzny wywodzący się ze starożytności – doświadczenie źródłem wiedzy o świcie – przeciwny racjonalizmowi – najpierw obserwacja, potem wnioski

      • Przedstawiciel – Francisco Bacon

   3. Sensualizm

      • Łac. sensualis – zmysłowy

      • Wrażenie zmysłowe źródłem wiedzy o świecie

      • Tabula rasa – „czysta karta” – oznaczało pierwotny stan umysłu, pozbawiony wiedzy, doświadczeń, twórcy sensualizmu przywiązywali wagę do wykształcenia

      • Przedstawiciel – John Locke

   4. Materializm

      • Ze starożytnej Grecji

      • Zjawiska materialne są pierwotne wobec duchowych

      • Człowiek może dotrzeć do prawdy o świecie dzięki umysłowi lub zmysłom

      • Przedstawiciel – Thomas Hobbes

   5. Deizm

      • Źródłem poznania Boga jest rozum a nie objawienie

      • Deiści odrzucali prawa moralne Biblii – uważali, że Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego istnienie

      • Przedstawiciel – Denis Diderot, Wolter

   6. Ateizm

      • Brak wiary w boga

      • Przedstawiciel – Paul d’Holbach

   7. Krytycyzm

      • Wzywali do korzystania z własnego rozumu

      • Charakterystyczne słowa – „Sapere aude” – „Odważ się być mądrym” – słowa te wypowiedział Immanuel Kant – przedstawiciel krytycyzmu

      • Być krytycznym – widzieć wady i zalety

   8. Libertynizm

      • Łac. libertinius – wyzwolony – w Polsce inaczej wolnomyślicielstwo

      • Libertyni odrzucali zasady obyczajowe, moralne, religijne, popierali racjonalizm i empiryzm, wyznawali postawę sceptycyzmu – wątpienie

      • Libertyn to człowiek wszechstronnie wykształcony, krytyczny, krytyczny i sceptyczny wobec rzeczywistości, ale człowiek ceniący w życiu wartości duchowe

      • Libertyni byli najczęściej ateistami, hedonistami, hazardzistami – dlatego często tonęli w długach, prowadzili rozwiązłe życie

Temat: Ignacy Krasicki – „książę poetów polskich”.

1. Ignacy Krasicki był wszechstronnym twórcą, bajkopisarzem, powieściopisarzem, autorem satyr i poematów heroikomicznych.

2. Problematyka bajek (przypomnienie z gimnazjum)

BAJKA	PROBLEMATYKA
„Jagnię i wilcy” Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie. Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię; Już go mieli rozerwać, rzekło: "Jakim prawem?" "Smacznyś, słaby i w lesie!" - Zjedli niezabawem.	•kompozycja oparta na kontraście (słabe jagnię, silni wilcy) •zwierzęta to alegorie ludzkich cech •morał – ludzie nie są sobie równi, słabszy zawsze przegrywa, światem rządzi prawo dżungli, pięści, żadne tłumaczenia nie są w stanie uchronić przed siłą, nie ma sprawiedliwości
„Ptaszki w klatce” "Czegóż płaczesz? - staremu mówił czyżyk młody – Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody". "Tyś w niej zrodzon - rzekł stary - przeto ci wybaczę; Jam był wolny, dziś w klatce - i dlatego płaczę".	•bajka o wolności, kontrasty: starość-młodość, wolność-niewola •Krasicki boi się tego, że młode pokolenie wychowane w niewoli nie będzie chciało walczyć o wolność, stary będzie nonkonformistą – nie przystosuje się do nowego życia, konformista (młody) nie będzie walczył o wolność, bo jest mu dobrze
„Malarze” Dwaj portretów malarze słynęli przed laty: Piotr dobry, a ubogi. Jan zły, a bogaty. Piotr malował wybornie, a głód go uciskał, Jan mato i źle robił, więcej jednak zyskał. Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze? Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.	•piętnuje materializm i rezygnację z wyższych wartości •krytykuje próżność ludzką
„Dewotka” Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła Właśnie natenczas, kiedy pacierze kończyła. Obróciwszy się przeto z gniewem do dziewczyny, Mówiąc właśnie te słowa: "... i odpuść nam winy, Jako my odpuszczamy" - biła bez litości. Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności.	•wyśmiewanie hipokryzji, braku konsekwencji w ludzkim życiu
„Kruk i lis” Bywa często zwiedzionym, Kto lubi być chwalonym. Kruk miał w pysku ser ogromny; Lis, niby skromny, Przyszedł do niego i rzekł: "Miły bracie, Nie mogę się nacieszyć, kiedy patrzę na cię! Cóż to za oczy! Ich blask aż mroczy! Czyż można dostać Takową postać? A pióra jakie! Szklniące, jednakie. A jeśli nie jestem w błędzie, Pewnie i głos śliczny będzie". Więc kruk w kantaty; skoro pysk rozdziawił, Ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił.	•ludzie są próżni, ale też podstępni, fałszywi, żyją kosztem innych

Temat: Ignacy Krasicki.

1. Ignacy Krasicki – herbu Rogal, ur. 03.02.1735r., zm. 14.03.1801r.; biskup warmiński, arcybiskup gnieźnieński, poeta, prozaik, publicysta, przedstawiciel polskiego oświecenia. Nazywany „księciem polskich poetów”. Spokrewniony z najświetniejszymi rodzinami Rzeczpospolitej. Uczęszczał do Jezuickiego Kolegium Lwowskiego i sanatorium duchownego w Warszawie. Był wykształcony, zrobił szybką karierę. Był sekretarzem prymasa Władysława Aleksandra Łubiańskiego i zaprzyjaźnił się z Poniatowskim. Był prezydentem Trybunału Mazowieckiego, kapelanem królewskim (nadworny ksiądz). Otrzymał tytuł książęcy. Był senatorem rzeczpospolitej. Często podróżował. Po I rozbiorze znajdował się pod władzą Fryderyka II (Prusy). Pochowany w Katedrze pw. Świętej Jadwigi Śląskiej w Berlinie. Przeniesiony do Katedry Gnieźnieńskiej. Odznaczony Orderem Orła Białego. Wielokrotnie odznaczany najwyższymi orderami.

2. Twórczość Ignacego Krasickiego:

   1. Poematy heroikomiczne – „Monachomachia” – krytykuje ciemnotę i opilstwo mnichów; wywołała skandal, atak na Krasickiego, został zmuszony do odwołania swoich tez – napisał „Antymonachomachię” – w rzeczywistości tylko pogłębił swoje sądy

   2. Powieść – „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” – pierwsza polska powieść obyczajowa (ukazuje grupę społeczną z różnymi problemami), utopijna (wzorcowe społeczeństwo, sprawiedliwość, równość), przygodowa; powieść wspierała reformy państwowe

   3. Satyry – utwór ośmieszający, piętnujący, krytykujący zjawiska, wady społeczne; „Świat zepsuty” otwiera zbiór satyr z 1779r.; satyra inicjalna ukazuje społeczeństwo pogrążone w upadku moralnym

   4. Bajki – „Bajki i przypowieści”

      • Bajki epigramatyczne – to krótkie, zwięzłe, najczęściej 4-wersowe utwory, pozbawione fabuły

      • Bajki narracyjne – posiadają krótką, łatwą do przyswojenia fabułę

      • Bajki ezopowe – zwierzęce

3. Twórczość Krasickiego ma charakter dydaktyczny, pouczający. Twórczość literacka wspierała reformy w państwie (reformowała społeczeństwo i państwo). Reformom tym podporządkował wybór gatunków literackich, które mają charakter pouczający, krytykujący, ośmieszający.

4. Cechy klasycyzmu oświeceniowego:

   • Spokój, porządek, jasność, prostota, harmonia

   • Chęć odwzorowania elementów dekoracyjnych

   • Oszczędność wyrazu, różnorodność gatunków: epos, tragedia

   • Statyka zamiast dynamiki

   • Wzorowanie się na starożytności

   • Obraz idealistyczny

   • Nurt w kulturze, który nawiązuje do starożytności, antyku

   • Sprzeciwiał się tradycji sarmackiej

   • Utwory miały charakter uniwersalny

   • Tematy: polityczne, współczesne, społeczne

   • Utwory naśladowały rzeczywistość

   • Miały charakter mimetyczny

   • Stosowano zasadę decorum (stosowność treści do formy)

   • Literatura miała być narzędziem poznania rzeczywistości na drodze rozumowej

   • Utwory podejmowały ważne tematy; ważne dla danej grupy

   • Cele dydaktyczne

Temat: Krytyczna ocena społeczeństwa polskiego na podstawie satyry Krasickiego „Świat zepsuty”.

1. Krasicki jest głównym przedstawicielem klasycyzmu oświeceniowego w Polsce.

2. Poeta w swoich utworach podejmuje ważna dla polskiego społeczeństwa problemy. Jednym z nich jest „Hymn do miłości ojczyzny”:

   • Hymn ukazał się w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych”

   • Powstał po I rozbiorze polski

   • Ma charakter patriotyczny

   • Jest to hymn (hymn wywodzi się ze starożytności)

   • Hymn ma charakter patetyczny, pochwalny

   • Wybór gatunku dostosowany do problemu (zasada decorum)

   • Chwali miłość do Ojczyzny

   • Podmiot zwraca się do miłości ojczyzny, określa ją mianem świętej

   • Miłość do ojczyzny to sfera sacrum

   • Miłość są w stanie odczuwać tylko ludzie dobrzy, uczciwi

   • Według podmiotu lirycznego dla miłości trzeba się poświęcić, nawet cierpieć (po raz pierwszy związano z tym miłość do ojczyzny)

   • Cierpienie zostanie nagrodzone prawdziwą rozkoszą

   • Najważniejsze jest wspierać ojczyznę, walczyć o nią, dbać

   • Podmiot liryczny jest emocjonalnie zaangażowany – jest patriotą

   • Poświęcenie dla ojczyzny jest typowe dla romantyków

3. Krytyka społeczeństwa polskiego na podstawie satyry „Świat zepsuty”

   • Jest to satyra inicjalna z pierwszego zbioru satyr

   • Satyra ta nie śmieszy, nie zawiera komizmu, pokazuje świat ogólnie zepsuty

4. Cechy gatunkowe satyry:

   • Wywodzi się ze starożytnego Rzymu

   • Cel wychowawczy, dydaktyczny

   • Krytykuje, ośmiesza postawy, zjawiska, instytucje

   • Żywiołem satyry jest zaprzeczenie

   • Operuje deformacją, hiperbolą, kontrastem

5. Młode i stare pokolenie w satyrze „Świat zepsuty”

MŁODE POKOLENIE

STARE POKOLENIE

•rozpusta •nierząd •wiarołomstwo •uważa, że cnota to przeżytek •skłonność do kłótni •wygodnictwo życiowe •nie utożsamiają się z Ojczyzną •żyją według swoich rozwiązłych zasad •zazdrość •tracą godność osobistą •panuje nienawiść międzyludzka •dzieci wstydzą się rodziców •odrzucają tradycję •egoiści, dbają tylko o własne dobro •próżni, materialiści •fałszywi •odrzucają Boga – ateiści •hedoniści, libertyni •krzywoprzysięstwo •małżeństwo zawierane dla zysku •brak krytycyzmu wobec swojej postawy szkodzą przez swe wady ojczyźnie – nie są oświeceni •hipokryci

•tradycjonaliści •honorowi •wierni ustalonemu systemowi zasad •religijni •cenią cnotę •gotowi zginąć w obronie ojczyzny •patrioci •pobożni, religijni •poczciwi, dobrzy, uczciwi •sprawiedliwi •mądrzy •szanują innych •cenią godność •chlubią się przodkami •nie wywyższają się •skromni

Te dwa pokolenia zestawione są na zasadzie kontrastu. Starzy są dobrzy, młodzi źli. Charakterystyka jest stronnicza, tendencyjna, subiektywna. Ocenie społeczeństwa podporządkowany jest tytuł, który jest hiperbolą, gdyż całe społeczeństwo jest zdeprawowane, pogrążone w moralnym upadku. Podmiotem lirycznym może być sam Krasicki, który ośmiela się krytykować społeczeństwo. Według poety satyra ma wyznać prawdę, mimo, że jest ona bolesna. Podmiot liryczny wypowiada się na temat własnego pokolenia, o czasach, w których sam żyje. Najpierw podmiot liryczny relacjonuje przejawy zepsucia, ostatecznie utożsamia się z narodem (czas. 1os. L.mn.). Poeta czuje jedność z narodem. Nie wypiera się, że jest człowiekiem epoki, co dodaje autentyczności wypowiedzi. Końcowa część wiąże się z rozbiorami polski. Podmiot liryczny uważa, że wina za rozbiory leży również po stronie Polaków. Podmiot liryczny przywołuje obraz tonącego okrętu, do którego porównuje Polskę. Majtkowie maja za zadanie chronić statek, obywatele chronić ojczyznę. Utwór zachowuje pozory dialogu – jest wielu adresatów (satyra, cnota, młode pokolenie (używa peryfrazy – omówienia - jest to charakterystyka osoby o której mówi), obywatele).

1. Kogo krytykuje satyra „Do króla” Ignacego Krasickiego?

   • Podmiotem lirycznym jest sam Ignacy Krasicki (czasowniki w os. L. poj.), który był przyjacielem króla i jego kapelanem. Adresatem jest król. Zarzuty wobec króla:

   • Król ma szlacheckie pochodzenie, nie wywodzi się z królewskiego rodu, jest królem elekcyjnym – szlachta jest zazdrosna, zawistna, nie potrafi uszanować króla

   • Król jest Polakiem, a ni obcokrajowcem, Polak zna lepiej problemy swego narodu

   • Jest zbyt młody (30 lat)

   • Jest człowiekiem wykształconym, jest mecenasem sztuki, dba o sztukę, ale mało zajmuje się sprawami politycznymi i Polska traci na bezpieczeństwie

   • Jest zbyt łagodnym władcą

Zarzuty wysuwane królowi przez szlachtę są nielogiczne, w większości niesłuszne. Wady, o których pisze Krasicki są w większości zaletami. Taki rodzaj utworu nazywany jest palinodią (cechy traktowane jako wady są zaletami).

Satyra „Do króla” krytykuje nie króla, ale szlachtę polską, Sarmatów za to, że są zaściankowi, ograniczeni, konserwatywni, niechętni do reform, nie dbają o Ojczyznę, ale wyżej cenią dobro własne, niż dobro narodu. Im ktoś jest wyżej w hierarchii, tym bardziej jest obserwowany, jego błędy są bardziej wytykane. Jest to rodzaj wytłumaczenia dla Krasickiego, który skrytykował króla. Niezależnie kim jesteśmy, satyra i tak sprawiedliwie nas osądzi.

1. Wiliam Hogarth – „Uwiedzenie”

Wiliam Hogarth stworzył dyptyk (dwa obrazy składające się w całość). Na tle leśnej bądź też parkowej scenerii możemy ujrzeć dwoje młodych ludzi. Na pierwszym obrazie o tytule: „Uwiedzenie: przed” – przedstawiono młodzieńca, odzianego w wytworne szaty, adorującego uroczą towarzyszkę. Choć swymi gestami próbuje zapewnić dziewczę o czystości swych uczuć, mowa ciała, a dokładniej noga pomiędzy fałdami jej sukni zdradza jego prawdziwe zamiary. Młoda kobieta, choć prawą ręką zdecydowanie odsuwa od siebie młodzieńca, podaje mu lewą dłoń, co powoduje upadek zebranych wcześniej owoców.

Na drugim obrazie zatytułowanym „Uwiedzenie: po”, bohaterowie nie są już tak pruderyjnie przedstawieni. Podwinięta suknia dziewczyny, opuszczone spodnie i wyciągnięta koszula mężczyzny jednoznacznie wskazują na sposób, w jaki para spędziła ostatnie chwile. Wrażenie potęgują rozwiane fryzury, zaczerwienione twarze oraz delikatnie rozkojarzone spojrzenia. Obrazy mają charakter mimetyczny – odbijają rzeczywistość – zgodne z klasycyzmem. Dwa obrazy przedstawione zostały na zasadzie kontrastu – różni je czas, kontrast postaw.

Temat: Dydaktyczne walory śmiechu – fragment „Monachomachii” i „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków” – I. Krasickiego.

1. Krasicki wykorzystał w swej twórczości różnorodne gatunki literackie, najczęściej czerpał je ze starożytności, zgodnie z zasadami klasycyzmu np. satyra, baji, poematy heroikomiczne. Przyczynił się do stworzenia nowego gatunku – powieści.

2. „Monachomachia” została wydana w 1778r. i była krytykowana przez współczesnych Krasickiemu, za to, że brakuje jej funkcji wychowawczych oraz za to, że Krasicki marnuje talent na zabawę literacką. Krytycy jednak potwierdzi wysuniętą przez Krasickiego tezę dotyczącą upadku moralnego duchowieństwa. „Monachomachia” była chwalona także za: atrakcyjność tematu, ciekawy sposób realizacji tematu, prawdziwość obserwacji Krasickiego.

3. Ignacy Krasicki tworząc „Monachomachię” wzorował się na eposie rycerskim pt.: „Jerozolima wyzwolona” – T. Tasso.

4. Cechy gatunkowe poematu heroikomicznego:

   • Wywodzi się z antyku

   • Gatunek ten powstał przez złamanie zasady decorum, ponieważ poemat ten łączy styl patetyczny z błahym tematem, efektem połączenia jest komizm

   • Poemat heroikomiczny jest parodią eposu rycerskiego

5. Bohaterowie to mnisi – przedstawiciele duchowieństwa, fragment ukazuje wielu bohaterów w dynamicznej sytuacji – bójka – scena o charakterze batalistycznym. Mnisi – przedstawiciele dwóch zakonów zorganizowali dysputę, która zakończyła się bójką. Spotkali się przedstawiciele dominikanów i karmelitów.

   1. Powody spotkania

      • Mitologiczne uzasadnienie: Jędza Niezgody przybywa do zakonu i wywołuje kłótnię

      • Realistyczny i prześmiewczy powód: z piwnicy jednego z zakonów zniknęły beczki z winem; tak błahy powód stał się przyczyną wojny mnichów

   2. Broń mnichów

      • Sandały, trepki, pasy

      • Kronika

      • Księgi

      • Pięści, kopią się, przepychają

      • Kufle od wina

      • Talerze, szklanki

      • Kropidło

      • Są to przedmioty codziennego użytku, ale też przedmioty sakralne – mnisi bezczeszczą przedmioty święte

   3. Miejsce spotkania

      • Refektarz

   4. Efekt bójki

      • Siniaki

      • Wybite zęby

      • Urwane kaptury

      • Popękane kufle

      • Skaleczenia

      • Guzy

      • Wszyscy mnisi są ranni bądź poturbowani

6. Wzór mnicha kontra mnisi z „Monachomachii”

wzór mnicha/ asceta	mnisi z „Monachomachii” – dominikanie, karmelici
skromność życie w ubóstwie głęboka wiara umartwianie duszy i ciała kontemplacja często męczeńska śmierć altruizm miłość do świata, ludzi	pijaństwo, głupota, ciemnota, brak kultury, obżarstwo, lenistwo, zacofanie, skłonność do bójek, przemoc, obłuda religijna, próżniactwo, awanturniczość, słomiany zapał, świętokradztwo, mściwość, złośliwość, zajadłość

Zakonnicy przedstawieni w „Monachomachii” to przeciwieństwo średniowiecznego ascety. Zasada kontrastu między rzeczywistością a modelem ascety, rodzi to komizm.

1. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” – fragmenty:

   • „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” to pierwsza powieść polska, opatrzona przedmową autorstwa samego autora – I. Krasickiego.

   • Powody pisania przedmów:

   • Wydłużenie dzieła

   • Panuje taka moda

   • Wytłumaczenie zawiłości utworu

   • W celu poznania myśli autora

   • Krasicki krytycznie ocenia funkcjonalność przedmów – czytelnik sam nie może poznać problematyki dzieła. Krasicki w przedmowie dostrzega pozytywy dzieła.

   • „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” to powieść edukacyjna – główny bohater uczy się poprzez doświadczenia. Umysł Doświadczyńskiego „zapisuje się” podczas podróży po Europie, kształtuje to jego charakter i system wartości. Podczas podróży Doświadczyński trafia na wyspę Nipu – utopia. Krasicki zaproponował, jak wyglądać mogłoby idealne społeczeństwo, ale jednocześnie pokazał, że stworzenie takiego społeczeństwa nie jest możliwe – antyutopia.

2. Rodzaje komizmu:

   • Postaci

   • Słowa

   • Sytuacji

3. Scena slapstickowa – scena, w której grupa ludzi spontanicznie rozpoczyna bijatykę, wykorzystując to, co ma pod ręką.

Temat: Funkcje języka w kontekście mówionym i pisanym.

1. Akt komunikacji językowej

Nadawca odbiorca

Jeśli tekst nastawiony jest na:

• Kontekst – funkcja informacyjna

• Komunikat – funkcja poetycka

• Kod – funkcja metajęzykowa (teksty mówiące o np. zasadach gramatycznych)

• Kontakt – funkcja fatyczna (nastawiona na utrzymanie kontaktu z odbiorcą

1. Odmiany języka polskiego

   1. Pisana

      • Dbałość o poprawność składni, fleksji, frazeologii, ortografii

      • Budowanie logicznych zdań

      • Stosowanie zwrotów grzecznościowych

      • W mowie pisanej dominują zdania rozbudowane, wielokrotnie złożone

      • Dbałość o spójność wypowiedzi

      • Bogate, zróżnicowane słownictwo

      • Unikanie kolokwializmów

      • Unikanie dygresji (odejście od głównego tematu wypowiedzi)

   2. Mówiona

      • Dbałość o poprawny akcent, poprawność fonetyczną, odpowiednią artykulację

      • Często używane kolokwializmy

      • Zdania są krótkie, najczęściej pojedyncze

      • Zaczynanie zdań od spójników

      • Zdania są niepoprawnie zbudowane, niepełne (anakolut)

      • Stosowanie przerywników

      • Często powtarzane wyrazy

      • Wypowiedź bywa niespójna

      • „przeskakiwanie z tematu na temat”

      • Ekspresywizmy – wyrazy nacechowane emocjami

      • Często popełniane błędy

2. Style funkcjonalne polszczyzny

   • Odmiana pisana realizowana jest w kilku stylach funkcjonalnych – typowych, utrwalonych w języku sposobach kształtowania wypowiedzi w określonych okolicznościach i określonym celu.

styl funkcjonalny	okoliczności użycia	funkcja	cechy językowe
potoczny	powszechnie używany w rozmowach, prywatnej korespondencji internetowej (czaty, komunikatory itp.)	komunikacja w podstawowym zakresie, wyrażenie emocji	•słownictwo konkretne, obrazowe, z tendencją do nacechowania (ekspresji) i kolokwialności •zazwyczaj zdania pojedyncze •wypowiedzi niepełne, anakoluty
oficjalny (w wersji urzędowej)	używany w kontaktach pisemnych pomiędzy instytucją/urzędem, a obywatelem	komunikacja w sprawach załatwianych przez urząd	•schematyzm, konwencjonalizacja języka •nasycenie terminologią •brak kolokwializmów •tendencja do bezosobowości
naukowy	w dziełach, pracach naukowych	przekaz wiedzy, informacji	•obecność terminów •zdania wielokrotnie złożone •ścisła kompozycja •abstrakcyjne słownictwo
publicystyczny	w środkach masowego przekazu	informowanie/ kształtowanie opinii publicznej	•w zależności od specyfiki tekstu – stylistyczne podobieństwo do innych stylów funkcjonalnych •nastawienie perswazyjne •nacechowanie emocjami
artystyczny	w tekstach z dominującą funkcją artystyczną	kształtowanie wrażliwość estetycznej	•uzależnione od upodobań językowych autora, konwencji stylistycznej charakterystycznej dla danej epoki •zróżnicowany język
religijny	w sytuacji religijnej	komunikacja, perswazja	•charakterystyczne słownictwo •używanie stopnia wyższego i najwyższego •rytualizacja •związek ze stylem biblijnym