Pojęcie i etapy rozwoju socjologii.
Socjologia – nauka badająca metodycznie i systematycznie działania jednostek i grup oraz ich zachowania w warunkach zmiany .
etapy filozofii dziejów
Epoka teologiczna (od fetyszyzmu, politeizmu do monoteizmu) opis zjawisk miał swoje odwołanie do bóstw i duchów;
Epoka metafizyczna (abstrakcyjna) – zburzono stare wierzenia i porządek społeczny w okresie reformacji i oświecenia;
Epoka pozytywna – ustalanie faktów i odkrywanie stałych związków wolnych od metafizyki
Statyka i dynamika społeczna.
Statyka społeczna – (,,TEORIA INSTYTUCJI’’ COMTE’A) metodyczne badanie porządku społecznego, czyli określanie wzajemnych związków między poszczególnymi częściami społecznego systemu i tym samym określanie czynników kształtowania społecznego consensusu.
W statyce na pierwszym planie znajduje się problematyka: rodziny, własności, podziału pracy, państwa, języka i religii – rozpatrywana w prefunkcjonalistyczny sposób pod katem wpływu każdej z tych instytucji na utrzymanie się systemu.
Dynamika społeczna – (TEORIA POSTĘPU COMTE’A)
rozwój społeczny ma charakter prawidłowy;
najważniejszym jego prawem jest prawo trzech stadiów: teologicznego (fetyszyzm, politeizm, monoteizm), metafizycznego i naukowego wyjaśniania świata;
zgodnie z zasadą wzajemnej zależności wszystkich części systemu społecznego (consensus), przemiany świadomości, których bezpośrednio dotyczy wymienione prawo, są skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego;
historia jest realizacją doskonałego ładu społecznego, który zapewni stabilizację bez stagnacji i ewolucję bez rewolucji;
przedmiotem dziejów jest ludzkość jako całość.
Krótko scharakteryzuj spory ontologiczne w socjologii.
- stanowisko naturalistyczne (zjawiska społeczne mają właściwości przyrodnicze – fizykochemiczne i biologiczne)
- stanowisko antynaturalistyczne (zjawiska społeczne cechują treści symboliczne, nasycenie wartościami, związane ze sferą świadomości, języka, kultury)
- stanowisko indywidualistyczne (społeczeństwo to tylko wielość jednostek, pojedynczych ludzi)
- stanowisko holistyczne (społeczeństwo to całość ponadjednostkowa, system niesprowadzalny do prostej sumy swoich elementów)
Omów funkcje socjologii i jej oddziaływanie na społeczeństwo.
Opisowa- empiryczna, diagnostyczna, socjograficzna, deskryptywna. Socjolog stawia sobie pytanie jak jest, jaka jest rzeczywistość społ. bądź jej określony aspekt.
Teoretyczna zwana również wyjaśniającą lub eksplanacyjną. Ta f. jest wypełniana wtedy gdy badacz stawie sobie pytanie dlaczego jest tak jak zostało opisane wcześniej.
Socjotechniczna, czasami określana jako praktyczna - możliwość formułowania pewnych dyrektyw dotyczących tego w jaki sposób świadomie dokonywać przekształceń by osiągnąć zamierzony cel.
Apologetyczna lub przesłaniająca. Realizowana jest gdy przy opisie danego stanu rzeczy pewne dane się pomija uwypuklając inne lub gdy materiał empiryczny zestawia sie w taki sposób by dla celów pozanaukowych chwalić pewne sytuacje.
Demaskatorska-odsłaniająca- z jednej strony odsłania to co z pozoru nie jest łatwo uchwytne a co jest prawdziwą rzeczywistą przyczyną zjawisk społecznych. Drugi typ to wskazywanie na pewne rzeczywiste postawy, intencje czy motywy działania, które są przez ludzi mniej lub bardziej ukrywane.
Sposoby oddziaływania wiedzy socjologicznej na społeczeństwo
Doinformowanie
Manipulacja
Facylitacja (ułatwienie) negocjacji i synergia – efekt działania razem
Konfliktowy model społeczeństwa wg R. Dahrendorfa.
Konfliktowy model społeczeństwa opiera się na czterech założeniach diametralnie przeciwstawnych założeniom modelu funkcjonalistycznego:
Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany – zmiana jest wszechobecna.
W każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt , które są wszechobecne.
Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany.
Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.
Funkcjonalizm ukazuje system społeczny w stanie równowagi. Teoria konfliktu ma odpowiedzieć na pytanie, co te równowagę narusza i doprowadza do zmiany systemu. Konflikt podejmujemy jako walkę pomiędzy grupami społecznymi i wtedy musimy odpowiedzieć sobie na trzy pytania:
W jaki sposób ze struktury społeczeństwa wyłaniają się grupy pozostające ze sobą w konflikcie?
Jakie formy może przybierać walka miedzy takimi grupami?
Jak konflikt miedzy takimi grupami wpływa na zmianę struktury społecznej?
Szukając odpowiedzi na te pytania, Dahrendorf najpierw stwierdza, ze w stosunkach społecznych wszechobecne są stosunki zależności. Wszelka organizacja społeczna jest oparta na zróżnicowaniu pozycji wyższych i niższych, „każda pozycja w imperatywnie skoordynowanej grupie może być przypisana komuś, kto sprawuje władze, bądź komuś kto władzy podlega”. Interesy mających władze i tych, którzy są władzy pozbawieni są ze sobą sprzeczne: pierwsi są zainteresowani w utrzymaniu statusu quo, drudzy natomiast w jego zniesieniu. Konflikt nie wyburza od razu, gdyż początkowo owe interesy są utajone, a ich nosiciele nie tworzą jeszcze grup w pełnym słowa znaczeniu, lecz tylko quasi-grupy, które staja się grupami wówczas, gdy interesy staja się jawne tj. zostają uświadomione. Przekształcanie się interesów utajonych w jawne, quasi-grup w grupy, oznacza wybuch konfliktu, który powoduje szybsza lub wolniejsza zmianę statusu quo.
ZIS (zrzeszenie imperatywnie skoordynowane) Herrschaftsverband Pojecie wprowadzone przez M.Webera, będące podstawowa jednostka analizy w teorii konfliktu R. Dahrendorfa.
To rodzaj związku pomiędzy jednostkami opartego na panowaniu. Wg Dahrendorfa każda pozycja w grupie może być przypisana albo sprawującemu władzę, albo władzy podporządkowanemu.
Podstawowe założenia interakcjonizmu symbolicznego.
Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.
Znaczenia pochodzą z interakcji.
Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.
Terminu „symboliczny interakcjonizm” po raz pierwszy użył HERBERT BLUMER w 1937 roku. Nazwa ta dobrze oddaje podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych oddziaływań, pojętych jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi miedzy świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych. Ojcem interakcjonizmu symbolicznego jest George Herbert Mead, który dokonał syntezy teorii Williama Jamesa, Charlesa H. Cooley'a i Johna Dawey'a w jedną - opisującą społeczeństwo jako: skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.
Interakcjonizm symboliczny w wersji wymiany wg G. C. Homansa.
GEORGE CASPARE HOMANS- uważał, że komunikacja społeczna jest przykładem naturalnej wymiany. Jednostki są pierwotne a społeczeństwo wtórne. Tym co jest pierwotne i podstawowe to jednostki. Po co komu społeczeństwo- zorganizowana forma życia wspólnego, zbiorowego?.
Społeczeństwa i kultura jest wtórna bo jednostki podporządkowują się jej, gdyż umożliwia im przetrwanie,gdy jest funkcjonalna.
Zachowanie jednostki można ująć w schemacie modelu wymiany tj. takie działanie w którym jednostka (jeden organizm) nagradza bądź karze drugi organizm (człowiek utożsamiony jest z biologicznym egzemplarzem) czyli pierwotnym podstawowym poziomem, na którym człowiek nie różni się niczym od zwierzęcia. Wg Homansa główną kategorią opisywania człowieka jest chęć biologicznego przetrwania - koncepcja behawiorystyczna - reakcja na bodziec.
Naturalizm - naczelne hasło : natura = kultura
Koncepcja Homansa jest naturalistyczna, co wskazuje na jego „fizykalizm”: powszechniki kulturowe
reakcja-bodziec
transakcja
kara-nagroda
Naturalizm Homansa czerpie z behawioryzmu i ekonomii- zachowania objaśniane jako opłacalne. Ludzie co dają chcą otrzymywać i ci co otrzymują wiele chcą dać (ale nie zawsze). Brak wolnej woli, świadomości
Strukturalne wymogi społeczeństwa
| Powiązania z innymi kierunkami | Twórcy | Podstawowe pojęcia | Strukturalne wymogi społeczeństwa |
|---|---|---|---|
| Opozycja do funkcjonalizmu i marksizmu | C. Levi-Strauss, J. Lacan, L. Althusser |
Struktura społeczna, Działanie społeczne, decentracja, Rozwój synchroniczny, Rozwój diachroniczny |
1.Poza często płynnymi i zmiennymi przejawami rzeczywistości społecznej możemy stwierdzić istnienie struktur, stanowiących ich fundament. 2.Ukryte elementy struktury są względnie stale, a zmieniające się relacje między nimi prowadzą do wytworzenia różnych języków, systemów idei oraz typów społeczeństwa. 3.To, co wydaje się nam trwałe, normalne i naturalne, jest faktycznie końcowym rezultatem procesu wytwarzania, mającego swój początek w jednej z form fundamentalnej struktury. 4.Jednostka ludzka jest przez s. uznawana za wytwór relacji, nie zaś za twórcę rzeczywistości społecznej - proces tzw. decentracji |
Omów fenomenologiczne wymogi społeczeństwa.
Powiązania z innymi kierunkami |
Twórcy | Podstawowe pojęcia | Fenomenologiczne wymogi społeczeństwa |
|---|---|---|---|
Teoria działania M. Webera, Interakcjonizm symboliczny Reakcja na psychologizm i socjologizm |
E. Husserl F. Brentano
P. Berger, N. Luckmann |
świadomość, redukcja fenomenologiczna (epoche), intencjonalność, analiza eidetyczna, intersubiektywność |
|
Etnometodologia jako przykład socjologii życia codziennego.
Etnometodologia jest kierunkiem tzw. socjologii życia codziennego zmierzający do wykrycia zasad, którymi posługują się ludzie w konstruowaniu i podtrzymywaniu przyjętej wizji rzeczywistości. Jednocześnie analizuje metody stosowane przez ludzi w celu utrzymania własnych przekonań na temat istniejącego porządku społecznego. Te założenia związane z określonym typem porządku tkwią u podstaw wszelkich aktów społecznego komunikowania, a zwłaszcza interakcji, chociaż poszczególne jednostki nie są tego świadome. Ujawnianie milcząco przyjętych założeń i przekonań uznawanych za oczywiste następuje w przypadku wystąpienia zakłóceń w normalnym przebiegu interakcji. Do zakłóceń tych dochodzi, gdy zachowanie partnera opiera się na odmiennej „samo przez się zrozumiałej” perspektywie (A. Schutz).
Z tego względu etnometodologowie szeroko stosują tzw. eksperyment przerywania polegający na świadomym zakłóceniu normalnej interakcji. Jeśli zakwestionowaniu ulegną przyjmowane na zasadzie zdroworozsądkowej pewne przekonania lub oczekiwania partnera interakcji, to wówczas stają się wyraźnie widoczne metody stosowane przez niego w celu podtrzymania akceptowanego obrazu rzeczywistości. Jedną z podstawowych metod służących temu celowi są tzw. działania zwrotne. Wszelkie fakty, informacje oraz zachowania innych interpretowane są w taki sposób, aby nie dopuścić do załamania się uznawanej wizji rzeczywistości oraz poczucia realności istniejącego porządku społecznego.
Koncepcje socjologiczne pojmowania jednostki ludzkiej.
Koncepcja abstrakcjonistyczna (G. Simmel, Wiese) – nie ma żadnej charakterystyki jednostki a jedynie przyjmuje się, że jednostka jest podmiotem działań i zachowań i analizuje się jej różne formy, w jakich życie społeczne tych jednostek występuje (stosunki społeczne, grupy społeczne, procesy społeczne. Koncepcja ta abstrahuje od postaw ludzi czy motywów ich działania)
Koncepcja naturalistyczna – jednostka ludzka jest przedstawicielem gatunku, który reaguje na bodźce zewnętrzne poprzez odpowiednie zachowania
Koncepcja realistyczna (Arystoteles) – jednostka ludzka jest istotą społeczną, którą opisują trzy założenia:
- jednostka nie mogłaby rozwinąć swych cech specyficznie ludzkich, gdyby znajdowała się poza ludzkim środowiskiem społecznym.
- człowiek nie jest czymś danym, gotowym ostatecznie określonym
- jednostka tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego
Osobowość społeczna i jej elementy.
Osobowość społeczna – to wynik procesu socjalizacji, to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka była wychowana i w których uczestniczy.
Elementy osobowości społecznej:
1/ elementy biogenne – są przekazywane dziedzicznie wyposażeniem biologicznym (własności anatomiczne, wzrost, budowa organizmu, jego właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów)
2/ elementy psychogenne – jest to psychologiczne wyposażenie tj. inteligencja, pamięć, wola, wyobraźnia, temperament, spostrzegawczość
3/ elementy socjogenne – struktura norm wartości ( wyobrażenie o własnej osobie wytworzone zazwyczaj na podstawie innych ludzi), struktura pełnionych ról ( nasze wyobrażenia, co inni o nas sądzą), struktura jaźni ( subiektywna – jednostka sama dla siebie może być obiektem); odzwierciedlona – jak jednostka jest postrzegana przez innych ludzi)
Struktury wewnątrzgrupowe.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów
Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i nieformalne.
(dodatkowo) Afiliacja, łac. affilatio (usynowienie, włączenie do rodziny) – zachowanie polegające na nawiązaniu i podtrzymaniu pozytywnych kontaktów i współpracy przez jednostkę lub grupę.
Rodzina wielopokoleniowa.
|
|---|
|
Charakterystyka socjologiczna środowiska lokalnego. (wzięte z neta)
ŚRODOWISKO LOKALNE – obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki, cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny, to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa
Cechy społeczeństwa tradycyjnego.
| Cechy społeczeństwa | Tradycyjne |
|---|---|
| System wartości | Wrażliwość na normy; nacisk na stabilność, opór wobec zmian |
| Wzór działania | Tradycja |
| Dominujący typ więzi | Osobista, rodzinna |
| Zbiorowość | Wspólnota |
| Kontrola społeczna | Religia, obyczaj |
| Artykulacja napięć | Tłumienie konfliktu |
| Ruchliwość społeczna | Immobilne (statusy przypisane) |
| Więź z państwem | Poddany |
| Typ integracji | Partykularny, zwyczajowe lojalności |
Społeczeństwo tradycjonalne:
dominuje niechęć do zmian,
tendencje zachowawcze,
zachowania uświęcone tradycją,
silne więzi rodzinne,
fatalistyczny, pełen przesądów pogląd na świat,
przypisane statusy społeczne.
Scharakteryzuj interakcję symboliczną.
Interakcja symboliczna zachodzi w sytuacji, gdy poznajemy normy odpowiadające jakiejś sytuacji, czyli przyjmujemy role innych lub ich punkt widzenia, po to by wiedzieć, jak reagować. Dzięki tej interakcji włączamy się w kulturę, jej wartości, przekonania i normy. Z drugiej strony, właśnie dzięki przyswojeniu sobie symboli kulturowych możemy przyjmować czyjeś role i w ten sposób uczymy się radzić sobie z innymi ludźmi, zajmując różne pozycje wynikające z przynależności do określonych struktur społecznych. A zatem, gdybyśmy nie potrafili posługiwać się symbolami kulturowymi i wchodzić w role innych, interakcja byłaby bardzo utrudniona, a społeczeństwo mogłoby się rozpaść.
Trzema podstawowymi dla interakcjonizmu symbolicznego kategoriami analizy są: jaźń, interakcja i społeczeństwo.
Omów interakcyjny model społeczeństwa wg T. Parsonsa.
| Autor/ nurt | Obiekty analizy | Przejawy interakcji społecznych |
|---|---|---|
| T. Parsons | System społeczny | Teorię działania społecznego Webera rozwinął Talcott Parsons, starając się zintegrować ją z teoriami innych klasyków socjologii (takimi jak Pareto czy Durkheim). W „Theory of Social Actions„”(1937 r.) Parsons pokazuje jak na pojęciu działania można oprzeć całą teorię socjologiczną. W przeciwieństwie jednak do Webera ważniejsze są dla niego role społeczne, a nie pojedyncze jednostki. Role określają interesy, normy i wartości, które z kolei są bodźcem i ograniczeniem dla działań. „Woluntarystyczna teoria działania” stanowiła dla T. Parsonsa swoistą syntezę założeń utylitaryzmu, pozytywizmu i idealizmu. Autor zwrócił uwagę na to, że ekonomia klasyczna traktuje jednostki jako wolnych graczy niczym nie ograniczonych, którzy mając do wyboru wiele możliwości wybierają te, które są dla nich najbardziej pożyteczne. Ta nadmierna utylitaryzacja sprowokowała T. Parsonsa do zadania kilku pytań : Czy ludzie zawsze zachowują się racjonalnie? Czy zawsze są wolni i nieograniczeni? T. Parsons definiuje woluntaryzm jako subiektywne procesy podejmowania decyzji przez indywidualne podmioty, lecz decyzje takie traktuje jako częściowy rezultat pewnego typu nacisków, zarówno normatywnych, jak i sytuacyjnych. |
Parsons uważał ze system społeczny musi realizować cztery podstawowe funkcje definiuje je AGIL czyli:
Adaptation - adaptacja,
Goal - osiąganie celów,
Integration - integracja,
Latency - system podtrzymywania wzorów i napięć (czas oczekiwania).
Na działanie woluntarystyczne składają się następujące elementy podstawowe:
1. podmiot jest rozumiany jako indywidualna osoba
2. podmioty są traktowane jako osoby dążące do celu
3. podmioty dysponują alternatywnymi środkami do osiągnięcia celów
4. podmioty stoją wobec rozmaitości warunków sytuacyjnych, takich jak własna konstrukcja biologiczna i genetyczna, jak też i różnorodne naciski środowiskowe, które wpływają na wybór celów i środków
5. podmioty powodowane są wartościami, normami i innymi ideałami w tym sensie, że idee te wpływają na to, co traktowane jest jako cel, oraz na to, jakie środki zostaną wybrane do jego osiągnięcia
6. działanie jest dziełem podmiotów podejmujących subiektywne decyzje dotyczące środków prowadzących do osiągnięcia celów. Wszystkie te decyzje podlegają ograniczającym naciskom za strony idei oraz warunkom sytuacyjnym .
Pojęcie mikrostruktury.
Mikrostruktury to małe struktury społeczne. Zasadniczą cechą mikrostruktur są relacje bezpośrednie (face-to-face) miedzy jej członkami. Najważniejszym typem mikrostruktur są małe grupy społeczne (rodzina, grupy rówieśnicze, towarzyskie, pracownicze itp.). Z uwagi na to, że w obrębie mikrostruktur dokonują się procesy socjalizacji, transmisji kulturowej, kontroli społecznej, kształtowania osobowości i wzorów zachowań, zjawiska zachodzące w tej sferze wywierają istotny wpływ na cały system społeczny.
Mikrostruktura (mała struktura) - właściwość małych grup społecznych (np. rodzina, wspólnota przyjacielska lub towarzyska). Mikrostruktury oparte są na bezpośrednich oddziaływaniach i interakcjach pomiędzy poszczególnymi jednostkami je tworzącymi. Cechą konstytutywną jest tu istnienie więzi osobistych pomiędzy członkami.
Szczególnym przypadkiem mikrostruktur (przez niektórych socjologów w ogóle nie uznawana za ich kategorię) jest Diada, czyli związek dwuosobowy.
Sieć więzi tworzących mikrostrukturę
więź poznawcza - obejmuje wzajemne poznanie partnerów na skali zna-nie zna, jest konstytutywnym dla tworzenia się mikrostruktury, rodzajem więzi.
więź emocjonalna - pomiędzy jednostkami zaczynają tworzyć się emocjonalne stosunki, które można opisać na skali dodatnie-ujemne
więź wartościująca - wzajemna ocena partnerów na płaszczyźnie pozytywna-negatywna
więź partycypacyjna - obejmuje zamiary partnerów wchodzenia w interakcje. Opisujemy ją na skali zamierza-nie zamierza.
Łady społeczne wg S. Ossowskiego.
Ład przedstawień zbiorowych - dopowiada rzeczywistości społeczeństw tradycyjnych - oparty jest na tradycji. Przyjęte tradycje, normy są przekazywane i przestrzegane. Tradycja jest tu komponentem ładu społecznego.
Ład monocentryczny - ład społeczny jest tu odgórnie narzucony przez nakazane normy i wartości. Występuje w systemach totalitarnych, scentralizowanych. Ten typ ładu wyróżnia zdecydowanie społeczeństwa realnosocjolistyczne, totalitarne od innych.
Ład policentryczny - życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych społeczeństwo samo tworzy normy i przestrzega je (respektuje się zasady i normy współżycia zbiorowego). Ten typ ładu odpowiada społeczeństwo obywatelskim, otwartym, pluralistycznym.
Zbiorowości niesegmentacyjne mogą zakłócić ład, a nawet istotnie przyczynić się do wywołania nowego ładu, zwłaszcza tłumy rewolucyjne.
Omów globalne nierówności społeczne.
Podstawowe cechy globalizacji:
1. Wzajemne powiązania wszystkich społeczeństw;
2. Ponadnarodowe korporacje, działające w gospodarce globalnej;
3. Międzynarodowa integracja ekonomiczna, produkcja globalna;
4. Ponadnarodowe systemy medialne, „globalna wioska”;
5. Globalny kosumeryzm i kultura (macdonalyzacja);
6. Globalna turystyka, imperializm mediów.
Czynniki generujące mobilność społeczną.
Mobilność społeczna
Ms = f (Cs * Ks * Sp*Ps)
gdzie: Cs - cechy socjodemograficzne (płeć, wiek, posiadane wykształcenie, miejsce zamieszkania, stan cywilny, stan zdrowia itp..)
Ks - kapitał społeczny,
Sp - satysfakcja profesjonalna [satysfakcja z zarobków, satysfakcja z poczucia pewności pracy, satysfakcja z typu pracy]
Ps – perspektywy społeczne (wielość szans i możliwości działania w środowisku lokalnym w różnych sferach – edukacyjnych, profesjonalnych, intelektualnych, pomocowych itp..)
Porządki społeczne i ich elementy wg teorii R. MacIvera.
| Dziedziny bytu | Porządki społeczne | Elementy |
|---|---|---|
- świadome |
I kulturowy II technologiczny (cywilizacja) III społeczny |
systemy wartości, wierzenia, Ideologie, sztuka, filozofia, tradycja, kodeksy, zwyczaje, zabawy, „sposób życia” - urządzenia materialne - organizacja techniczna - organizacja ekonomiczna i polityczna. |
Cywilizacja to przede wszystkim zbiór środków Kultura natomiast to zbiór celów. |
Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury.
| Atrybutywne | jest ona cechą stałą i atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku homo sapiens (ujęcie jednostkowe). Można mówić o kulturze tylko w liczbie pojedynczej, nigdy w liczbie mnogiej (o kulturach). |
|---|---|
| Dystrybutywne | rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości, np.: Polaków, wędkarzy, kibiców, studentów itd. . W tym wypadku można używać pojęcia „kultury”, gdyż jest ich wiele, podobnie jak wiele jest różnych zbiorowości. |
Charakterystyka procesu transformacji społecznej.
Społeczeństwa transformacyjne, to szczególny typ społeczeństw już nie totalitarny ale jeszcze nie obywatelskich. Rodzą się w efekcie rozpadu komunistycznego totalitaryzmu, sowieckiego imperium. Są przejawem odzyskiwania suwerenności politycznej, państwowej, chęci zbudowania nowego ładu na którym wyrośnie społeczeństwo obywatelskie. Ale po zniesieniu niewoli - imperialnej. Polska i inne kraje postkomunistyczne znalazły się w nowej niewoli - „niewoli strukturalnej”. Przejawia się ona m.in. poprzez transformacyjną dyktaturę klas „garnuszkowych”. Mniejszością klasową w społeczeństwie transformacyjnym jest natomiast niezwykle ważna, ale dopiero rodząca się klasa prywatnych przedsiębiorców, w tym klasa średnia - ostoja obywatelskości.
Utrzymaniu się wspomnianej wyżej „niewoli strukturalnej” sprzyja m.in.:
1.Mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców przy dominacji klas „garnuszkowych” tj. antyrynkowych i warstw socjalnych
2.Brak elit i znaczących partii liberalnych
3.Brak stratyfikacji czyli brak systemu klas wyższych, średnich i niższych, który zastąpiłby byłe systemy kastowe i stanowe jako regulatory ładu społecznego.
4.Mniejszościowa pozycja zawodów usługowych (dominacja zawodów rolniczo - przemysłowych).
Główna cechę społeczeństwa transformacyjnego jest hybrydalność decydują o tym typy segmentów mieszanych:
Wahadłowy - to segmenty zmieniające dość często status klasowo - warstwowy, w celu polepszenia egzystencji. Jako przykład można to podać bezrobotnych, którzy pobierają zasiłek i dorabiają „na czarno”. Inny przykład to handlarze - turyści, czy chłopi - robotnicy. W grę wchodzą tu różnego rodzaju oszustwa, fałszerstwa dotyczące statusu, by móc wykorzystując luki prawne żerować na przepisach celnych, bankowych, ubezpieczeniowych, itp.
Czarnorynkowy - cechą charakterystyczną jest fakt, że na czarnym rynku transformacyjnym spotykają się wszystkie segmenty struktury klasowo - warstwowej. Jest to oczywiście efektem blokowanie legalnej działalności ekonomicznej.
Garnuszkowy - to zbiór jednostek, które w przeważającej części utrzymywane są na koszt jednostek produktywnych. W segmencie tym mieszczą się emeryci, renciści, ale także pracownicy najemni, którym pensja nie wystarcza na utrzymanie.
Z punktu widzenia lingwistycznego budowa słowa „transformacja” zawiera dwa człony „trans” i „form” oraz „trans” i „formacja”. Przyrostek „trans” (franc. transe, ang. trance) może oznaczać „przekraczanie”, „przejście”, „zmianę” lub „wyjście”.
Natomiast w odniesieniu do rdzenia tego słowa w pierwszym przypadku mamy do czynienia ze zmianą, przekraczaniem pewnej formy społecznej, w drugim ze zmianą, przekraczaniem formacji Pojęcia „przechodzenia”, „przejścia” w naukach społecznych w literaturze anglojęzycznej odnoszą się do trzech bliskoznacznych wyrazów:
„transition” - (przejście poważne, konfliktowe, wywołujące napięcia – jest to pojęcie bardziej ekonomiczne niż socjologiczne),
„transgression” (przekraczanie reguł, praw, zasad itp.; przemiana, przesunięcie naruszenie, pogwałcenie) i
„pass way” (łagodne przejście).
W prezentowanych pojęciach akcentowana jest finalność zjawiska, to co się dokonało.
Forma społeczna – zewnętrzny kształt, układ skoordynowanych elementów, struktura, ustrój, sposób postępowania, bycia
Transformacja tranzycyjna.
| Etapy transformacji | TRANZYCJA |
|---|---|
| Inicjacja | Dekompozycja |
| Filtrowanie | Modyfikacja, Przekształcenie |
| Dyseminacja | Przeobrażanie, Reorganizacja |
Adaptacja Nasycanie Wygaszanie |
Stopniowa wymiana |
Koncepcja płci biologicznej i kulturowej w socjologii.
| Koncepcja „płci” | Charakterystyka elementów |
|---|---|
| Płeć biologiczna (ang. sex): | Zwraca uwagę na biologiczne (głównie anatomiczne i fizjologiczne) różnice pomiędzy ciałem mężczyzny i kobiety |
| Płeć kulturowa (ang. gender): | Koncentruje się na psychicznych, społecznych i kulturowych różnicach pomiędzy mężczyznami i kobietami |
Płeć biologiczna
Termin płeć biologiczna odnosi się do różnic anatomicznych, które wynikają z dyformizmu płciowego (różnica w wielkości i kształcie ciała lub ubarwieniu). Różnice te dotyczą przede wszystkim wpływu na zachowanie czynników biologicznych szczególnie hormonów. Wyższe stężenie androgenów (1) w ciele mężczyzn determinuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia u nich zachowań agresywnych. Mężczyźni są bardziej skorzy do używania przemocy, tak werbalnej jak fizycznej. Hormony oraz inne substancje obecne w ciałach decydują o budowie mózgu w zależności od ich poziomu, co ma ogromny wpływ na późniejsze zachowania, postawy, reakcje. Jednocześnie różny poziom odpowiednich substancji w ciałach kobiet i mężczyzn powodować będzie różne ścieżki rozwoju struktur mózgowych, a tym samym różnice w skłonnościach do danych zachowań.
Płeć kulturowa
Natomiast gender - czyli zachowania , postawy i motywy działania uważane za właściwe danej płci, określa płeć w kontekście kulturowym. Już od momentu narodzin różnicowanie w zakresie płci. Dziewczynki i chłopcy są inaczej ubierani i inaczej traktowani. Przez okres dzieciństwa oczekiwania dotyczące płci są wzmacniane przez różnicowanie i grupowanie dzieci ze względu na płeć.
Studia zajmujące się tą dziedziną, mianowicie społeczno-kulturową tożsamością płci (gender studies) wyrosły w latach ’70 XX wieku. Wtedy właśnie w naukach społecznych przyjęto rozróżnienie na płeć i płeć kulturową. W latach ’80 zostały przemianowane na antropologię płci kulturowej. Antropolodzy mieli i nadal mają problem ze zdefiniowaniem gender. Z jednej strony sugerowano, że płeć i kultura muszą być rozpatrywane jako pojęcia komplementarne, z drugiej natomiast oddzielali je, obalając całkowicie tę teorię.
Shelley Errington zaproponowała rozróżnienie 3 kategorii:
1) płeć ( sex – z małej litery), ciała obdarzone płcią;
2) Płeć (Sex – z wielkiej litery), kulturowa konstrukcja ciał;
3) Płeć kulturowa (gender), kulturowa konstrukcja płci.
Scharakteryzuj aspekty patriarchatu w opcji feministycznej S. Walby.
1) ekonomika gospodarstwa domowego (kobieta wykorzystywana do nieodpłatnej pracy, opieki nad dziećmi)
2) rynek pracy (kobiety wykluczane z pewnych zawodów, niżej opłacane, przesuwane do niżej kwalifikowanych prac itp.)
3) polityka państwowa (rozwiązania systemowe, prawne sprzyjają męskiej dominacji)
4) męska przemoc fizyczna (powszechny, systemowy, ponadjednostkowy charakter przemocy)
5) relacje seksualne („przymusowa heteroseksualność”, odmienna normatywność zachowań seksualnych)
6) instytucje i wzory kulturowe (w mediach, edukacji, ideologiach, utworach itp. kobiety przedstawiane „męskim okiem”)
Obraz nowego mężczyzny w mediach jako wyraz reakcji na wyzwania feminizmu.
| „Mężczyzna odwetowy” | „Nowy mężczyzna” |
|---|---|
- dąży do utrzymania tradycyjnego porządku płci (dominacji nad kobietami); - broni swej męskości i honoru; - atakuje zdrajców: miękkich, zniewieściałych mężczyzn, którzy akceptują nowy, egalitarny porządek |
- „męskość stłumiona” - wrażliwy w relacji do kobiet, delikatny (także w wyglądzie) - opiekuńczy ojciec - wyraża własne potrzeby emocjonalne - jest obiektem seksualnym (odwrócenie sytuacji) - konsument „niemęskiego” rynku (np. kosmetyków)
- jest obszarem silnie uregulowanych, często rozbieżnych, wzorów i norm postępowania (niekiedy „podwójna moralność”) - duża społeczna wartość atrakcyjności i sprawności seksualnej - dziedzina pełna stereotypów (dot. np. „męskich potrzeb” |
Cechy jednostki w zglobalizowanym świecie. (wg. „Socjologia” A. Giddens)
To zanik tożsamości narodowej, napięcia między prawami człowieka i obywatela, konflikty międzyrasowe i międzyetniczne, racjonalność działania, ważna jest opinia publiczna, mobilna ruchliwość społeczna (osiągane statusy). W wyniku, czego powstają globalne nierówności społeczne. Dotyczą sytuacji, gdy jesteśmy nierówni sobie nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych, czy psychicznych, lecz z powodu przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych. Niepewność i ryzyko stają się immanentnymi cechami globalizacji. Konieczne jest tu redefiniowanie wielu struktur społecznych oraz gwałtowna akceleracja i nowe spojrzenie na wymiar czasowy zmian, wykorzystywanie efektu synergii.
Wymień i scharakteryzuj elementy kultury. (z neta)
Kultura materialna, to wszystkie dotykalne i konkretne wytwory społeczeństwa. Każdy fizyczny przejaw życia ludzi jest częścią kultury materialnej, np. ubrania, telewizory, pralki automatyczne, drapacze chmur, a także odkrycia archeologiczne jak biżuteria, broń, gliniane przedmioty.
Wytwory kultury materialnej są modernizowane, niekiedy ustępuje miejsca nowościom technicznym.
Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom.
Kultura niematerialna, to duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane przez pokolenia. Wytwory te stanowią ośrodek życia społecznego. Socjologowie koncentrują się na wytworach kultury niematerialnej. Należą do nich:
- wiedza i przekonania
- wartości
- normy (zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa)
- znaki i symbole (języki, gesty)
Wiedza i przekonania
Wiedza, to zbiór pojęć opartych na wnioskach pochodzących z doświadczenia empirycznego.
Przekonania, to poglądy nie poparte odpowiednią wiedzą empiryczną w stopniu umożliwiającym uznanie ich za niewątpliwie prawdziwe.
Kultury wszystkich społeczeństw zawierają poglądy, które są częścią kulturowego dziedzictwa.
Wartości
Wartości, to abstrakcyjne pojęcie mówiące o tym, co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane.
Wartości nie zawsze jest akceptowana przez całe społeczeństwo, zmieniają się wraz z upływem czasu.
Normy
Zachowanie każdego z nas poddane jest pewnym normom, przepisom, regulacjom społecznym nakazującym odpowiednie zachowanie w szczególnych sytuacjach.
Normy kształtują także zachowania ludzi wobec siebie.
Struktura norm społecznych jest na:
zwyczaje – rutynowe czynności życia codziennego. Są to, nawykowe działania (np. jedzenie za pomocą sztućców, ubieranie się stosownie do okazji). Zwyczaje mają małe znaczenie moralne, częściej bywają kwestią smaku czy gustu,
obyczaje – normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa i życia społecznego jako całość,
tabu – oznacza obyczaje proskryptywne – określające, czego nie powinno się robić. Naruszenie tabu i innych obyczajów pociąga za sobą surowe sankcje (więzienie, wygnanie),
prawa – normy ustanowione i wymuszone przez władzę polityczną społeczeństwa. Spisane i skodyfikowane prawa, to „ustawodawstwo”. Prawo może być także przekazywane w formie ustnej – „prawo zwyczajowe”.
Znaki i symbole
Znaki są reprezentacjami, przedstawieniami zastępującymi coś innego niż one same. Rozróżnić można:
- znaki naturalne – posiadające immanentny związek z tym, co przedstawia (np. dym i pożar)
- znaki konwencjonalne (symbole) – nie mają „naturalnego” pochodzenia, są arbitralnie stworzonymi przedstawieniami (słowami, gestami, przedmiotami, obrazami), które zyskują znaczenie dzięki umowie społecznej(np. flaga jako symbol narodu)
Język – społecznie Wytworzony zbiór znaczących symboli i najważniejszy aspekt kultury. Język jest głównym środkiem porozumiewania się ludzi. Elementy języka mają to samo znaczenie dla wszystkich, którzy należą do tej samej społeczności językowej.
Gesty – ludzie mogą porozumiewać się również za pomocą gestów, ruchów ciała (albo jego części twarzy, rąk) mających społecznie uzgodnione znaczenie. Ludzie mogą porozumiewać się w sposób werbalny- za pomocą języka i niewerbalny- za pomocą gestów.