PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH: polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzaniu lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji.

Praktycznie sprowadza się to do:

• Izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli

• Poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie

• Izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt

• Przetwarzania żywności i wody

• Kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.

• Używania sterylnego sprzętu medycznego

• Utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego

• Przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych

• Przestrzegania higieny osobistej

• Używania środków higieny osobistej

• Prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji

• Dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów

AIDS (ZESPÓŁ NABYTEGO UPOŚLEDZENIA ODPORNOŚCI) – jest to zespół nabytego upośledzenia odporności spowodowany przez wirus HIV (ludzki wirus upośledzenia odporności). Jest on skutkiem zakażenia przez wirus komórek układu odpornościowego człowieka a przede wszystkim limfocytów T pomocniczych, makrofagów i komórek dendrytycznych.

Czynnikiem etiologicznym jest wirus HIV, należący do :

• Rodziny Retriviridae

• Podrodziny Lentivirinae

• Rodzaju Lentivirus

ŹRODŁO ZAKAŻENIA: zakażony człowiek od ok 2 tygodni od zakażenia do śmierci – we wszystkich stadiach i postaciach zakażenia.

DROGI SZERZENIA:

• Ryzykowne kontakty seksualne

• Zakażona krew i preparaty krwiopochodne

• Od matki na dziecko (w okresie okołoporodowym i piersią)

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE:

UNIESZKODLIWIENIE ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA:

• Eliminowanie osób o ryzykownych zachowaniach i zakażonych HIV spośród dawców krwi, nasienia, tkanek i narządów.

• Propagowanie abstynencji seksualnej lub pozostawanie we wzajemnie wiernym związku dwojga zdrowych ludzi.

• Informowanie kobiet zakażonych HIV o prawdopodobieństwie urodzenia zakażonego dziecka.

PRZECIĘCIE DRÓG SZERZENIA:

• Stosowanie lateksowych prezerwatyw (środek ograniczający przenoszenie HIV)

• Środki plemnikobójcze (niszczące HIV) nie są obecnie zalecane, ponieważ powodują owrzodzenia w obrębie układu rozrodczego oraz podrażnienia nabłonka pochwy, szyjki macicy i jelita, ułatwiającego przenoszenie HIV.

• Leczenie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową – ogranicza przenoszenie HIV.

• Poekspozycyjna profilaktyka zakażeń HIV za pomocą leków przeciwretrowiusowych po ryzykownym kontakcie seksualnym po użyciu narzędzi do wstrzyknięć wspólnych z osobą zakażoną HIV.

• Stosowanie uniwersalnych środków ostrożności i bezpiecznych procedur postępowania medycznego.

• Przestrzeganie ogólnych zasad higieny w opiece zdrowia i wszystkich miejscach sprawowania opieki pielęgniarskiej i pielęgnacyjnej nad zakażanymi HIV.

• Udostępnienie kobietom w ciąży i mających zamiar zajść w ciąże dobrowolnego poradnictwa i testowania w kierunku zakażenia HIV.

• Stosowanie leków przeciwretrowirusowych zarówno w celu zapobiegania zakażenia dziecka jak i matki

• Prowadzenie porodu tak aby maksymalnie ograniczyć przeniesienie HIV na dziecko

• Zastępcze żywienie niemowląt – zamiast karmienia piersią.

ZWIĘKSZENIE ODPORNOŚCI :

1. Badania nad szczepionkami zapobiegającymi zakażeniu HIV.

2. Badania nad szczepionkami zapobiegającymi progresji do AIDS.

ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM SZPITALNYM I ICH ZWALCZANIE:

1. Przecięcie dróg szerzenia przez krew

2. Profilaktyka poekspozycyjna:

• Umycie skóry wodą z mydłem

• Spłukanie błon śluzowych wodą

• Szybkie (w ciągu 1-2 godzin od narażenia) podanie AZT, które np. po skaleczeniu igłą 8-krotnie redukuje częstość zakażenia

• Ekspozycja na HIV oporny za AZT – skojarzone leczenie lamiwudyną i inhibitorem proteazy

GRUŹLICA (TUBERCULOSIS) – zakaźna i zaraźliwa choroba wielonarządowa, nazwa pochodzi od łac. Tuberculum – zmiany anatomicznej, powstającej w przebiegu choroby. Ze względu na wyniszczający chorego rozwój choroby – nazywana była od stuleci suchotami.

Czynnikiem etiologicznym jest prątek gruźlicy.

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA: chory na gruźlicę człowiek, bydło czy inne zwierzęta.

Praktycznie – chory na gruźlicę układu oddechowego obficie prątkujący, taki, który wydala prątki w kropelkach śluzu w takiej liczbie (co najmniej 10 tys / 1ml plwociny), że w zagęszczonym i zabarwionym preparacie plwociny prątki są widoczne pod mikroskopem.

DROGI SZERZENIA:

• Powietrzna (najczęstsza)

• Przez układ pokarmowy (rzadziej)

• Przez skórę o błony śluzowe – wyjątkowo

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE:

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

• Leczenie przeciw prątkowe prowadzące do trwałego odprątkowania (najskuteczniejsze)

• Eliminacja chorego bydła

Przecięcie dróg szerzenia zakażenia:

• Higiena kaszlu i odksztuszania (zasłanianie ust i nosa podczas kaszlu – chusteczki jednorazowe)

• Używanie specjalnych spluwaczek

• Wietrzenie pomieszczeń

• Odpowiednie wyciągi powietrzne

• Lampy nadfioletowe

• Dezynfekcja termiczno-chemiczna bielizny, aparatury, powierzchni

Zwiększenie odporności:

• Mają zastosowanie wszystkie czynniki zwiększające naturalną odporność organizmu: dobre odżywianie, dobre warunki życia, pracy i odpoczynku

• Zwiększenie swoistej odporności – szczepienia BCG, chronią przede wszystkim przed postaciami krwiopochodnymi tj. gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowe, gruźlica wielonarządowa (skuteczność 70-95%) – mniej skuteczne w zapobieganiu gruźlicy płucnej

Zapobieganie zakażeniom szpitalnym:

• Hospitalizacja chorych na gruźlicę w odrębnych pawilonach/oddziałach

• Eliminacja kontaktu z innymi chorymi przez odrębne trakty poruszania się

• Lampy nadfioletowe w salach, gabinetach, pracowniach, korytarzach

• Specjalnie wyciągi powietrzne z filtrami w salach chorych

• Zakażenia wewnątrzszpitalne: środki ochrony osobistej: maseczki z filtrem dla personelu i chorych

ODRA (MORBILLI) – ostra zakaźna i zaraźliwa choroba wirusowa, objawiającą się typową grudkowo-plamistą wysypką, gorączką i co najmniej jednym z następujących objawów: kaszel, katar, nieżyt nosa, zapalenie spojówek.

Czynnikiem etiologicznym jest wirus odry:

Z rodzaju Morbilli virus

Z rodziny Paramyxoviridae

Źródło zakażenia – chory człowiek

Drogi szerzenia zakażenia:

• Droga kropelkowa

• Powietrzno-kropelkowa

• Bezpośredni kontakt zakażenia

• Przedmioty zanieczyszczone wydzieliną z nosa i gardła – rzadko

Zapobieganie i zwalczanie:

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

• Chorzy nie podlegają hospitalizacji (wyjątek wskazania zdrowotne)

• Dzieci, które nie chorowały i nie były szczepione – mogą być zaszczepione w ciągu pierwszych 72h od kontaktu – ochrona przed zachorowaniem i zapobieganie szerzeniu epidemii

Przecięcie dróg szerzenia:

• Nie stosuje się dezynfekcji

• W zakładach służby zdrowia – lampy UV

Zwiększenie odporności:

• Zgodnie z kalendarzem szczepień – 2krotnie: I dawka w 13-14 msc życia, II dawka w 7 roku życia.

Zamiast monoklonalnej szczepionki przeciw odrze można zastosować szczepionkę skojarzoną przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR)

Postępowanie w przypadku epidemii:

• Ustalić źródło zakażenia, określić generację zachorowań

• Od osób chorych – surowica do badań serologicznych (krew po 7 dniach od wystąpienia wysypki)

• Wśród osób z kontaktu – szukamy podejrzanych o zachorowanie i ewentualnie zalecić im izolację domową (kontakt w czasie max. Zaraźliwości tj. 5 dni przed i 5 dni po wystąpieniu wysypki)

• Szczepienie dzieci (do 15 roku życia), nieszczepionych lub zaszczepionych tylko 1 dawką (dzieci 7 letnie i starsze)

• Szczepienie w ciągu pierwszych 72godz po kontakcie z chorym chroni przed zachorowaniem

Zapobieganie zakażeniom szpitalnym:

• Obejmuje szczepienie dużego odsetka osób w populacji

• Sprawdzanie stanu zaszczepienia dzieci hospitalizowanych

• Ewentualne uzupełnienie brakujących szczepień ( I lub II dawki)

• Izolowanie przy przyjęciu do szpitala osób z gorączką i wysypką

• Sprawdzanie stanu odporności osób zatrudnionych w szpitalu – ewentualnie ich szczepienie

• Podawanie możliwie jak najszybciej po kontakcie odrowej immunoglobuliny

OSPA WIETRZNA (Varicella et herpes zoster) – dwie jednostki chorobowe wywołane przez ten sam wirus – Varicella zoster (VZV)

To bardzo zaraźliwa choroba wieku dziecięcego, przebiegająca z gorączką i wysypką pęcherzykową na skórze i błonach śluzowych.

Półpasiec – ostra choroba zakaźna występująca częściej u dorosłych, jako miejscowy objaw nawrotu infekcji.

Czynnik etiologiczny –wirus Varicella zoster (VZV) z grupy Herpesvviridae

Źródło zakażenia:

• Droga kropelkowa

• Kontakty bezpośrednie i pośrednie

• Materiał świeżo zanieczyszczony zawartością pęcherzyków chorego

Kontakt z chorym na półpasiec może spowodować u osoby wrażliwej zachorowanie na ospę wietrzną.

Zapobieganie i zwalczanie:

• Przestrzeganie zasad higieny

• Pranie i mycie przedmiotów zanieczyszczonych wydzielinami z gardła, nosa i wykwitów skórnych

• Nie stosuje się dezynfekcji środkami chemicznymi

Zwiększenie odporności:

1. Uodpornienie czynne: żywa atenuowana szczepionka, stosowana do uodpornienia:

• Osób zdrowych

• Dzieci (12-18 m-ca życia)

• Starszych dzieci i dorosłych

• Osób z wysokiego ryzyka tzn. dzieci poddawanych immunoterapii, chemioterapii, członków ich rodzin

• Wrażliwych kobiet w wieku rozrodczym, nie będących w ciąży

• Personelu szpitalnego: oddziałów pediatrycznych, nauczycieli

W Polsce od1990 r – zarejestrowana jest Szczepionka Varilix

1. Uodpornienie bierne: hiperimmunizowana immunoglobulina przeciw ospie wietrznej (Varicella – Zoster Globulin – VZIG) podana w ciągu 96 h po ekspozycji zapobiega lub łagodzi objawy kliniczne choroby, szczególnie zalecana:

• Chorym na białaczkę

• Innym osom poddawanym immunosupresji

• Mającym kontakt z chorymi na ospę wietrzną i półpasiec

• Noworodkom, których matki zachorowały 5 dni przed i 2 dni po porodzie

• Wcześniakom z udowodnionym kontaktem pourodzeniowym – zwłaszcza z niską urodzeniową masą ciała (1000g)

Postępowanie w przypadku epidemii:

• ochrona osób z grup ryzyka

• przestrzeganie zasad higieny

• zwolnienie dzieci chorych z zajęć szkolnych do 7 dni od pojawienia się wykwitów

• szczepionka do 72 h po kontakcie

• immunoglobuliny do 96 h po kontakcie

• izolacja chorych

• częste wietrzenie pomieszczeń

• osoby wrażliwe na zakażenie – unikanie kontaktu z pacjentami od 10-21 dni po ekspozycji

• przestrzeganie zasad higieny

DUR BRZUSZNY (Typhus abdominalis) – zachorowanie wywołane pałeczką duru brzusznego (Salmonella Typhi)

Czynnik etiologiczny – Salmonella Typhi

Pałeczka G (-) należąca do serologicznego typu D

Pałeczka z rodzaju Salmonella enterica.

Źródła zakażenia:

• chory człowiek (wydala 10 więcej pałeczek niż nosiciel)

• zakażony bezobjawowo

• nosiciel (częściej wydalają pałeczki z kałem niż z moczem)

Drogi szerzenia:

• woda i żywność zakażone wydalinami zakażonych ludzi, szczególnie produkty białkowe – mleko i jego przetwory – namnażanie w nich pałeczek

• epidemie wodne: awarie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej

• bezpośrednie (fekalno-oralne) w środowisku zamkniętym lub otoczeniu stałych nosicieli

Zapobieganie i zwalczanie:

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

• izolacja i leczenie chorych w szpitalu zakaźnym (wypis po 14 dniach od spadku temp i po co najmniej 3 badaniach na nosicielstwo)

• wykrywanie chorych i nosicieli (badania okresowe w pracy)

• nadzór epidemiologiczny SSE nad: odrowieńcami przez 3 miesiące, nosicieli tymczasowych przez rok, nosicielami stałymi przez cały okres nosicielstwa i rok po ustaniu wydalania)

Przecięcie dróg szerzenia:

• w otoczeniu chorego dezynfekcja preparatami z czynnym chlorem wydalin i przedmiotów zanieczyszczonych wydalinami

• filtrowanie, chlorowanie wody i nadzór sanitarny nad zaopatrzeniem w wodę do picia i do potrzeb gospodarskich

• sanitarne usuwanie ścieków, likwidacja otwartych śmietnisk

• nadzór sanitarny nad żywnością, zwłaszcza mlekiem i jego przetworami podczas produkcji, transportu i sprzedaży

• oświata zdrowotna dotycząca higieny osobistej i przygotowywania posiłków

Zwiększenie odporności:

• tylko uodpornianie czynne szczepionką przeciw durowi brzusznemu

• w Polsce zarejestrowane są 2 szczepionki: monowalentna formolowo-fenolowa i skojarzona z anatoksyną tężcową – podwójna TyTe

Cykl szczepień:

• szczepienia podstawowe tj. 2 dawki w odstępie miesiąca i trzecia po 1 roku

• szczepienia przypominające – pojedyncze dawki do 3-5 lat (0,5 ml sc dorosłym i dzieciom)

Postepowanie w przypadku epidemii:

• masowe szczepienia na terenie zagrożonym epidemią

• rozpoznanie epidemii – określenie czynnika i jego typu fagowego

• wyszukanie zgłoszonych przypadków zachorowań i ich badanie

• kliniczna analiza wszystkich przypadków i określenie między nimi związków etiologicznych

• zebranie danych demograficznych o terenie (zaopatrzenie w żywność i wodę)

• przeprowadzenie badań retrospektywnych w celu określenia rodzaju nośnika

Zapobieganie zakażeniom szpitalnym i ich zwalczanie:

• odseparowanie stałych nosicieli od pacjentów warunkach umożliwiających utrzymanie higieny osobistej

• mycie rąk i przestrzeganie zasad aseptyki podczas pielęgnacji pacjentów

• stosowanie metod diagnostycznych i leczniczych, zapobiegających zakażeniu środowiska szpitalnego

• w razie izolacji szczepu S. Typhi od innego pacjenta – identyfikacja typu bakteriofagowego i wykonanie antybiogramu

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B (WZW B) – jest chorobą powodowaną przez pierwotnie hepatotropowy HBV

Czynnik etiologiczny – wirus zapalenia wątroby B 9HBV), wirus DNA z rodziny Hepadnaviridae

Źródło zakażenia – człowiek

Drogi zakażenia:

1. Naruszenie ciągłości tkanek i wprowadzenie krwi zakażonej HBV:

-medyczne (przetaczanie krwi, przeszczepy tkanek i narządów, niesterylny sprzęt medyczny – strzykawka, igła do iniekcji)

-niemedyczne (narkotyki dożylne, tatuowanie)

-przypadkowe (np. wprowadzenie zakażonej krwi przez skórę, błony śluzowe, owady ssąco-kłujące np. wprowadzenie krwi lub surowicy podczas pipetowania)

2. Ścisły kontakt np. seksualny szczególnie homo

3. Wertykalne od otoczenia – od matki na płód lub małe dziecko (akcja porodowa, okres poporodowy i pielęgnacja)

Do zakażenia przez nieuszkodzone łożysko raczej nie dochodzi.

Zapobieganie i zwalczanie:

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

-obowiązkowa hospitalizacja chorych w oddziałach zakaźnych i szpitalach obserwacyjno-zakaźnych

-wykluczenie spośród dawców krwi, tkanek, narządów:

• Chorych i podejrzanych o zakażenie HBV

• Pracujących na oddziałach hemodializy

• Oddziałach zakaźnych

• Poradniach hepatologicznych

-zawieszenia jako krwiodawcy na 12 miesięcy osób:

• U których stwierdzono ślady po wielokrotnych, świeżych wkłuciach

• Które poddał się tatuowaniu czy innemu zabiegowi

• Po opuszczeniu zakładów karnych

• Osób, które były w ścisłym kontakcie z chory na WZW lub na żółtaczkę niewiadomego pochodzenia

Przecięcie dróg zakażenia:

• Aseptyczne działanie personelu w zakładach służby zdrowia

• Dobry stan sanitarny

• Stosowanie sprzętu jednorazowego użytku lub wysterylizowanego (wielokrotnego użytku)

Zwiększenie odporności:

• Sztuczne uodpornienie czynne i bierne

Uodpornianie czynne:

Schemat 3 dawek: 0-1-6 miesięcy

Schemat 4 dawek: 0-1-2-12 miesięcy

Schemat szybkiej odporności 0-7-21 dni i 12 miesięcy

Podstawowe szczepienie – zmiana przeciwciał powyżej poziomu ochronnego czyli 10 jm/l

Obowiązujący kalendarz szczepień:

Szczepienie obowiązkowe (bezpłatne)

- 1 rok życia: wg schematu 0-1-6 miesięcy. I dawka – 1 dzień żucia w ciągu pierwszych 12 h

-14 rok życia wg schematu 0-1-6 miesięcy

-w grupach ryzyka: pracownicy służby zdrowia, studenci akademii medycznych, uczniowie szkół medycznych, osoby przewlekle chore i z zaburzeniami odporności, dializowani –podwójna dawka szczepień

Uodpornienie bierne: immunoglobulina anty-HBs – po ekspozycji na zakażenie HBS:

-pracownicy służby zdrowia

-dzieci urodzone przez matki zakażone HBS

Jednocześnie: immunoglobulina + pierwsza dawka szczepionki

Dawka: 1-2 ml dla dzieci

Dawka: 3 ml dla dorosłych

Postępowanie w przypadku epidemii :

• Dochodzenie epidemiologiczne w przypadku 2 lub więcej zachorowań w związku ze wspólną ekspozycją

• Możliwie wczesne wykrywanie zachorowań

• Zwiększenie stosowania sprzętu jednorazowego użytku

• Poprawa techniki i kontrola sterylizacji sprzętu medycznego

• Zaostrzenie nadzoru nad pobieraniem i stosowaniem preparatów krwiopochodnych

• Uzupełnienie szczepień osób z grup ryzyka

Zapobieganie zakażeniom szpitalnym i ich zwalczanie:

Kompleksowa eliminacja i likwidacja czynników sprzyjających szerzeniu się zakażenia:

• Poprawa i utrzymanie dobrego stanu sanitarnego zakładów służby zdrowia

• Przestrzeganie zasad higienicznego i aseptycznego postępowania w czasie pracy

• Dostateczne ilości sprzętu do naruszania tkanek o skomplikowanej budowie np. endoskopy, kątnice stomatologiczne

• Dostateczne ilości sprzętu jednorazowego użytku

• Wymiana sterylizatorów temperaturowych na autoklawy działające ciepłem wilgotnym w warunkach podwyższonego ciśnienia

• Uodparnianie czynne grup wysokiego ryzyka

• Uodparnianie bierne osób eksponowanych na zakażenia zwłaszcza nieszczepionych

GRYPA (INFLUENZA) – ostra, bardzo zakaźna choroba, ze szczególnym powinowactwem do układu oddechowego, szerząca się drogą kropelkową i powodująca cykliczne epidemie i pandemie. Ta ostatnia cecha odróżnia grypę od podobnych klinicznie zachorowań wywołanych wirusami paragrypy, adenowirusami i wirusami ECHO.

Czynnik etiologiczny – wirus grypy należący do rodziny Orthomyxoviridae, podzielonej na 2 rodzaje: wirus grypy A i B oraz wirus grypy C

Źródło zakażenia: człowiek chory i zdrowy nosiciel.

Drogi szerzenia:

• Zakażenie drogą kropelkową (aerozol śluzu zawierającego wirusy)

• Kontakt bezpośredni ze sztućcami, naczyniami, przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami układu oddechowego zakażonego

Zapobieganie i zwalczanie:

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

• Izolacja domowa chorych, konieczność leżenia w czasie kilku dni występowania objawów (głównie dzieci, młodzież z grupy ryzyka osoby mogące zakazać większą populację)

Przecięcie dróg zakażenia:

• Izolacja chorych

• Wzmożona higiena przy kaszlu, kichaniu, mówieniu

• Wietrzenie pomieszczeń

Zwiększenie odporności:

-czynne uodpornianie w grupach ryzyka (szczepionki są weryfikowane co roku i przygotowane tak aby były skuteczne przeciw aktualnie dominującemu szczepowi wirusa)

Dorośli – szczepieni 1 dawką

Małe dzieci – dawka podzielona w odstępie 4 tygodni

Odporność utrzymuje się zwykle od 4-6 miesięcy (ochrona w sezonie epidemicznym)

Postepowanie w przypadku epidemii:

-możliwie szybka diagnostyka wirusologiczna

-ograniczenie kontaktów, odwiedzin szpitalnych

-zawieszenie szkolnych zajęć i studenckich

-rygorystyczna ochrona miejsc hospitalizacji osób przewlekle chorych i leczonych immunosupresją

-wzmożona informacja i promocja zachowań pozwalających na ograniczenie skutków epidemii