Układ hormonalny jest częścią rozległego systemu regulacji nerwowo – hormonalno- immunologicznego.
Jest ściśle powiązany z ośrodkowym i obwodowym układem nerwowym.
Budowa chemiczna hormonów jest bardzo różnorodna.
Gruczoły endokrynne wydzielają hormony w sposób pulsacyjny.
W regulacji hormonalnej szczególną funkcję pełni przysadka.
Jest ona narządem łączącym układy nerwowy i hormonalny.
Hormon jest to związek chemiczny wytwarzany przez specjalne komórki i przenoszony przez krew. Wpływa on na czynności innych narządów i tkanek.
Obecność wszystkich hormonów i oczywiście gruczołów które je wydzielają jest niezbędna do normalnego funkcjonowania organizmu.
Przy nadczynności lub niedoczynności jakiegoś gruczołu obserwuje się charakterystyczne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu.
Ssaki mają 10 gruczołów wydzielania wewnętrznego:
Przysadka mózgowa.
Szyszynka.
Tarczyca.
Przytarczyce.
Nadnercza (kora i rdzeń).
Jajniki.
Jądra.
Łożysko.
Trzustka
Biorąc pod uwagę miejsce i zakres działania można je podzielić na miejscowe, tkankowe i wydzielane przez gruczoły dokrewne.
Hormony wydzielane przez swoiste gruczoły dokrewne :
Działają na komórki docelowe wyłącznie za pośrednictwem układu krążenia krwi. Zalicza się tu hormony przedniego i tylnego płata przysadki, hormony kory i rdzenia nadnerczy, tarczycy, jajników, i jąder, przytarczyc, wysp trzustkowych (LANGERHANSA) i hormony łożyska.
Najbardziej przydatny jest chemiczny podział hormonów, gdyż pozwala na przewidywanie właściwości hormonów. Uwzględniając strukturę chemiczną można wyróżnić 3 grupy hormonów:
hormony aminokwasowe - zaliczamy do nich adrenalinę, naadrenalinę, tyroksynę, trójjodotyronine i melatoninę. Są to hormony rozpuszczalne w wodzie.
polipeptydowe - rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej, np. hormon wzrostu (GH) lub hormon tyreotropowy (TRH).
sterydowe - produkowane są przez korę nadnerczy i gonady. Są rozpuszczalne w tłuszczach, wywierają także wpływ na ośrodkowy układ nerwowy.
Gruczoły dokrewne – silnie ukrwione , pozbawione własnych przewodów wprowadzających. Wydzielane przez nie hormony są pośrednictwem płynów ustrojowych (krwi, limfy, płynu tkankowego), docierają do innych komórek, tkanek i gruczołów docelowych. Są dwa rodzaje gruczołów dokrewnych:
Czyste.
Mieszane.
Regulacja czynności wydzielniczej gruczołów dokrewnych – nerwowa, hormonalna, metaboliczna.
Sprzężenie zwrotne dodatnie – przysadka mózgowa wydzielając hormony tropowe, pobudza gruczoły podległe do wydzielania hormonów.
Sprzężenie zwrotne ujemne – zwiększone stężenie hormonów tropowych we krwi hamuje czynność wydzielniczą przysadki.
Przysadka – leży pod pniem mózgu, tuż pod jego bardzo ważną strukturą – podwzgórzem. Najmniejszy gruczoł dokrewny.
Neurohormony – oksytocyna, wazopresyna.
Hormon wzrostowy, prolaktyna, hormon FSH, ACTH, hormon tyreotropowy.
Tarczyca – leżąca tylnie w stosunku do krtani. Syntezuje i wydziela tyroksynę i trijodotyronię
hormony regulujące gospodarkę węglowodanowo-lipidową w organizmie.
Kalcytonina odpowiedzialna za gospodarkę wapniowo-fosforanową.
Trzustka poza funkcją trawienną, wytwarza i wydziela dwa hormony – INSULINA i GLUKAGON. Regulują one przemiany węglowodanowe, działając w stosunku do siebie przeciwstawnie.
Nednercza –gruczoł parzysty położony w jamie trzustkowej obok nerek. Kora gruczołu wytwarza kortykoidy. Rdzeń nadnerczy produkuje adrenalinę i naadrenalinę.
Gruczoły rozrodcze – jądra i jajniki, wytwarzają komórki rozrodcze oraz hormony. Ich zadaniem jest warunkowanie drugorzędnych i trzeciorzędowych cech płciowych.
Jądra androgeny | Jajniki estrogeny. Pod ich wpływem następuje rozwój narządów związanych z rozrodem zwierząt, w tym narządów płciowych.