Cele wykładów:

• Merytoryczne

• Poznawcze,

• Wychowawcze

• Organizacyjne

Prof. St. Pawłowski- jeden z założycieli Uniwersytetu Poznańskiego, uczeń prof. Romera, nauczyciel Bogumiła Krygowskiego

Indywidualność wydziału na tle geografii polskiej – rozwój Polski północno-zachodniej. Badania na Spitsbergenie.

1. Aktualny stan i problemy geografii w Polsce.

• Musi rozwijać swoje teorie naukowe, oraz dostarczać założenia teoretyczne dla praktyki.

1. Problemy geografii w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji z zachowaniem ekorozwoju (zrównoważonego rozwoju)

Cele wykładu wynikające z przedmiotowości geografii.

• We współczesnym systemie nauki zachodzi ciągły proces różnicowania przedmiotowości nauki i rozwoju dyscyplin naukowych.

• Geografia należy do nauk przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych. Wynika to z dwuobszarowości przedmiotu badań.

• Geografia fizyczna należy do systemu nauk przyrodniczych, do systemu nauk o ziemi.

• Pod względem organizacji badań wyznacza się wyraźną granicę, między geografią przyrodniczą, a ekonomiczną.

• Geograf fizyczny bierze pod uwagę człowieka, ekonomiczny – geografię fizyczną

Problematyka wykładu + samodzielne opracowanie niektórych problemów.

• Geografia fizyczna - przedmiot badań, metody badań, podział, definicja

• Geografia fizyczna, jako nauka empiryczna

• Dawne i aktualne kierunki rozwoju geografii fizycznej (rozwój historyczny)

• Współczesne cechy rozwoju nauk geograficznych i ich realizacja w geografii fizycznej

• Teorie funkcjonowania systemu, jako podstawa metodologiczna geografii fizycznej (podstawy)

• Wybrane problemy geografii fizycznej (wielkie orogenezy kuli ziemskiej – przykłady gór z poszczególnych kontynentów) alpejska, hercyńska, pacyficzna…

• Ogólna cyrkulacja atmosferyczna i jej wpływ na rozkład wielkich stref krajobrazowych (schemat cyrkulacji, interpretacja, konsekwencje cyrkulacji na rozmieszczenie stref krajobrazowych)

• Współczesne zlodowacenia kuli ziemskiej (lądolody, lodowce) [arktyczna, subarktyczna antarktyczna, wysokie góry, nazwy]

• Krajobrazy pustyń kuli ziemskiej (typy rozmieszczenie)

Jedność geografii nie oznacza dezintegracji wewnętrznej na inne dyscypliny.

Ocena krytyczna problemu badawczego w geografii fizycznej:

1. Etapy postępowania badawczego w geografii fizycznej

• Określenie/sformułowanie problemu badawczego (tytuł) [problem badawczy powinien zawierać elementy nowości naukowej]

• Przedstawienie celów badawczych – cele badawcze = uszczegółowieniem problemu badawczego – problemy cząstkowe

• Stan badań w literaturze

• Metodyka badań, prezentacja zastosowanych metod badawczych (metody bezpośrednie[w terenie] i pośrednie[materiały z literatury])

• Przedstawienie obszaru badań (położenie, cechy, uzasadnienie słuszności wyboru obszaru badań)

• Prezentacja materiału dokumentacyjnego (tabele, grafika, fotografie)

• Prawidłowości stanowiące odpowiedź na postawiony problem badawczy (teoria naukowa)

• Podsumowanie, wnioski, literatura, spis tabel, rycin, fotografii)

Współczesny rozwój nauki w Polsce i na świecie musi uwzględniać postęp w skali globalnej.

• Raport Polska 2050.

Przyszłością rozwoju cywilizacyjnego Polski i świata jest rozwój gospodarki opartej na wiedzy.

Dzieła sztuki źródłem wiedzy geograficznej.

Wiedza:

• ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością wykorzystania

• prawdziwe, uzasadnione przekonanie

• ogół treści utrwalony w umyśle ludzkim w wyniku kumulowania doświadczenia i uczenia się

Informacja:

• Interpretacja sygnałów dźwiękowych, optycznych

• Stopień uporządkowania

• Struktura

• Może być przenoszona w czasie i przestrzeni

4 bieguny w otwartym systemie wiedzy geograficznej

Wiedza konceptualna – deklaratywna =wiemy, że

Wiedza proceduralna – wiem jak coś zrobić

Wiedza kontekstowa – wiem, w jakich okolicznościach, jaki użytek

Wiedza opisowo-informacyjna – know-what

Wiedza eksplanacyjna – know-why

Wiedza praktyczna i technologiczna, – know-how

Kolektywizm –nowa teoria uczenia się

2 sposoby poznawania, opisu i rozumienia świata

Płynna granica między nauką, a sztuką

Dzieło sztuki:

• Przedmiot utworzony dzięki intencji artysty, przetwarzającego materię, która stanowi podstawę dzieła

• Rozumienie potoczne: to wytwór estetyczny np. dzieło plastyczne, obraz, grafika, miedzioryt

Pytania badawcze:

• Dzieło sztuki, jako źródło wiedzy naukowej?

• W jaki sposób dzieło sztuki determinuje model przekazu informacji geograficznej?

Systemy reprezentacji sensorycznej

Modalności systemowe

Wizualne audytywne kinestetyczno-czuciowe

Odbiór polisensoryczny „zmysł preferowany”

Funkcje sztuki:

• Poznawcze

• Estetyczne

• Emocjonalne

• Użytkowe

• Metafizyczne

• Etyczne

Model przekazu informacji za pomocą sztuki

Uwarunkowania, detekcja i skutki geozagrożeń.

Geozagrożenia – wszelkie procesy mogące spowodować straty lub szkody dla społeczeństwa, środowiska, a także dla życia i mienia ludzi.

Klasyfikacja:

• Trzęsienia ziemi

• Erupcje wulkaniczne

• Powierzchniowe ruchy masowe

• Tsunami

• Powodzie

• Huragany

• Trąby powietrzne

Trzęsienia ziemi

Podział:

Ze względu na przyczynę:

• Tektoniczne (dyslokacyjne 90%)

• Wulkaniczne (7%)

• Zapadowe(2%)

• Antropogeniczne

Ze względu na głębokość ogniska

• Płytkie 85% do 70km

• Średnie 12% 70-350km

• Głębokie 3% 350-700km

Ze względu na powiązanie ze wstrząsem zasadniczym

• Wstępne

• Zasadnicze

• Następcze

Metody rejestrowania trzęsień ziemi

Sejsmograf

• Sejsmometr – sam przyrząd rejestracyjny

• Sejsmogram – zapis wstrząsu

Skale oznaczenia siły trzęsień ziemi i intensywności drgań gruntu

• Magitudy – od 0-10 (każdy kolejny stopień magitudy oznacza 10-krotnie większy wstrząs od kolejnego, powoduje też 31-krotny wzrost energii)

• Richtera

• Mercallego

Przewidywanie trzęsień ziemi

• z satelit (GOCE znajduje się na niskiej orbicie)

• badanie gazów nad litosferą – oparty na występowaniu Radonu (wynaleziony w latach 70-tych XX wieku) jest mało wiarygodny – duża ilość fałszywych alarmów

• pomiary promienia elektromagnetycznego w żyłach kwarcu

• w chmurach – chmury ulegają spiętrzeniu przed trzęsieniem ziemi

Skutki trzęsień ziemi

• Rysy, spękania na powierzchni

• Uskoki

• Zapadliska

• Wodospady

• Obrywy

• Jeziora, rozlewiska

• Tsunami

• Wybuchy wulkanów

Największe trzęsienia ziemi

• Chiny 1556 r. – 8,0 s. Richtera

• Haiti 2010 r. – 7,0 s. Richtera

Trzęsienia w Polsce

• Związane z okresami fałdowań alpejskich ok. 150-200 mln lat temu

• Obecnie cisza sejsmiczna

• Kiedyś: Sudety, Karpaty, Pomorze zachodnie, Okręg bełchatowski

Stacje w Polsce:

• Na Helu

• Wielkopolska

• Okolice Bełchatowa, Sudetów, Karpat

Erupcje wulkaniczne

Skutki erupcji:

• spływy lawy i materiału piroklastycznego

• osuwiska

• Gazy

• Trzęsienia ziemi

Przeciwdziałanie

• Identyfikacja rodzaju zagrożenia

• Regularny i systematyczny monitoring

• Kontrola strumieni lawowych, zmiana ich kierunku lub zmniejszanie prędkości

• Informowanie i uświadamianie opinii publicznej

Monitoring Etny (od 1980)

Obejmuje:

• Sieć sejsmometrów

• Badania deformacji gruntu

• Pomiary nachylenia zboczy

• Monitoring magnetyczny

• Obserwacja grawimetryczna

• Pomiary przy zastosowaniu kamer termicznych

• Ilościowe analizy popiołu wulkanicznego

• Badania petrologiczne popiołu wulkanicznego, scorii, oraz lawy emitowanej podczas erupcji

Monitoring Wysp Liparyjskich

Obejmuje:

• Deformacje gruntu

• Stacje klinometryczne i GPS

• Sieć geodezyjna (EDM i GPS)

Monitoring Vulcano:

Obejmuje:

• Sieć klinometryczna

• Monitoring sejsmiczny i geochemiczny (Vulcano i Liparyjskie)

Monitoring Stromboli

Obejmuje:

• Automatyczne pomiary GPS i metody klinometryczne

• System monitoringu THEODOROS

• Monitoring sejsmiczny, geofizyczny i geochemiczny

• Pomiary laserowe

• Monitoring termiczny (Etna, Vulcano, Stromboli)

Najbardziej znane erupcje

• Ok. 75 tys. lat p.n.e. – Toba (Indonezja)

• 1991 – Pinatubo (Filipiny)

• 79 r. – Wezuwiusz (Włochy – Pompeje)

Powierzchniowe ruchy masowe

Osuwiska – najgroźniejsze

Przyczyny naturalne:

• Zjawiska hydro-meteo (opady deszcze)

• Powodzie

• Erozje boczne rzek

• Gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej

W Polsce:

Karpaty:

• Wysokie, strome zbocza dolin

• Fliszowa budowa geologiczna

• Obecność miąższach pokryw zwietrzelinowych

• Tektonika

• Ok. 23 000 osuwisk – 95% osuwisk w Polsce, 1 osuwisko w Karpatach przypada na 1km2 powierzchni, 5km2 drogi jezdnej

Poza Karpatami:

• Rejony większych dolin rzecznych

• Klify nad morzem

• Obszary pokryte miąższymi pokrywami lessów

SOPO – system ochrony przeciw-osuwiskowej

• Rozpoznanie

• Udokumentowanie

• Zaznaczanie na mapach w skali 1: 10 000

• Założenie systemu monitoringu wgłębnego i powierzchniowego

Monitoring osuwisk w Szymbarku (IGiPzPAN) – stacja bazowa

Pomiary:

• Geodezyjne (teodolit, GPS)

• Geofizyczne

• Sejsmiczne

• Elektrooporowe

• Hydro i hydrogeologiczne (tensjonaty, piezometry)

• Inklinometryczne

• Georadar

• Kartowanie świeżych form wg karty rejestracji osuwiska

• Opracowanie z wykorzystaniem technik GISu

Brzeg Bałtyku

Przyczyny:

• Wzrost poziomu morza

• Wzrost siły i częstotliwości sztormu

Procesy są powiązane z kilkoma czynnikami:

• Budowa geologiczna

• Geomorfologia

• Zjawiska klimatyczne

• Warunki hydrologiczne-hydrodynamiczne

• Zasoby biotyczne środowiska

• Typowy sposób zagospodarowania i wykorzystania sfery krajobrazowej

Na klifach:

• Obrywy (zbudowane z gliny zwałowej)

• Zsuwy i osypiska (zbudowane z osadów piaszczystych)

• Osuwiska (warstwy ilaste, będące powierzchnią poślizgu)

Jaka jest sytuacja i status nauki w Polsce, czy spełnia wszelkie wymagania społeczne?

Współczesny rozwój społeczny oparty jest na założeniach systemu tworzącego podstawy cywilizacji jest to integralna część raportu „Polska 2050”. System ten zakłada, rozwinięty sektor badań naukowych i ich rozwój. Po drugie akcentuje rozwój nowoczesnego systemu edukacyjnego w konsekwencji obowiązkiem szkolnictwa wyższego jest kształcenie wysoko wykwalifikowanej kadry. Jest wysoka podaż ze strony gospodarki na pracowników z wyższym wykształceniem, wszystko musi być oparte, na dobrze zorganizowanych systemach informatycznych.

Indywidualność geografii określa jej przedmiotowość, co stanowi o jej miejscu w systemie nauk.

• Społeczność badaczy – środowisko geografów

• Dziedzina badań – środowisko geograficzne i różne przejawy jego funkcjonowania

• Działalność badawcza – zabezpieczenie organizacyjne oraz finansowe funkcjonowania geografii

• Zasoby i funkcje wiedzy naukowej – miejsce geografii w systemie nauki, określa zasób zgromadzonej teorii naukowej następnie zasób zgromadzonej bibliografii oraz przypisanie geografii odpowiednich funkcji

• (Publikacja – wyraz upowszechnienia wiedzy i poddania wyników ocenie krytycznej)

• Związki z innymi dyscyplinami naukowymi – we współczesnym etapie rozwoju nauk, są jednym z ważniejszych elementów postępu. Najbardziej interesujące wyniki badań otrzymujemy w badaniach interdyscyplinarnych. Np. z biologią, naukami rolnymi, chemicznymi, fizycznymi

• Otoczenie społeczne i powiązania wewnętrzne – stymulatorem współczesnego rozwoju geografii są określone uwarunkowania społeczne, gospodarcze i polityczne, jak również powiązania wewnętrzne dotyczące udostępniania wyników badań naukowych

Uwarunkowania rozwoju geografii w Polsce

• priorytety państwa w polityce społecznej i gospodarczej - każdy kraj określa zadania priorytetowe ważne ze społecznego i gospodarczego punktu widzenia, zasadniczą sprawą jest to, żeby badania naukowe dostosowywane były do uznanych przez państwo priorytetów gospodarczo – społecznych.

• Priorytety państwa w polityce naukowej – raport „Polska 2050”, stawia na rozwój badań naukowych, państwo wyznaje pewne priorytety – do problemów o charakterze priorytetowym, który rozwijany jest przez geografię fizyczną, należy zaliczyć -przemiany środowiska geograficznego Polski w warunkach zmian klimatu i narastającej różnokierunkowej antropopresji z zachowaniem zrównoważonego rozwoju.

• zmiany struktur systemu edukacji – obowiązujące systemy edukacji muszą ulegać ciągłym zmianom, system edukacji musi nadążać za zmianami społeczno-gospodarczymi.

• Kontekst z nauką światową – problemy badawcze rozwiązujemy w zespołach interdyscyplinarnych o znaczeniu międzynarodowym

Miejsce geografii fizycznej w rozwoju historycznym nauk geograficznych

• Rozwój geografii rozpoczyna się od momentu pojawienia się człowieka na ziemi. Człowiek zawsze zainteresowany był najbliższym otoczeniem oraz jakością środowiska, które zabezpieczało jego egzystencję. W miarę rozwoju cywilizacyjnego, kulturowego społeczeństw wzrastało zainteresowanie człowieka środowiskiem, przede wszystkim pod względem przestrzennym.

• Formy dostosowywania i opracowywania przez człowieka środowiska sprzyjały rozwijaniu różnych kierunków geografii. Przede wszystkim geografii fizycznej.

• Zorganizowany i bardziej ukierunkowany rozwój nauk geograficznych odnotowujemy od początku XVIII w. badania o charakterze geograficznym utrwalone zostały w tzw. kierunku opisowym.

• W ramach kierunku opisowego odnotowujemy bardzo duże wręcz gwałtowne nagromadzenie informacji geograficznej o różnych częściach świata

• Informacja geograficzna zbierana była w trakcie podbojów kolonialnych, ale także w trakcie zorganizowanych wypraw naukowych (historia odkryć geograficznych)

• Informacja geograficzna gromadzona była w dużym stopniu przez zgromadzenia religijne. Zebrana informacja geograficzna o świecie była informacją chaotyczną, nieuporządkowaną, często na niskim poziomie naukowym

• Z uwiarygodnianiem, z kierunku opisowego w naukach geograficznych powstał kierunek systematyzujący. Podstawowym jego celem było uporządkowanie zebranej informacji geograficznej o świecie, zgodnie z przyjętymi kryteriami. Jednym z kryteriów porządkowania wiedzy geograficznej był podział na regiony geograficzne. Kolejnym kryterium, które brano pod uwagę było kryterium poznawcze, systematyzujące wiedzę dotyczącą rzeźby, wód etc.

• Kierunek teoretyczno – wyjaśniający -podstawowym jego celem było naukowe wyjaśnienie zbieranej informacji o różnych częściach świata (był to początek rozwoju teorii naukowej w ramach różnych dyscyplin geograficznych)

• Kierunek porównawczy – powstał na początku XIX wieku, a jego twórcą był geograf niemiecki Karol Ritter, kierunek porównawczy miał znaczenie zarówno poznawcze jak i formalne

• Znaczenie poznawcze o charakterze metodycznym to wprowadzenie metody porównawczej do geografii, metoda porównawcza polega na określeniu podobieństw i różnic w odniesieniu do poszczególnych składowych środowiska geograficznego, jak również całych regionów i na tej podstawie formułowanie prawidłowości o charakterze jakościowym i ilościowym. Metoda porównawcza jest do dzisiaj podstawową metodą badania nauk geograficznych. W ramach kierunku porównawczego powstała regionalna geografia porównawcza

• Kolejnym kierunkiem, który rozwinął się w warunkach geograficznych był kierunek krajobrazowy – do geografii wprowadzony został przez geografa niemieckiego Hettner’a w Polsce, kierunek krajobrazowy upowszechnił i rozszerzył profesor Stanisław Pawłowski. Podstawowym założeniem kierunku krajobrazowego jest koncepcja krajobrazu, oraz podział powierzchni ziemi na krajobrazy zgodnie z przyjętym kryterium klasyfikacji, krajobraz możemy opisać pod względem fizjonomicznym i genetycznym.

Podział krajobrazu w oparciu o kryterium fizjonomiczne (wygląd zewnętrzny) stanowi wstęp do topologii krajobrazu. Kryterium fizjonomiczne nie może decydować o typie krajobrazu, jest jedynie wstępem do analizy krajobrazu.

Kryterium genetyczne może mieć charakter branżowy jak i kompleksowy.

-ujęcie branżowe polega na przyjęciu 1 kryterium, jako podstawę typologii krajobrazu np. budowa geologiczna

-kryterium kompleksowe polega na przyjęciu 2 i więcej elementów, jako podstawy typologii krajobrazu, np. budowa geologiczna i rzeźba

Dobór kryteriów, jako podstawy typologii krajobrazu warunkowany jest przeznaczeniem i wykorzystaniem przygotowywanej klasyfikacji.

Krajobraz traktujemy, jako jednostkę przestrzenną, jako pewien układ przestrzenny, jako część przestrzeni geograficznej

Typy krajobrazu mogą być wydzielone wyłącznie w oparciu o kryterium genetyczne

Typy krajobrazu z uwzględnieniem ingerencji człowieka:

• Pierwotne – nigdy nieodwiedzone przez człowieka bądź rzadko odwiedzane, stanowią coraz mniejszy procent powierzchni Ziemi, są przedmiotem szczególnego zainteresowania geografów

• Zmienione – części powierzchni Ziemi, które w sposób żywiołowy, niezorganizowany, zostały zmienione przez człowieka, np. wycinanie puszczy równikowej, tajgi syberyjskiej i kanadyjskiej, obszar niziny wschodnioeuropejskiej(przez gospodarkę komunistyczną, są pod szczególna obserwacją opinii światowej)

• Przekształcone – części powierzchni Ziemi, które w sposób planowy i zorganizowany zostały włączone do gospodarowania przez człowieka, przyjazne człowiekowi, rozwijane zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju

• Antropogeniczne – to te części powierzchni Ziemi, w których brak jest elementów naturalnych, występują wyłącznie elementy sztuczne. Nowy obiekt badań geograficznych, geografowie są zobowiązani przedstawić założenia kształtowania i rozwoju krajobrazu antropogenicznego, zachować jak największy udział elementów naturalnych = proces renaturyzacji

Ograniczenia progowe – określone uwarunkowania środowiska geograficznego, które ograniczają lub uniemożliwiają włączenie części środowiska względnie całego środowiska/regionu, do zagospodarowania przez człowieka.

Zrównoważony rozwój – nie narusza równowagi środowiska geograficznego

W polskiej geografii i nauce ostatnie lata są latami dynamicznego rozwoju.

Krajobraz – traktujemy, jako jednostkę przestrzenną, wydzieloną w oparciu o kryterium genetyczne, przy takim założeniu, możemy uznać, że krajobraz jest synonimem regionu fizyczno geograficznego.

Krajobraz o charakterze genetycznym – części powierzchni ziemi posiadające naturalne granice różniące go jakościowo od innych oraz wewnętrzną całość elementów, obiektów i zjawisk nazywamy krajobrazem z punktu widzenia metodologicznego

(Określenie wiarygodności definicji – obejmuje zawartość wyrażeń słownych. Stwierdzenie, że definicja jest poprawna pod względem geograficznym, czyli spełnia wymóg: czasu, przestrzeni i człowieka)

Interpretacja geograficzna definicji krajobrazu:

• Części powierzchni ziemi – jednostka przestrzenna, podział powierzchni ziemi na części według przyjętego kryterium różniące się, dotyczy zarówno cech fizjonomicznych jak i genetycznych. Jakościowo dotyczy właściwości badanych części

• Opis jakościowy – jest przyjęty w geografii fizycznej wtedy, jeżeli potwierdzony jest badaniami ilościowymi.

• Wewnętrzna całość - oznacza, że badany przedmiot badań (krajobraz) traktujemy, jako system

• Elementy – cechy środowiska fizyczno-geograficznego takie jak rzeźba, budowa geologiczna, gleby, klimat, wody powierzchniowe, wody podziemne, roślinność, zwierzęta, człowiek.

• Obiekty - są to urządzenia wprowadzone do środowiska przez człowieka

• Zjawiska - są to procesy fizyczne i społeczne w środowisku, elementów, obiektów i zjawisk będących w stałych związkach i współoddziaływaniach.

Związki zależności we współoddziaływaniach określamy jakościowo i ilościowo.

Nie ma badania fizyczno-geograficznego bez człowieka.

Definicja jest wiarygodna, jeżeli spełnia funkcje czasu, przestrzeni i człowieka.

Okres międzywojenny w polskiej geografii sprzyjał rozwojowi kierunków syntetyzujących (łączą poszczególne elementy)

• Kierunek antropogeograficzny – wprowadził i upowszechnił go profesor Stanisław Pawłowski. Zwolennicy tego kierunku uważali, że geografia nie powinna zajmować się człowiekiem, a związkami między środowiskiem geograficznym a człowiekiem na podstawie sprzężeń zwrotnych

• Kierunek ekologiczny – ziemię należy traktować, jako siedzibę człowieka, czyli wszystkie badania środowiska geograficznego należy prowadzić z punktu widzenia obecności i potrzeb człowieka. Ekologię uznajemy za dyscyplinę biologiczną.

• Geoekologia – dyscyplina geografii fizycznej, samodzielna dyscyplina naukowa

• Kierunek regionalny – podstawą badań geograficznych jest region geograficzny, jest jednostka przestrzenna, przedmiotem badań są pewne układy przestrzeni geograficznej, wiążemy z geografią regionalną

Geografia fizyczna rozwijała się od samego początku rozwoju nauk geograficznych, jako nauka o fizycznej części środowiska geograficznego (przyrodniczej), które w rozwoju historycznym indywidualizowała swój przedmiot badań, rozwijała podstawy metodologiczne, rozwijała metody badań, teorię naukową. W rozwoju historycznym, w ramach geografii fizycznej powstały dyscypliny o charakterze analitycznym (np. geomorfologia, hydro, meteo) oraz dyscypliny syntetyzujące (geografia fizyczna, świata, geoekologia) Na danym etapie rozwoju geografię fizyczną traktujemy, jako samodzielną dyscyplinę naukową, mającą swój przedmiot badań oraz formalne związki z innymi dyscyplinami geograficznymi

Geografia fizyczna i jej miejsce w warunkach geograficznych.

Formalny podział nauk był i zawsze będzie, współczesny rozwój od nauk wymaga przedstawienia problemów badawczych.

Formalny podział nauk znajduje swoje odzwierciedlenie w systemie nauki i jej podziale w skali globalnej, kontynentalnej, regionalnej, krajowej.

Geografia fizyczna ma swoje miejsce w systemie nauk geograficznych, przeprowadzę w oparciu o definicję Stanisława Leszczyckiego oraz w oparciu o podział nauk geograficznych zaproponowany przez Leszczyckiego z uzupełnieniem definicji geografii wg Leszczyckiego i miejsca geografii fizycznej.

Geografia jest nauką o zróżnicowaniu przestrzennym struktur fizyczno-geograficznych i społeczno-ekonomicznych i ich wzajemnych powiązaniach.

Analiza definicji:

• Geografia – określenie przedmiotu badań

• Jest nauką – określenie miejsca w systemie nauk

• Zróżnicowanie – różnicowanie powierzchni ziemi na odrębne jednostki przestrzenne w okresie ewolucji ziemi

• Struktura – oznacza część przestrzeni geograficznej wydzieloną w oparciu o przyjęte kryteria, oznacza jednostkę przestrzenną np. krajobraz, region geograficzny

• Struktura fizyczno – geograficzna – jednostki przestrzenne

• Struktura społeczno – ekonomiczna – jednostki w zakresie

• Powiązania – dotyczy określenia jakościowego i ilościowego pomiędzy różnymi składowymi, substrukturami, czyli jednostkami niższego rzędu

Podział nauk geograficznych i miejsce geografii fizycznej

• Historia geografii (rozwój dyscypliny)

• Geografia fizyczna ze specjalizacjami o charakterze analitycznym i syntetyzującym: oceanografia, geografia gleb, biogeografia, fitogeografia, izogeografia, geografia fizyczna ogólna, geografia fizyczna świata, geoekologia, monitoring środowiska przyrodniczego, regionalna geografia fizyczna, geografia społeczno-ekonomiczna ze specjalizacjami, geografia regionalna ze specjalizacjami wg krajów i kontynentów, geografia historyczna (paleogeografia w odniesieniu do geografii fizycznej) kartografia, topografia, geografia matematyczna

• Nowe dziedziny geografii:

-geografia polityczna

-geografia religii

-geoinformacja

-geografia lotnictwa

Przedstawiony podział nauk geograficznych ma charakter otwarty, zmienia się w zależności od rozwoju metodologicznego nauk, metod badań, a także wymogów cywilizacyjnych (potrzeby społeczne, gospodarcze, ekonomiczne)

Współczesne cechy rozwoju nauk geograficznych i ich realizacja w geografii fizycznej

• Geografia fizyczna w swoim rozwoju powinna uwzględniać; przestrzeń, czyli badania horologiczne i czas, czyli stosować podejście chronologiczne, człowieka (podejście antropocentryczne), zajmować się i rozumieć zasoby przyrodnicze w skali globalnej, kontynentalnej i regionalnej (budowa geologiczna, rzeźba, wody, gleby) winna przedstawić stan i ocenę wykorzystania zasobów przyrodniczych z punktu widzenia potrzeb człowieka z zachowaniem założeń zrównoważonego rozwoju, powinna określać aktualny stan środowiska geograficznego z podaniem warunków zagrożeń i propozycje ochrony, powinna zajmowanie się procesami o charakterze ponadprzeciętnych i katastrofalnych(klastering), powinna zajmować się przedstawieniem kierunków wykorzystania zasobów przyrodniczych ziemi, powinna rozwijać teorię naukową, powinna rozwijać bibliografię, powinna proponować tematy badawcze, ważne z teoretycznego i aplikacyjnego punktu widzenia, powinna proponować badania o charakterze interdyscyplinarnym we współpracy międzynarodowej.

Geografia fizyczna ze względu na swój przedmiot badań ma pełne możliwości realizacji wymienionych współczesnych cech.

Ideogram przedmiotu badań geografii fizycznej

Przedmiotem badań geografii fizycznej jest powierzchnia Ziemi oraz poszczególne jej części traktowane, jako system.

Indywidualność przedmiotowa geografii fizycznej/powierzchni ziemi musi różnić się jakościowo od przedmiotu badań innych nauk. Indywidualność tą przedstawia ideogram (ideogram pojęciowy)

Ideogram dotyczy powierzchni oraz wybranych części powierzchni ziemi (regionów) w strukturze powierzchni ziemi traktowanej, jako system (geosystem – środowisko geograficzne). Możemy wydzielić sfery: atmosferę, morfosferę (określa rzeźbę powierzchni ziemi), biosferę, antroposferę, hydrosferę, litosferę, pedosferę(warstwa glebowa)

[podejście analityczne do sposobu badań, poszczególne sfery są przedmiotem badań analitycznych]

Poszczególne sfery są przedmiotem badań geografii fizycznej.

Podstawowym zadaniem geografii fizycznej jest określenie związków jakościowych i ilościowych, związków zależności pomiędzy poszczególnymi sferami z uwzględnieniem potrzeb i obecności człowieka

Ideogram przedmiotu geografii fizycznej określa przedmiot badań geografii fizycznej, jako samodzielnej dyscypliny naukowej oraz dyscypliny specjalistycznej

Granice przedmiotu badań

• w atmosferze kompetencje geografii fizycznej pokrywają się ze strefą występowania zjawisk pogodowych do wysokości, do której wpływ na procesy fizyczne ma powierzchnia ziemi, czyli podłoże atmosfery, a w litosferze do głębokości, do której oddziaływają procesy zewnętrzne

• Geografia fizyczna, jako nauką empiryczną, w swoim postępowaniu badawczym musi uwzględniać obserwację zweryfikowaną eksperymentem terenowym i laboratoryjnym

Geografia fizyczna – bada powierzchnię ziemi i jej poszczególne struktury w zakresie budowy składu materialnego, rozczłonkowania, rozwoju z uwzględnieniem człowieka

Analiza definicji:

• Powierzchnia ziemi – przedmiot badań

• Skład materialny – cechy fizyczne i chemiczne poszczególnych sfer

• Rozczłonkowanie – zróżnicowanie powierzchni ziemi w procesie rozwoju, na kontynenty, oceany, góry, wyżyny, niziny i różnego rodzaju typu jednostki przestrzenne.

• Rozwój – ewolucja powierzchni ziemi w czasie i przestrzeni

Definicja wiarygodna pod względem geograficznym, bo uwzględnia czas przestrzeń i człowieka.