Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych
nazywane także rachunkiem przepływów pieniężnych lub z ang. cash flow jest jednym
z elementów sprawozdania finansowego.
Dokument ten wyjaśnia zmiany stanu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie między początkiem i końcem danego okresu, kreśląc jednocześnie obraz przepływu tych środków — przedstawiając źródła ich powstania (wpływy) i kierunki wykorzystania (wydatki).
Istota rachunku przepływów pieniężnych
Rachunek przepływów pieniężnych, obok bilansu i rachunku zysków i strat, jest źródłem informacji o kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Rachunek wyników i bilans pomimo dużej wartości informacyjnej, posiadają pewne słabości. Obie te części sprawozdania finansowego są sporządzone zgodnie z zasadą memoriału oraz zawierają wiele wartości szacunkowych, takich jak rezerwy, odpisy aktualizujące, wyceny, przyjęte stawki amortyzacyjne itp., przez co są podatne na manipulacje i zniekształcenia oraz mogą ukazywać mylny obraz z punktu widzenia płynności przedsiębiorstwa.
Rachunek przepływów pokonuje tą niedogodność dzięki temu, że pokazuje rzeczywiście zaistniałe w przedsiębiorstwie przepływy środków pieniężnych (jest sporządzony zgodnie
z zasadą kasową) a nie tylko zapis księgowy. W zapisie księgowym ukazany jest zysk firmy w momencie sprzedaży, ale nie musi się to wiązać z przypływem gotówki, np. sprzedaż produktów z odroczonym terminem płatności powoduje wzrost należności. Gotówka może
też być „uwięziona” w zapasach. Innymi słowy firma może być rentowna (generować zyski) w ujęciu księgowym, ale jednocześnie mieć problemy z bieżącą płynnością, co może doprowadzić nawet do bankructwa. Zysk netto jest miarą księgową, zależną w pewnym stopniu od stosowanych metod wyceny i księgowania operacji gospodarczych, w związku
z tym zysk netto nie jest tożsamy z „uzyskaną” przez firmę gotówką. Dlatego też ocena przepływów gotówkowych ma bardziej obiektywny charakter i uzupełnia informacje sprawozdania finansowego o elementy nieukazane w rachunku wyników oraz bilansie.
Przepisy prawne regulujące sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych
Wytyczne co do zakresu, zasad oraz wymogów sporządzania rachunku przepływów pieniężnych określono w następujących przepisach:
Ustawa o rachunkowości, w szczególności art. 48b, gdzie określono co rozumiemy
przez działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową oraz załącznik nr 1 do ustawy, gdzie umieszczono „wzór” rachunku przepływów pieniężnych,
Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych”, który stanowi uzupełnienie zapisów ustawy o rachunkowości, w praktyce jednak jest bardzo dokładnym przewodnikiem po rachunku przepływów pieniężnych,
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 7 „Rachunek przepływów pieniężnych”, który jednak – z uwagi na to, iż istnieje standard krajowy – nie może być stosowany przez większość polskich firm; mogą go stosować jedynie podmioty, które stosują
MSR-y jako swoje podstawowe zasady rachunkowości.
Konstrukcja sprawozdania z przepływu środków pieniężnych
przepływy ze sprzedaży dóbr i usług,
wypływy z tytuły zapłaty dostawcom za dostawy towarów i materiałów,
wypływy z tytułu wynagrodzeń dla pracowników,
wypływy z tytułu podatków i opłat.
przepływy związane ze sprzedażą/zakupem wartości niematerialnych i prawnych,
przepływy związane ze sprzedażą/zakupem składników rzeczowego majątku trwałego,
przepływy związane ze sprzedażą/zakupem papierów wartościowych,
przepływy gotówkowe z tytułu spłaty/udzielenia pożyczek.
W trzeciej części sprawozdania z przepływów pieniężnych wykazuje się przepływy środków pieniężnych w ramach działalności finansowej. Przepływy te obrazują zmiany w rozmiarach
i relacjach środków gotówkowych związanych ze strukturą finansowania przedsiębiorstwa (kapitał własny i obcy). Do finansowania aktywów przedsiębiorstwa zaliczyć można m.in.:
wpływy z tytułu emisji własnych papierów wartościowych,
wpływy z tytułu otrzymania kredytów lub pożyczek bankowych,
wypływy z tytułu wypłaconych na rzecz akcjonariuszy dywidend,
wypływy z tytułu wykupu własnych papierów wartościowych przedsiębiorstwa,
wypływy z tytułu spłaty odsetek od zaciągniętych kredytów lub pożyczek.
W związku z tym, że w przedsiębiorstwie mogą zachodzić procesy nie mające bezpośredniego wpływu na przepływy finansowe, a jednak wywołujące znaczące zmiany
w majątku przedsiębiorstwa, są one z reguły dla kompletnego obrazu wykazywane
w informacji dodatkowej. Przykładem mogą być:
umowy leasingowe,
zamiana zobowiązań na udziały,
obrót barterowy,
zapłata za zobowiązania aktywami niepieniężnymi,
zapłata udziałami w przedsiębiorstwie.
Sprawozdanie z przepływów pieniężnych kończy się zsumowaniem sald przepływów pieniężnych z poszczególnych obszarów działalności. Po zsumowaniu tych trzech strumieni finansowych otrzymujemy pozycję „Zmiana stanu środków pieniężnych”, która stanowi niejako „zysk netto w ujęciu gotówkowym” z działalności firmy. Uzyskaną kwotę dodajemy środków pieniężnych, jakie firma posiadała na początku roku obrotowego i otrzymujemy pozycję „Środki pieniężne na koniec okresu”.
Konstrukcja rachunku przepływów pieniężnych powoduje, że w całym układzie może wystąpić osiem rożnych sytuacji, w zależności od tego czy salda przepływów
w poszczególnych sferach działalności będą dodatnie „+” czy ujemne „–”.
| Rodzaj strumienia | Przypadek |
|---|---|
| 1 | |
| Działalność operacyjna | + |
| Działalność inwestycyjna | + |
| Działalność finansowa | + |
Przypadek 1: Dodatnie przepływy pieniężne na wszystkich poziomach. Przedsiębiorstwo gromadzi środki pieniężne na koncie być może aby przeznaczyć je na przyszłe inwestycje.
Przypadek 2: Wysoka rentowność a zyski przeznaczane są na rozwój przedsiębiorstwa
i spłatę zobowiązań.
Przypadek 3: Typowa sytuacja, gdy mamy do czynienia z restrukturyzacją.
Przypadek 4: Prawidłowa sytuacja w rozwijającym się przedsiębiorstwie.
Przypadek 5: Ujemne przepływy z działalności operacyjnej i dodatnie z pozostałych działalności wskazują na przejściowe trudności jednostki gospodarczej.
Przypadek 6: Sytuacja typowa dla młodych, dopiero rozwijających się przedsiębiorstw.
Przypadek 7: Niedobory gotówkowe przedsiębiorstwa są pokrywane ze sprzedaży aktywów. Jest to niewątpliwie najgorszy przypadek i może oznaczać bankructwo jednostki.
Przypadek 8: Ujemny poziom gotówki we wszystkich poziomach. Nie oznacza jednak bankructwa. Przedsiębiorstwo ma szansę zacząć zarabiać w przyszłości
na obecnie dokonywanych inwestycjach.
Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych sporządza się na podstawie bilansu
i rachunku wyników oraz informacji uzupełniających do tych dwóch sprawozdań. W Polsce rachunek przepływów pieniężnych sporządzać muszą wszystkie jednostki podlegające obowiązkowemu badaniu rocznego sprawozdania finansowego w formie określonej
w ustawie o rachunkowości (wzór w załączniku).
Istnieją dwie metody prezentowania przepływu środków pieniężnych – metoda bezpośrednia
i pośrednia. Obie metody są sobie równoważne i nie zmieniają wartości przepływów pieniężnych, jakkolwiek nieco różnicują uzyskiwane informacje. Różnice w obu metodach dotyczą jedynie sposobu wyliczania przepływów z działalności operacyjnej, natomiast pozycje na poziomie działalności inwestycyjnej i finansowej są identyczne.
Ustawa o rachunkowości pozostawia wybór co do metody sporządzenia sprawozdania.
Jeśli jednak rachunek zostanie sporządzony metodą bezpośrednią, to dodatkowo należy sporządzić go metodą pośrednią i przedstawić to w informacji dodatkowej do sprawozdania. W konsekwencji oznacza to podwójna pracę. To z kolei powoduje, że w praktyce metoda bezpośrednia jest praktycznie w ogóle niestosowana.
Metoda bezpośrednia polega na wykazywaniu podstawowych grup wpływów i wydatków
z działalności operacyjnej. Przedstawione odrębnie grupy wpływów i wydatków pieniężnych są następnie agregowane do kwoty przepływów pieniężnych netto w ramach działalności operacyjnej.
Informacje finansowe w przypadku stosowania metody bezpośredniej uzyskiwane są:
bezpośrednio z ewidencji wpływów i wydatków, bądź też
pośrednio poprzez korygowanie wielkości przychodów ze sprzedaży i kosztów wytworzenia sprzedanych produktów o koszty niepieniężne (tj. nie związane z odpływem gotówki) oraz o takie, których efekt w postaci przepływów pieniężnych zaliczono
do działalności inwestycyjnej bądź finansowej.
Metoda pośrednia za punkt wyjścia w wyznaczeniu przepływu gotówki z działalności operacyjnej przyjmuje memoriałowy wynik operacyjny netto z rachunku zysków i strat, który następnie jest korygowany (na plus i na minus) o pozycje:
po pierwsze – niezwiązane z działalnością operacyjną (gdyż wynik księgowy zawiera w sobie także operacje związane z działalnością inwestycyjną i finansową),
po drugie – niemające charakteru pieniężnego, czyli takie, które nie powodują zmian w gotówce lub jej ekwiwalentach. Podstawową wartością, która musi być tutaj uwzględniona jest amortyzacja. Dokonywane są również korekty in plus lub in minus w zależności od zmian takich pozycji jak: zapasy, należności, zobowiązania i inne.
Podstawowe zasady dokonywania korekt są następujące:
Zmniejszenie niepieniężnych aktywów bieżących jest dodawane do wyniku finansowego.
Zwiększenie niepieniężnych aktywów bieżących jest odejmowane od wyniku finansowego.
Zmniejszenie zobowiązań jest odejmowane od wyniku finansowego.
Zwiększenie zobowiązań jest dodawane do wyniku finansowego.
Koszty nie mające odzwierciedlenia w odpływie środków pieniężnych są dodawane
z powrotem do wyniku finansowego (np. Amortyzacja za dany okres).
Przychody nie mające odzwierciedlenia w przepływach finansowych są odejmowane od wyniku finansowego.
Zalety płynące z obu metod
Główną zaletą metody bezpośredniej jest to, że w bezpośredni sposób przedstawione
są z jednej strony źródła, a z drugiej kierunki wykorzystania środków pieniężnych. To z kolei bardzo pomaga w zrozumieniu sposobów za pomocą których firma generuje, a następnie wykorzystuje środki finansowe. Metoda bezpośrednia (w przeciwieństwie do pośredniej) przedstawia bezwzględne wielkości wpływów i wydatków i pod tym względem dużo lepiej opisuje skalę działalności przedsiębiorstwa.
Z kolei metoda pośrednia, dzięki temu, że przedstawia korekty wyniku netto pozwala
na wyraźniejsze wykazanie zmian w aktywach bieżących netto (należnościach, zapasach
i zobowiązaniach bieżących), co niesie interesujące informacje dotyczące jakości krótkoterminowego majątku i kapitału.
Potencjalni kredytodawcy w celu uzyskania czytelniejszego obrazu przedsiębiorstwa przed podjęciem decyzji o jego finansowaniu.
Potencjalni inwestorzy w celu oceny kondycji przedsiębiorstwa oraz oceny jego zdolności do generowania przepływów pieniężnych w przyszłości.
Kontrahenci w celu oceny ryzyka udzielenia przedsiębiorstwu kredytów kupieckich oraz w celu ustalenia wysokości limitów kredytowych.
Bibliografia:
Bednarski L. i in., Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1993.
Dziuba – Burczyk A., Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standardów, Wyd. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne Sp. z o.o., Kraków 2003.
Micherda B., Podstawy rachunkowości aspekty teoretyczne i praktyczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Nowak M., Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa: metody i ograniczenia, Wyd. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998.
Olszewski D., Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa, Wyd. Olympus, Warszawa 1992.
Pabianiak P., Rachunek przepływów pieniężnych, Wyd. e-BiZcom, e-book 2008.
Waśniewski T., Skoczylas Z., Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Wyd. WWSB, Poznań 1997.
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994r.
http://www.mf.gov.pl/dokument.php?const=1&dzial=74&id=17731