Etiologia i profilaktyka chorób przyzębia

Przyzębie jest częścią składową narządu żucia.

Dzieli się na przyzębie brzeżne i wierzchołkowe.

W skład przyzębia brzeżnego wchodzą tkanki stykające się w obrębie szyjki zęba: dziąsło, ozębna, okostna i kość wyrostka zębowego.

W skład przyzębia włączony jest też cement korzeniowy (kostniwo) powlekający korzeń zęba.

Choroby przyzębia (periodontopatie)

– to ogólna nazwa grupy schorzeń tkanek miękkich i twardych, otaczających zęby i stanowiących miejsce ich osadzania.

Ze względu na częstość ich występowania i skutki, jakie powodują zalicza się je do grupy chorób społecznych.

Zagrożenia dla tkanek przyzębia:

1. Złogi nazębne miękkie niezmineralizowane: nabyta osłonka zębowa, płytka nazębna (bakteryjna),biały nalot, resztki pokarmowe, przebarwienia, czarny osad.

2. Złogi nazębne twarde zmineralizowane: kamień nazębny naddziąsłowy i poddziąsłowy.

Etiologia chorób przyzębia

Wszystkie choroby przyzębia są pochodzenia bakteryjnego, gdyż początkowe objawy powstają w wyniku obecności bakterii płytki nazębnej i dziąsłowej. Bakterie wywołujące choroby przyzębia pochodzą zwykle z jamy ustnej.

Skład płytki bakteryjnej nazębnej jest bardzo zróżnicowany:

- glikoproteiny śliny,

- bakterie.

Fazy rozwoju płytki bakteryjnej:

I. faza: 1–2 dni (przewaga Gramm – dodatnich ziarniaków i pałeczek).

II. faza: pojawianie się Gramm – ujemnych ziarniaków, pałeczek nitkowatych i wrzecionowatych.

III. faza: dojrzewanie; po 7 dniach 100–300 mln. drobnoustrojów /1 g masy płytki.

Podział chorób przyzębia

1. Zapalenie dziąsła

– to proces zapalny tkanki miękkiej otaczającej ząb, który nie obejmuje jeszcze tkanek głębokich leżących pod dziąsłem.

Charakteryzuje się zaczerwienieniem dziąsła i gotowością do krwawienia, czasem samoistnego.

Jest stanem chorobowym odwracalnym.

Może mieć charakter zaplenia nieżytowego, rozrostowego z kieszonkami rzekomymi, wrzodziejącego, ziarninowego.

2. Zapalenie przyzębia lub destrukcyjna choroba przyzębia

Dotyczy nie tylko dziąsła, ale i głębszych tkanek, gdzie z powodu dowierzcholkowego wędrowania przyczepu nabłonkowego powstają patologiczne kieszonki przyzębne.

Jednocześnie następuje utrata przyczepu łącznotkankowego i kości wyrostka zębodołowego szczeki lub żuchwy.

Jeśli choroba postępuje, to do objawów zapalnych dołącza się rozchwianie zębów i ich utrata.

W patologicznych kieszonkach może gromadzić się wysięk surowiczy lub ropny.

Mogą też powstać ropnie przyzębne.

Zapalenie przyzębia rozwija się zawsze z zapalenia dziąsła

Zapalenia przyzębia dzielimy na: przewlekłe, agresywne, w przebiegu chorób ogólnych. Choroby przyzębia mogą także przebiegać początkowo bez wyraźnego stanu zapalnego.

Powstają wtedy obnażenia korzeni zębów, czasem w obrębie większości lub wszystkich zębów.

Towarzyszy im wówczas przykra nadwrażliwość szyjek tych zębów.

Czasem zapalenie przyzębia może przebiegać gwałtownie prowadząc już w młodszym wieku do utraty zębów (zapalenia agresywne).

Zapalenie dziąseł lub przyzębia trwające dłużej, może stanowić ognisko zakażenia dla całego ustroju ! ! !

Wskaźniki chorób przyzębia

Jest ich wiele i reprezentują różny stopień dokładności i przydatności.

Służą do określenia częstości i nasilenia intensywności tych chorób.

WHO zaleca trzystopniową ocenę stanu przyzębia oparta na danych z przeglądu jamy ustnej, dokonanego za pomocą lusterka.

Skala oceny wg who

1. Brak zmian – 0.

2. Zapalenie dziąsła – 1.

3. Zapalenie przyzębia – 2.

Bardzo rozpowszechnione do badań klinicznych i epidemiologicznych są wskaźniki:

- wskaźnik dziąsłowy wg. Loe i Silnessa,

- wskaźnik chorób przyzębia wg. Russella.

W praktyce często stosowany jest także grupowy wskaźnik potrzeb leczniczych (CPITN).

Przyzębie bada się specjalnym kalibrowanym zgłębnikiem, zakończonym kuleczka o średnicy 0,5 mm.

Strefa głębokości kieszonki od 3,5 mm do 5,5 mm jest oznaczona na czarno, w celu ułatwienia odczytu.

Podczas badania rejestruje się trzy zasadnicze objawy choroby w przyzębiu:

- krwawienie podczas zgłębnikowania,

- kamień nazębny pod- i naddziąsłowy,

- patologiczne kieszonki dziąsłowe głębokości 3,5–5,5 mm oraz głębsze 6 mm i więcej.

Kod objawów chorobowych	Kategoria potrzeb leczniczych
0 – zdrowe przyzębie	I. Instruktaż higieny jamy ustnej
1 – krwawienie z dziąseł po delikatnym zgłębnikowaniu	I. Instruktaż higieny jamy ustnej
2– kamień nazębny nadi poddziąsłowy, nawisające brzegi wypełnień i koron	II. Instruktaż higieny jamy ustnej. Skaling nad i poddziąsłowy oraz usuniecie nawisów wypełnień i koron przy brzegu dziąsła.
3– kieszonki dziąsłowe od 3,5do5,5mm	III. Instruktaż higieny jamy ustnej. Skaling nadi poddziąsłowy oraz usuniecie nawisów wypełnień i koron przy brzegu dziąsła. Leczenie kompleksowe.
4 –kieszonki dziąsłowe od 6mm	Jak wyżej

Profilaktyka chorób przyzębia obejmuje:

1. Badanie i ustalenie planu profilaktyczno-leczniczego.

2. Poinstruowanie (wraz z motywacją) pacjenta (grupy osób) o konieczności systematycznego utrzymywania prawidłowej higieny jamy ustnej.

3. Stosowanie profilaktycznych zabiegów profesjonalnych w poradni(gabinecie).

4. Ewentualne stosowanie środków chemicznych lub farmakologicznych.

Ustalenie planu profilaktyczno-leczniczego

Odbywa się u danego pacjenta po badaniu przez lekarza stomatologa.

Badanie to powinno dostarczyć informacji o stanie higieny jamy ustnej i przyzębia.

Najlepiej jeśli wynikają one z zastosowania wskaźnika potrzeb leczniczych przyzębia.

Cele zapobiegania chorobom przyzębia:

utrzymanie zębów na całe życie,

utrzymanie czynności narządu żucia,

eliminacja bólu i dolegliwości związanych z niesprawnym uzębieniem.

Profilaktyka pierwotna chorób przyzębia obejmuje:

oświatę zdrowotną skierowana na poprawę warunków higienicznych jamy ustnej,

program żywieniowy, który pozwoli podnieść jakość wyżywienia,

okresowe badania stomatologiczne, których celem jest zapobieganie występowaniu zapaleń dziąseł

Dotyczy osób ze zdrowym przyzębiem

Profilaktyka wtórna chorób przyzębia obejmuje :

specyficzną oświatę zdrowotna ukierunkowana na szczególnie skuteczne metody zwalczania płytki bakteryjnej i korekty nieprawidłowych nawyków higienicznych,

okresowe badania wybranych pacjentów, w indywidualnie ustalonym czasie od 2 miesięcy do 1 roku, w celu kontroli zabiegów higienicznych i leczenia wczesnych zmian próchniczych i w przyzębiu., przeprowadzenia koniecznych zabiegów chirurgicznych.

Oprócz badania klinicznego zalecane jest skriningowe badanie rtg, szczególnie młodzieży po12 roku życia, w celu ujawnienia ukrytej próchnicy, nieprawidłowych wypełnień i rozpoczynających się ubytków kości.

Dotyczy już wybranych osób z wczesnymi objawami chorób przyzębia.

Ukierunkowana jest przede wszystkim na zapobieganie dalszemu postępowi choroby.

Profilaktyka trzeciorzędowa chorób przyzębia obejmuje:

- kontrolę osiągniętych wyników,

- zapobieganie dalszemu postępowi choroby,

- zapobieganie możliwym powikłaniom, związanym z nie dającymi się usunąć objawami lub skutkami choroby,

- specyficzną oświatę zdrowotną uzależnioną od aktualnego stanu choroby, ze zwróceniem uwagi na szkodliwość nie tylko płytki bakteryjnej nazębno-dziąsłowej, ale i gromadzącej się na uzupełnieniach protetycznych.

Dotyczy pacjentów leczonych z powodu chorób przyzębia.

Ukierunkowana jest na zminimalizowanie ujemnych skutków choroby, a także i leczenia.

Wymogi profilaktyczne w stosunku do pacjenta

1. Racjonalne odżywianie ze szczególnym uwzględnieniem :

- składu pożywienia zawierającego wartościowe białka, witaminy, sole mineralne,

- zapotrzebowania energetycznego pokarmu w zależności od wieku, stanu fizjologicznego, zawodu itp.,

- konsystencji pokarmów zmuszających do żucia (pełnoziarnisty chleb, jabłka, marchew, kalarepa) z wyeliminowaniem pokarmów oblepiających zęby.

2. Racjonalny tryb życia uwzględniający:

odpowiednią ilość snu, ruchu na świeżym powietrzu oraz zabiegi hartujące,

unikanie alkoholu i nikotyny oraz nadmiaru kofeiny.

3. Właściwa higiena jamy ustnej uwzględniająca:

- dwukrotne co najmniej w ciągu dnia czyszczenie zębów: rano po śniadaniu, wieczorem po kolacji oraz przynajmniej płukanie jamy ustnej po wszystkich pozostałych posiłkach,

- używanie odpowiedniej szczotki do zębów, nie tylko w celu ich czyszczenia, ale i delikatnego masażu,

- zastosowanie dodatkowych sposobów czyszczenia trudno dostępnych miejsc (wykałaczki, nitki, szczoteczki międzyzębowe i jednopęczkowe, stymulatory dziąsłowe itp.),

- używanie właściwych past do czyszczenia zębów.

Działania profilaktyczne podejmowane przez zespół stomatologiczny:

- profesjonalne zabiegi profilaktyczne polegające na okresowym, regularnym i dokładnym usuwaniu złogów nazębnych z wypolerowaniem zębów,

- możliwie wczesne leczenie ortodontyczne wad zgryzu oraz chirurgiczne wad tkanek miękkich jamy ustnej,

- czynna opieka profilaktyczno-periodontologiczna nad: młodzieżą od 13 r. ż., kobietami ciężarnymi, pracownikami przemysłu szczególnie narażonymi na działanie wysokich temperatur, pyłów oraz silnych związków chemicznych, osobami dotkniętymi choroba przyzębia a cierpiącymi na padaczkę, cukrzycę, choroby przewodu pokarmowego, wątroby i krwi.