Ochrona i promocja zdrowia w ramach ONZ

Agnieszka Ostrowska

I rok studia doktoranckie

Historia

Do pierwszych prób współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony zdrowia zalicza się międzynarodowe konferencje sanitarne, które miały za zadanie walkę z chorobami epidemicznymi. Pierwsza taka konferencja odbyła się w Paryżu w 1851 r., a jej obrady dotyczyły zwalczania cholery. Międzynarodowa Konferencja Sanitarna miała zasięg ogólnoświatowy i działała do 1938 r. Kolejnym etapem w rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony zdrowia było utworzenie w 1907 r. Międzynarodowego Biura Higieny Publicznej również z siedzibą w Paryżu. Do jego głównych zadań należało zbieranie i rozpowszechnianie informacji dotyczących zdrowia publicznego, a w szczególności chorób zakaźnych i metod walki z nimi. Idea utworzenia jednej międzynarodowej organizacji, która koordynowałaby całokształt współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony zdrowia ludności świata, powstała dopiero po II wojnie światowej.

Organizacja Narodów Zjednoczonych jest jedyną organizacją ponad narodową zajmującą się wieloma problemami na Świecie. Jej prekursorem była Liga Narodów, która została utworzona 28 czerwca 1919 roku wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego, kończącego wojnę z Niemcami. Mimo że Liga Narodów aspirowała do funkcjonowania jako organizacja uniwersalna, to w okresie niespełna 20- letniej działalności mogła poszczycić się jedynie niewielkimi sukcesami w zakresie kodyfikacji prawa międzynarodowego. Pomimo że Stany Zjednoczone były inicjatorami powstania tej organizacji, to jednak nie znalazły się wśród jej członków, a Związek Radziecki wstąpił do niej dopiero w 1934 roku, po opuszczeniu jej przez Niemcy i Japonię. Organizacja ta nie odegrała większej roli w próbach zażegnania II Wojny Światowej, a także wielu innych konfliktów międzynarodowych. Nie wykazała się również przejrzystością i sprawnością działania co doprowadziło do systematycznego zmniejszania się liczby członków oraz do sporów kompetencyjnych pomiędzy jej organami. Ligę Narodów rozwiązano 18 kwietnia 1946 roku, a na jej miejsce powołano nową organizację uniwersalną- Organizację Narodów Zjednoczonych. ¹

Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. W drugiej połowie 1944 przedstawiciele Francji, Chin, Wielkiej Brytanii, USA oraz ZSRR spotkali się w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji. 25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata – pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też Polska, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ.²

Prawnie Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 października 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Do podstawowych zadań tej organizacji zalicza się :

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.

2. Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.

3. Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań.

4. Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.³

Natomiast inicjatywa powstania Światowej Organizacji Zdrowia została zgłoszona w 1945 roku na sesji nowo powstałej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Chciano stworzyć uniwersalną organizację zajmującą się problemami zdrowia o zasięgu globalnym. Miała ona przejąć, zahamowane przez II Wojnę Światową, zadania funkcjonujących w okresie międzywojennym organizacji współpracujących ze sobą w zakresie ochrony zdrowia. W latach międzywojennych istniały trzy takie organizacje. Jedną z nich było Panamerykańskie Biuro Sanitarne ( później Panamerykańska Organizacja Sanitarna, a następnie Panamerykańska Organizacja Zdrowia), które powstało w 1902 roku i skupiało kraje kontynentu amerykańskiego. Następnie w 1907 roku w Paryżu powstało Międzynarodowe Biuro Higieny Publicznej, które w głównej mierze zajmowało się konwencjami międzynarodowymi dotyczącymi chorób zakaźnych i kwarantannowych. Od 1919 roku funkcjonowała także Organizacja Zdrowia Ligi Narodów z siedzibą w Genewie.⁴

Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) została powołana do życia 7 kwietnia 1948 roku, kiedy większość państw- założycieli ratyfikowało jej Konstytucję. Dokument ten został opracowany w 1946 roku przez przedstawicieli 51 państw zebranych na Międzynarodowej Konferencji Zdrowia w Paryżu i zaaprobowany kilka miesięcy później na analogicznej konferencji w Nowym Jorku. Od momentu ratyfikacji tej Konstytucji 7 kwietnia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Zdrowia.⁵

Zgodnie z Konstytucją WHO najwyższym organem tej organizacji jest Światowe Zgromadzenie Zdrowia, w którego skład wchodzą delegaci wszystkich państw członkowskich. Zgromadzenie wybiera członków Rady Wykonawczej, którzy desygnowani są przez państwa członkowskie na zasadzie rotacji na okres 3 lat. Do 1998 roku osoby te były traktowane jako niezależni eksperci, natomiast teraz są uznawani jako przedstawiciele państw przez które zostali wybrani. Rada Wykonawcza zbiera się co najmniej dwa razy w roku. Jej główna sesja odbywa się w styczniu każdego roku, natomiast druga krótsza w maju, bezpośrednio po obradach Światowego Zgromadzenia Zdrowia. Główne zadania Rady Wykonawczej to przygotowywanie propozycji programowo- budżetowych, a w szczególności wybór priorytetowych zadań, a także ocena jakości ich realizacji i zgodności z podjętymi przez Zgromadzenie decyzjami. ⁶

Do podstawowych zadań Światowej Organizacji Zdrowia zalicza się kierowanie i koordynowanie wszelkich działań dotyczących zdrowia na skalę światową. Ich celem jest osiągnięcie przez wszystkich ludzi możliwie najwyższego poziomu zdrowia. Konstytucja WHO wymienia szereg szczegółowych zadań mających służyć osiągnięciu powyższego celu. Zalicza się do nich m.in.:

- stymulowanie działań mających na celu eliminację wszelkich chorób epidemicznych i innych;

- udostępnianie państwom członkowskim wszelkich informacji o sytuacji zdrowotnej i doradztwo oraz pomoc w tym zakresie;

- udzielanie rządom państw członkowskich, na ich wyraźne życzenie, wszelkiej pomocy w umocnieniu systemu opieki zdrowotnej;

- powoływanie i utrzymywanie służb technicznych i administracyjnych niezbędnych dla państw członkowskich, w tym służb epidemiologicznych i statystycznych;

- promowanie prawidłowego żywienia, właściwych warunków mieszkaniowych, sanitarnych, pracy oraz innych aspektów szeroko pojmowanej ochrony środowiska naturalnego człowieka;

- inicjowanie międzynarodowych konwencji i porozumień w sprawie zdrowia;

- pomoc w kształtowaniu w społeczeństwach państw członkowskich właściwej wiedzy o sprawach zdrowia;

- opracowywanie międzynarodowych standardów żywności, leków i produktów biologicznych;

- promowanie międzynarodowej współpracy zarówno między indywidualnymi badaczami, jak i grupami zawodowymi i zrzeszonymi w specjalistycznych towarzystwach naukowych w zakresie problematyki ochrony, promocji i wzmocnienia zdrowia.⁷

Podstawą regularnego budżetu organizacji są składki państw- członków organizacji. Wielkość składki uzależniona jest od takich czynników jak m.in. liczba ludności czy poziom produktu krajowego brutto. Za poprawną realizację programu i budżetu odpowiada Sekretariat z wybieranym na 5 lat dyrektorem generalnym. Od 1990 roku wprowadzono ograniczenie możliwości wyboru do dwóch kadencji. Dyrektor generalny kieruje całością prac organizacji, a jednocześnie współpracuje z dyrektorami sześciu biur regionalnych, wybieranymi przez komitety regionalne, czyli przez kraje członkowskie danego regionu. Struktura regionalna WHO została stworzona z uwzględnieniem specyficznych cech łączących dane państwa. Sześć regionów WHO to:

- region afrykański z biurem regionalnym w Harare (Zimbabwe);

- region amerykański – w Waszyngtonie (USA);

- region europejski – w Kopenhadze (Dania);

- region południowo- wschodniej Azji- w New Delhi (Indie);

- region śródziemnomorski- w Kairze (Egipt);

- region zachodniego Pacyfiku- w Manili (Filipiny).

Kwatera Główna Światowej Organizacji Zdrowia mieści się w Genewie (Szwajcaria), a w strukturach organizacji znajduje się także zlokalizowana w Lyonie (Francja) Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem.⁸

Główna misją Światowej Organizacji Zdrowia w Europie jest służenie państwom członkowskim. We wrześniu 2000 roku, podczas Europejskiego Komitetu Regionalnego WHO, została przyjęta strategia „Dostosowanie usług do nowych potrzeb”. Była to odpowiedź na powtarzające się prośby państw członkowskich regionu europejskiego o skoncentrowanie działań na pracy w poszczególnych krajach, tak, aby zmierzały one do realizacji konkretnych potrzeb zdrowotnych i zwiększyły tym samym efektywność programów krajowych. Europejskie Biuro Regionalne WHO sformułowało cel Organizacji jako wspieranie państw w rozwijaniu ich własnej polityki zdrowotnej, systemów ochrony zdrowia i programów zdrowia publicznego; zapobieganie i przezwyciężanie zagrożeń zdrowia; przewidywanie przyszłych wyzwań zdrowotnych i promowanie zdrowia publicznego.⁹

Światowa Organizacja Zdrowia zawsze posiadała zarówno mandat, jak i wiedzę, umiejętności oraz profesjonalistów, aby wspierać państwa w zakresie poprawy zdrowia. Przed rokiem 2000 główne działania WHO EURO były ukierunkowane na ogólne problemy zdrowotne regionu europejskiego, w przeciwieństwie do specyficznych problemów poszczególnych państw. Po przyjęciu Strategii, orientacja merytoryczna programów i inicjatyw została przeniesiona z poziomu ponad krajowego na rzecz pilnych problemów zdrowotnych i potrzeb konkretnych państw.¹⁰

Właśnie w tym kontekście koncentrowania działań w poszczególnych krajach powstaje dokument, Dwuletnia Umowa o Współpracy (BCA), zawierany pomiędzy Regionalnym Biurem Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy i Rządem Państwa Członkowskiego. BCA jest formalną, sygnowaną umową dotyczącą strategicznej współpracy pomiędzy Biurem Regionalnym WHO a Państwem Członkowskim zawieraną na okres dwóch lat. BCA identyfikuje priorytety i preferencje zdrowotne kraju. Dokument powstaje etapami w miarę prowadzenia negocjacji, w których uczestniczą władze państwowe odpowiedzialne za ochronę zdrowia oraz przedstawiciele szczebla regionalnego i krajowego WHO.¹¹

Na przestrzeni kilkudziesięciu lat funkcjonowania WHO zmienił się jej charakter i priorytety. Przede wszystkim znacząco wzrosła liczba państw członkowskich z 51 w 1948 roku do 191 w 2003 roku. Ponadto organizacja ta stała się prawdziwie uniwersalnym forum w zakresie spraw zdrowia świata. Trzeba również zaznaczyć, że kiedy zwołano pierwsze Światowe Zgromadzenie Zdrowia w 1948 roku spośród 55 państw- członków wzięło w nim udział 52 przedstawicieli państw, z czego jedynie 22 państwa reprezentowały tzw. Kraje rozwijające się. W grupie tej znajdował się jedynie 1 reprezentant Afryki. W 2003 roku na 191 państw członkowskich 125 to kraje rozwijające się, wśród których dużą grupę stanowią najsłabiej rozwinięte, których jest ponad 40. Fakt ten znacząco wpływa na całokształt prac WHO, a w sposób szczególny na jej priorytety.¹²

W pierwszych latach działalność Organizacji skupiała się wokół problemów zdrowotnych będących między innymi następstwem II Wojny Światowej. Podczas pierwszego Światowego Zgromadzenia Zdrowia za priorytet uznano realizację programów związanych z walką z malarią, gruźlicą, chorobami wenerycznymi, a także ochroną matki i dziecka i higieną środowiska. Wraz z upływem czasu zaczęto rozszerzać liczbę programów priorytetowych oraz rozpoczęto prace nad długookresowymi, 6- letnimi programami pracy organizacji. Każdy taki program był przedstawiany do akceptacji Zgromadzeniu Zdrowia przez Radę Wykonawczą. Stanowił on podstawę do opracowania przez poszczególne jednostki sekretariatu oraz biura regionalne programów średnioterminowych, a także szczegółowych, rocznych planów pracy. Ostatni 6-letni program obejmował lata 1996-2001 i dotyczył między innymi eliminacji trądu i tężca u noworodków.¹³

W chwili obecnej programy pracy WHO koncentrują się na uznanych przez wszystkie kraje za priorytetowe globalnych problemach zdrowotnych. Trzeba zaznaczyć, że regionalizacja działalności pozwala na uwzględnienie różnic w priorytetach, zgodnie z istniejącą w danym regionie sytuacją zdrowotną. Oczywistym jest, że na pierwszy plan wysuwają się potrzeby państw rozwijających się. Stąd też przez ponad 60 lat na pierwsze miejsce w programach wysunęły się: walka z chorobami zakaźnymi, nadzór na epidemiami, szczepienia ochronne, racjonalne planowanie rodziny oraz opieka nad matką i dzieckiem. Ponadto w ostatnim czasie do głównych globalnych problemów dołączyły m. in. choroby cywilizacyjne oraz potrzeba zapewnienia bezpiecznych i skutecznych leków.¹⁴

W większości sfer działania WHO może poszczycić się znacznymi sukcesami. Jednym z przykładów może być postęp jaki osiągnięto w programie szczepień ochronnych. Ponad 35 lat temu szczepieniami ochronnymi obejmowano około 5% dzieci urodzonych w danym roku na świecie, a w chwili obecnej szczepi się ponad 80% noworodków. Wprawdzie jest to nadal niezadawalający wynik i nadal niezbędne są postępy, ale to co zdołano osiągnąć pozwoliło na uratowanie życia milionom dzieci. Kolejnym przykładem jest wyeliminowanie ospy, która przez wiele wieków gnębiła ludzkość. Dzięki wysiłkom WHO i pełnej mobilizacji sił i środków państw członkowskich od 1977 roku świat jest wolny od tej choroby.¹⁵

Mimo szeregu przeprowadzonych z sukcesem działań nadal pozostaje ogromna dysproporcja pomiędzy krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi. Z danych z 2003 roku wynika, że na 6 mld ludzi, połowa żyje w krajach rozwijających się, a 1 mld w krajach najbiedniejszych. W tych krajach przeciętna długość życia wynosi 40 lat, podczas gdy w krajach rozwiniętych wynosi już ponad 75 lat. Ponadto niedożywienie dzieci i brak swobodnego dostępu do opieki zdrowotnej sprawiają, że ponad 100 na 1000 żywo urodzonych dzieci nie przeżywa pierwszego roku, podczas gdy w krajach rozwiniętych wskaźnik te waha się pomiędzy 5 a 15.¹⁶

Pierwszym kluczowym dokumentem dla promocji zdrowia jest raport Lalonde z 1974 roku „New Perspective on the Health of Canadians”. Raport ten zainicjował nową erę postrzegania zdrowia publicznego proponując szersze rozumienie zdrowia jako stanu, który nie może być osiągalny dla większości populacji tylko przez koncentrację funduszy dla poszerzania infrastruktury i świadczeń medycyny naprawczej. Punktem wyjścia dla koncepcji obszarów zdrowia Marca Lalonde’a była następująca definicja zdrowia: „Zdrowie jest wynikiem działania czynników związanych z dziedziczeniem genetycznym, środowiskiem, stylem życia i opieką medyczną. Promocja zdrowego stylu życia może wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i ograniczyć zapotrzebowanie na opiekę medyczną”. Wskazał on na fakt, jako pierwszy, że inne czynniki poza obszarem działań medycyny i opieki zdrowotnej, posiadają znaczący wpływ na zdrowie.¹⁷

Z kolei w maju 1977 r. Światowe Zgromadzenie Zdrowia przyjęło rezolucję WHO wskazującą, że głównym celem ŚOZ i jej państw członkowskich w kolejnych dekadach powinno być uzyskanie przez wszystkich obywateli świata takiego poziomu zdrowia, który umożliwiłby im prowadzenie ekonomicznie oraz społecznie produktywnego życia. Czynnikiem, który zadecydował o podjęciu przez ŚOZ i rządy państw członkowskich prac nad kompleksem zamierzeń i programów, który nazwano strategią „Zdrowie dla wszystkich do roku 2000” była świadomość narastania poważnych problemów zdrowotnych i społeczno-ekonomicznych oraz nieadekwatności dotychczasowych modeli i systemów ochrony zdrowia.¹⁸

Zasadnicze znaczenie dla dalszych losów strategii miała także międzynarodowa konferencja w Ałma-Acie w r. 1978, gdzie przedstawiciele państw członkowskich ŚOZ i wielu organizacji oraz stowarzyszeń medycznych uzgodnili, że kluczową sprawą dla realizacji strategii jest rozwój i doskonalenie podstawowej opieki zdrowotnej. W roku 1979 Światowe Zgromadzenie Zdrowia WHO zaakceptowało jako programowy dokument Globalną Strategię Osiągnięcia Zdrowia dla Wszystkich do roku 2000. Te działania ŚOZ oraz rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z listopada 1977 r. określająca zdrowie jako jeden z zasadniczych elementów rozwoju ludzkości stworzyły podstawę i dały impuls do wielu globalnych, regionalnych i krajowych przedsięwzięć realizowanych pod hasłem „Zdrowie dla wszystkich do roku 2000” (HFA 2000).¹⁹

Strategia HFA 2000 stanowiła kompleksowy program WHO i państw członkowskich, którego główne kierunki były następujące:

• propagowanie i upowszechnianie stylu życia i zachowań sprzyjających zdrowiu,

• zmniejszenie częstości występowania chorób i zaburzeń zdrowia, którym można zapobiegać przez obniżanie poziomu czynników ryzyka i ochronę środowiska,

• zapewnienie (podstawowej) opieki zdrowotnej, która byłaby odpowiednia do potrzeb, dostępna i akceptowana przez wszystkich.²⁰

Natomiast w listopadzie 1986 roku odbyła się w Ottawie pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia, która zakończyła się opublikowaniem tzw. Karty Ottawskiej. Uczestnicy tego spotkania, nawiązując do Strategii HFA podkreślili, że wyniki konferencji są ich udziałem w ruchu na rzecz Nowego Zdrowia Publicznego, którego jednym z podstawowych elementów powinna być promocja zdrowia.²¹

Karta Ottawska precyzowała podstawowe uwarunkowania zdrowia i wskazywała kierunek działań promocji zdrowia oraz metody ich realizacji. Jako warunki podstawowe dla osiągnięcia zdrowia uznano: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, dostęp do edukacji, zaopatrzenie w wodę i żywność, zabezpieczenie środków do życia, utrzymanie stabilnego ekosystemu oraz zagwarantowanie sprawiedliwości i równości społecznej. Kierunkami działań rekomendowanymi jako podstawowe w zapewnieniu pożądanych standardów zdrowia były: tworzenie i ochrona warunków niezbędnych do utrzymania zdrowia, umożliwianie działań niezbędnych dla rozwijania potencjału zdrowotnego oraz pośredniczenie w godzeniu różnych interesów w imię nadrzędnego interesu jakim jest ochrona zdrowia.²²

Głównym osiągnięciem HFA realizowanej przez rządy i ministerstwa zdrowia było zbudowanie podstawowej opieki zdrowotnej w krajach rozwijających się i rozpoczęcie wdrażania programów z zakresu zdrowia publicznego. Periodyczne przedsięwzięcia monitoringowe i ewaluacyjne stwarzały okazje do obserwacji zmian struktury i działania systemów ochrony zdrowia oraz ewolucji sytuacji zdrowotnej w tych krajach, co umożliwiało racjonalne planowanie i hierarchizację działań na rzecz zdrowia. Z drugiej strony, po pierwszym charakteryzującym się entuzjazmem okresie wdrażania strategii, który zakończył się na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, HFA stawała się stopniowo przedsięwzięciem rutynowym. Ostatnia ewaluacja, w roku 1997, przeprowadzona została w dużym stopniu przez ekspertów WHO, bez większego zaangażowania krajów i rządów.²³

Zmiana władzy w WHO w 1998 roku oznaczała faktyczny koniec poparcia centrali WHO dla kontynuacji strategii „Zdrowie dla wszystkich”, pomimo przyjęcia przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia w maju 1998 deklaracji akceptującej działania na rzecz „Zdrowia dla wszystkich w 21-szym wieku”, a także zaawansowanych działań przygotowawczych. Spośród regionów WHO dyktatowi temu nie poddało się w największym stopniu Biuro Regionalne WHO w Kopenhadze obejmujące swoim zasięgiem 51 państw regionu europejskiego. W regionie tym dokumentem determinującym działania WHO i rządów państw członkowskich pozostało „Zdrowie 21 – Zdrowie dla Wszystkich w XXI wieku”. Europejskie „Zdrowie 21” sformułowało 21 zadań.²⁴

Warto podkreślić, że w dniu 21 lipca 2003 nowym Dyrektorem Generalnym WHO został pochodzący z Korei Południowej dr Lee Yong-wok, który w programowym przemówieniu do pracowników organizacji zapowiedział powrót to idei i celów strategii HFA. Podkreślano, iż możliwość realizacji wskazanych kierunków wymaga: budowania polityki zdrowia publicznego, tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu, wzmacniania działań społeczności lokalnych, rozwijania umiejętności indywidualnych oraz reorientacji świadczeń zdrowotnych. Wymóg wielosektorowości wynikający z zapisów Karty Ottawskiej jest akceptowany i wzmacniany dorobkiem wszystkich kolejnych Kongresów Promocji Zdrowia, które odbywały się w latach 1989, 1997, 1999 i 2000.²⁵

Głównym i jednym ze stałych zadań polityki „Zdrowie 21” dla Regionu Europejskiego WHO jest wykorzystanie całego potencjału zdrowia dla wszystkich. Wymienia się dwa podstawowe cele:

- promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego ich życia,

- zmniejszenie występowanie chorób i urazów, a także złagodzenie cierpień z ich powodu.

Warto także wspomnieć o trzech podstawowych wartościach, jakie stanowią etyczne fundamenty założeń „Zdrowia 21”:

- zdrowie, jako podstawowe prawo człowieka,

- równość w zdrowiu i solidarność w działaniu na rzecz zdrowia wewnątrz krajów i pomiędzy nimi a także ich mieszkańców,

- uczestnictwo w stałym rozwoju dziedziny zdrowia i odpowiedzialność za efekty działalności jednostek, grup, instytucji i społeczności lokalnych.²⁶

Zadania dla „Zdrowia 21” sformułowano tak, aby odzwierciedlały potrzeby całego Regionu Europejskiego oraz zawierały sugestie dotyczące poprawy sytuacji. Dwadzieścia jeden zadań polityki zdrowia dla wszystkich może być przydatne także jako narzędzie do pomiaru postępów w rozwoju i ochronie zdrowia oraz w obniżaniu ryzyka zdrowotnego. W założeniach „Zdrowia dla Wszystkich” zostały zawarte również mechanizmy służące selekcji trudnych decyzji, właściwej alokacji zasobów, popierania tych, których działania sprzyjają zdrowiu i odwrotnie, przeciwstawiania się tym, których działania są szkodliwe dla zdrowia. Są to mechanizmy, które muszą być dostosowane pod względem ogólnych wartości do różnych środowisk, jakie reprezentują kraje członkowskie i nie są one przypisane konkretnym sektorom, czy organizacjom.²⁷

WHO dąży również do podnoszenia poziomu usług świadczonych przez służby zdrowia publicznego, przede wszystkim w krajach rozwijających się. W tym celu pomaga w: kształceniu kadr medycznych, organizowaniu służby zdrowia, propagowaniu wiedzy sanitarnej. Pomoc ta jest udzielana w formie przyznawania stypendiów w celu odbycia studiów medycznych, podniesienia kwalifikacji zawodowych lub przeprowadzenia badań, opracowywania programów szkoleniowych, organizowania różnego typu kursów, przysyłania ekspertów konsultantów, którzy pomagają w organizowaniu służby zdrowia i ośrodków naukowo- -badawczych, przysyłania dla nich sprzętu i wyposażenia, organizowania na terenie tych państw wykładów i odczytów..²⁸

Poza Światową Organizacją Zdrowia również inne wyspecjalizowane organizacje, a także stałe agendy i organy specjalne ONZ zajmują się problematyką dotyczącą zdrowia społeczeństw. Jednym z przykładów jest Program Rozwoju NZ (UNDP). Jest to agenda ONZ funkcjonująca we wszystkich krajach świata, odpowiedzialna za koordynację wszelkich prorozwojowych działań ONZ, a także za udzielanie bezpośredniej pomocy w zakresie rozwoju społeczno- gospodarczego krajom rozwijającym się. Przedstawiciel UNDP w danym kraju jest z urzędu najwyższym rangą urzędnikiem NZ, któremu podlegają przedstawiciele innych organizacji i agend w danym kraju.²⁹

UNDP co kilka lat publikuje tzw. Raport Rozwoju Społecznego stanowiący podstawę długofalowych programów ONZ na rzecz rozwoju świata. W swoich ocenach UNDP korzysta z wskaźnika rozwoju społecznego, w obliczaniu którego wykorzystuje następujące czynniki:

- przeciętne dalsze trwanie życia

- ogólny wskaźnik poziomu wykształcenia

- wskaźnik umiejętności czytania i pisania

- produkt krajowy brutto przypadający na jednego mieszkańca.

Raporty UNDP zawierają także wiele innych danych o sytuacji zdrowotnej świata, m.in. dane o umieralności niemowląt czy nakładach na zdrowie. Wskaźnik rozwoju społecznego UNDP, pomimo wielu prób jego ulepszenia, jest powszechnie akceptowanym sumarycznym wskaźnikiem rozwoju poszczególnych krajów UNDP.³⁰

Kolejnym przykładem jest Program Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF), który został powołany przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1946 roku. W momencie powstania do podstawowych jego celów zaliczało się zwalczanie niedożywienia i chorób dzieci w latach po II Wojnie Światowej. Inicjatywa ta stanowi przykład klasycznego programu pomocowego dla krajów biednych, który mimo upływu lat nie stracił uzasadnienia dla swojego istnienia. UNICEF jest programem ONZ najsilniej związanym z działaniami Światowej Organizacji Zdrowia. Przez cały okres swojego istnienia pracownicy UNICEF biorą aktywny udział w realizacji wielu projektów WHO, dotyczących m. in. powszechnego programu szczepień ochronnych dla dzieci. Poza ty inicjuje także własne programy zwalczania niedożywienia, a także głodu na terenach objętych przez różnego rodzaju klęski, czy też dostarczania dzieciom niezbędnych witamin i mikroelementów w pożywieniu. UNICEF wspiera także walkę z głównymi chorobami wieku dziecięcego odpowiadającymi za wysoką umieralność w tej grupie.³¹

Poza tym inne organizacje czy instytucje, które powstały dla odmiennych celów niż wspieranie i rozwijanie problemów ochrony zdrowia, na przykład takich jak Bank Światowy, coraz częściej angażują się w politykę zdrowotną. Ten właśnie bank często w ostatnich latach finansował liczne programy zdrowotne na świecie; razem ze WHO oraz wspomniany wcześniej UNICEF przygotował raport z 1993 roku o zdrowotnej sytuacji na świecie i problemach, które wymagają jak najszybszego rozwiązania. Wskazuje się w raporcie na priorytetowe działania oraz określa podstawowe programy do realizacji, są to m.in.:

- program rozwoju podstawowej opieki zdrowotnej,

- program szczepień,

- program opieki zdrowotnej dla dzieci,

- program antyalkoholowy i antynikotynowy,

- program przeciwko AIDS,

- program planowania rodziny,

- program poprawy warunków żywienia.³²

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) i Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF) wspólnie z WHO rozwijały wiele programów dotyczących ochrony zdrowia dzieci i młodzieży, także Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w dalszym ciągu realizowała działania w zakresie zdrowia. Podstawowym zadaniem organizacji jest udzielanie pomocy żywnościowej krajom rozwijającym się i dotkniętym klęskami żywiołowymi, a także ustalanie i monitorowanie norm tzw. bezpiecznej żywności. Z inicjatywy FAO przygotowano kodeks związany z pestycydami, który został przyjęty rezolucją podczas Konferencji organizowanej przez FAO w 1985 roku. Apeluje się w nim do państw i rządów, producentów i handlowców, organizacji ekologicznych czy konsumenckich, a jego celem jest rozpowszechnianie działań ku bezpiecznemu używaniu pestycydów.³³

Ogromne wsparcie dla programów zdrowotnych i globalnej strategii zdrowotnej mają konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy. Wiele wspólnych działań tych organizacji i wspólnych programów skierowanych jest na stały rozwój ochrony zdrowia, opieki zdrowotnej oraz higieny w miejscu pracy. Przede wszystkim w zakresie zdrowia organizacja ta ustala standardy bezpieczeństwa i higieny pracy, zajmuje się zwalczaniem chorób zawodowych i wypadków przy pracy oraz zapewnieniem niezbędnych świadczeń medycznych wszystkim pracującym.³⁴

Od 1950 roku znaczącą rolę w rozwijaniu edukacji zdrowotnej odgrywa Międzynarodowa Unia ds. Promocji Zdrowia i Edukacji (IUHPE) i bardzo wyraźnie od 1993 roku także w promocji zdrowia. IUHPE koncentruje specjalistów promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, i jest pomocna w realizowaniu sprawnego działania koncepcji promocji zdrowia, podtrzymywania i obszernego rozpowszechniania dowodów i wiedzy na ten temat. Organizacja i jej członkowie są siłą napędową w udoskonalaniu działań promocji zdrowia. Stowarzyszenie to ma na celu poprawę zdrowia ludzi na całym świecie poprzez edukację, społeczne działania i rozwój polityki zdrowia publicznego. IUHPE blisko współpracuje z WHO, UNESCO, UNICEF żeby oddziaływać i ułatwiać rozwój strategii i projektów promocji zdrowia. Misją IUHPE jest promować globalnie zdrowie i wnosić wkład w osiąganiu równości i sprawiedliwości w zdrowiu w każdym kraju i pomiędzy nimi na całym świecie.³⁵

Światowa Organizacja Zdrowia realizuje wiele specjalistycznych programów m.in. w 1975 r. wprowadziła w życie wspólnie z IBRD i UNDP - specjalny program badań i walki z chorobami tropikalnymi. W 1981 r. zaczęła obowiązywać opracowana przez WHO specjalna strategia działania na najbliższe lata, zatytułowana "Zdrowie dla wszystkich w roku 2000". W 1987 r. powołała do życia Specjalny Program Zwalczania AIDS, który z czasem przekształcił się w realizowany wspólnie z pięcioma innymi organizacjami międzynarodowymi program UNAIDS (Wspólny Program NZ ds. AIDS), będący obecnie najskuteczniejszym światowym forum dyskusji i działań podejmowanych przeciwko tej chorobie. W grudniu 2004 r., WHO i FIFA rozpoczęły współpracę w obszarze walki z dyskryminacją ludzi zarażonych wirusem HIV poprzez wydanie biuletynu oraz zaplanowanie imprez na ten temat.

WHO koordynuje i prowadzi walkę z zakaźnymi chorobami epidemicznymi, w tym z cholerą, trądem, ospą, malarią, gruźlicą i chorobami wenerycznymi. W tym celu utworzyła Światową Służbę Epidemiczną, która zbiera i każdego dnia podaje przez radio informacje o występowaniu epidemii. WHO dostarcza krajom, w których występują epidemie lub istnieje zagrożenie nimi, szczepionki, antybiotyki oraz środki do zwalczania owadów, przenoszących choroby epidemiczne. Szerzy wśród ludności tych krajów oświatę sanitarną. Jednocześnie inspiruje, popiera i koordynuje badania nad chorobami serca, rakiem, chorobami wirusowymi, zdrowiem psychicznym, chorobami tropikalnymi, genetyką. Propaguje najnowsze osiągnięcia w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób, rozpowszechnia informacje o zjawiskach zagrażających zdrowiu ludzkiemu, takich jak np. nałóg alkoholowy i tytoniowy, nowych formach organizacji i działalności służby zdrowia. Światowa Organizacja Zdrowia prowadzi szereg różnych działań w wielu dziedzinach. W chwili obecnej nie skupia się na jednej grupie problemów, a swoje działania prowadzi na wielu płaszczyznach.

---

1. I. Popiuk – Rysińska, Ewolucja idei Narodów Zjednoczonych [w:] Narody Zjednoczone między oczekiwaniem a spełnieniem, pod red. T. Łoś- Nowak, Wrocław 1995, s. 9-11.↩

2. Tamże, s. 13-14.↩

3. J. Gilas, Liga Narodów a ONZ, „ Zbliżenie Polska- Niemcy” 1996, nr 2, s.28.↩

4. E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz, Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Warszawa 2006, s. 78-80.↩

5. Tamże, s. 82-83.↩

6. I. Popiuk – Rysińska, Ewolucja idei Narodów Zjednoczonych…, s. 13-14.↩

7. W. Anioł, Narody Zjednoczone wobec problemów społecznych, Warszawa 1988, s. 31-34.↩

8. J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Warszawa 2009, str. 30-31.↩

9. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006, s. 81-84.↩

10. Tamże, s. 90.↩

11. W. Anioł, Narody Zjednoczone wobec problemów…, s. 40.↩

12. K. Godorowski, Półwiecze europejskiego biura Światowej Organizacji Zdrowia, „Problemy alkoholizmu” 1998, nr 4, s. 23.↩

13. C. W. Włodarczyk, Zdrowie publiczne w perspektywie międzynarodowej: wybrane problemy, Kraków 2007, s. 92-93.↩

14. Tamże, s. 100.↩

15. W. Anioł, Narody Zjednoczone wobec problemów…, s.83-85.↩

16. http://stosunki-miedzynarodowe.pl/organizacje-miedzynarodowe/1014-who-swiatowa-organizacja-zdrowia?start=1.↩

17. M.J. Wysocki, M. Miller, Paradygmat Lalonde’a, Światowa Organizacja Zdrowia i Nowe Zdrowie Publiczne, „Przegląd Epidemiologiczny” 2003, nr 57, s. 506.↩

18. Tamże, s. 508-509.↩

19. M. Wysocki, J. Opolski, „Zdrowie dla wszystkich do 2000 roku”- strategia Światowej Organizacji Zdrowia i jej wpływ na politykę zdrowotną w Polsce, „Polski Tygodnik Lekarski” 1989, nr 25, s, 27-28.↩

20. Tamże, s. 30-31.↩

21. M.J. Wysocki, M. Miller, Paradygmat Lalonde’a…, s. 508-509.↩

22. Tamże.↩

23. http://www.parpa.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=188&Itemid=20.↩

24. www.lider.szs.pl/slownik/download.php?plik_id=690&f=slownik.↩

25. M. Dobroczyński, ONZ wobec nowych wyzwań międzynarodowych, „Przegląd Politologiczny” 1998, nr 1/2, s. 8-9;http://stosunki-miedzynarodowe.pl/organizacje-miedzynarodowe/1014-who-swiatowa-organizacja-zdrowia?start=1.↩

26. J. Karski, Zdrowie 21. Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku, Warszawa 1999, s. 17-18.↩

27. Tamże, s. 21-22.↩

28. M. Dobroczyński, ONZ wobec nowych…, s. 8.↩

29. http://www.undp.org.pl/O-nas/Milenijne-Cele-Rozwoju-MDGs↩

30. Z. Ziółkowski, Ograniczyć ubóstwo, tworzyć miejsca pracy, budować solidarność : szczyt światowy ONZ nt. rozwoju społecznego - Kopenhaga 6-12 III 1995, „Społeczeństwo” 1995, nr 1, s. 172-173.↩

31. http://www.unicef.pl/O-nas/O-UNICEF/Historia.↩

32. Tamże.↩

33. A. Skrzyńska, Status norm kodeksu żywnościowego FAO/WHO w świetle porozumień WTO, „Normalizacja” 1996, z. 6, s. 19-20.↩

34. J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie…, s. 39.↩

35. http://www.iuhpe.org/index.html?page=8&lang=en.↩